Ryszard Kowal
Wymagania stawiane
użytkownikom substancji
chemicznych
Wydział Chemiczny
Politechniki Wrocławskiej
Wybrzeże Stanisława Wyspiańskiego 27
50-370 Wrocław
Wrocław 2004
Ryszard Kowal
Wymagania stawiane użytkownikom substancji
chemicznych
Opracowanie zawiera również przykłady kart charakterystyki
bezpieczeństwa użycia chemikaliów oferowanych przez
obecnych na polskim rynku producentów.
Pytania i uwagi prosimy kierować pod adres:
e-mail: [e-mail]
Skład komputerowy i opracowanie techniczne
Piotr Nowak
Korekta
Maria Kisza
ISBN 83-907247-0-7
©
Copyright by
Wydział Chemiczny Politechniki Wrocławskiej
50-370 Wrocław
Wybrzeże Stanisława Wyspiańskiego 27
Tel. [phone], fax [phone]
Internet: www.ch.pwr.wroc.pl
Spis treści
2
 Wstęp ................................................................................... 5
Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach
i preparatach chemicznych. .................................................. 6
Przepisy ogólne .............................................................. 6
Oznakowanie opakowania substancji
i preparatów niebezpiecznych ........................................ 8
Inspektor do Spraw Substancji i Preparatów
Chemicznych .................................................................. 9
Substancje nowe ............................................................. 10
Substancje istniejÄ…ce ...................................................... 13
Informowanie o niebezpiecznych preparatach ............... 13
Badania substancji i preparatów chemicznych ............... 15
Przepisy o nadzorze ....................................................... 16
Przepisy karne i kary pieniężne ...................................... 17
Zmiany w przepisach obowiÄ…zujÄ…cych, przepisy
przejściowe i końcowe ......................................................... 18
Wymagania stawiane użytkownikom substancji
i preparatów chemicznych ................................................... 20
RozporzÄ…dzenia wydane do ustawy o substancjach
i preparatach chemicznych .................................................. 21
Klasyfikacja substancji chemicznych .............................. 21
Symbole zagrożenia ....................................................... 22
Zwroty rodzaju zagrożenia (R) ........................................ 23
Oznakowanie substancji chemicznych ........................... 28
Wzory znaków i symboli ostrzegawczych ....................... 30
Zwroty bezpieczeństwa (S) ............................................. 31
Substancje sklasyfikowane i oznakowane....................... 34
Charakterystyka poszczególnych kategorii substancji
niebezpiecznych ................................................................... 36
Substancje wybuchowe .................................................. 37
Substancje utleniajÄ…ce .................................................... 38
Substancje skrajnie Å‚atwo palne ..................................... 39
Substancje wysoce Å‚atwo palne ...................................... 40
Substancje Å‚atwo palne ................................................... 41
Substancje bardzo toksyczne ......................................... 42
Substancje toksyczne ..................................................... 43
Substancje szkodliwe ..................................................... 45
Kryteria toksyczności ...................................................... 46
3
Substancje żrące ............................................................ 48
Substancje drażniące ..................................................... 50
Badania in vitro oraz in vivo ............................................ 51
Substancje uczulajÄ…ce .................................................... 53
Substancje rakotwórcze .................................................. 55
Substancje mutagenne ................................................... 57
Substancje działające szkodliwie na rozrodczość .......... 59
Substancje niebezpieczne dla środowiska ..................... 61
Karty charakterystyki substancji niebezpiecznych ............... 63
Inspektor do Spraw Substancji i Preparatów
Chemicznych ........................................................................ 71
Substancje chemiczne używane w domu ............................ 72
Ustawa o opakowaniach i odpadach
opakowaniowych .................................................................. 74
Postępowanie z opakowaniami po chemikaliach ........... 75
Przepisy karne ................................................................ 76
Ustawa o odpadach ............................................................. 77
Definicja odpadów ........................................................... 78
Klasyfikacja odpadów. Katalog odpadów ....................... 78
Wykaz rozporządzeń wydanych do ustawy
o substancjach i preparatach chemicznych.
Stan prawny z 1 stycznia 2004 r. ......................................... 81
Przykłady kart charakterystyki substancji
niebezpiecznych ................................................................... 84
Międzynarodowa karta bezpieczeństwa
chemicznego ................................................................... 85
Karta charakterystyki CIOP ............................................ 87
Karata charakterystyki Korporacji Sigma-Aldrich ...........100
4
Wstęp
Omówienie zapisów ustawy o substancjach i prepara-
tach chemicznych oraz wydanych do niej rozporządzeń ma na
celu takie przybliżenie użytkownikom substancji chemicznych,
obowiązującego prawa, aby je mogli stosować w pracy zawo-
dowej.
Dla zachowania przejrzystości rozpatrywanej proble-
matyki przy omawianiu ustawy o substancjach i preparatach
chemicznych i wydanych do niej rozporządzeń, ograniczono
obszar analizowanych zapisów tylko do substancji chemicz-
nych. Z tego powodu pominięto zapisy poświęcone prepara-
tom chemicznym, tj. mieszaninom zawierajÄ…cym co najmniej
dwie substancje chemiczne. Wymagania stawiane użytkowni-
kom substancji chemicznych dopełnia krótkie omówienie zapi-
sów dwóch ustaw; ustawy o opakowaniach i odpadach
opakowaniowych (Dz.U.01.63.638) i ustawy o odpadach
(Dz.U. 01.62.628)
Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych
(Dz.U.01.11.84) określa zakazy, ograniczenia produkcji oraz
warunki wprowadzania do obrotu i stosowania substancji i
preparatów chemicznych. Wymieniona ustawa eliminuje ist-
niejącą lukę prawną, tj. pozwala zachować kontrolę państwa
nad produkcją i zużyciem substancji i preparatów chemicz-
nych. Zarówno ustawa jak i wydane do niej akty wykonawcze
porządkują też obszar prac z użyciem substancji i preparatów
chemicznych. Omawiane regulacje prawne podajÄ…, jak w pra-
widłowy sposób zapewnić ochronę zdrowia człowieka i środo-
wiska przed zagrożeniami stwarzanymi przez substancje i
preparaty chemiczne. Zapisy ustawy nie obejmują warunków
transportu substancji i preparatów chemicznych.
UstawÄ™ o zmianie ustawy o substancjach i preparatach
chemicznych (Dz.U.02.142.1187) uchwalono przed
przystąpieniem Polski do UE, aby umożliwić Komisji
Europejskiej Sejmu RP zgłoszenie nowych substancji
chemicznych oraz wprowadzenie poprawek dostosowujÄ…cych
5
omawianą ustawę do przepisów prawa wspólnotowego1. Tym
samym wprowadzone zmiany nadały europejski charakter
ustawie o substancjach i preparatach chemicznych.
Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach
i preparatach chemicznych (Dz.U. Nr 11, poz. 84)
Przepisy ogólne
Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych precyzuje,
jakie substancje i preparaty chemiczne należy uważać za
niebezpieczne. W rozumieniu ustawy takimi substancjami i
preparatami niebezpiecznymi sÄ… substancje i preparaty
zaklasyfikowane co najmniej do jednej z niżej wymienionych
kategorii:
1) substancje i preparaty o właściwościach wybuchowych,
2) substancje i preparaty o właściwościach utleniających,
3) substancje i preparaty skrajnie Å‚atwo palne,
4) substancje i preparaty wysoce Å‚atwo palne,
5) substancje i preparaty Å‚atwo palne,
6) substancje i preparaty bardzo toksyczne,
7) substancje i preparaty toksyczne,
8) substancje i preparaty szkodliwe,
9) substancje i preparaty żrące,
10) substancje i preparaty drażniące,
11) substancje i preparaty uczulajÄ…ce,
1
WynikajÄ…cego z:
" Dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady 1999/45/WE z 31 maja 1999 r. w
sprawie ujednolicania ustaw, rozporządzeń i zarządzeń dotyczących klasyfiko-
wania, opakowania i etykietowania preparatów niebezpiecznych (Dz.Urz. WE nr
L 200, 30.07.99 z póz
niejszymi zmianami).
" Dyrektywy Rady 67/548/EWG z 27 czerwca 1967 r. w sprawie ujednolicenia
ustaw rozporządzeń i zarządzeń dotyczących klasyfikacji, opakowań i oznako-
wania substancji niebezpiecznych (Dz.Urz. WE nr L 196, 16.08.67 z póz
niejszy-
mi zmianami).
" RozporzÄ…dzenia Rady (EWG) Nr 793/93 z 23 marca 1993 w sprawie oceny i
kontroli ryzyka powodowanego przez istniejÄ…ce substancje (Dz. Urz. WE nr I 84
05.04.93 z póz
niejszymi zmianami).
6
12) substancje i preparaty rakotwórcze,
13) substancje i preparaty mutagenne,
14) substancje i preparaty działające szkodliwie na rozrod-
czość,
15) substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska.
Na podstawie zapisów tej ustawy Minister Zdrowia
określił w drodze rozporządzenia wykaz substancji niebez-
piecznych wraz z ich klasyfikacjÄ… i oznakowaniem2. Wszystkie
substancje i preparaty podlegają klasyfikacji pod względem
stwarzanych przez nie zagrożeń dla zdrowia człowieka lub dla
środowiska, z określeniem kategorii zagrożenia. Na podstawie
upoważnienia zawartego w tej ustawie Minister Zdrowia
określił w drodze rozporządzenia kryteria i sposób klasyfikacji
substancji i preparatów chemicznych3.
W działalności zawodowej niedopuszczalne jest stoso-
wanie substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecz-
nych bez posiadania karty charakterystyki. Karta charak-
terystyki substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecz-
nego stanowi zbiór informacji o niebezpiecznych właściwo-
ściach substancji (lub preparatu) oraz o zasadach i zalece-
niach ich bezpiecznego stosowania.
Na podstawie upoważnienia zawartego w tej ustawie
Minister Zdrowia określił w drodze rozporządzenia wzór kart
charakterystyki, sposób ich sporządzania i aktualizowania,
sposób dystrybucji kart charakterystyki oraz przypadki stoso-
wania substancji (i preparatów) niebezpiecznych, kiedy dostar-
czanie kart charakterystyk nie jest wymagane4.
Osoba stosujÄ…ca substancjÄ™ niebezpiecznÄ… lub
preparat niebezpieczny ma obowiÄ…zek zapoznania siÄ™ z kartÄ…
charakterystyki. Osoba wprowadzajÄ…ca na terytorium RP
substancje (i preparaty) chemiczne ma obowiązek bezpłatne-
2
RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia w sprawie wykazu substancji niebezpiecznych
wraz z ich klasyfikacjÄ… i oznakowaniem (Dz.U.02.129.1110).
3
Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji
substancji i preparatów chemicznych (Dz.U.02.140.1172).
4
RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia w sprawie karty charakterystyki substancji
niebezpiecznej i preparatu niebezpiecznego (Dz.U.02.140.1171).
7
go udostępniania kart charakterystyki tych substancji (i prepa-
ratów) chemicznych. Osoba stosująca substancję niebez-
pieczną lub preparat niebezpieczny, która wie, że mogą one
stworzyć zagrożenie dla zdrowia człowieka lub środowiska,
ma obowiązek podjęcia niezbędnych działań zapobiegających
powstaniu zagrożenia.
Oznakowanie opakowania substancji
i preparatów niebezpiecznych
Oznakowanie opakowania substancji (preparatu)
niebezpiecznej obejmuje:
- nazwę umożliwiającą jednoznaczną identyfikację,
- nazwÄ™ i siedzibÄ™ (imiÄ™ i nazwisko, adres osoby
wprowadzajÄ…cej substancjÄ™ do obrotu),
- odpowiednie znaki i napisy ostrzegawcze,
- informacje o wymaganym postępowaniu z opróżnionymi
opakowaniami.
Oznakowanie powinno być sporządzone w języku polskim.
Na podstawie ustawowego upoważnienia Minister
Zdrowia określił w drodze rozporządzenia sposób oznakowa-
nia opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów
niebezpiecznych5.
5
Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie oznakowania opakowań substancji
niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz.U.02.140.1173).
8
Inspektor do Spraw Substancji
i Preparatów Chemicznych
Tworzy siÄ™ urzÄ…d Inspektora do Spraw Substancji i
Preparatów Chemicznych, zwanego dalej Inspektorem.
Inspektor może wydawać decyzje w przypadkach określonych
w ustawie. Do decyzji i postanowień wydawanych przez
Inspektora stosuje się przepisy Kodeksu postępowania
administracyjnego. Organem odwoławczym od decyzji
Inspektora jest minister właściwy do spraw zdrowia.
Do zadań Inspektora należy:
1) Przyjmowanie wymaganych ustawą zgłoszeń substancji
nowych w celu oceny ryzyka6 stwarzanego przez te
substancje,
2) Gromadzenie danych dotyczÄ…cych niebezpiecznych
substancji i niebezpiecznych preparatów,
3) Udostępnianie danych dotyczących niebezpiecznych
substancji i niebezpiecznych preparatów służbom
medycznym i ratowniczym,
4) Wymiana informacji na temat substancji nowych z
Komisją Europejską i właściwymi organami państw.
Minister Zdrowia określił w drodze rozporządzenia sposób
dokonywania oceny ryzyka dla zdrowia i dla środowiska
stwarzanego przez substancje chemiczne7.
6
Ministrowie (zdrowia, gospodarki, pracy i środowiska) wyznaczą podległe im
jednostki badawczo-rozwojowe do współpracy z Inspektorem przy wykonywaniu
określonych (w ustawie) zadań dotyczących oceny ryzyka stwarzanego przez
substancje chemiczne.
7
RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia w sprawie sposobu dokonywania oceny ryzyka
dla zdrowia człowieka i dla środowiska stwarzanego przez substancje chemiczne
(Dz.U.03.52.467).
9
Substancje nowe
Przed wprowadzeniem do obrotu substancji nowej8, w
jej postaci własnej lub jako składnika preparatu wymagane jest
zgłoszenie jej do Inspektora9. Zgłoszeniu podlegają substancje
nowe:
1) wytwarzane na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
2) przywożone przez importera mającego siedzibę na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej,
3) wytwarzane poza terytorium UE i Polski przez pro-
ducenta, który na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej
ustanowił wyłącznego przedstawiciela.
Obowiązek zgłoszenia Inspektorowi substancji nowej ciążyna:
1) producencie10 wprowadzajÄ…cym substancjÄ™ nowÄ… do
obrotu w jej postaci własnej lub jako składnik preparatu,
w przypadku substancji wytwarzanych na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej,
2) importerze11 wprowadzajÄ…cym substancjÄ™ nowÄ… do
obrotu w jej postaci własnej lub jako składnik preparatu,
jeżeli jego siedziba znajduje się na terytorium Rzeczy-
pospolitej Polskiej albo wyłącznym przedstawicielu
producenta substancji nowej, majÄ…cym siedzibÄ™ na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
8
Substancje nowe to substancje, które nie są umieszczone na liście obejmującej
Europejski Wykaz IstniejÄ…cych Substancji o Znaczeniu Komercyjnym (European
Inventory of Existing Commercial Chemical Substances  EINECS ). Minister
Zdrowia opublikuje w Dzienniku Urzędowym listę substancji nowych
zamieszczonych w Europejskim Wykazie Notyfikowanych Substancji
Chemicznych (European List of Notified Chemical Substances - ELINCS).
9
Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie szczegółowych danych, które
producent lub importer przedstawia Inspektorowi do Spraw Substancji i
Preparatów Chemicznych w przypadku wprowadzenia do obrotu na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej niektórych substancji nowych (Dz.U.03.50.436).
10
Ilekroć w ustawie jest mowa o producencie - rozumie się przez to osobę
wytwarzajÄ…cÄ… substancjÄ™ lub preparat. Przez osobÄ™ rozumie siÄ™ osobÄ™ fizycznÄ…
lub prawną, a także jednostkę organizacyjną nie posiadającą osobowości prawnej.
11
Ilekroć w ustawie jest mowa o importerze - rozumie się przez to osobę dokonującą
wprowadzenia substancji lub preparatu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej lub
państw członkowskich Unii Europejskiej.
10
Zgłoszenie substancji nowej powinno być dokonane:
1) najpóz
niej na 60 dni przed wprowadzeniem do obrotu
substancji nowej w postaci własnej lub jako składnika
preparatu, w przypadku, gdy przewidywana wielkość
obrotu wynosi, co najmniej 1 tonÄ™ rocznie,
2) najpóz
niej na 30 dni przed wprowadzeniem do obrotu
substancji nowej w postaci własnej lub jako składnika
preparatu, w przypadku, gdy przewidywana wielkość
obrotu jest mniejsza niż 1 tona rocznie.
Obowiązkowi zgłoszenia nie podlegają:
1) polimery, z wyjątkiem polimerów zawierających, co
najmniej 2% substancji nowej w postaci zwiÄ…zanej,
2) zwiÄ…zki wieloczÄ…steczkowe  produkty polimeryzacji i
polikondensacji oraz poliaddukty, z wyjątkiem produktów
zawierajÄ…cych, co najmniej 2% nowej substancji w
postaci związanej, które były w obrocie w okresie od 18
września 1981 r. do 31 paz
dziernika 1993 r.,
3) substancje nowe stosowane wyłącznie jako substancje
dodatkowe do żywności,
4) substancje nowe stosowane wyłącznie jako dodatki do
pasz, w rozumieniu przepisów o nadzorze nad
niektórymi środkami żywienia zwierząt,
5) substancje nowe stosowane wyłącznie jako substancje
czynne, w rozumieniu przepisów o środkach
farmaceutycznych, materiałach medycznych, aptekach,
hurtowniach i nadzorze farmaceutycznym,
6) substancje nowe stosowane wyłącznie jako substancje
biologicznie czynne, w rozumieniu przepisów o ochronie
roślin uprawnych,
7) substancje nowe, których wielkość obrotu nie przekracza
10 kg rocznie,
8) substancje nowe wprowadzane do obrotu wyłącznie w
celu prowadzenia badań naukowych i rozwojowych w
jednostkach badawczo-rozwojowych lub innych labora-
toriach, jeżeli wielkość obrotu nie przekracza 100 kg
rocznie i producent lub importer przechowuje pisemne
informacje na temat takiej substancji, dotyczÄ…ce
11
identyfikacji substancji, oznakowania, ilości wprowa-
dzonej do obrotu i listy odbiorców.
Odroczeniu na jeden rok podlegają zgłoszenia substancji
nowych wprowadzanych do obrotu w celu przeprowadzenia
badań dotyczących rozwoju procesu produkcji, które są
dostarczane ograniczonej liczbie odbiorców.
Dokumentacja przedstawiona przez zgłaszającego
Inspektorowi substancję nową powinna zawierać:
1) dane niezbędne do oceny ryzyka stwarzanego przez
substancję nową dla zdrowia człowieka i środowiska12, w
tym informacje dotyczące niekorzystnych skutków
działania substancji nowej w warunkach przewidywanych
zastosowań,
2) propozycję klasyfikacji, oznakowania opakowań i karty
charakterystyki w przypadku nowych substancji
niebezpiecznych,
3) do dokumentacji, zgłaszający może dołączyć wyniki wstę-
pnej oceny ryzyka, wykonanej zgodnie z innymi
przepisami,
4) zgłaszający może wystąpić do Inspektora z
uzasadnionym wnioskiem o wyrażenie zgody na nie
udostępnianie ewentualnym przyszłym zgłaszającym,
przez okres nie dłuższy niż 1 rok, danych na temat jego
tożsamości.
Inspektor wyda zgłaszającemu, odpowiednio w ciągu 60 lub
30 dni od dnia otrzymania zgłoszenia, potwierdzenie zgłosze-
nia zawierające numer ewidencyjny zgłoszenia. W przypadku,
gdy dokumentacja przedstawiona w zgłoszeniu nie jest
zgodna z wymaganiami ustawy, Inspektor ma obowiÄ…zek
powiadomienia o tym zgłaszającego, odpowiednio przed
upływem 60 lub 30 dni od dnia otrzymania zgłoszenia.
12
Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie szczegółowych danych wymaganych
w dokumentacji przedstawianej przez zgłaszającego substancję nową,
niezbędnych do oceny ryzyka stwarzanego przez taką substancję dla zdrowia
człowieka i dla środowiska (Dz.U.03.50.437).
12
Substancje istniejÄ…ce
Wprowadzenie do obrotu na terytorium Rzeczy-
pospolitej Polskiej substancji istniejÄ…cych13, w ich postaci
własnej lub jako składnika preparatu, wymaga poinformowania
o tym Inspektora. MajÄ…c na uwadze zastosowanie substancji
istniejÄ…cych oraz ryzyko stwarzane przez te substancje
minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze
rozporzÄ…dzenia:
" rodzaj substancji istniejących podlegających zgłoszeniu,
" osoby, których dotyczy obowiązek poinformowania,
" zakres i rodzaj wymaganych informacji,
" wielkość obrotu wymagającą zgłoszenia, mając na
uwadze zastosowanie tych substancji oraz ryzyko
stwarzane przez te substancje.
Informowanie o niebezpiecznych preparatach
1) Wprowadzenie do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej
Polskiej preparatu niebezpiecznego wymaga poinfor-
mowania Inspektora.
2) Poinformowania dokona osoba wprowadzajÄ…ca preparat
niebezpieczny do obrotu, najpóz
niej w dniu jego
wprowadzenia do obrotu, przedstawiajÄ…c:
" nazwÄ™ i adres wraz z numerem telefonu osoby
wprowadzajÄ…cej preparat niebezpieczny do obrotu,
" nazwÄ™ handlowÄ… preparatu niebezpiecznego,
" kartÄ™ charakterystyki.
3) Inspektor może zażądać ujawnienia szczegółowego skła-
du chemicznego preparatu niebezpiecznego. Informacja
13
Listę substancji chemicznych występujących w produkcji lub w obrocie ogłasza
Minister Zdrowia w Dzienniku Urzędowym. Lista powinna obejmować Europejski
Wykaz IstniejÄ…cych Substancji o Znaczeniu Komercyjnym (EINECS - zawiera 100
tysięcy substancji chemicznych).
13
taka jest poufna i może zostać wykorzystana wyłącznie w
celach medycznych do zapobiegania i postępowania
leczniczego.
Obrót określonymi kategoriami substancji niebezpiecz-
nych i preparatów niebezpiecznych wymaga posiadania kwali-
fikacji stwierdzanych przez właściwego inspektora sanitar-
nego.
Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze
rozporzÄ…dzenia:
" kategorie substancji niebezpiecznych i preparatów
niebezpiecznych, obrót którymi wymaga posiadania
określonych kwalifikacji,
" kwalifikacje wymagane od osób prowadzących na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej obrót określonymi
kategoriami substancji niebezpiecznych i preparatów
niebezpiecznych,
" tryb uznawania kwalifikacji osób pochodzących z innych
państw.
W razie stwierdzenia, że produkcja, obrót lub stoso-
wanie substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecz-
nego stwarzają nieuzasadnione ryzyko dla zdrowia człowieka
lub środowiska, bądz
, gdy wynika to z porozumień między-
narodowych, minister właściwy do spraw gospodarki określi, w
drodze rozporzÄ…dzenia, ograniczenia, zakazy lub warunki:
" produkcji, obrotu lub stosowania takiej substancji lub
preparatu,
" wprowadzania do obrotu lub stosowania produktów
zawierajÄ…cych takie substancje lub preparaty
Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze
rozporzÄ…dzenia:
" listę substancji i preparatów, których wywóz z terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej wymaga uzyskania zezwolenia
14
Inspektora,
" listę państw będących stronami takich porozumień,
" wzór wniosku o uzyskanie zezwolenia,
" tryb uzyskania zezwolenia,
" postępowanie Inspektora po otrzymaniu wniosku.
Jeżeli istnieją szczegółowe dowody, że preparat stwarza
niedopuszczalne zagrożenie dla człowieka lub środowiska,
nawet w przypadku, gdy osoba wprowadzajÄ…ca taki preparat
do obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, spełnia
wszystkie wymogi ustawy, Inspektor do Spraw Substancji i
Preparatów Chemicznych może, na czas określony, nie
dłuższy niż 3 miesiące, zakazać, w drodze decyzji,
wprowadzania takiego preparatu do obrotu lub określić
warunki, jakie muszą zostać spełnione podczas wprowadzania
do obrotu.
Badania substancji i preparatów chemicznych
1) Badania właściwości fizykochemicznych, toksyczności i
ekotoksyczności substancji i preparatów, wykonywane w
celu spełnienia wymogów ustawy, będą przeprowadzane
zgodnie z przepisami, o których mowa niżej.
2) Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze
rozporzÄ…dzenia:
" metody przeprowadzania badań,
" kryteria, które muszą spełniać jednostki
organizacyjne wykonujÄ…ce wymagane ustawÄ… badania,
" jednostkÄ™ lub jednostki uprawnione do kontroli i
weryfikacji spełnienia ww. kryteriów,
" tryb nadawania i cofania uprawnień,
" sposób i tryb uznawania uprawnień nadanych przez
jednostki nie polskie uprawnione do kontroli i weryfikacji
spełniania kryteriów.
3) Koszty kontroli i weryfikacji badań (wymienionych w
punkcie 1) oraz koszty związane z nadawaniem uprawnień
15
(wymienionych w punkcie 2) obciążają wnoszące o nie
jednostki.
4) Minister właściwy do spraw zdrowia określi, w drodze
rozporządzenia14, wysokość i sposób wnoszenia opłat.
Przepisy o nadzorze
Nadzór nad przestrzeganiem przepisów ustawy przez
osoby wprowadzajÄ…ce substancje (preparaty) do obrotu i
stosujące je w działalności zawodowej sprawuje:
1) Inspekcja Sanitarna,
2) Inspekcja Ochrony Środowiska  w zakresie zagrożeń dla
środowiska,
3) Państwowa Inspekcja Pracy  w zakresie nadzoru i kontroli
przestrzegania przepisów ustawy przez pracodawców,
4) Inspekcja Handlowa  w zakresie oznakowania opakowań
jednostkowych substancji niebezpiecznych i preparatów
niebezpiecznych w sprzedaży hurtowej i detalicznej,
5) Państwowa Straż Pożarna  w zakresie właściwego
oznakowania miejsc składowania substancji i preparatów
6) Straż Graniczna i organy celne  w zakresie
przestrzegania zakazów dotyczących przywozu substancji
i preparatów na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej.
14
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 czerwca 2003 r. w sprawie kryteriów,
które powinny spełniać jednostki organizacyjne wykonujące badania substancji i
preparatów chemicznych, oraz kontroli spełnienia tych kryteriów (Dz.U.03.
116.1103).
16
Przepisy karne i kary pieniężne
" Kto wbrew decyzji Inspektora do Spraw Substancji i
Preparatów Chemicznych wprowadza do obrotu
preparat stwarzający niedopuszczalne zagrożenie dla
zdrowia człowieka lub środowiska lub nie przestrzega
określonych w decyzji warunków jego wprowadzania do
obrotu  podlega grzywnie, karze ograniczenia wolności
albo pozbawienia wolności do lat 2.
" Karze grzywny podlega ten, kto wprowadza do obrotu
substancjÄ™ niebezpiecznÄ… lub preparat niebezpieczny
bez oznakowania albo niewłaściwie oznakowaną lub
bez wymaganej karty charakterystyki.
" Karze grzywny podlega ten, kto dostarcza wymaganÄ…
kartÄ™ charakterystyki niekompletnÄ… lub nierzetelnÄ….
" Karze grzywny podlega ten, kto reklamuje substancjÄ™
niebezpiecznÄ… bez wymienienia kategorii niebezpie-
czeństwa związanej z tą substancją.
" Kto nie powiadamia Inspektora do Spraw Substancji i
Preparatów Chemicznych o nowych danych na temat
oddziaływania substancji nowej na zdrowie człowieka
lub na środowisko, lub o nowych zastosowaniach
substancji nowej  podlega karze grzywny.
" Kto wprowadza do obrotu substancjÄ™ nowÄ…, w jej
postaci własnej lub jako składnik preparatu, bez
wymaganego ustawą zgłoszenia obowiązany jest
wpłacić do budżetu państwa kwotę stanowiącą 100%
sumy uzyskanej ze sprzedaży tej substancji lub
preparatu.
17
Zmiany w przepisach obowiÄ…zujÄ…cych, przepisy
przejściowe i końcowe
Wprowadza się następujące zmiany w Kodeksie pracy:
1. Niedopuszczalne jest stosowanie substancji i preparatów
chemicznych nie oznakowanych w sposób widoczny,
umożliwiający ich identyfikację.
2. Niedopuszczalne jest stosowanie niebezpiecznych
substancji i niebezpiecznych preparatów chemicznych bez
posiadania aktualnego spisu tych substancji i preparatów
oraz kart charakterystyki, a także opakowań zabezpie-
czających przed ich szkodliwym działaniem, pożarem lub
wybuchem.
3. Zasady klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych
pod względem zagrożeń dla zdrowia lub życia, wykaz
substancji niebezpiecznych, wymagania dotyczÄ…ce kart
charakterystyki substancji lub preparatów niebezpiecznych
oraz sposób ich oznakowania określają odrębne przepisy.
Traci moc ustawa z dnia 21 maja 1963 r. o substancjach
trujÄ…cych (Dz.U. Nr 22, poz. 116, z 1983 r. Nr 6, poz. 35,
z 1996 r. Nr 24, poz. 110 i z 1998 r. Nr 106, poz. 668).
18
IstniejÄ…ce w ustawie o substancjach i preparatach chemicz-
nych zapisy upoważniają do sformułowania szeregu wyma-
gań, jakie są stawiane użytkownikom substancji i preparatów
chemicznych.
" Obowiązek informowania użytkownika substancji che-
micznych o stwarzanych przez nie zagrożeniach dla
zdrowia i dla środowiska
" Obowiązek klasyfikacji substancji i preparatów chemicz-
nych pod względem stwarzanych przez nie zagrożeń dla
zdrowia człowieka i dla środowiska
" Obowiązek stosowania w działalności zawodowej kart
charakterystyki substancji niebezpiecznych
" ObowiÄ…zek zapoznania siÄ™ z kartÄ… charakterystyki
substancji niebezpiecznych nałożony na osoby stosujące
substancje niebezpieczne lub preparaty niebezpieczne
" Obowiązek podjęcia niezbędnych działań zapobiega-
jących powstaniu zagrożenia, jeśli stosowana substancja
chemiczna może stworzyć zagrożenie dla zdrowia
człowieka lub dla środowiska.
19
Wymagania stawiane użytkownikom substancji
i preparatów chemicznych
Przedstawione wyżej obowiązki wynikające z ustawy o
substancjach i preparatach chemicznych oraz wprowadzone
zapisy do Kodeksu pracy upoważniają do sformułowania
warunków zachowania bezpieczeństwa i ochrony zdrowia w
pracy z substancjami chemicznymi.
W praktyce zawodowej przestrzeganie zapisów ustawy
o substancjach i preparatach chemicznych można sprowadzić
do następujących obowiązków:
1) SporzÄ…dzenia listy (wykazu) niebezpiecznych substancji
chemicznych przygotowanych na potrzeby aktualnie
prowadzonych prac,
2) Sprowadzenia kart charakterystyki dla każdej wymienionej
w wykazie substancji chemicznej,
3) Zapoznania pracowników laboratorium z informacjami
zawartymi w sprowadzonych kartach charakterystyki,
4) Przygotowania roztworów do neutralizacji oparzeń i zatruć
zgodnie z informacjami podanymi w kartach charak-
terystyki,
5) Opracowania procedury postępowania w przypadku wy-
stąpienia zagrożenia, jakie może stworzyć stosowana
substancja chemiczna.
20
RozporzÄ…dzenia wydane do ustawy o substancjach
i preparatach chemicznych
Do ustawy o substancjach i preparatach chemicznych
wydanych zostało wiele aktów wykonawczych  rozporządzeń.
Wykaz tych rozporządzeń umieszczony został na końcu
opracowania a kilka z nich omówiono niżej.
Klasyfikacja substancji chemicznych
Minister Zdrowia w RozporzÄ…dzeniu z dnia 11 lipca
2002 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji15 i
preparatów chemicznych (Dz.U.02.140.1172) precyzuje wy-
magania, jakie musi spełnić substancja (preparat) należąca do
jednej z wymienionych w ustawie kategorii, aby ją uznać za
niebezpiecznÄ….
PodstawÄ… klasyfikacji substancji chemicznych sÄ…:
" w przypadku substancji nowych  dane zawarte w doku-
mentacji przedstawionej Inspektorowi ds. Substancji i Pre-
paratów Chemicznych przy zgłaszaniu takich substancji,
" w przypadku pozostałych substancji  dane uzyskane z
innych z
ródeł, którymi mogą być w szczególności wyniki
wcześniej wykonanych badań, informacje wymagane na
mocy umów międzynarodowych dotyczących transportu
niebezpiecznych substancji, informacje uzyskane z piÅ›-
miennictwa naukowego oraz informacje wynikajÄ…ce z pra-
ktyki, a dostarczone przez służby bezpieczeństwa i higie-
ny pracy. W razie potrzeby pod uwagę bierze się również
przekonywajÄ…ce wyniki analiz, strukturÄ™ czÄ…steczki,
aktywność biologiczną i ocenę ekspertów.
Klasyfikację substancji (i preparatów) chemicznych
15
Dla zachowania przejrzystości tekstu omówiono tylko zapisy dotyczące substancji
chemicznych. Klasyfikacji preparatów chemicznych należy poświęcić oddzielne
opracowanie.
21
wykonuje siÄ™:
1) Na podstawie ich właściwości fizykochemicznych,
2) Na podstawie ich toksyczności,
3) Na podstawie analizy wywoływanych przez nie skutków
specyficznych dla zdrowia człowieka,
4) Na podstawie analizy wywoływanych przez nie skutków
działania na środowisko.
Celem klasyfikacji jest określenie wszystkich właściwo-
ści substancji (i preparatów), które mogą stwarzać zagrożenia
w czasie ich normalnego stosowania lub użytkowania np. tok-
syczności, niebezpiecznych właściwości fizykochemicznych
czy ekotoksyczności. Analizie poddaje się wszystkie rodzaje
zagrożeń, jakie wywołują substancje chemiczne.
Po określeniu właściwości powodujących zagrożenie
substancjom (i preparatom) chemicznym zostaje przypisane
odpowiednie oznakowanie w celu wskazania tego zagrożenia
dla ochrony zdrowia człowieka i dla środowiska. Substancjom
(i preparatom) należącym do określonych kategorii niebezpie-
czeństwa wymienionych w ustawie i rozporządzeniu przypisuje
się symbole określające zagrożenie.
Symbole zagrożenia
Zagrożenie Symbol zagrożenia
Substancje i preparaty wybuchowe E
Substancje i preparaty utleniajÄ…ce O
Substancje i preparaty skrajnie Å‚atwo palne F+
Substancje i preparaty wysoce Å‚atwo palne F
Substancje i preparaty bardzo toksyczne T+
Substancje i preparaty toksyczne T
Substancje i preparaty szkodliwe Xn
Substancje i preparaty żrące C
Substancje i preparaty drażniące Xi
Substancje i preparaty niebezpieczne dla środowiska N
Substancje i preparaty o działaniu uczulającym Xn lub Xi
Substancje i preparaty rakotwórcze, mutagenne T lub Xn
22
i działające szkodliwie na rozrodczość
Zagrożenia wynikające z innych niebezpiecznych wła-
ściwości substancji (lub preparatu) są wyrażone szczegółowo
za pomocą zwrotów R wskazujących rodzaj zagrożenia. Sym-
bole i zwroty zagrożenia są też wykorzystane w celu okre-
ślenia oznakowania substancji (i preparatów) chemicznych.
Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia oraz ich numery
Numer Zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia
Zwrotu (Zwrot R)
R1 Produkt wybuchowy w stanie suchym.
R2 Zagrożenie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia, kontaktu
z ogniem lub innymi z
ródłami zapłonu.
R3 Skrajne zagrożenie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia,
kontaktu z ogniem lub innymi z
ródłami zapłonu.
R4 Tworzy Å‚atwo wybuchajÄ…ce zwiÄ…zki metaliczne.
R5 Ogrzanie grozi wybuchem.
R6 Produkt wybuchowy z dostępem i bez dostępu powietrza.
R7 Może spowodować pożar.
R8 Kontakt z materiałami zapalnymi może spowodować pożar.
R9 Grozi wybuchem po zmieszaniu z materiałem zapalnym.
R10 Produkt Å‚atwo palny.
R11 Produkt wysoce Å‚atwo palny.
R12 Produkt skrajnie Å‚atwo palny.
R14 Reaguje gwałtownie z wodą.
R15 W kontakcie z wodÄ… uwalnia skrajnie Å‚atwo palne gazy.
R16 Produkt wybuchowy po zmieszaniu z substancjami
utleniajÄ…cymi.
R17 Samorzutnie zapala siÄ™ w powietrzu (piroforyczny*).
R18 Podczas stosowania mogą powstawać łatwo palne
lub wybuchowe mieszaniny par z powietrzem.
R19 Może tworzyć wybuchowe nadtlenki.
R20 Działa szkodliwie przez drogi oddechowe.
R21 Działa szkodliwie w kontakcie ze skórą.
R22 Działa szkodliwie po połknięciu.
R23 Działa toksycznie przez drogi oddechowe.
R24 Działa toksycznie w kontakcie ze skórą.
R25 Działa toksycznie po połknięciu.
R26 Działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe.
R27 Działa bardzo toksycznie w kontakcie ze skórą.
23
Numer Zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia
Zwrotu (Zwrot R)
R28 Działa bardzo toksycznie po połknięciu.
R29 W kontakcie z wodÄ… uwalnia toksyczne gazy.
R30 Podczas stosowania może stać się wysoce łatwo palny.
R31 W kontakcie z kwasami uwalnia toksyczne gazy.
R32 W kontakcie z kwasami uwalnia bardzo toksyczne gazy.
R33 Niebezpieczeństwo kumulacji w organizmie.
R34 Powoduje oparzenia.
R35 Powoduje poważne oparzenia.
R36 Działa drażniąco na oczy.
R37 Działa drażniąco na drogi oddechowe.
R38 Działa drażniąco na skórę.
R39 Zagraża powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych
zmian w stanie zdrowia.
R40 Ograniczone dowody działania rakotwórczego.
R41 Ryzyko poważnego uszkodzenia oczu.
R42 Może powodować uczulenie w następstwie narażenia drogą
oddechowÄ….
R43 Może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą.
R44 Zagrożenie wybuchem po ogrzaniu w zamkniętym pojemniku.
R45 Może powodować raka.
R46 Może powodować dziedziczne wady genetyczne.
R48 Stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następstwie
długotrwałego narażenia.
R49 Może powodować raka w następstwie narażenia drogą
oddechowÄ….
R50 Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne.
R51 Działa toksycznie na organizmy wodne.
R52 Działa szkodliwie na organizmy wodne.
R53 Może powodować długo utrzymujące się niekorzystne zmiany
w środowisku wodnym.
R54 Działa toksycznie na rośliny.
R55 Działa toksycznie na zwierzęta.
R56 Działa toksycznie na organizmy glebowe.
R57 Działa toksycznie na pszczoły.
R58 Może powodować długo utrzymujące się niekorzystne zmiany
w środowisku.
R59 Stwarza zagrożenie dla warstwy ozonowej.
R60 Może upośledzać płodność.
R61 Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki.
R62 Możliwe ryzyko upośledzenia płodności.
24
R31 W kontakcie z kwasami uwalnia toksyczne gazy.
R63 Możliwe ryzyko szkodliwego działania na dziecko w łonie matki.
R64 Może oddziaływać szkodliwie na dzieci karmione piersią.
R65 Działa szkodliwie; może powodować uszkodzenie płuc
w przypadku połknięcia.
R66 Powtarzające się narażenie może powodować wysuszanie
lub pękanie skóry.
R67 Pary mogą wywoływać uczucie senności i zawroty głowy.
R68 Możliwe ryzyko powstania nieodwracalnych zmian w stanie
zdrowia.
*  Wyjaśnienie autora
Numer
A
Ä…czone zwroty R
zwrotu
R14/15 Reaguje gwałtownie z wodą, uwalniając skrajnie łatwo
palne gazy.
R15/29 W kontakcie z wodÄ… uwalnia skrajnie Å‚atwo palne,
toksyczne gazy.
R20/21 Działa szkodliwie przez drogi oddechowe i w kontakcie
ze skórą.
R20/22 Działa szkodliwie przez drogi oddechowe i po połknięciu.
R20/21/22 Działa szkodliwie przez drogi oddechowe, w kontakcie
ze skórą i po połknięciu.
R21/22 Działa szkodliwie w kontakcie ze skórą i po połknięciu.
R23/24 Działa toksycznie przez drogi oddechowe i w kontakcie
ze skórą.
R23/25 Działa toksycznie przez drogi oddechowe i po połknięciu.
R23/24/25 Działa toksycznie przez drogi oddechowe, w kontakcie
ze skórą i po połknięciu.
R24/25 Działa toksycznie w kontakcie ze skórą i po połknięciu.
R26/27 Działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe
i w kontakcie ze skórą.
R26/28 Działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe
i po połknięciu.
R26/27/28 Działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe,
w kontakcie ze skórą i po połknięciu.
R27/28 Działa bardzo toksycznie w kontakcie ze skórą
i po połknięciu.
R36/37 Działa drażniąco na oczy i drogi oddechowe.
R36/38 Działa drażniąco na oczy i skórę.
R36/37/38 Działa drażniąco na oczy, drogi oddechowe i skórę.
R37/38 Działa drażniąco na drogi oddechowe i skórę.
25
R39/23 Działa toksycznie przez drogi oddechowe; zagraża
powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych
zmian w stanie zdrowia.
R39/24 Działa toksycznie w kontakcie ze skórą; zagraża powsta-
niem bardzo poważnych nieodwracalnych zmian w stanie
zdrowia.
R39/25 Działa toksycznie po połknięciu; zagraża powstaniem
bardzo poważnych nieodwracalnych zmian w stanie
zdrowia.
R39/23/24 Działa toksycznie przez drogi oddechowe i w kontakcie
ze skórą; zagraża powstaniem bardzo poważnych
nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia.
R39/23/25 Działa toksycznie przez drogi oddechowe i po połknięciu;
zagraża powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych
zmian w stanie zdrowia.
R39/24/25 Działa toksycznie w kontakcie ze skórą i po połknięciu;
zagraża powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych
zmian w stanie zdrowia.
R39/23/24/25 Działa toksycznie przez drogi oddechowe, w kontakcie
ze skórą i po połknięciu; zagraża powstaniem bardzo
poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia.
R39/26 Działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe; zagraża
powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych zmian
w stanie zdrowia.
R39/27 Działa bardzo toksycznie w kontakcie ze skórą; zagraża
powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych zmian
w stanie zdrowia.
R39/28 Działa bardzo toksycznie po połknięciu; zagraża
powstaniem bardzo poważnych nieodwracalnych
zmian w stanie zdrowia.
R39/26/27 Działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe
i w kontakcie ze skórą; zagraża powstaniem bardzo
poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia.
R39/26/28 Działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe
i po połknięciu; zagraża powstaniem bardzo poważnych
nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia.
R39/27/28 Działa bardzo toksycznie w kontakcie ze skórą
i po połknięciu; zagraża powstaniem bardzo poważnych
nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia.
R39/26/27/28 Działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe, w kon-
takcie ze skórą i po połknięciu; zagraża powstaniem bar-
dzo poważnych nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia.
R42/43 Może powodować uczulenie w następstwie narażenia
drogą oddechową i w kontakcie ze skórą.
26
R48/20 Działa szkodliwie przez drogi oddechowe; stwarza poważ-
ne zagrożenie zdrowia w następstwie długotrwałego nara-
żenia.
R48/21 Działa szkodliwie w kontakcie ze skórą; stwarza poważne
zagrożenie zdrowia w następstwie długotrwałego
narażenia.
R48/22 Działa szkodliwie po połknięciu; stwarza poważne zagro-
żenie zdrowia w następstwie długotrwałego narażenia.
R48/20/21 Działa szkodliwie przez drogi oddechowe i w kontakcie
ze skórą; stwarza poważne zagrożenie zdrowia
w następstwie długotrwałego narażenia.
R48/20/22 Działa szkodliwie przez drogi oddechowe i po połknięciu;
stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następstwie
długotrwałego narażenia.
R48/21/22 Działa szkodliwie w kontakcie ze skórą i po połknięciu;
stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następstwie
długotrwałego narażenia.
R48/20/21/22 Działa szkodliwie przez drogi oddechowe, w kontakcie
ze skórą i po połknięciu; stwarza poważne zagrożenie
zdrowia w następstwie długotrwałego narażenia.
R48/23 Działa toksycznie przez drogi oddechowe; stwarza powa-
żne zagrożenie zdrowia w następstwie długotrwałego na-
rażenia.
R48/24 Działa toksycznie w kontakcie ze skórą; stwarza poważne
zagrożenie zdrowia w następstwie długotrwałego
narażenia.
R48/25 Działa toksycznie po połknięciu; stwarza poważne zagro-
żenie zdrowia w następstwie długotrwałego narażenia.
R48/23/24 Działa toksycznie przez drogi oddechowe i w kontakcie
ze skórą; stwarza poważne zagrożenie zdrowia
w następstwie długotrwałego narażenia.
R48/23/25 Działa toksycznie przez drogi oddechowe i po połknięciu;
stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następstwie
długotrwałego narażenia.
R48/24/25 Działa toksycznie w kontakcie ze skórą i po połknięciu;
stwarza poważne zagrożenie zdrowia w następstwie
długotrwałego narażenia.
R48/23/24/25 Działa toksycznie przez drogi oddechowe, w kontakcie
ze skórą i po połknięciu; stwarza poważne zagrożenie
zdrowia w następstwie długotrwałego narażenia.
27
Numer
A
Ä…czone zwroty R
zwrotu
R50/53 Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne; może
powodować długo utrzymujące się niekorzystne
zmiany w środowisku wodnym.
R51/53 Działa toksycznie na organizmy wodne; może powodować
długo utrzymujące się niekorzystne zmiany w środowisku
wodnym.
R52/53 Działa szkodliwie na organizmy wodne; może powodować
długo utrzymujące się niekorzystne zmiany w środowisku
wodnym.
R68/20 Działa szkodliwie przez drogi oddechowe; możliwe ryzyko
powstania nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia.
R68/21 Działa szkodliwie w kontakcie ze skórą; możliwe ryzyko
powstania nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia.
R68/22 Działa szkodliwie po połknięciu; możliwe ryzyko powstania
nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia.
R68/20/21 Działa szkodliwie przez drogi oddechowe i w kontakcie
ze skórą; możliwe ryzyko powstania nieodwracalnych
zmian w stanie zdrowia.
R68/20/22 Działa szkodliwie przez drogi oddechowe i po połknięciu;
możliwe ryzyko powstania nieodwracalnych zmian
w stanie zdrowia.
R68/21/22 Działa szkodliwie w kontakcie ze skórą i po połknięciu;
możliwe ryzyko powstania nieodwracalnych zmian
w stanie zdrowia.
R68/20/21/22 Działa szkodliwie przez drogi oddechowe, w kontakcie
ze skórą i po połknięciu; możliwe ryzyko powstania
nieodwracalnych zmian w stanie zdrowia.
Oznakowanie substancji chemicznych
Sposób oznakowania opakowań substancji (i prepara-
ów) niebezpiecznych, oraz treść napisów i wzorów znaków
ostrzegawczych wymaganych przy oznakowaniu takich opako-
wań zawiera Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca
2002 r. w sprawie oznakowania opakowań substancji niebez-
piecznych i preparatów niebezpiecznych16 (Dz.U.02.140.
16
Podstawą wydania tego rozporządzenia były obowiązujące w Unii Europejskiej
przepisy dotyczące oznakowania substancji i preparatów ujęte w Dyrektywie Rady
28
1173).
W rozumieniu rozporzÄ…dzenia oznakowanie polega na
umieszczeniu na opakowaniu substancji niebezpiecznej (lub
preparatu niebezpiecznego) znaków i napisów ostrzegaw-
czych. Oznakowanie opakowania każdej substancji niebez-
piecznej powinno zawierać:
1. NazwÄ™ substancji,
2. NazwÄ™ lub imiÄ™ i nazwisko, adres i numer telefonu
producenta substancji,
3. Znak lub znaki ostrzegawcze i napisy określające ich
znaczenie zgodnie z kryteriami klasyfikacji, a gdy sub-
stancji przypisano więcej niż jeden symbol to:
obowiÄ…zek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpo-
wiadajÄ…cego symbolom T lub T+ czyni znaki ostrze-
gawcze odpowiadajÄ…ce symbolom Xn, Xi i C fakulta-
tywnymi
obowiÄ…zek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpo-
wiadajÄ…cego symbolowi C czyni znaki ostrzegawcze
odpowiadajÄ…ce symbolom Xn i Xi fakultatywnymi,
obowiÄ…zek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpo-
wiadajÄ…cego symbolowi E czyni znaki ostrzegawcze
odpowiadajÄ…ce symbolom F, F+ i O fakultatywnymi,
obowiÄ…zek umieszczenia znaku ostrzegawczego odpo-
wiadajÄ…cego symbolowi Xn czyni znak ostrzegawczy
odpowiadajÄ…cy symbolowi Xi fakultatywnym,
4. Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia, zwane dalej
 zwrotami R
5. Zwroty S określające warunki bezpiecznego stosowania
niebezpiecznej substancji (preparatu) chemicznej.
Wzory znaków i symboli ostrzegawczych oraz napisy
określające ich znaczenie podaje, przedstawiony w formie
67/548/EWG (nowelizowanej DyrektywÄ… 2000/32/WE) oraz w Dyrektywie
1999/45/WE. Dlatego w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia przyjęto zasady
oznakowania opakowań substancji i preparatów dokładnie takie same jakie
obowiÄ…zujÄ… w Unii Europejskiej. Omawiane rozporzÄ…dzenie jest dobrym
przykładem dostosowania (harmonizacji) prawa krajowego z wymaganiami prawa
obowiÄ…zujÄ…cego w Unii Europejskiej.
29
tabeli, załącznik do omawianego Rozporządzenia Ministra
Zdrowia. Piktogramy na znakach ostrzegawczych powinny być
koloru czarnego na pomarańczowym tle.
Wzory znaków i symboli ostrzegawczych oraz ich znaczenie
Znak Symbol Znaczenie znaku
ostrzegawczy Ostrzegawczy ostrzegawczego
Substancja bardzo
T+ toksyczna
T Substancja toksyczna
Xn Substancja szkodliwa
C Substancja żrąca
Xi Substancja drażniąca
Substancja niebezpieczna
N
dla środowiska
E Substancja wybuchowa
O Substancja utleniajÄ…ca
Substancja skrajnie
F+
Å‚atwo palna
Substancja wysoce
F
Å‚atwo palna
Zwroty S określające warunki bezpiecznego stosowania
30
substancji niebezpiecznej lub preparatu niebezpiecznego oraz
ich numery zawiera, przytoczony w formie tabeli, kolejny
załącznik tego rozporządzenia.
Zwroty S określające warunki bezpiecznego stosowania
substancji niebezpiecznych lub preparatów
niebezpiecznych oraz ich numery
Nr zwrotu Zwrot określający warunki bezpiecznego stosowania (zwrot S)
S1 Przechowywać pod zamknięciem.
S2 Chronić przed dziećmi.
S3 Przechowywać w chłodnym miejscu.
S4 Nie przechowywać w pomieszczeniach mieszkalnych.
S5 Przechowywać w ... (cieczy wskazanej przez producenta).
S6 Przechowywać w atmosferze ... (obojętnego gazu
wskazanego przez producenta).
S7 Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty.
S8 Przechowywać pojemnik w suchym pomieszczeniu.
S9 Przechowywać pojemnik w miejscu dobrze wentylowanym.
S12 Nie przechowywać pojemnika szczelnie zamkniętego.
S13 Nie przechowywać razem z żywnością, napojami
i paszami dla zwierzÄ…t.
S14 Nie przechowywać razem z ... (materiałami określonymi
przez producenta).
S15 Przechowywać z dala od z
ródeł ciepła.
S16 Nie przechowywać w pobliżu z
ródeł zapłonu  nie palić tytoniu.
S17 Nie przechowywać razem z materiałami zapalnymi.
S18 Zachować ostrożność w trakcie otwierania i manipulacji
z pojemnikiem.
S20 Nie jeść i nie pić podczas stosowania produktu.
S21 Nie palić tytoniu podczas stosowania produktu.
S22 Nie wdychać pyłu.
S23 Nie wdychać gazu/dymu/pary/rozpylonej cieczy (rodzaj określi
producent).
S24 Unikać zanieczyszczenia skóry.
S25 Unikać zanieczyszczenia oczu.
S26 Zanieczyszczone oczy przemyć natychmiast dużą ilością wody
i zasięgnąć porady lekarza.
S27 Natychmiast zdjąć całą zanieczyszczoną odzież.
S28 Zanieczyszczoną skórę natychmiast przemyć dużą ilością ...
(cieczy określonej przez producenta).
S29 Nie wprowadzać do kanalizacji.
31
Nr zwrotu Zwrot określający warunki bezpiecznego stosowania (zwrot S)
S30 Nigdy nie dodawać wody do tego produktu.
S33 Zastosować środki ostrożności zapobiegające wyładowaniom
elektrostatycznym.
S35 Usuwać produkt i jego opakowanie w sposób bezpieczny.
S36 Nosić odpowiednią odzież ochronną.
S37 Nosić odpowiednie rękawice ochronne.
S38 W przypadku niedostatecznej wentylacji stosować
odpowiednie indywidualne środki ochrony dróg oddechowych.
S39 Nosić okulary lub ochronę twarzy.
S40 Czyścić podłogę i wszystkie inne obiekty zanieczyszczone tym
produktem ... (środkiem wskazanym przez producenta).
S41 Nie wdychać dymów powstających w wyniku pożaru lub
wybuchu.
S42 Podczas fumigacji/rozpylania/natryskiwania stosować
odpowiednie środki ochrony dróg oddechowych (rodzaj określi
producent).
S43 W przypadku pożaru używać ... (podać rodzaj sprzętu
przeciwpożarowego. Jeżeli woda zwiększa zagrożenie,
dodać:  nigdy nie używać wody ).
S45 W przypadku awarii lub jeżeli z
le się poczujesz, niezwłocznie
zasięgnij porady lekarza  jeżeli to możliwe, pokaż etykietę.
S46 W razie połknięcia niezwłocznie zasięgnij porady lekarza
 pokaż opakowanie lub etykietę.
S47 Przechowywać w temperaturze nieprzekraczajÄ…cej ... °C
(określi producent).
S48 Przechowywać produkt zwilżony ... (właściwy materiał określi
producent).
S49 Przechowywać wyłącznie w oryginalnym opakowaniu.
S50 Nie mieszać z ... (określi producent).
S51 Stosować wyłącznie w dobrze wentylowanych
pomieszczeniach.
S52 Nie zaleca się nanoszenia na duże płaszczyzny
wewnątrz pomieszczeń.
S53 Unikać narażenia  przed użyciem zapoznać się z instrukcją.
S56 Zużyty produkt oraz opakowanie dostarczyć na składowisko
odpadów niebezpiecznych.
S57 Używać odpowiednich pojemników zapobiegających skażeniu
środowiska.
S59 Przestrzegać wskazówek producenta lub dostawcy
dotyczących odzysku lub wtórnego wykorzystania.
S60 Produkt i opakowanie usuwać jako odpad niebezpieczny.
32
S37 Nosić odpowiednie rękawice ochronne.
S61 Unikać zrzutów do środowiska. Postępować zgodnie
z instrukcjÄ… lub kartÄ… charakterystyki.
S62 W razie połknięcia nie wywoływać wymiotów: niezwłocznie
zasięgnąć porady lekarza i pokazać opakowanie lub etykietę.
S63 W przypadku zatrucia drogą oddechową wyprowadzić lub
wynieść poszkodowanego na świeże powietrze i zapewnić
warunki do odpoczynku.
S64 W przypadku połknięcia wypłukać usta wodą  nigdy nie
stosować u osób nieprzytomnych.
Nr zwrotu A
Ä…czone zwroty S
S1/2 Przechowywać pod zamknięciem i chronić przed dziećmi.
S3/7 Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty w chłodnym
miejscu.
S3/9/14 Przechowywać w chłodnym, dobrze wentylowanym miejscu,
z dala od ... (materiału wskazanego przez producenta).
S3/9/14/4 Przechowywać wyłącznie w oryginalnym opakowaniu, w
9 chłodnym, dobrze wentylowanym miejscu; nie przechowywać
razem z ... (materiałami wskazanymi przez producenta).
S3/9/49 Przechowywać wyłącznie w oryginalnym opakowaniu
w chłodnym, dobrze wentylowanym miejscu.
S3/14 Przechowywać w chłodnym miejscu; nie przechowywać
razem z ... (materiałami wskazanymi przez producenta).
S7/8 Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty w suchym
pomieszczeniu.
S7/9 Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty w miejscu
dobrze wentylowanym.
S7/47 Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty w temperaturze
nieprzekraczajÄ…cej ... °C (okreÅ›li producent).
S20/21 Nie jeść i nie pić oraz nie palić tytoniu podczas stosowania
produktu.
S24/25 Unikać zanieczyszczenia skóry i oczu.
S27/28 W przypadku zanieczyszczenia skóry natychmiast zdjąć całą
zanieczyszczoną odzież i przemyć zanieczyszczoną skórę
dużą ilością ... (rodzaj cieczy określi producent).
S29/35 Nie wprowadzać do kanalizacji, a produkt i opakowanie
usuwać w sposób bezpieczny.
S29/56 Nie wprowadzać do kanalizacji, a zużyty produkt i opakowanie
dostarczyć na składowisko odpadów niebezpiecznych.
S36/37 Nosić odpowiednią odzież ochronną i odpowiednie rękawice
ochronne.
33
Nr zwrotu A
Ä…czone zwroty S
S36/37/39 Nosić odpowiednią odzież ochronną, odpowiednie rękawice
ochronne i okulary lub ochronÄ™ twarzy.
S36/39 Nosić odpowiednią odzież ochronną i okulary lub ochronę
twarzy.
S37/39 Nosić odpowiednie rękawice ochronne i okulary lub
ochronÄ™ twarzy.
S47/49 Przechowywać wyłącznie w oryginalnym opakowaniu
w temperaturze nieprzekraczajÄ…cej ... °C (okreÅ›li producent).
34
Substancje sklasyfikowane i oznakowane
Wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ich klasy-
fikacjÄ… i oznakowaniem, uporzÄ…dkowany wg wzrastajÄ…cych
numerów indeksowych podany został w załączniku do rozpo-
rządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2005 w sprawie
wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacjÄ… i
oznakowaniem (Dz.U.05.201.1674)17. Przykład tak sklasyfiko-
wanych substancji chemicznych podany został w poniższej
tabeli.
17
Przykład sklasyfikowanych substancji chemicznych podany jest w załączniku do
rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 28 września 2005 w sprawie wykazu
substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacjÄ… i oznakowaniem
(Dz.U.05.201.1674).
35
Charakterystyka poszczególnych kategorii
substancji niebezpiecznych
Na podstawie kryteriów przyjętych w rozporządzeniach
Ministra Zdrowia18 substancje uznane ustawowo za niebez-
pieczne powinny być sklasyfikowane i odpowiednio oznako-
wane.
Substancjom chemicznym zaklasyfikowanym do okre-
ślonej kategorii substancji niebezpiecznych należy przypisać
symbole zagrożenia, zwroty R, zwroty S, znaki i symbole
ostrzegawcze oraz napisy określające ich znaczenie. Zgodnie
z podanymi regułami, poszczególnym kategoriom substancji
niebezpiecznych, które zostały wymienione w ustawie o
substancjach i preparatach chemicznych należy przypisać
takie cechy w niżej przedstawiony sposób.
18
Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji
substancji i preparatów chemicznych (Dz.U.02.140.1172) oraz Rozporządzenie
Ministra Zdrowia z dnia 11 lipca 2002 r. w sprawie oznakowania opakowań
substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz.U.02.140.1173).
36
Substancje wybuchowe
Jako substancje (i preparaty) o właściwościach wybuchowych
klasyfikuje się ciała stałe, ciecze i materiały o konsystencji
pasty lub żelu, które w wyniku reakcji egzotermicznej (również
bez udziału tlenu z powietrza) gwałtownie wydzielają gazy,
oraz takie materiały, które w określonych warunkach badania
detonujÄ…, ulegajÄ… szybkiej deflagracji (spalaniu wybuchowe-
mu) lub wybuchają w trakcie podgrzewania w częściowo
zamkniętej przestrzeni. Substancje i preparaty klasyfikuje się
jako wybuchowe na podstawie wyników badań i przypisuje się
im symbol literowy  E oraz poniżej przedstawiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
substancja/preparat
wybuchowy
E
Symbol znak ostrzegawczy
Jeżeli substancje i preparaty w postaci wprowadzonej do
obrotu mają właściwości wybuchowe. Obowiązuje następujący
zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia:
R2 Zagrożenie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia, kontaktu z
ogniem lub innymi z
ródłami zapłonu.
Substancje i preparaty wybuchowe, włączając pewne
organiczne nadtlenki, z wyłączeniem substancji i preparatów
wybuchowych, którym przypisuje się zwrot R3.
R3 Skrajne zagrożenie wybuchem wskutek uderzenia, tarcia,
kontaktu z ogniem lub innymi z
ródłami zapłonu.
Substancje i preparaty szczególnie wrażliwe na ww. działanie,
np. sole kwasu pikrynowego.
37
Substancje utleniajÄ…ce
Jako substancje (i preparaty) o właściwościach utleniających
klasyfikuje się substancje i preparaty, których reakcje wywoła-
ne kontaktem z innymi substancjami, w szczególności łatwo
palnymi, sÄ… reakcjami wysoce egzotermicznymi. Substancje i
preparaty klasyfikuje się jako mające właściwości utleniające
na podstawie wyników badań i przypisuje się im symbol
literowy  O oraz poniżej przedstawiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
substancja/preparat
utleniajÄ…ca/y
O
Symbol znak ostrzegawczy
Obowiązuje jeden zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia, wy-
znaczony na podstawie wyników badań, przypisany zgodnie z
następującymi kryteriami:
R7 Może spowodować pożar.
Organiczne nadtlenki, które posiadają właściwości zapalne,
nawet gdy nie pozostają w kontakcie z innymi materiałami
palnymi.
R8 Kontakt z materiałami zapalnymi może spowodować pożar.
Inne utleniajÄ…ce substancje i preparaty, w tym nieorganiczne
nadtlenki, które mogą spowodować pożar lub zwiększyć
ryzyko pożaru w kontakcie z materiałem zapalnym.
R9 Grozi wybuchem po zmieszaniu z materiałem zapalnym.
Inne substancje i preparaty, w tym nieorganiczne nadtlenki,
które stają się wybuchowe po zmieszaniu z materiałami
zapalnymi, np. niektóre chlorany.
Uwaga: Metod tych nie stosuje się do oceny właściwości
utleniających nadtlenków organicznych. Organiczne nadtlenki,
niezaklasyfikowane jako substancje wybuchowe, klasyfikuje
siÄ™ jako utleniajÄ…ce na podstawie ich struktury chemicznej (np.
R-0-0-H, R1-0-0-R2).
38
Substancje skrajnie Å‚atwo palne
Jako substancje (i preparaty) skrajnie Å‚atwo palne klasyfikuje
się substancje i preparaty w stanie ciekłym o wyjątkowo niskiej
temperaturze zapłonu i wyjątkowo niskiej temperaturze
wrzenia oraz substancje i preparaty w stanie gazowym, które
w normalnych warunkach ciśnienia i temperatury palą się w
kontakcie z powietrzem. Substancje i preparaty klasyfikuje siÄ™
jako skrajnie łatwo palne na podstawie wyników badań i
przypisuje się im symbol literowy  F+ oraz poniżej przedsta-
wiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
substancja/preparat
skrajnie Å‚atwo palna
F+
Symbol znak ostrzegawczy
Zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia ustala się zgodnie z
następującymi kryteriami:
R12 Substancja/preparat/produkt skrajnie Å‚atwo palna(y).
Substancje i preparaty ciekłe o temperaturze zapłonu poniżej
0°C oraz temperaturze wrzenia (lub w przypadku zakresu
temperatur wrzenia, temperaturze początku wrzenia) niższej
lub równej 35°C. Substancje i preparaty w postaci gazu, palne
w normalnych warunkach temperatury i ciśnienia.
39
Substancje wysoce Å‚atwo palne
Jako substancje (i preparaty) wysoce Å‚atwo palne klasyfikuje
siÄ™:
- substancje i preparaty, które w normalnych warunkach
ciśnienia i temperatury, w kontakcie z powietrzem mogą
nagrzewać się i w konsekwencji tego zapalić się bez
dostarczenia energii,
- substancje i preparaty w stanie stałym, które w wyniku
krótkotrwałego kontaktu ze z
ródłem zapłonu mogą
zapalić- się i proces palenia się lub tlenia trwa nadal
po usunięciu z
ródła zapłonu,
- substancje i preparaty w stanie ciekłym o bardzo niskiej
temperaturze zapłonu,
- substancje i preparaty, które w kontakcie z wodą lub
wilgotnym powietrzem wydzielajÄ… skrajnie Å‚atwo palne
gazy w niebezpiecznych ilościach.
Substancje i preparaty klasyfikuje siÄ™ jako wysoce Å‚atwo palne
na podstawie wyników badań i przypisuje się im symbol
literowy  F oraz poniżej przedstawiony piktogram.
substancja/preparat
wysoce Å‚atwo palna
F
Symbol znak ostrzegawczy
Zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia ustala się zgodnie z
następującymi kryteriami:
R11 Substancja/preparat/produkt wysoce Å‚atwo palna(y).
Substancje i preparaty w stanie stałym, które mogą łatwo
zapalić się w wyniku krótkotrwałego kontaktu ze z
ródłem
zapłonu i które mogą spalić się lub wypalić po usunięciu tego
z
ródła.
Substancje i preparaty ciekłe o temperaturze zapłonu poniżej
21°C, które nie sÄ… skrajnie Å‚atwo palne.
40
R15 W kontakcie z wodÄ… uwalnia skrajnie Å‚atwo palne gazy.
Substancje i preparaty, które w kontakcie z wodą lub
wilgotnym powietrzem uwalniajÄ… skrajnie Å‚atwo palne gazy, w
ilościach niebezpiecznych, z szybkością wynoszącą co
najmniej 1 litr/kg /godzinÄ™.
R17 Samorzutnie zapala siÄ™ w powietrzu (piroforyczna).
Substancje i preparaty, które mogą rozgrzać się i w rezultacie
zapalić w kontakcie z powietrzem w temperaturze otoczenia,
bez jakiegokolwiek dostarczania energii.
Substancje Å‚atwo palne
Jako substancje (i preparaty) Å‚atwo palne klasyfikuje siÄ™ substancje i
preparaty w stanie ciekłym o niskiej temperaturze zapłonu.
Substancje i preparaty klasyfikuje siÄ™ jako Å‚atwo palne na podstawie
wyników badań. Zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia ustala się
zgodnie z kryteriami wymienionymi poniżej:
R10 Substancja/preparat/produkt Å‚atwo palna(y).
Substancje i preparaty w stanie ciekłym, o temperaturze
zapÅ‚onu od 21°C do 55°C. Preparatów o temperaturze
zapÅ‚onu równej lub wyższej od 21°C i niższej lub równej 55°C
nie klasyfikuje się jako łatwo palnych, jeżeli nie mogą
podtrzymać palenia oraz jeżeli nie stwarzają zagrożenia dla
ich użytkowników i dla innych osób.
41
Substancje bardzo toksyczne
Jako substancje (i preparaty) bardzo toksyczne klasyfikuje siÄ™
substancje i preparaty, które w przypadku spożycia, wchło-
nięcia drogą oddechową lub przez skórę w bardzo małych
ilościach mogą spowodować zgon albo ostre lub przewlekłe
niekorzystne skutki dla zdrowia człowieka. Substancje i
preparaty klasyfikuje siÄ™ jako bardzo toksyczne i przypisuje siÄ™
im symbol literowy  T+ oraz poniżej przedstawiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
substancja/preparat
bardzo toksyczna/y
T+
Symbol znak ostrzegawczy
Zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia ustala się zgodnie z
następującymi kryteriami:
R28 Działa bardzo toksycznie po połknięciu.
DL50, droga pokarmowa, szczur: d" 25 mg/kg. Mniej niż 100%
badanych szczurów przeżywa po podaniu do żołądka
substancji lub preparatu w dawce 5 mg/kg w przypadku
zastosowania procedury ustalonej dawki.
R27 Działa bardzo toksycznie w kontakcie ze skórą.
DL50 po naniesieniu na skórę, szczur lub królik: d" 50 mg/kg.
R26 Działa bardzo toksycznie przez drogi oddechowe.
CL50 po narażeniu inhalacyjnym na aerozol, szczur: d" 0,25
mg/l przez 4 godziny. CL50 po narażeniu inhalacyjnym na pary
lub gazy, szczur: d" 0,5 mg/l przez 4 godziny.
R39 Zagraża powstaniem bardzo poważnych, nieodwracalnych
zmian w stanie zdrowia człowieka.
Przekonujący dowód, że nieodwracalne skutki, mogą być
spowodowane przez jednorazowe narażenie odpowiednią
drogą w wyżej wymienionym zakresie dawek lub stężeń.
42
W celu wskazania drogi podania/narażenia powodującego
nieodwracalne zmiany w stanie zdrowia człowieka stosuje się
następujące zwroty łączone: R39/26, R39/27, R39/28,
R39/26/27, R39/26/28, R39/27/28, R39/26/27/28.
Substancje toksyczne
Jako substancje (i preparaty) toksyczne klasyfikuje siÄ™ sub-
stancje i preparaty, które w przypadku spożycia, wchłonięcia
drogą oddechową lub przez skórę ich małych ilości mogą
spowodować zgon albo ostre lub przewlekłe niekorzystne
skutki dla zdrowia człowieka. Substancje i preparaty
klasyfikuje siÄ™ jako toksyczne i przypisuje siÄ™ im symbol
literowy  T oraz poniżej przedstawiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
substancja/preparat
toksyczna/y
T
Symbol znak ostrzegawczy
Zwroty wskazujące rodzaj zagrożeń ustala się zgodnie z
następującymi kryteriami:
R25 Działa toksycznie po połknięciu.
DL50, droga pokarmowa, szczur: 25 < DL50 d" 200 mg/kg. 100%
szczurów przeżywa po podaniu substancji lub preparatu do
żołądka w dawce 5mg/kg, ale obserwuje się wyraz
ne działanie
toksyczne przy tej dawce w przypadku zastosowania
procedury ustalonej dawki.
R24 Działa toksycznie w kontakcie ze skórą.
DL50 po naniesieniu na skórę, szczur lub królik: 50 < DL50 d"
400 mg/kg.
R23 Działa toksycznie przez drogi oddechowe.
CL50 po narażeniu inhalacyjnym na aerozol, szczur: 0,25 <
43
CL50 d" 1mg/l przez 4 godziny.
CL50 po narażeniu inhalacyjnym na pary lub gazy, szczur: 0,5
< CL50 d" 2 mg/l przez 4 godziny.
R39 Zagraża powstaniem bardzo poważnych, nieodwracalnych
zmian w stanie zdrowia człowieka.
Przekonujący dowód, że nieodwracalne uszkodzenia, mogą
być spowodowane przez jednorazowe narażenie
(odpowiednią drogą), szczególnie w wyżej wymienionym
zakresie dawek i stężeń. W celu wskazania drogi
podania/narażenia powodujących nieodwracalne zmiany w
stanie zdrowia człowieka stosuje się jeden z następujących
zwrotów łączonych: R39/23, R39/24, R39/25, R39/23/24,
R39/23/25, R39/24/25, R39/23/24/25.
R48 Stwarza poważne zagrożenie zdrowia człowieka w
następstwie długotrwałego narażenia.
Poważne uszkodzenia (wyraz
ne zaburzenia funkcjonalne lub
zmiany morfologiczne, które posiadają znaczenie
toksykologiczne) mogą być spowodowane przez powtarzane
lub przedłużone narażenie odpowiednią drogą. Substancje i
preparaty sklasyfikowane sÄ… jako co najmniej toksyczne, kiedy
poważne uszkodzenia obserwowane są na poziomie
narażenia o jeden rząd wielkości (dziesięć razy) niższym od
poziomu narażenia powodującego konieczność przypisania
zwrotu R48 substancjom szkodliwym.
W celu wskazania drogi podania/narażenia powodującego
poważne zagrożenie zdrowia człowieka stosuje się jeden z
następujących zwrotów łączonych: R48/23, R48/24, R48/25,
R48/23/24, R48/23/25, R48/24/25, R48/23/24/25.
W celu wskazania drogi podania/narażenia powodujących
nieodwracalne zmiany w stanie zdrowia człowieka stosuje się
jeden z następujących zwrotów łączonych: R39/23, R39/24,
R39/25, R39/23/24, R39/23/25, R39/24/25, R39/23/24/25.
44
Substancje szkodliwe
Jako substancje (i preparaty) szkodliwe klasyfikuje siÄ™ sub-
stancje i preparaty, które w przypadku spożycia, wchłonięcia
drogą oddechową lub przez skórę mogą spowodować zgon
albo ostre lub przewlekłe niekorzystne skutki dla zdrowia
człowieka. Substancje i preparaty klasyfikuje się jako
szkodliwe i przypisuje się im symbol literowy  Xn oraz poniżej
przedstawiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
substancja/preparat
szkodliwa/y
Xn
Symbol znak ostrzegawczy
Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia ustala się zgodnie z
następującymi kryteriami:
R22 Działa szkodliwie po połknięciu.
DL50, droga pokarmowa, szczur: 200 < DL50 d" 2000 mg/kg.
100% szczurów przeżywa po podaniu substancji lub preparatu
do żołądka w dawce 50 mg/kg, ale obserwuje się wyraz
ne
działanie toksyczne po tej dawce w przypadku zastosowania
procedury ustalonej dawki. Mniej niż 100% badanych
szczurów przeżywa po podaniu do żołądka substancji lub
preparatu w dawce 500 mg/kg w przypadku zastosowania
procedury ustalonej dawki.
R21 Działa szkodliwie w kontakcie ze skórą.
DL50 po naniesieniu na skórę, szczur lub królik:
400 < DL50 < 2000 mg/kg.
R20 Działa szkodliwie przez drogi oddechowe.
CL50 po narażeniu inhalacyjnym na aerozole, szczur:
1 < CL50 < 5 mg/l przez 4 godziny.
CL50 po narażeniu inhalacyjnym na pary i gazy, szczur:
2 < CL50 <20 mg/l przez 4 godziny.
R40 Możliwe ryzyko powstania nieodwracalnych zmian w stanie
zdrowia człowieka.
Przekonujący dowód, że nieodwracalne uszkodzenia 
45
odmienne od skutków działania substancji rakotwórczych,
mutagennych i działających na rozrodczość  mogą być
spowodowane przez jednorazowe narażenie odpowiednią
drogą podania, szczególnie w wyżej wymienionym zakresie
dawek i stężeń. W celu wskazania drogi podania/narażenia
stwarzajÄ…cego ryzyko powstania nieodwracalnych zmian w
stanie zdrowia człowieka stosuje się jeden z następujących
zwrotów łączonych: R40/20, R40/21, R40/22, R40/20/21,
R40/20/22, R40/21/22, R40/20/21/22.
Kryteria toksyczności
Klasyfikacja substancji (lub preparatów) pod względem
toksyczności na podstawie wartości DL50 lub CL50
Klasa DL50 CL50 CL50
toksyczności
podanie do naniesienie na narażenie inhalacyjne
żołądka skórę szczura szczura
szczura lub królika
na na gazy
areozole i pary
mg/kg mg/kg mg/litr/4 mg/litr/4
masy ciała masy ciała godz. godz.
Bardzo < 25 < 50 < 0,25 < 0,5
toksyczne
Toksyczne ponad ponad ponad ponad
25-200 50-400 0,25-1 0,5-2
Szkodliwe ponad ponad ponad ponad
200-2000 400-2000 1-5 2-20
Dla określenia stopnia toksyczności substancji che-
micznych ustala się następujące wskaz
niki:
DL50
ustala się na podstawie ilości substancji, która podana
zwierzętom doświadczalnym doustnie lub na skórę powoduje
śmierć połowy zwierząt w badanej grupie. Wynik podaje się w
jednostkach wagowych substancji na jednostkowy ciężar
organizmu (mg/kg), określając gatunek zwierząt, jakie zostały
46
użyte do doświadczeń oraz informacje o drodze podawania
substancji.
CL50
Jeżeli substancja występuje w postaci gazu, to podaje się
wskaz
nik CL50, który ustala się na podstawie ilości substancji,
która podana zwierzętom doświadczalnym inhalacyjnie
powoduje śmierć połowy zwierząt w badanej grupie. Wynik
podaje siÄ™ w jednostkach wagowych substancji na
jednostkową objętość powietrza [mg/m3].
Ostrą toksyczność substancji chemicznych określa się
w oparciu o wyniki badań doświadczalnych na podstawie,
których ustalono wartości DL50 lub CL50. Na tej podstawie
substancje klasyfikuje siÄ™ jako bardzo toksyczne, toksyczne
lub szkodliwe
47
Substancje żrące
Jako substancje (i preparaty) żrące klasyfikuje się substancje i
preparaty, które w zetknięciu z żywymi tkankami mogą
powodować ich zniszczenie. Substancje i preparaty klasyfikuje
się jako żrące i przypisuje się im symbol literowy  C oraz
poniżej przedstawiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
substancja/preparat
żrący
C
Symbol znak ostrzegawczy
Jeżeli po naniesieniu na zdrową, nieuszkodzoną skórę
zwierzęcia spowodują podrażnienie skóry, zniszczenie tkanek
skóry na całej jej grubości u co najmniej jednego zwierzęcia
lub gdy rezultat może być przewidziany na podstawie
właściwości fizykochemicznych, np. dla mocnych kwasów lub
zasad (pH < 2 lub pH > 11,5). Pod uwagę bierze się również
substancje i preparaty o pH od 2 do 11,5*. Klasyfikację można
przeprowadzić na podstawie wyników uznanych badań in vitro.
* Substancje o odczynie obojętnym (pH=7) takie jak brom,
roztwór chlorowodoru w rozpuszczalniku organicznym też
są substancjami (preparatami) żrącymi.
Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia przypisuje się zgodnie z
następującymi kryteriami:
R35 Powoduje poważne oparzenia.
Jeżeli substancja lub preparat naniesione na zdrową,
nieuszkodzoną skórę zwierzęcia spowodują zniszczenie
tkanek skóry na całej grubości w wyniku narażenia trwającego
do 3 minut lub jeżeli ten wynik można przewidzieć.
R34 Powoduje oparzenia.
Jeżeli substancja lub preparat naniesione na zdrową,
nieuszkodzoną skórę zwierzęcia spowodują zniszczenie
48
tkanek skóry na całej grubości w wyniku narażenia trwającego
do 4 godzin lub jeżeli ten wynik można przewidzieć. Nadtlenki
organiczne, z wyjątkiem tych, dla których istnieją dowody, że
nie wykazują własności żrących.
49
Substancje drażniące
Jako substancje (i preparaty) drażniące klasyfikuje się
substancje i preparaty niewykazujące działania żrącego, które
w przypadku krótkotrwałego, długotrwałego lub wielokrotnego
kontaktu ze skórą lub błoną śluzową mogą powodować ich
stany zapalne. Substancje i preparaty niewykazujÄ…ce
właściwości żrących klasyfikuje się jako drażniące i przypisuje
się im symbol literowy  Xi oraz poniżej przedstawiony
piktogram.
Napis ostrzegawczy
substancja/preparat
drażniąca/y
Xi
Symbol znak ostrzegawczy
Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia przypisuje się zgodnie z
następującymi kryteriami:
R38 Działa drażniąco na skórę.
Jeżeli substancja lub preparat naniesiona na skórę królika, w
czasie narażenia trwającego do 4 godzin, zgodnie z metodami
zawartymi w przepisach wydanych na podstawie art. 24 ust. 2
pkt 1 ustawy, spowodujÄ… powstanie wyraz
nego stanu
zapalnego, który utrzymuje się przez co najmniej 24 godziny
od zakończenia narażenia.
R36 Działa drażniąco na oczy.
Jeżeli substancja lub preparat naniesiona do worka
spojówkowego oka zwierzęcia powodują powstanie
wyraz
nych uszkodzeń utrzymujących się co najmniej przez 24
godziny od momentu wkroplenia.
R37 Działa drażniąco na drogi oddechowe.
Substancje i preparaty, które wywierają poważne działanie
drażniące na układ oddechowy; zwykle na podstawie
obserwacji praktycznych u człowieka lub wyników
odpowiednich badań na zwierzętach.
R41 Ryzyko poważnego uszkodzenia oczu.
Jeżeli substancja lub preparat naniesiona do worka
50
spojówkowego oka zwierzęcia powodują poważne
uszkodzenia, powstajÄ…ce w ciÄ…gu 72 godzin od momentu
wkroplenia badanej substancji lub preparatu, które utrzymują
siÄ™ co najmniej przez 24 godziny.
Badania in vitro oraz in vivo
Badania in vitro (poza żywym organizmem) prowadzi
się na hodowanych w warunkach sztucznych tkankach (skóry,
wÄ…troby, tkanki Å‚Ä…cznej tzw. fibroblastach mysich lub ludzkich).
Kultury tkankowe in vitro tj. hodowane poza żywym organi-
zmem tkanki umożliwiają prowadzenie różnych badań, w tym i
badań nad działaniem czynników chemicznych, które zastę-
pują badania in vivo (na żywym organizmie) opisane niżej.
Badania na zwierzętach prowadzone są dopiero po wyczer-
paniu wszystkich możliwych dróg uzyskania potrzebnych
wyników eksperymentalnych19. Do przeprowadzenia badań na
zwierzętach wymagane jest spełnienie, co najmniej dwóch
warunków; etycznego i technicznego. Warunek etyczny
zostanie spełniony, kiedy zainteresowany potrafi uzasadnić, że
planowane badania są konieczne, a wiarygodne wyniki można
uzyskać dopiero po przeprowadzeniu badań in vivo. Zgodę na
wykonanie takich badań musi uzyskać podmiot (uczelnia) w
Krajowej Komisji Etycznej przy Premierze RP. KolejnÄ… zgodÄ™
na takie badania musi też wydać lokalna Komisja Etyczna
(istniejÄ…ca przy Akademii Medycznej lub Akademii Rolniczej).
Warunki techniczne niezbędne do wykonywania prac
na zwierzętach są spełnione, jeśli ubiegający się o zgodę
podmiot dysponuje zorganizowaną zwierzętarnią20, w której
19
Dyrektywa Rady 86/609/EWG dotycząca ochrony zwierząt przed używaniem ich
do celów eksperymentalnych, lub innych celów o charakterze naukowym
(Dz.U.WE nr L 358 z 18.12.1986r. zakazuje prowadzenia doświadczeń na
zwierzętach, jeżeli istnieje inna naukowo uzasadniona metoda, dająca właściwie
wyniki, możliwa do przeprowadzenia, która nie wymaga użycia zwierzęcia.
20
Ustawa o ochronie zwierzÄ…t (Dz.U.02.135.1141) zabrania:
" używania do doświadczeń i testów zwierząt nie pochodzących z hodowli
zwierzÄ…t laboratoryjnych,
" używania do doświadczeń zwierząt bezdomnych.
51
zwierzęta są karmione, leczone i badane. Takie zwierzętarnie
mają tylko wyspecjalizowane jednostki (niektóre Akademie
Medyczne i Rolnicze).
Przykład
Po uzyskaniu wymaganych pozwoleń, zamówienie na
zakup zwierząt eksperymentalnych składa się w wyżej
wymienionych wyspecjalizowanych jednostkach. Zakupione
zwierzęta poddaje się szczepieniu specjalnymi preparatami,
(których oddziaływanie się bada) lub wprowadza do organizmu
zwierzęcia (drogą pokarmową, inhalacyjną, dermalną)
testowane substancje chemiczne. Po upływie, wymaganego
okresu infekcji lub narażenia, (tzw. hotelowania) zwierzęta się
bada lub zabija. Pobiera się też materiał do dalszych badań,
mikrobiologicznych i biochemicznych (taki jak krew, mocz,
wątrobę), który jest analizowany w specjalistycznych
laboratoriach.
52
Substancje uczulajÄ…ce
Jako substancje (i preparaty) uczulajÄ…ce klasyfikuje siÄ™
substancje i preparaty, które w przypadku wchłonięcia do
organizmu drogą oddechową lub przez skórę mogą
wywoływać stan nadwrażliwości, a kolejne narażenie na
substancję spowoduje niekorzystne dla zdrowia człowieka
charakterystyczne skutki. Substancje i preparaty klasyfikuje
siÄ™ jako uczulajÄ…ce i przypisuje siÄ™ im symbol literowy  Xn
oraz poniżej przedstawiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
substancja/preparat
szkodliwa/y
Xn
Symbol znak ostrzegawczy
Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia przypisuje się zgodnie z
następującymi kryteriami:
R42 Może powodować uczulenie w następstwie narażenia drogą
oddechowÄ….
 Jeżeli istnieją dowody, że substancje lub preparaty wywołują
reakcje uczuleniowe w układzie oddechowym lub gdy istnieją
pozytywne wyniki badań doświadczalnych na zwierzętach.
 Jeżeli substancja jest izocyjanianem, chyba że istnieją
doświadczalne dowody, że taka substancja lub zawierający ją
preparat nie indukują nadwrażliwości układu oddechowego.
53
Substancje i preparaty klasyfikuje siÄ™ jako uczulajÄ…ce i
przypisuje się im symbol literowy  Xi oraz poniżej
przedstawiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
substancja/preparat
drażniąca/y
Xi
Symbol znak ostrzegawczy
Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia przypisuje się zgodnie z
następującymi kryteriami:
R43 Może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą.
 Jeżeli doświadczenie praktyczne wskazuje, że substancja
lub preparat są w stanie wywołać reakcję uczuleniową u
znacznej liczby osób w następstwie kontaktu ze skórą.
 W przypadku pozytywnych wyników badań na zwierzętach.
54
Substancje rakotwórcze
Jako substancje (i preparaty) rakotwórcze klasyfikuje się
substancje i preparaty, które w przypadku spożywania,
wchłaniania drogą oddechową lub przez skórę mogą być
przyczyną raka lub wzrostu częstości jego występowania.
Substancje rakotwórcze podzielono na trzy kategorie:
Kategoria 1
Substancje o udowodnionym działaniu rakotwórczym dla czło-
wieka. Są to substancje, dla których istnieją wystarczające
dowody wskazujące na związek przyczynowy pomiędzy
narażeniem człowieka na tę substancję a powstaniem raka.
Kategoria 2
Substancje, które rozpatruje się jako rakotwórcze dla czło-
wieka. Są to substancje, dla których istnieją wystarczające
dowody pozwalające na przyjęcie założenia, że narażenie
człowieka na te substancje może w rezultacie prowadzić do
powstania raka.
Kategoria 3
Substancje o możliwym działaniu rakotwórczym na człowieka.
Są to substancje, co do których dostępne informacje nie
pozwalajÄ… na przeprowadzenie zadowalajÄ…cej oceny. IstniejÄ…
dla nich dowody pochodzące z odpowiednich badań na
zwierzętach, nie wystarczają jednak dla umieszczenia tej
substancji w kategorii 2.
55
Substancjom należącym do kategorii 1 lub 2 przypisuje się
symbol literowy  T oraz poniżej przedstawiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
substancja/preparat
toksyczna/y
T
Symbol znak ostrzegawczy
Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia przypisuje się zgodnie z
następującymi kryteriami:
R45 Może powodować raka.
W przypadku substancji, które stwarzają ryzyko rako-
twórczego działania jedynie, gdy dostają się do organizmu na
drodze inhalacyjnej, w szczególności jako pyły, pary lub dymy
(inne drogi narażenia, np. na drodze pokarmowej lub w kon-
takcie ze skórą, nie stwarzają zagrożenia rakotwórczego)
stosuje się następujący zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia:
R49 Może powodować raka w następstwie narażenia drogą
oddechowÄ….
Substancjom należącym do kategorii 3 przypisuje się symbol
literowy  Xn oraz poniżej przedstawiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
substancja/preparat
szkodliwa/y
Xn
Symbol znak ostrzegawczy
i zwrot:
R40 Możliwe ryzyko powstania nieodwracalnych zmian w stanie
zdrowia człowieka.
56
Substancje mutagenne
Jako substancje (i preparaty) mutagenne klasyfikuje siÄ™ sub-
stancje i preparaty, które w przypadku spożywania, wchła-
niania drogą oddechową lub przez skórę mogą być przyczyną
dziedzicznych wad genetycznych lub wzrostu częstości ich
występowania.
Substancje mutagenne podzielono na trzy kategorie:
Kategoria 1
Substancje o udowodnionym działaniu mutagennym dla
człowieka.
Są to substancje, dla których istnieją wystarczające
dowody wskazujące na związek przyczynowy pomiędzy
narażeniem człowieka na tę substancję a dziedzicznymi
uszkodzeniami genetycznymi.
Kategoria 2
Substancje, które należy rozpatrywać jako mutagenne dla
człowieka.
Są to substancje, dla których istnieją wystarczające
dowody pozwalające na przyjęcie założenia, że
narażenie człowieka na te substancje może w rezultacie
prowadzić do uszkodzeń genetycznych, które mogą być
dziedziczone.
Kategoria 3
Substancje o możliwym działaniu mutagennym u człowieka.
Są to substancje, dla których istnieją dowody
pochodzące z odpowiednich badań mutagenności, które
jednak nie wystarczają, aby umieścić te substancje w
kategorii 1 i 2.
57
Substancjom należącym do kategorii 1 i 2 przypisuje się
symbol literowy  T oraz poniżej przedstawiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
substancja/preparat
toksyczna/y
T
Symbol znak ostrzegawczy
i następujący zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia:
R46 Może powodować dziedziczne wady genetyczne.
Substancjom należącym do kategorii 3 przypisuje się symbol
literowy  Xn oraz poniżej przedstawiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
Substancja/preparat
szkodliwa/y
Xn
Symbol znak ostrzegawczy
i następujący zwrot wskazujący rodzaj zagrożenia:
R40 Możliwe ryzyko powstania nieodwracalnych zmian w stanie
zdrowia człowieka.
58
Substancje działające szkodliwie na rozrodczość
Jako substancje (i preparaty) działające szkodliwie na rozrod-
czość klasyfikuje się substancje i preparaty, które w przypadku
spożywania, wchłaniania drogą oddechową lub przez skórę
mogą być przyczyną szkodliwych skutków u potomstwa,
innych niż wady genetyczne, lub wzrostu częstości występo-
wania takich skutków oraz zaburzeń funkcji lub możliwości
rozrodczych u człowieka
Substancje działające szkodliwie na rozrodczość podzielono
na 3 kategorie:
Kategoria 1
Substancje o udowodnionym szkodliwym działaniu na funkcje
rozrodcze u człowieka.
Są to substancje, dla których ustalono przyczynowy
związek pomiędzy narażeniem a upośledzeniem funkcji
rozrodczej u człowieka.
Substancje o udowodnionym szkodliwym działaniu na rozwój
płodu.
Są to substancje, dla których ustalono związek przy-
czynowy pomiędzy narażeniem człowieka a zmianami w
rozwoju jego potomstwa.
Kategoria 2
Substancje, które należy rozpatrywać jako działające szko-
dliwie na funkcje rozrodcze u człowieka.
Są to substancje, dla których istnieją wystarczające
dowody pozwalające na przyjęcie założenia, że nara-
żenie człowieka na taką substancję może upośledzać
funkcje rozrodcze.
59
Kategoria 3
Substancje, które wzbudzają podejrzenie, ze względu na
możliwość szkodliwego działania na funkcje rozrodcze u
człowieka.
Substancjom należącym do kategorii 1 i 2 przypisuje się
symbol literowy  T oraz poniżej przedstawiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
substancja/preparat
toksyczna/y
T
Symbol znak ostrzegawczy
i następujące zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia:
R60 Może upośledzać płodność.
R61 Może działać szkodliwie na dziecko w łonie matki.
Substancjom należącym do kategorii 3 przypisuje się symbol
literowy  Xn oraz poniżej przedstawiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
substancja/preparat
szkodliwa/y
Xn
Symbol znak ostrzegawczy
i następujące zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia:
R62 Możliwe ryzyko upośledzenia płodności.
R63 Możliwe ryzyko szkodliwego działania na dziecko w łonie
matki.
60
Substancje niebezpieczne dla środowiska
Do substancji (preparatów) niebezpiecznych sklasyfikowanych
na podstawie analizy skutków działania na środowisko należą:
" substancje (i preparaty) niebezpieczne dla
środowiska wodnego,
" substancje (i preparaty) niebezpieczne dla biosyste-
mów innych niż wodne.
Podstawowym celem klasyfikacji substancji i prepa-
ratów niebezpiecznych dla środowiska jest ostrzeżenie ich
użytkowników przed zagrożeniami, jakie stwarzają dla eko-
systemów. Przedstawione kryteria odnoszą się do ekosys-
temów wodnych; przyjmuje się jednak, że niektóre substancje i
preparaty mogą oddziaływać jednocześnie lub alternatywnie
na inne ekosystemy, złożone z rozmaitych organizmów, od
mikroflory i mikrofauny gleby do naczelnych.
Jako substancje (i preparaty) niebezpieczne dla
środowiska klasyfikuje się substancje i preparaty, które po
przedostaniu się do środowiska stwarzają lub mogą stwarzać
natychmiastowe lub opóz
nione zagrożenie dla jednego lub
większej liczby składników środowiska. Uwzględniając
aktualny stan wiedzy, klasyfikację substancji i preparatów
przeprowadza się na podstawie ich działania ostrego lub
przewlekłego w ekosystemie wodnym lub ich działania ostrego
lub przewlekłego w innych ekosystemach. Substancje i
preparaty klasyfikuje się jako niebezpieczne dla środowiska i
przypisuje się im symbol literowy  N oraz poniżej
przedstawiony piktogram.
Napis ostrzegawczy
Substancja/preparat
niebezpieczna/y
N
dla środowiska
Symbol znak ostrzegawczy
oraz zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia, zgodnie z
61
następującymi kryteriami:
R50 Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne.
R53 Może powodować długo utrzymujące się niekorzystne zmiany
w środowisku wodnym.
R50 Działa bardzo toksycznie na organizmy wodne.
R51 Działa toksycznie na organizmy wodne.
R53 Może powodować długo utrzymujące się niekorzystne zmiany
w środowisku wodnym.
R52 Działa szkodliwie na organizmy wodne.
R53 Może powodować długo utrzymujące się niekorzystne zmiany
w środowisku wodnym.
62
Karty charakterystyki substancji niebezpiecznych
Karty charakterystyk substancji niebezpiecznych to bazy da-
nych zawierające informacje o niebezpiecznych własnościach
substancji chemicznych, o rodzaju i rozmiarach stwarzanych
przez nie zagrożeniach, a także o sposobie postępowania w
przypadku awarii, zatrucia, pożaru czy unieszkodliwienia
(neutralizacji) negatywnego wpływu na środowisko naturalne.
Niebezpieczne substancje chemiczne stanowiÄ…
potencjalne z
ródło zagrożeń w środowisku życia i pracy
człowieka. Obowiązek przeciwdziałania ujawnieniu się
zagrożeń, które wnoszą używane substancje chemiczne,
obowiązek posiadania opracowanej metody postępowania z
niebezpiecznymi substancjami chemicznymi w przypadku
awarii i obowiązek usuwania jej skutków (neutralizacji skażeń),
zostanie wypełniony, jeśli w pracy z substancjami chemicz-
nymi będą przestrzegane zasady bezpieczeństwa (wyma-
gania) określone w kartach charakterystyki substancji niebez-
piecznych. Karty charakterystyki substancji niebezpiecznych
są bardzo ważnym elementem profilaktyki technicznej i
medycznej w środowisku pracy człowieka.
Informacje zawarte w kartach charakterystyk substancji
niebezpiecznych są przeznaczone dla użytkowników
prowadzących działalność zawodową w celu umożliwienia im
podjęcia w miejscu pracy środków niezbędnych do zapewnie-
nia bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia człowieka i środo-
wiska. Poza pracodawcami, użytkownikami i przewoz
nikami
niebezpiecznych materiałów chemicznych, zgromadzone dane
sÄ… wykorzystywane przez:
" Służby sanitarno-epidemiologiczne,
" Państwową Inspekcję Pracy, Państwową Inspekcję
Ochrony Åšrodowiska,
" Straż Graniczną, Straż Pożarną.
63
Zgodnie z Art. 5 ustawy o substancjach i preparatach
chemicznych osoba wprowadzajÄ…ca do obrotu na terytorium
Rzeczypospolitej Polskiej substancjÄ™ niebezpiecznÄ… jest
obowiązana do bezpłatnego udostępniania ich odbiorcy karty
charakterystyki takiej substancji najpóz
niej w dniu pierwszej
dostawy.
W praktyce zawodowej zapis ten jest wypełniany przez
firmy (POCH, Aldrich, Fluka, Sigma, Merck) sprzedajÄ…ce na
rynku RP chemikalia (odczynniki chemiczne) w ten sposób, że
na żądanie odbiorcy karty charakterystyk substancji niebez-
piecznych są bezpłatnie udostępniane. Mimo precyzyjnych
zapisów zawartych w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia w
sprawie kart charakterystyk substancji niebezpiecznych
dotyczących wzoru według, którego takie karty mają być
tworzone istnieją w nich pewne rozbieżności wynikające z
różnych kryteriów klasyfikacji np. te same substancje
chemiczne sklasyfikowane są przez jednych producentów jako
bardzo toksyczne a przez innych jako toksyczne. Z tego
powodu warto porównać informacje zawarte w kartach
charakterystyki sporządzonych przez różnych producentów dla
tej samej niebezpiecznej substancji chemicznej.
W 1989 r. Międzynarodowa Organizacja Pracy
uchwaliła rezolucję dotyczącą harmonizacji systemów
klasyfikacji i znakowania, dla stosowanych w pracy,
niebezpiecznych substancji chemicznych. Od 1991 r. w
ramach Międzynarodowego Programu Bezpieczeństwa
Chemicznego (International Programme on Chemical Safety 
IPCS dostępnego na stronie internetowej: www.inchem.org),
trwają prace nad przyjęciem globalnego systemu klasyfikacji
substancji niebezpiecznych. We współpracy Międzynarodowej
Organizacji Pracy i Komisji Europejskiej opracowane zostały
Międzynarodowe Karty Bezpieczeństwa Chemicznego
(International Chemical Safety Cards).
Karty charakterystyk wydane przez Mercka według
dyrektywy UE 91/155/EEC sÄ… umieszczone na CD w The
Merck Chemical Database ver. 2002 1 Polska. W mer-
ckowskich kartach charakterystyk, dostępnych w Internecie
pod adresem: (http://www.merck.com.pl/chemdat/chemDAT-
64
index.htm) w ok. 20 wersjach narodowych, uwzględniono też
specyficzne przepisy każdego kraju.
Karty charakterystyk dla sprzedawanych w Polsce od-
czynników chemicznych sporządzone zostały też przez POCh
(Polskie Odczynniki Chemiczne). Na stronie internetowej
www.poch.com.pl, znajduje się zbiór nowych kart charaktery-
styk substancji niebezpiecznych opracowany zgodnie z Roz-
porzÄ…dzeniami Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r w spra-
wie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i preparatu
niebezpiecznego (Dz.U.02.140.1171) oraz z 11 lipca 2002 r w
sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i prepara-
tów chemicznych (Dz.U.02.140.1172).
Informacje o odpowiednikach kart charakterystyki sub-
stancji niebezpiecznych (MSDS) opracowanych przez konsor-
cium Sigma-Aldrich dostępne są w trybie on line (lub na CD
ROM) na stronie internetowej: www.sigmaaldrich.com. Mate-
rial Safety Data Sheets (MSDS) zostały przygotowane dla po-
nad 90 000 chemikaliów Sigma, Aldrich, Fluka, Supelco i Rie-
del-de Haën. MSDS sÄ… dostÄ™pne w 32 wersjach jÄ™zykowych.
Karty charakterystyki przetłumaczone na język polski są do-
stępne na stronie internetowej: www.sigmaaldrich.com/new.
ZnajdujÄ…ca siÄ™ pod adresem: www.ilpi.com/msds/index.html
strona zatytułowana  Where to Find Material Safety Data
Sheets on the Internet pozwala znalez
ć pełną odpowiedz
na
pytanie  Gdzie w Internecie można znalez
ć informacje o
Material Safety Data Sheets (MSDS)? .
Z istniejących na rynku opracowań komercyjnych tj.
odpłatnie udostępnianych zbiorów kart charakterystyk (na CD-
ROM) wraz z częścią opisową i tekstami aktów prawnych
dotyczÄ…cych produkcji, dystrybucji i stosowania substancji
niebezpiecznych na uwagę zasługują opracowania przygo-
towane przez Centralny Instytut Ochrony Pracy21 (CIOP) i
Wydawnictwo Informacji Zawodowej Alfa-Weka z przetłuma-
czonÄ… publikacjÄ… Urlicha Welzbachera pt.  Neue Dadenblatter
fur gefahrliche Arbeitsstoffe nach der Gefahrstoffverordnung
21
Mniej wiarygodne wydają się być karty charakterystyk tworzone przez inne
podmioty.
65
(o polskim tytule  Niebezpieczne substancje  praktyczny
poradnik ). Wymieniony poradnik zawiera  Arkusze danych tj.
niemieckie odpowiedniki kart charakterystyk w polskim tłuma-
czeniu przygotowane w formie bazy danych na CD-ROM.
Równorzędne pod względem wiarygodności podawanych
informacji, sÄ… przygotowane w Centralnym Instytucie Ochrony
Pracy karty charakterystyk. Wydawane w Polsce przez Cen-
tralny Instytut Ochrony Pracy karty charakterystyk substancji
niebezpiecznych spełniają wymagania ONZ i Unii Europej-
skiej. PodlegajÄ… one okresowej weryfikacji tj. tworzy siÄ™
kolejne karty a już istniejące weryfikuje i aktualizuje.
Karty charakterystyk substancji niebezpiecznych
powinny zawierać informacje sprawdzone
w praktycznym działaniu
RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 3 lipca 2002 r.
w sprawie karty charakterystyki substancji niebezpiecznej i
preparatu niebezpiecznego (Dz.U.02.140.1171) ustala wzór
karty charakterystyki substancji niebezpiecznej (i preparatu
niebezpiecznego) oraz sposób jej sporządzania i aktualizowa-
nia. Minister Zdrowia w omawianym rozporządzeniu określa
przypadki kiedy dostarczanie kart charakterystyki nie jest
obowiÄ…zkowe. Karta charakterystyki dostarczana jest w formie
pisemnej lub w formie przekazu elektronicznego albo na ele-
ktronicznych nośnikach danych, jeżeli odbiorca ma odpowied-
nie środki do jej przyjęcia w takiej postaci. Karty charak-
terystyki są opracowywane przez osoby, które posiadają
odpowiednie kwalifikacje. Producent i dostawca niebezpiecz-
nej substancji chemicznej ma nie tylko obowiÄ…zek posiadania
karty charakterystyki tej substancji, ale ma też obowiązek
nieodpłatnego udostępnienia jej odbiorcy i użytkownikowi.
Karty charakterystyki substancji niebezpiecznej powinny za-
wierać informacje przygotowane według podanego schematu:
66
1. IdentyfikacjÄ™ substancji chemicznej
2. Skład i informacja o składnikach
3. Identyfikację zagrożeń
4. PierwszÄ… pomoc
5. Postępowanie w przypadku pożaru
6. Postępowanie w przypadku niezamierzonego uwolnienia do
środowiska
7. Postępowanie z substancją/preparatem i jego/jej magazy-
nowanie
8. Kontrolę narażenia i środki ochrony indywidualnej
9. Właściwości fizykochemiczne
10.Stabilność i reaktywność
11.Informacje toksykologiczne
12.Informacje ekologiczne
13.Postępowanie z odpadami
14.Informacje o transporcie
15.Informacje dotyczące przepisów prawnych
16.Inne informacje.
Każda część 16 punktowego schematu powinna zawierać
następujące, dokładnie sprecyzowane informacje:
1. Identyfikacja substancji chemicznej
Obejmuje nazwę, wzór sumaryczny, numery; numer
CAS  (Chemical Abstracts Service Registry Number),
numer RTECS  (Registry of Toxic Effects of Chemical
Substances), numer ONZ i numer EWG  można też
podać numer BRN (Beilstein Registry Number")
2. Skład i informacja o składnikach
Informacje o składnikach podaje się w sposób
umożliwiający odbiorcy łatwe określenie zagrożeń
stwarzanych przez składniki preparatu.
"
uwaga autora
67
3. Identyfikacja zagrożeń
Podając klasyfikację22 substancji chemicznej (preparatu)
wskazuje się zagrożenie dla zdrowia człowieka lub dla
środowiska stwarzane przez tę substancję (preparat) a
wynikające z jej właściwości fizykochemicznych. Opisuje
się najważniejsze skutki i objawy szkodliwego działania
na zdrowie człowieka lub na środowisko spowodowane
niewłaściwym stosowaniem substancji chemicznej
(preparatu).
4. Pierwsza pomoc
Informacje o pierwszej pomocy muszą być zwięzłe i
zrozumiałe dla poszkodowanego, osób postronnych i
osób udzielających pierwszej pomocy. W przypadku
(szcze-gólnie niebezpiecznych substancji chemicznych)
należy zamieścić informację o tym, że w pobliżu
stanowiska pracy muszą być dostępne środki
umożliwiające podjęcie bezzwłocznego określonego
postępowania leczniczego.
5. Postępowanie w przypadku pożaru
Należy podać podstawowe informacje o użyciu
właściwych środków gaśniczych dotyczące zwalczania
pożaru wywołanego przez daną substancję oraz
informacje o środkach gaśniczych jakich nie wolno
stosować ze względów bezpieczeństwa. Określić
zagrożenia wynikające z właściwości samej substancji,
jej produktów spalania i powstających gazów. Podać
środki ochrony indywidualnej dla strażaków.
6. Postępowanie w przypadku niezamierzone-
go uwolnienia do środowiska
W zależności od właściwości substancji (preparatu)
podaje siÄ™ informacje dotyczÄ…ce indywidualnych
środków ostrożności, środków ostrożności w zakresie
22
Patrz do omówionego Rozporządzenia Ministra Zdrowia w sprawie kryteriów i
sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz.U.02.140.1172).
68
ochrony środowiska i metod oczyszczania (użycia
materiału sorpcyjnego).
7. Postępowanie z substancją/preparatem i
jej/jego magazynowanie
Określa się środki gwarantujące bezpieczne obchodze-
nie siÄ™ z substancjÄ… (preparatem) oraz warunki bez-
piecznego magazynowania (np. podaje siÄ™ dopusz-
czalne ilości danej substancji, które mogą być przecho-
wywane w określonych warunkach).
8. Kontrola narażenia i środki ochrony
indywidualnej
Kontrola narażenia (w rozumieniu karty charakterystyki)
oznacza pełny zakres środków ostrożności, które
podejmuje siÄ™ w czasie stosowania substancji (prepa-
ratu), aby zminimalizować narażenie pracowników
(zalecane procedury monitoringu, NDS  najwyższe
dopuszczalne stężenie, DSB  dopuszczalne stężenie
substancji toksycznych lub ich metabolitów w materiale
biologicznym, środki ochrony zbiorowej i indywidualnej).
9. Właściwości fizykochemiczne
Podaje siÄ™ informacje dotyczÄ…ce postaci, zapachu,
stałych fizykochemicznych, pH, palności, własności
wybuchowych i utleniajÄ…cych.
10. Stabilność i reaktywność
Określa się stabilność substancji (preparatu) oraz
możliwość wystąpienia niebezpiecznych reakcji (warunki
i materiały, których należy unikać oraz powstające
niebezpieczne produkty rozkładu).
11. Informacje toksykologiczne
Podaje się zwięzły i wszechstronny opis wszelkich
skutków toksycznego działania substancji (preparatu).
69
12. Informacje ekologiczne
Określa się wpływ substancji (preparatu) na środowisko i
jego zachowanie. Podaje się informacje dotyczące losów
substancji i jej produktów rozkładu w powietrzu, wodzie i
glebie.
13. Postępowanie z odpadami
Wskazuje siÄ™ odpowiednie metody usuwania substancji
(preparatu) i opakowań po tych substancjach (prepa-
ratach). Wskazuje się przepisy dotyczące postępowania
z odpadami.
14. Informacje o transporcie
Podaje się wszystkie środki ostrożności, o których użyt-
kownik musi wiedzieć lub których musi przestrzegać
podczas transportu lub przemieszczania substancji
(preparatu).
15. Informacje dotyczące przepisów prawnych.
W tym punkcie wymienia siÄ™ przepisy prawne dotyczÄ…ce
ochrony zdrowia człowieka lub środowiska. Podaje się
też informacje dotyczące oznakowania opakowań.
16. Inne informacje
Podaje siÄ™ inne informacje istotne dla zapewnienia
bezpieczeństwa oraz ochrony zdrowia człowieka i
ochrony środowiska
Przykłady kart charakterystyk substancji
niebezpiecznych zamieszczono na końcu książki.
70
Inspektor do Spraw Substancji i Preparatów
Chemicznych
Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych
powołuje Urząd Inspektora do Spraw Substancji i Preparatów
Chemicznych. Szczegółowe zadania i uprawnienia Inspektora
do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych, zwanego
dalej "Inspektorem", określa statut23. Do zadań Inspektora
należy:
1. Udostępnianie danych dotyczących niebezpiecznych sub-
stancji i niebezpiecznych preparatów służbom medycznym
i ratowniczym.
2. Wymiana informacji na temat substancji nowych z KomisjÄ…
Europejską i właściwymi organami państw. Przekazywanie
Komisji Europejskiej wyników oceny ryzyka nowej
substancji chemicznej zgłoszonej do Inspektora oraz
opiniowanie udostępnionych przez Komisję Europejską
wyników oceny ryzyka nowych substancji chemicznych,
zgłoszonych właściwym organom państw.
3. Współpraca z organizacjami międzynarodowymi ds.
substancji i preparatów chemicznych (współpraca z
Międzyrządowym Forum Bezpieczeństwa Chemicznego,
Międzynarodowym Programem Bezpieczeństwa Chemicz-
nego, Międzynarodowym Rejestrem Potencjalnie Toksycz-
nych Substancji Chemicznych, z Programem Ochrony
Środowiska Narodów Zjednoczonych oraz z Organizacją
Współpracy Gospodarczej i Rozwoju).
Inspektor współpracuje:
1. Z Instytutem Medycyny Pracy im. prof. dr med. Jerzego
Nofera w A
odzi i innymi jednostkami wyznaczonymi przez
ministra właściwego do spraw zdrowia  w zakresie oceny
ryzyka dla zdrowia człowieka,
2. Z jednostkÄ… lub jednostkami badawczo-rozwojowymi
23
RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z dnia 4 paz
dziernika 2001 r. w sprawie nadania
statutu Biuru do Spraw Substancji i Preparatów Chemicznych (Dz.U.01.121.1308).
71
wyznaczonymi przez ministra właściwego do spraw
środowiska  w zakresie oceny ryzyka dla środowiska,
3. Z jednostkÄ… lub jednostkami badawczo-rozwojowymi
wyznaczonymi przez ministra właściwego do spraw
gospodarki  w zakresie oceny zagrożeń spowodowanych
właściwościami fizykochemicznymi substancji
chemicznych,
4. Z jednostkÄ… lub jednostkami badawczo-rozwojowymi
wyznaczonymi przez ministra właściwego do spraw pracy
 w zakresie bezpieczeństwa pracowników stosujących
substancjÄ™ chemicznÄ….
Substancje chemiczne używane w domu
Substancje chemiczne używane w gospodarstwie
domowym też stwarzają zagrożenie dla używających je osób
(i dzieci), często nieświadomych grożących im
niebezpieczeństw. Aby uprzedzić ludzi o niebezpieczeństwie i
przeciwdziałać zdarzającym się wypadkom nałożono, na
producentów substancji chemicznych, obowiązek
umieszczania na opakowaniu odpowiednich zabezpieczeń i
ostrzeżeń. W Rozporządzeniu Ministra Zdrowia z dnia 15 lipca
2002 r. w sprawie substancji niebezpiecznych i preparatów,
których opakowania należy zaopatrywać w zamknięcia
utrudniajÄ…ce otwarcie przez dzieci i w wyczuwalne dotykiem
ostrzeżenie o niebezpieczeństwie (Dz.U.02.140.1174)
zawartych jest szereg zapisów obejmujących takim
obowiÄ…zkiem kilka kategorii niebezpiecznych substancji
chemicznych. Dla wymienionych niżej substancji chemicznych
wprowadzono obowiązek oznakowania opakowań w
wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie i w zamknięcia utrudniające
otwarcie przez dzieci.
Opakowania substancji lub preparatów oznakowanych
jako bardzo toksyczne, toksyczne lub żrące, oferowanych w
sprzedaży detalicznej dla konsumentów, zaopatruje się,
niezależnie od pojemności opakowania, w zamknięcie
72
utrudniajÄ…ce otwarcie przez dzieci i w wyczuwalne dotykiem
ostrzeżenie o niebezpieczeństwie. Opakowania substancji lub
preparatów oznakowanych jako szkodliwe, skrajnie łatwo
palne lub wysoce łatwo palne, oferowanych w sprzedaży
detalicznej dla konsumentów, zaopatruje się, niezależnie od
pojemności opakowania, w wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie
o niebezpieczeństwie. Opakowania substancji lub preparatów
zawierajÄ…cych, co najmniej 3% metanolu lub, co najmniej 1%
dichlorometanu, oferowanych w sprzedaży detalicznej dla
konsumentów, zaopatruje się, niezależnie od pojemności
opakowania, w zamknięcie utrudniające otwarcie przez dzieci.
Opakowania substancji lub preparatów, które
zaklasyfikowano jako szkodliwe z przypisanym zwrotem R65
"Działa szkodliwie; może powodować uszkodzenie płuc w
przypadku połknięcia", z wyjątkiem substancji lub preparatów
wprowadzanych do obrotu w pojemnikach aerozolowych lub w
pojemnikach wyposażonych w szczelne urządzenia do
wytwarzania aerozolu, zaopatruje się, niezależnie od
pojemności opakowania, w zamknięcie utrudniające otwarcie
przez dzieci.
73
Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
Celem uchwalenia ustawy o opakowaniach i odpadach
opakowaniowych24 (Dz.U.01.63.638) było zminimalizowanie
negatywnego wpływu opakowań i odpadów opakowaniowych
na środowisko. Dla zapewnienia ochrony życia i zdrowia ludzi
określono w ustawie wymagania, jakie powinny spełniać
opakowania oraz ustalono zasady postępowania z nimi.
Ustawa o opakowaniach i odpadach opakowaniowych
dostosowuje w tym zakresie polskie prawo do prawa Unii
Europejskiej25. Zapisy tej ustawy rozwiązały też stały problem
wielu użytkowników substancji chemicznych, którym było
zagospodarowanie opakowań. Na producentów, sprzedawców
i użytkowników substancji chemicznych nałożono szereg
obowiązków dotyczących właściwego postępowania z
opakowaniami po substancjach chemicznych zaliczanych do
różnych kategorii substancji niebezpiecznych.
Producent i importer substancji chemicznych bardzo
toksycznych, toksycznych, rakotwórczych, mutagennych lub
niebezpiecznych dla środowiska, są obowiązani ustalić
wysokość kaucji na opakowania jednostkowe tych substancji,
nie niższą od 10% i nie wyższą od 30% ceny substancji
chemicznej zawartej w takim opakowaniu. Producent i
importer substancji chemicznych, są obowiązani odebrać na
własny koszt od sprzedawcy opakowania wielokrotnego
użytku i odpady opakowaniowe po tych substancjach.
24
Do ustawy wydane zostały następujące akty wykonawcze:
" Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 lipca 2002 r. w sprawie raportów
wojewódzkich dotyczących gospodarki opakowaniami (Dz.U.02.122.1054).
" Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 12 lipca 2002 r. w sprawie wzorów
formularzy służących do składania rocznych sprawozdań o masie wytworzonych,
przywiezionych z zagranicy oraz wywiezionych za granicę opakowań
(Dz.U.02.122.1053).
25
Zgodnie z DyrektywÄ… Rady i Parlamentu Europejskiego 94/62/EC w sprawie
opakowań i odpadów opakowaniowych (OJ L. 365, 31.12.94), która dotyczy
opakowań i odpadów z opakowań przemysłowych i handlowych (bez względu na
użyte materiały).
74
Postępowanie z opakowaniami po chemikaliach
Sprzedawca substancji chemicznych, jest obowiÄ…zany
pobrać kaucję za opakowania jednostkowe tych substancji w
wysokości ustalonej przez ich producenta lub importera.
Sprzedawca, jest obowiązany przyjmować od użytkowników
opakowania wielokrotnego użytku i odpady opakowaniowe po
substancjach, w celu ich przekazania producentowi lub
importerowi. Przyjmując opakowania wielokrotnego użytku i
odpady opakowaniowe po tych substancjach, sprzedawca jest
obowiązany zwrócić pobraną kaucję. Użytkownik substancji
chemicznych, jest obowiązany zwrócić sprzedawcy
opakowania wielokrotnego użytku i odpady opakowaniowe po
tych substancjach.
75
Przepisy karne
Kto, produkujÄ…c, importujÄ…c lub wprowadzajÄ…c do obrotu
opakowania lub produkty w opakowaniach nie znakuje
opakowań zgodnie z wymogami, podlega karze grzywny.
Kto, produkujÄ…c lub importujÄ…c substancje chemiczne
bardzo toksyczne, toksyczne, rakotwórcze, mutagenne lub
niebezpieczne dla środowiska nie ustala wysokości kaucji na
opakowanie tej substancji lub ustala ją w wysokości
niezgodnej z przepisami, lub nie odbiera na własny koszt
opakowań po tych substancjach, podlega karze grzywny.
Kto, sprzedajÄ…c substancje chemiczne bardzo
toksyczne, toksyczne, rakotwórcze, mutagenne lub
niebezpieczne dla środowiska: nie pobiera od użytkownika
substancji kaucji albo pobiera w wysokości niezgodnej z
przepisami, lub nie zwraca użytkownikowi substancji kaucji,
lub nie przyjmuje od użytkownika opakowania wielokrotnego
użytku i odpadów opakowaniowych po tej substancji, podlega
karze grzywny.
Kto, będąc użytkownikiem substancji chemicznej bardzo
toksycznej, toksycznej, rakotwórczej, mutagennej lub niebez-
piecznej dla środowiska, nie zwraca sprzedawcy opakowania
wielokrotnego użytku i odpadów opakowaniowych po tej
substancji, podlega karze grzywny.
76
Ustawa o odpadach
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach
(Dz.U.01.62.628) określa zasady postępowania z odpadami w
sposób zapewniający ochronę życia i zdrowia ludzi oraz
ochronę środowiska.
Ustawa określa:
1. pojęcie odpadów,
2. zasady gospodarowania odpadami,
3. plany gospodarki odpadami,
4. obowiązki posiadaczy odpadów,
5. szczególne zasady gospodarowania niektórymi rodzajami
odpadów,
6. termiczne przekształcanie odpadów,
7. składowanie i magazynowanie odpadów,
8. międzynarodowy obrót odpadami,
9. kary za nieprzestrzeganie przepisów ustawy.
Załączniki do ustawy zawierają:
1. kategorie odpadów,
2. kategorie i rodzaje odpadów niebezpiecznych,
3. składniki odpadów, które kwalifikują je jako odpady
niebezpieczne,
4. właściwości odpadów, które powodują, że odpady
sÄ… niebezpieczne,
5. procesy odzysku,
6. procesy unieszkodliwiania odpadów.
77
Definicja odpadów
Odpady oznaczają każdą substancję lub przedmiot należący
do jednej z kategorii określonych w załączniku do ustawy,
których posiadacz pozbywa się, zamierza pozbyć się lub do
ich pozbycia siÄ™ jest obowiÄ…zany.
W Unii Europejskiej odpadami niebezpiecznymi sÄ… odpady26,
które:
" wymienione zostały w wykazie opracowanym przez
KomisjÄ™ EuropejskÄ… oraz
" wszelkie inne, co do których państwo członkowskie
uważa, że wykazują którąkolwiek z cech określonych w
dyrektywie jako niebezpieczne.
Klasyfikacja odpadów. Katalog odpadów
Podobnie kryteria klasyfikacji odpadów niebezpiecz-
nych, jak w przytoczonej dyrektywie 91/689/EWG, przyjęte
zostały w ustawie o odpadach. Wydane do ustawy o odpadach
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001
r. w sprawie katalogu odpadów (Dz.U.01.112.1206) zawiera
sposób klasyfikowania odpadów i katalog odpadów wraz z
listą odpadów niebezpiecznych.
Zgodnie z rozporzÄ…dzeniem odpady klasyfikuje siÄ™
według z
ródła powstawania w grupach 01 do 20 i przypisuje
im odpowiedni kod sześciocyfrowy określający rodzaj odpadu.
Katalog odpadów określa grupy, podgrupy i rodzaje odpadów
oraz ich kody wraz z listą odpadów niebezpiecznych.
26
Reguły gospodarowania odpadami niebezpiecznymi w UE zawarte są w
dyrektywie Rady 91/689/EWG z dn. 12 grudnia 1991 r. w sprawie odpadów
niebezpiecznych.
78
Wybrany fragment katalogu odpadów
wraz z listą odpadów niebezpiecznych
Kod Grupy, podgrupy i rodzaje odpadów
06 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i
stosowania produktów przemysłu chemii
nieorganicznej
06 01 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i
stosowania kwasów nieorganicznych
06 01 01* Kwas siarkowy i siarkawy
06 01 02* Kwas chlorowodorowy
06 01 03* Kwas fluorowodorowy
06 01 04* Kwas fosforowy i fosforawy
06 01 05* Kwas azotowy i azotawy
06 01 06* Inne kwasy
06 01 99 Inne niewymienione odpady
06 02 Odpady z produkcji, przygotowania,
obrotu i stosowania wodorotlenków
06 02 01* Wodorotlenek wapniowy
06 02 03* Wodorotlenek amonowy
06 02 04* Wodorotlenek sodowy i potasowy
06 02 05 Inne wodorotlenki
06 02 99 Inne niewymienione odpady
06 03 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu
i stosowania soli i ich roztworów oraz tlenków metali
06 03 11* Sole i roztwory zawierajÄ…ce cyjanki
06 03 13* Sole i roztwory zawierające metale ciężkie
06 03 14 Sole i roztwory inne niż wymienione w 06 03 11 i 06
03 13
06 03 99 Inne niewymienione odpady
06 04 Odpady zawierające metale inne niż wymienione w 06
03
06 04 03* Odpady zawierajÄ…ce arsen
79
Kod Grupy, podgrupy i rodzaje odpadów
06 04 04* Odpady zawierające rtęć
06 04 05 Odpady zawierające inne metale ciężkie
06 04 99 Inne niewymienione odpady
07 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i
stosowania produktów przemysłu chemii organicznej
07 01 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu i
stosowania podstawowych produktów przemysłu
chemii organicznej
07 01 01* Wody popłuczne i ługi macierzyste
07 01 03* Rozpuszczalniki chlorowcoorganiczne, roztwory
z przemywania i ciecze macierzyste
07 01 04* Inne rozpuszczalniki organiczne, roztwory
z przemywania i ciecze macierzyste
07 01 07* Pozostałości podestylacyjne i poreakcyjne
zawierające związki chlorowców
07 01 08* Inne pozostałości podestylacyjne i poreakcyjne
07 01 09* Zużyte sorbenty i osady pofiltracyjne zawierające
związki chlorowców
07 01 11* Osady z zakładowych oczyszczalni ścieków
zawierajÄ…ce substancje niebezpieczne
07 02 Odpady z produkcji, przygotowania, obrotu
i stosowania tworzyw sztucznych oraz kauczuków
i włókien syntetycznych
07 02 01* Wody popłuczne i ługi macierzyste
07 02 03* Rozpuszczalniki chlorowcoorganiczne, roztwory
z przemywania i ciecze macierzyste
07 02 07* Pozostałości podestylacyjne i poreakcyjne
zawierające związki chlorowców
07 02 08* Inne pozostałości podestylacyjne i poreakcyjne
07 02 13 Odpady z tworzyw sztucznych
99  odpady nieujęte w innych grupach
*  oznakowanie odpadów niebezpiecznych
80
Wykaz rozporządzeń wydanych do ustawy
o substancjach i preparatach chemicznych
(Dz.U.01.11.84).
Stan prawny z 1 stycznia 2006 r.
1. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z 4 paz
dziernika 2001 r.
w sprawie nadania statutu Biuru do Spraw Substancji i
Preparatów Chemicznych (Dz.U.01.121.1308)
2. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia w sprawie wykazu
substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacjÄ… i
oznakowaniem (Dz.U.05.201.1674)
3. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia w sprawie karty charak-
terystyki substancji niebezpiecznej i preparatu niebez-
piecznego (Dz.U.02.140.1171); zmiana (Dz.U.05.2.8)
4. Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie kryteriów i
sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych
(Dz.U.03.171.1666); zmiana (Dz.U.04.243.2440)
5. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia w sprawie oznakowania
opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów nie-
bezpiecznych (Dz.U.03.173.1679); zmiana (Dz.U.04.260.
2595)
6. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia w sprawie substancji
niebezpiecznych i preparatów, których opakowania należy
zaopatrywać w zamknięcia utrudniające otwarcie przez
dzieci i w wyczuwalne dotykiem ostrzeżenie o niebezpie-
czeństwie (Dz.U.04.128.1348)
7. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z 14 sierpnia 2002 r. w
sprawie obowiÄ…zku dostarczania karty charakterystyki
niektórych preparatów niezaklasyfikowanych jako niebez-
pieczne (Dz.U.02.142.1194)
8. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z 17 stycznia 2003 r. w
sprawie informacji o preparatach niebezpiecznych, dla
których nie jest wymagane dostarczenie karty charaktery-
styki (Dz.U.03.19.170)
81
9. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z 18 lutego 2003 r. w
sprawie szczegółowych danych, które producent lub
importer przedstawia Inspektorowi do Spraw Substancji i
Preparatów Chemicznych w przypadku wprowadzenia do
obrotu na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej niektórych
substancji nowych (Dz.U.03.50.436)
10. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z 18 lutego 2003 r. w
sprawie szczegółowych danych wymaganych w dokumen-
tacji przedstawianej przez zgłaszającego substancję
nową, niezbędnych do oceny ryzyka stwarzanego przez
taką substancję dla zdrowia człowieka i środowiska
(Dz.U.03.50.437)
11. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z 18 lutego 2003 r. w
sprawie określenia progów wielkości obrotu substancjami
nowymi oraz zakresu i rodzaju badań wymaganych po
przekroczeniu tych progów (Dz.U.03.50.438)
12. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia w sprawie sposobu
dokonywania oceny ryzyka dla zdrowia człowieka i dla
środowiska stwarzanego przez substancje nowe
(Dz.U.03.52.467)
13. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z 14 marca 2003 r w
sprawie sposobu oznakowania miejsc, rurociągów oraz
pojemników i zbiorników służących do przechowywania
lub zawierajÄ…cych substancje niebezpieczne lub preparaty
niebezpieczne (Dz.U.03.61.552)
14. RozporzÄ…dzenie Ministra Gospodarki, Pracy i Polityki
Społecznej z dnia 5 lipca 2004 r w sprawie ograniczeń,
zakazów i warunków obrotu lub stosowania substancji
niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych oraz
zawierających je produktów (Dz.U.04.168.1762); zmiana
(Dz.U.05.39.372)
15. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z 30 kwietnia 2003 r. w
sprawie wysokości i sposobu wnoszenia opłat z tytułu
zgłoszenia substancji nowej i przedstawienia wyników
dodatkowych badań (Dz.U.03.116.1102)
82
16. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z 4 czerwca 2003 r. w
sprawie kryteriów, które powinny spełniać jednostki
organizacyjne wykonujÄ…ce badania substancji i prepa-
ratów chemicznych, oraz kontroli spełnienia tych kryteriów
(Dz.U.03.116.1103); zmiana (Dz.U.05.4.31)
17. Obwieszczenie Ministra Zdrowia z 28 marca 2003 r w
sprawie listy substancji nowych zamieszczonych w Euro-
pejskim Wykazie Notyfikowanych Substancji Chemicznych
(Dz.Urz.MZ.03.3.34)
18. Obwieszczenie Ministra Zdrowia z 13 stycznia 2003 r. w
sprawie listy substancji chemicznych występujących w
produkcji lub obrocie (Dz.Urz.MZ.03.1.1)
19. ZarzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z 12 sierpnia 2003 r w
sprawie nadania statutu Biuru do Spraw Substancji i
Preparatów Chemicznych (Dz.Urz.MZ z 12 września 2003
r. nr 9 poz. 79)
20. RozporzÄ…dzenie Ministra Zdrowia z 13 stycznia 2004 r. w
sprawie substancji chemicznych występujących w
produkcji lub w obrocie, podlegających zgłoszeniu
(Dz.U.04. 12.111)
21. ZarzÄ…dzenie nr 11/2003 Inspektora do Spraw Substancji i
Preparatów Chemicznych z 24 listopada 2003 r. w
sprawie ustalenia regulaminu kontroli i weryfikacji
zgodności z zasadami Dobrej Praktyki Laboratoryjnej;
dostępne pod adresem http://www.chemikalia.mz.gov.pl
83
Przykłady kart charakterystyki substancji
niebezpiecznych
Międzynarodowe Karty Bezpieczeństwa Chemicznego
dostępne są na stronie internetowej Międzynarodowej
Organizacji Pracy pod adresem:
http://www.ilo.org/public/english/protection/safework/cis/
products/icsc/dtasht/
Przykład Międzynarodowej Karty Bezpieczeństwa
Chemicznego (International Chemical Safety Cards  ICSC)
przedstawiono na stronach 85 i 86. Natomiast w dalszej części
książki umieszczono, zgodnie z podaną kolejnością, inne
przykłady kart charakterystyki substancji niebezpiecznych
sporzÄ…dzone przez Centralny Instytut Ochrony Pracy (CIOP) i
Konsorcjum Sigma-Aldrich.
84
85
86
ul. Czerniakowska 16
00-701 Warszawa
tel. [phone], fax [phone]
© 1999 C E N T R A L N Y I N S T Y T U T O C H R O N Y P R
A C Y
HYDRAZYNA N2H4 0099
Producent, importer lub dystrybutor (nazwa lub imiÄ™ i nazwisko,
adres i numer telefonu)
Data sporzÄ…dzenia/data aktualizacji
1. IDENTYFIKACJA SUBSTANCJI
Nazwa i synonimy:
polskie: hydrazyna, dwuamina
angielskie: hydrazine, diamine
niemieckie: Hydrazin, Diamid
francuskie: hydrazine, diamine
rosyjskie: 384@078=, 480<84
Nazwa wg IUPAC: hydrazine
Wzór chemiczny: H2NNH2
2. SKA
AD I INFORMACJA O SKA
ADNIKACH
Hydrazyna
 substancja podstawowa, roztwory
Klasyfikacja substancji: T, C, Rakotw. Kat. 2, N; R: 45-10-
23/24/25-34-43-50-53
Numer CAS: 302-01-2
Numer UN (ONZ): 2029  hydrazyna bezwodna
2030  wodzian hydrazyny lub roztwory
wodne o stężeniu 37 ÷ 64%
3293  roztwory wodne o stężeniu
poniżej 37%
Numer RTECS: MU7175000  hydrazyna
MV8050000  roztwór hydrazyny o
stężeniu 35%
Numer indeksowy: 007-008-00-3
Numer WE (EINECS): 206-114-9
87
3. IDENTYFIKACJA ZAGROŻEC

Substancja łatwo palna, toksyczna, rakotwórcza, żrąca lub
drażniąca (w zależności od stężenia), niebezpieczna dla środowiska.
Może powodować raka. Również działa toksycznie przez drogi odde-
chowe, w kontakcie ze skórą i po połknięciu. Powoduje oparzenia.
Może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą. Działa bardzo
toksycznie na organizmy wodne; może powodować długo
utrzymujące się niekorzystne zmiany w środowisku wodnym.
4. PIERWSZA POMOC
Niezbędne leki: tlen, deksametazon do inhalacji, hydrokortyzon,
furosemid, relanium w amp. 10 mg; pyralgina do podawania
pozajelitowego (w amp.).
Odtrutki:
nie sÄ… znane.
Leczenie:
tlenoterapia i postępowanie objawowe.
ZATRUCIE INHALACYJNE
Przytomny
Pierwsza pomoc przedlekarska
W zależności od stanu poszkodowanego wyprowadzić go lub wynieść z
miejsca narażenia. Zapewnić spokój w pozycji siedzącej. Chronić przed
utratą ciepła. W razie duszności podawać tlen, najlepiej przez maskę.
Wezwać lekarza.
Pomoc lekarska
Kontynuować podawanie tlenu. Kontrolować układ oddechowy:
krwioplucie i objawy oskrzelowe wskazujÄ…ce na toksyczne uszkodzenie
oskrzeli i oskrzelików uzasadniają podanie inhalacyjnie
deksametazonu.
W każdym przypadku zatrucia inhalacyjnego transport do szpitala
karetką reanimacyjną ze względu na ryzyko wystąpienia obrzęku płuc
po okresie utajenia objawów.
Nieprzytomny
Pierwsza pomoc przedlekarska
Wynieść poszkodowanego z miejsca narażenia. Ułożyć w pozycji
bocznej ustalonej. Usunąć z jamy ustnej ruchome protezy i inne ciała
obce. Odessać przez cewnik strzykawką wydzielinę z nosa i jamy
ustnej. Jeżeli nie oddycha, zastosować sztuczne oddychanie metodą
usta-usta albo za pomocą aparatu typu AMBU. Założyć stałą drogę
dożylną (pielęgniarka). Pilnie wezwać lekarza.
88
Pomoc lekarska
W przypadku zaburzeń oddychania zaintubować, zastosować
sztuczne oddychanie za pomocÄ… aparatu typu AMBU z podawaniem
tlenu. Kontrolować akcję serca (EKG). Objawy rozpoczynającego się
obrzęku płuc uzasadniają założenie stałej drogi, podanie dożylne
hydrokortyzonu i furosemidu.
SKAŻENIE SKÓRY
Pierwsza pomoc przedlekarska
Zdjąć odzież, myć skórę dużą ilością bieżącej letniej wody. Nie
stosować środków zobojętniających. Założyć jałowy opatrunek na
ewentualne oparzenia. Wezwać lekarza.
Pomoc lekarska
Transport do szpitala karetkÄ… PR  z zapewnieniem pomocy
dermatologicznej lub chirurgicznej oraz konieczność hospitalizacji ze
względu na wchłanianie przez skórę i ryzyko ogólnych objawów
zatrucia.
SKAŻENIE OCZU
Pierwsza pomoc przedlekarska
Płukać dużą ilością chłodnej wody, najlepiej bieżącej, około 15
minut.
Uwaga: osoby narażone na skażenie oczu powinny być
pouczone o konieczności i sposobie ich natychmiastowego
płukania.
Pomoc lekarska
W każdym przypadku skażenia oczu konieczna pilna konsultacja
okulistyczna (ryzyko uszkodzenia rogówki). Dalsze postępowanie
zgodne z zaleceniem okulisty.
ZATRUCIE DROG
POKARMOW

Przytomny
Pierwsza pomoc przedlekarska
Nie wywoływać wymiotów, podać do wypicia białko jaj kurzych albo
mleko, poza tym nie podawać niczego doustnie.
Pomoc lekarska
Można podać pozajelitowo pyralginę. Transport do szpitala karetką
89
reanimacyjnÄ… w celu zapewnienia pomocy chirurgicznej.
Nieprzytomny
Pierwsza pomoc przedlekarska
Postępowanie jak w zatruciu inhalacyjnym.
Pomoc lekarska
Przy zaburzeniach oddychania zaintubować, zastosować sztuczne
oddychanie za pomocÄ… aparatu typu AMBU, z podawaniem tlenu. W
przypadku wystąpienia drgawek zastosować leczenie objawowe 
można podać dożylnie relanium.
Uwaga: w każdym przypadku zatrucia transport do szpitala
karetką PR (w razie wskazań  reanimacyjną), z zapewnieniem
pomocy chirurgicznej ze względu na ryzyko perforacji ścian
przewodu pokarmowego.
5. POST
POWANIE W PRZYPADKU POŻARU
Klasa temperaturowa:
T3
Grupa wybuchowości:
IIC
Kod HAZCHEM: 2PE
 hydrazyna bezwodna
2P
 wodzian hydrazyny i roztwory wodne
stężeniu 37 ÷ 64%
Szczególne zagrożenia
A
atwo palna, toksyczna i żrąca oleista ciecz. Pali się niebieskim
płomieniem. Roztwory wodne hydrazyny są palne w stężeniu
powyżej 40%. Pary tworzą mieszaniny wybuchowe z powietrzem.
Gęstość par jest zbliżona do gęstości powietrza, co ułatwia
tworzenie i rozprzestrzenianie siÄ™ toksycznych i palnych mieszanin.
Hydrazyna charakteryzuje się niską temperaturą samozapłonu, która
ulega obniżeniu  nawet do temperatury pokojowej  w kontakcie z
metalami, tlenkami metali oraz materiałami o rozwiniętej powierzchni
(azbestem, drewnem, suchą ziemią, żużlem, tkaninami). Zbiorniki
narażone na działanie ognia lub wysokiej temperatury mogą
eksplodować.
Zalecenia ogólne
Zawiadomić otoczenie o awarii.
Usunąć z otoczenia wszystkie osoby nie biorące udziału w
likwidowaniu awarii; w razie potrzeby zarządzić ewakuację.
Wezwać Państwową Straż Pożarną i Policję Państwową.
90
Pożar
Środki gaśnicze:
dwutlenek węgla, proszki gaśnicze, piany (w
przypadku bezwodnej hydrazyny  odporne na alkohol), woda 
prądy rozproszone. Nie stosować zwartych strumieni wody na
powierzchniÄ™ palÄ…cej siÄ™ cieczy.
Mały pożar: gasić gaśnicą proszkową lub śniegową (dwutlenek
węgla).
Duży pożar:
palące się zbiorniki lub rozlewiska gasić z bezpiecznej
odległości pianą lub prądami wodnymi rozproszonymi. Zbiorniki
narażone na działanie ognia lub wysokiej temperatury chłodzić wodą
z bezpiecznej odległości; jeśli to możliwe, usunąć je z obszaru
zagrożenia.
Nie dopuścić do przedostania się wód gaśniczych do kanalizacji.
Specjalne wyposażenie ochronne
Nałożyć odzież ochronną gazoszczelną z aparatem izolującym drogi
oddechowe.
Uwaga: pary są silnie toksyczne i drażniące.
6. POST
POWANIE W PRZYPADKU NIEZAMIERZONEGO
UWOLNIENIA DO ÅšRODOWISKA
Zalecenia ogólne
Jak podano w punkcie 5.
Wyciek
Uwaga: obszar zagrożony wybuchem.
Usunąć z
ródła zapłonu (ugasić otwarty ogień, ogłosić zakaz palenia i
używania narzędzi iskrzących); pary rozcieńczać prądami wodnymi
rozproszonymi; zabezpieczyć studzienki ściekowe; unikać bezpo-
średniego kontaktu z uwalniającą się substancją; nie dopuścić do
kontaktu z substancjami i czynnikami mogącymi zainicjować samo-
zapłon lub wybuchowy rozkład hydrazyny; jeśli to możliwe, zlikwido-
wać wyciek (zamknąć dopływ cieczy, uszczelnić, uszkodzone
opakowania umieścić w szczelnym opakowaniu ochronnym); w razie
dużego wycieku miejsce gromadzenia się cieczy obwałować,
zebraną ciecz odpompować; małe ilości rozlanej cieczy przysypać
niepalnym materiałem chłonnym i zebrać do zamykanego pojem-
nika; zanieczyszczoną powierzchnię spłukać wodą.
7. POST
POWANIE Z SUBSTANCJ
I JEJ MAGAZYNOWANIE
Postępowanie z substancją:
podczas stosowania nie jeść, nie pić,
nie palić tytoniu, unikać kontaktu z cieczą, unikać wdychania par,
przestrzegać zasad higieny osobistej, stosować środki ochrony
91
indywidualnej (jak podano w punkcie 8), pracować w dobrze
wentylowanych pomieszczeniach, nie używać iskrzących narzędzi;
unikać działania na substancję otwartego ognia, wysokiej
temperatury, metali, tlenków metali, materiałów o dobrze rozwiniętej
powierzchni i światła.
Magazynowanie: przechowywać w oryginalnych, właściwie
oznakowanych, szczelnie zamkniętych opakowaniach, w chłodnym,
suchym, dobrze wentylowanym pomieszczeniu magazynowym,
wyposażonym w instalację elektryczną i wentylacyjną w wykonaniu
przeciwwybuchowym, z wykładziną podłogową elektroprzewodzącą,
gładkimi ścianami; gładką, nienasiąkliwą podłogą i powierzchnią
regałów; bez ogrzewania.
Przechowywać z dala od z
ródeł ciepła i zapłonu oraz utleniaczy, soli,
tlenków metali. Chronić przed działaniem światła.
8.
KONTROLA NARAŻENIA I ŚRODKI OCHRONY INDYWIDUALNEJ
Wymagania dotyczÄ…ce wentylacji
Niezbędna wentylacja miejscowa wywiewna z obudową rejonu emisji
par do środowiska powietrznego oraz wentylacja ogólna pomie-
szczenia. Instalacje wentylacyjne muszą odpowiadać warunkom
ustalonym ze względu na niebezpieczeństwo pożaru lub wybuchu.
Najwyższe dopuszczalne stężenia
NDS 0,05 mg/m3
NDSCh 0,1 mg/m3
NDSP nie ustalone
Oznaczanie w powietrzu na stanowiskach pracy
PN-85/Z-04148 ark. 02 Ochrona czystości powietrza. Badania
zawartości hydrazyny i jej pochodnych. Oznaczanie hydrazyny na
stanowiskach pracy metodÄ… kolorymetrycznÄ….
Wymagania dotyczące środków ochrony indywidualnej
Gdy stężenie substancji jest ustalone i znane, doboru środków
ochrony indywidualnej należy dokonywać z uwzględnieniem stężenia
substancji występującego na danym stanowisku pracy, czasu ekspo-
zycji oraz czynności wykonywanych przez pracownika, na podstawie
katalogu "Åšrodki ochrony indywidualnej"  INFOCHRON, wydawa-
nego na CD-ROM-ie przez Centralny Instytut Ochrony Pracy.
W sytuacjach awaryjnych, odzież ochronna gazoszczelna w wersji
antyelektrostatycznej, sprzęt izolujący drogi oddechowe skomple-
towany z maskÄ….
92
9. WA
AÅšCIWOÅšCI FIZYKOCHEMICZNE
Właściwości podstawowe:
Masa czÄ…steczkowa: 32,05
Stan skupienia w temp. 20 C: ciecz
°
Barwa: bezbarwna
Zapach: amoniakalny
Temperatura topnienia: 1,4°C; -51,7°C  roztwór o stężeniu
64%
Temperatura wrzenia: 113,5°C; 120,1°C  roztwór o
stężeniu 64%
Temperatura zapÅ‚onu: 37,8°C; 72,8°C  roztwór o stężeniu
64%
Temperatura samozapÅ‚onu: 270°C
Granice wybuchowości w
mieszaninie z powietrzem:
 4,7% obj.
dolna:
 100% obj.
górna:
Stężenie stechiometryczne: 17,35% obj.
Gęstość:
 w temp. 20 C: 1,004 g/cm3
°
 w temp. 25 C: 1,03 g/cm3  roztwór o stężeniu 64%
°
Gęstość par względem powietrza: 1,11
Prężność par:
 w temp. 20 C: 21 hPa
°
 w temp. 30 C: 33 hPa
°
Stężenie pary nasyconej:
 w temp. 20 C: 28 g/m3
°
 w temp. 30 C: 42 g/m3
°
Rozpuszczalność w wodzie: nieograniczona
Rozpuszczalność w innych
rozpuszczalnikach: rozpuszcza siÄ™ w alkoholu etylowym,
aminach, ciekłym amoniaku; nie rozpuszcza się w węglowodorach.
Właściwości dodatkowe:
Temperatura krytyczna: 380°C
Ciśnienie krytyczne: 14,69 MPa
Współczynnik załamania
światła w temp. 35 C: 1,4644
°
Lepkość w temp. 25 C: 0,90 mPa·s
°
CiepÅ‚o wÅ‚aÅ›ciwe: 3,09 J/(g·K)
Ciepło parowania w temp.
93
wrzenia: 1254,1 J/g
Ciepło spalania: -19,41 kJ/g
Współczynnik podziału
n-oktanol/woda (log): -1,37
10. STABILNOŚĆ I REAKTYWNOŚĆ
Stabilność: bezwodna hydrazyna jest nietrwała i ulega
egzotermicznemu rozkładowi do azotu i wodoru pod wpływem
światła, ogrzewania, a także w kontakcie z tlenkami żelaza i
molibdenem. Jest silnym reduktorem.
Warunki, jakich należy unikać: z
ródła zapłonu, wysoka
temperatura.
Materiały, jakich należy unikać:
wybuchowo reaguje z utleniaczami
(nadtlenkiem wodoru, kwasem azotowym, tlenkami metali), sodem i
potasem. Z solami (zasadowym nadchloranem wapnia, azotanem
kadmu, chlorkiem cynawym, chlorkiem i azotynem rtęciawym i
rtęciowym) tworzy nietrwałe, wybuchowe kompleksy.
Niebezpieczne produkty spalania/rozkładu:
w środowisku pożaru
wydzielajÄ… siÄ™ tlenki azotu, azot.
11. INFORMACJE TOKSYKOLOGICZNE
Klasa toksyczności
Substancja łatwo palna, toksyczna, rakotwórcza (kat. 2), żrąca lub
drażniąca (w zależności od stężenia) oraz niebezpieczna dla
środowiska wg wykazu substancji niebezpiecznych.
Substancja nie umieszczona w wykazie czynników rakotwórczych i
prawdopodobnie rakotwórczych dla ludzi (wg rozporządzenia MZiOS
z 11 września 1996 r.).
Substancja przypuszczalnie rakotwórcza dla ludzi wg IARC (grupa
2B).
Stężenia oraz dawki śmiertelne i toksyczne
Próg wyczuwalności zapachu  4,7 mg/m3
LD50 (szczur, doustnie)  60 mg/kg
LC50 (szczur, inhalacja)  760 mg/m3 (4 h)
LD50 (królik, skóra)  91 mg/kg
Działanie toksyczne i inne szkodliwe działanie biologiczne na
ustrój człowieka: substancja żrąca, drażniąca, uczulająca;
toksyczna dla ośrodkowego układu nerwowego, przypuszczalnie
rakotwórcza dla ludzi.
Drogi wchłaniania:
drogi oddechowe, skóra, przewód pokarmowy.
Objawy zatrucia ostrego: w postaci pary wywołuje łzawienie i ból
94
oczu, zaczerwienienie spojówek, obrzęk twarzy, uczucie pieczenia w
nosie, gardle, kaszel, ślinotok. Może wystąpić pobudzenie
psychoruchowe, drgawki. Kaszel i duszność może się nasilać przez
parę dni, może wystąpić krwioplucie i obrzęk płuc.
Skażenie skóry ciekłą substancją wywołuje bolesne miejscowe
oparzenie; mogą wystąpić ogólne objawy zatrucia jak drogą inhalacyjną
wskutek wchłonięcia hydrazyny przez skórę. Skażenie oczu ciekłą
substancją wywołuje oparzenie chemiczne z ryzykiem trwałego
uszkodzenia gałki ocznej.
Drogą pokarmową wywołuje oparzenia błony śluzowej jamy ustnej i
przełyku, nudności, wymioty (z krwią), bóle brzucha, biegunkę. Może
nastąpić perforacja ścian przewodu pokarmowego, powodująca
zapalenie otaczających tkanek. Może wystąpić rozpad (hemoliza)
czerwonych krwinek, uszkodzenie wÄ…troby i nerek.
Objawy zatrucia przewlekłego:
następstwem narażenia oraz zatrucia
jest uszkodzenie wątroby. Sygnalizowano nowotwory wątroby, płuc,
jamy nosowej, sutka.
12. INFORMACJE EKOLOGICZNE
Dopuszczalne/alarmowe poziomy substancji w powietrzu: nie
ustalone
Dopuszczalne zanieczyszczenie śródlądowych wód powierz-
chniowych:
nie ustalone
Dopuszczalne zanieczyszczenie w ściekach wprowadzanych do wód
i ziemi:
nie ustalone
Stężenia toksyczne dla wodnych organizmów zwierzęcych i
roślinnych:
Dane do klasyfikacji
Toksyczność ostra (LC50/96 h) dla ryb: Pimephales promelas  4,5
mg/l
Lebistes recticulatus  3,85 mg/l
Toksyczność ostra (EC50/48 h) dla skorupiaków Daphnia pulex 
0,19 mg/l
Hamowanie wzrostu glonów (IC50/72 h): Scenedesmus quadricauda
 0,005 mg/l
Microcystis aeruginosa  0,00008 mg/l
Hamowanie wzrostu kolonii bakterii Nitrosomonas  100 mg/l
Inne dane
Graniczne stężenie toksyczne dla ryb Leuciscus idus melanotus 
0,5 mg/l
Stężenie śmiertelne dla ryb: Leuciscus idus melanotus  10 mg/l
95
Salmo gairdneri  146 mg/l (30 min)
Graniczne stężenie toksyczne dla skorupiaków Daphnia magna 
0,23 mg/l
Stężenie śmiertelne dla skorupiaków Daphnia magna  15 mg/l
Stężenie toksyczne dla bakterii Pseudomonas putida  0,019 mg/l
Stężenie toksyczne dla pierwotniaków: Entosiphon sulcatum  0,93
mg/l
Uronema parduczi  0,24 mg/l
Chilomonas paramaecium  0,0017 mg/l
13. POST
POWANIE Z ODPADAMI
Klasyfikacja odpadu: odpowiednia do miejsca wytworzenia na
podstawie kryteriów zawartych w obowiązujących przepisach.
Postępowanie z odpadem
Nie usuwać do kanalizacji. Nie składować na wysypiskach
komunalnych. Rozważyć możliwość wykorzystania. Odzysk lub
unieszkodliwianie odpadowego produktu przeprowadzać zgodnie z
obowiÄ…zujÄ…cymi przepisami.
Zalecany sposób unieszkodliwiania odpadu: przekształcenie
termiczne.
Małe ilości hydrazyny należy neutralizować, rozcieńczając ją wodą
do stężenia ok. 5%, a powstały roztwór należy traktować
nadtlenkiem wodoru (1 mol nadtlenku na 1 mol hydrazyny) lub 10-
procentowym roztworem podchlorynu wapnia (7-10 cz. wag.
podchlorynu na 1 cz. wag. hydrazyny).
Postępowanie z opróżnionymi opakowaniami
Opakowania jednorazowego użytku przekazać do upoważnionego
odbiorcy odpadów. Odzysk (recykling) lub unieszkodliwianie
przeprowadzać zgodnie z obowiązującymi przepisami.
Opakowania wielokrotnego użytku, jeśli to konieczne, po uprzednim
oczyszczeniu mogą być dalej stosowane.
14. INFORMACJE O TRANSPORCIE
Substancja podlega przepisom dotyczącym przewozu materiałów
niebezpiecznych.
Hydrazyna bezwodna
Numer rozpoznawczy materiału:
UN 2029
Prawidłowa nazwa przewozowa:
HYDRAZYNA BEZWODNA
Klasa: 8
Kod klasyfikacyjny: CFT
Grupa pakowania: I
96
Instrukcje pakowania: P001
Numer rozpoznawczy zagrożenia: 
Oznakowanie sztuk przesyłki:  UN 2029 nr 8
nr 3 nr 6.1
Oznakowanie środków transportu:
pojazdy samochodowe: wagony: nr 8
nr 3 nr 6.1
cysterny: przewóz niedozwolony
Hydrazyna w roztworze wodnym zawierajÄ…cym co najmniej 37%, ale
nie więcej niż 64% masowych hydrazyny lub wodzian hydrazyny
Numer rozpoznawczy materiału: UN 2030
Prawidłowa nazwa przewozowa: Hydrazyna w roztworze
wodnym
Klasa: 8
Kod klasyfikacyjny: CT1
Grupa pakowania: II
Instrukcje pakowania: P001, IBC02
Numer rozpoznawczy zagrożenia: 86
Oznakowanie sztuk przesyłki:  UN 2030 nr
8 nr 6.1
Oznakowanie środków transportu:
97
pojazdy samochodowe: wagony: nr 8 nr 6.1
cysterny: nr 8 nr 6.1
Hydrazyna w roztworze zawierającym nie więcej niż 37% masowych
hydrazyny
Numer rozpoznawczy materiału: UN 3293
Prawidłowa nazwa przewozowa: Hydrazyna w roztworze
wodnym
Klasa: 6.1
Kod klasyfikacyjny: T4
Grupa pakowania: III
Instrukcje pakowania: P001, IBC03, LP01, R001
Numer rozpoznawczy zagrożenia: 60
Oznakowanie sztuk przesyłki:  UN 3293 nr
6.1
Oznakowanie środków transportu:
pojazdy samochodowe: wagony: nr 6.1
cysterny: nr 6.1
98
15. INFORMACJE DOTYCZ
CE PRZEPISÓW PRAWNYCH
Oznakowanie opakowania
Identyfikacja:
hydrazyna bezwodna
206-114-9
Numer WE (EINECS): Oznakowanie WE
Znaki ostrzegawcze:
Substancja toksyczna Substancja niebezpieczna
dla środowiska
Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia (R):
45  może powodować raka
10  substancja Å‚atwo palna
23/24/25
 działa toksycznie przez drogi oddechowe, w kontakcie ze
skórą i po połknięciu
34  powoduje oparzenia
43  może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą
52/53  działa szkodliwie na organizmy wodne; może powodować
długo utrzymujące się niekorzystne zmiany w środowisku wodnym
Klasyfikacja mieszanin w zależności od stężenia substancji w
mieszaninie
stężenie > = 25%
Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia (R):
45  może powodować raka
23/24/25
 działa toksycznie przez drogi oddechowe, w kontakcie ze
skórą i po połknięciu
34  powoduje oparzenia
43  może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą
10% < = stężenie < 25%
Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia (R):
45  może powodować raka
20/21/22  działa szkodliwie przez drogi oddechowe, w kontakcie ze
skórą i po połknięciu
34  powoduje oparzenia
43  może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą
3% < = stężenie < 10%
99
Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia (R):
45  może powodować raka
20/21/22  działa szkodliwie w przypadku narażenia drogą
oddechową, w kontakcie ze skórą i po połknięciu
36/38
 działa drażniąco na oczy i skórę
43  może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą
1% < = stężenie < 3%
Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia (R):
45  może powodować raka
43  może powodować uczulenie w kontakcie ze skórą
0,1% < = stężenie < 1%
Zwroty wskazujące rodzaj zagrożenia (R):
45  może powodować raka
Zwroty określające warunki bezpiecznego stosowania (S):
53  unikać narażenia  przed użyciem zapoznać się z instrukcją
45  w przypadku awarii lub jeśli z
le się poczujesz, niezwłocznie
zasięgnij porady lekarza  jeżeli to możliwe, pokaż etykietę
60  substancję i opakowanie usuwać jako odpad niebezpieczny
61  unikać zrzutów do środowiska. Postępować zgodnie z
instrukcjÄ… lub kartÄ… charakterystyki
Przepisy krajowe
Jak podano w załączniku 6.
16. INNE INFORMACJE
Numer rejestracyjny: 0099
Data opracowania karty: 25.11.1994 r.
Data aktualizacji karty: 30.11.2002 r.
Jednostka zatwierdzajÄ…ca: Rada Programowa
10
100
Karta charakterystyki
Data druku: 12.04.2006
Data aktualizacji: 00/00/0000
Wersja .0
Zgodnie z 91/155/EEC
1 - Identyfikacja przedsiębiorstwa i produktu
Nazwa produktu 2-CHLOROETANOL
Numer produktu 15019
Przedsiębiorstwo Sigma-Aldrich Sp. z o.o.
SzelÄ…gowska 30
61-626 Poznań
PL
Numer telefonu 48-61-8290100 Numer telefonu Straż pożarna
kontaktowego alarmowego tel. 998
Faks 48-61-8290120
2 - Skład/Informacje o składnikach
Nazwa produktu Numer CAS Numer WE
2-CHLOROETHANOL 107-07-3 203-459-7
Wzór C2H5ClO
Ciężar cząsteczkowy 80,51 AMU
Synonimy
101
3 - Identyfikacja zagrożeń
Specjalne określenie zagrożenia dla ludzi i środowiska
Działa bardzo toksycznie w przypadku narażenia drogą oddechową,
kontaktu ze skórą i spożycia.
4 - Pierwsza pomoc
Po narażeniu drogą oddechową
W razie narażenia droga oddechowa zapewnić poszkodowanemu dostęp
świeżego powietrza. Jeśli poszkodowany nie oddycha wykonać sztuczne
oddychanie. Jeśli oddychanie jest utrudnione podać tlen.
Po zanieczyszczeniu skóry
W przypadku zanieczyszczenia skóry płukać dużymi ilościami wody, przez co
najmniej 15 minut. Zdjąć zanieczyszczona odzież i obuwie. Wezwać lekarza.
Po zanieczyszczeniu oczu
W przypadku zanieczyszczenia oczu płukać dużymi ilościami wody, przez co
najmniej 15 minut. Zapewnić właściwe przepłukanie rozwierając powieki
palcami. Wezwać lekarza.
Po spożyciu
W razie połknięcia wypłukać usta wodą, o ile poszkodowany jest przytomny.
Natychmiast wezwać lekarza.
5 - Postępowanie w przypadku pożaru
Środki gaśnicze
Odpowiednie
Dwutlenek węgla, suchy proszek do gaszenia chemikaliów, lub
odpowiednia piana.
Zagrożenia specjalne
Zagrożenia specyficzne
Ciecz palna. Wydziela toksyczne pary w warunkach pożaru.
Specjalne wyposażenie ochronne dla gaszących
Nosić niezależny aparat do oddychania i odzież ochronną dla zapobieżenia
kontaktowi ze skórą i oczami.
102
6 - Postępowanie w przypadku niezamierzonego
uwolnienia do środowiska
Procedury ochrony osobistej w razie wycieku lub rozlania
Ewakuować ludzi ze skażonego terenu. Wyłączyć wszystkie z
ródła ognia.
Procedury ochrony osobistej
Założyć niezależny aparat do oddychania, buty gumowe i grube rękawice
gumowe.
Metody oczyszczania miejsca
Zmieść, umieścić w worku i zachować do usunięcia odpadów. Unikać
wzbijania pyłu. Wywietrzyć teren i zmyć miejsce wycieku po zupełnym
zebraniu materiału.
7 - Postępowanie z substancją i jej przechowywanie
Postępowanie
Instrukcje bezpiecznego postępowania
Nie wdychać pyłu. Nie dopuszczać do zanieczyszczenia oczu,
skóry, odzieży. Stosować odzież ochronną, rękawice i maskę.
Unikać narażenia długotrwałego lub powtarzanego.
Przechowywanie
Warunki przechowywania
Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty. Przechowywać w
chłodnym, suchym miejscu.
Wymagania specjalne
Substancja wrażliwa na wilgoć
8 - Kontrola narażenia i środki ochrony indywidualnej
Wskazówki techniczne
Prysznic i stanowisko do płukania oczu. Używać tylko pod wyciągiem.
Ogólne środki higieny
Skażoną odzież wyprać przed ponownym użyciem. Po pracy zmyć
dokładnie.
Limity narażenia
103
Kraj Typ Wartość
Polska NDS 1 mg/m3
Polska NDSCh 3 mg/m3
Polska NDSP -
Limity narażenia - Dania
y
ródło Typ Wartość
OEL TWA 3 mg/m3
1 ppm
Uwagi: LH
Limity narażenia - Niemcy
y
ródło Typ Wartość
TRGS OEL 3 mg/m3
1 ppm
Uwagi: 4 H,Y
Limity narażenia - Norwegia
y
ródło Typ Wartość
OEL 3 mg/m3
1 ppm
Uwagi: HT
Limity narażenia - Szwecja
y
ródło
ACGIH 3,5 mg/m3
1 ppm
Uwagi: H
Limity narażenia - Szwajcaria
y
ródło Wartość
OEL OEL 3 mg/m3
1 ppm
Uwagi: H C
OEL STEL 15 mg/m3
5 ppm
Uwagi: H C
Limity narażenia - Wielka Brytania
y
ródło Typ Wartość
104
OEL STEL 3,4 mg/m3
1 ppm
Uwagi: Skóra
Ochrona osobista
Ochrona dróg oddechowych
Maska dopuszczona przez NIOSH/MSHA.
Ochrona rÄ…k
Odpowiednie rękawice do chemikaliów.
Ochrona oczu
Gogle do chemikaliów.
9 - Właściwości fizykochemiczne
WyglÄ…d
Stan fizyczny Barwa
Przezroczysta ciecz Bezbarwna
Cecha Wartość W temperaturze lub Inne
pod ciśnieniem
---
pH
127 - 129 °C
Temperatura
wrzenia/Zakres
-89 °C
Temp. Topnienia/Zakres
temp. topnienia
Temperatura zapÅ‚onu 55 °C tygiel zamkniÄ™ty
A
atwopalność ---
Temperatura 425 °C
samozapłonu
Właściwości utleniające ---
Granice wybuchowości Dolna: 5 %
Górna: 16 %
Prężność par 5 mmHg 20 °C
Ciężar właściwy Gęstość 1,202 g/cm3
Współczynnik podziału ---
Lepkość ---
Gęstość par 2,78 g/l
Stęż. par nasyconych ---
Szybkość parowania ---
Gęstość nasypowa ---
Temp. rozkładu ---
Zawartość ---
rozpuszczalnika
105
Zawartość wody < 0,1 %
Napięcie powierzchniowe ---
Przewodność właściwa ---
Rozpuszczalność ---
N/A = niedostępne
10 - Stabilność i reaktywność
Stabilność
Substancja stabilna
Substancja stabilna.
Materiały, których należy unikać
Mocne środki utleniające.
Niebezpieczne produkty rozkładu
Niebezpieczne produkty rozkładu
Monotlenek węgla, dwutlenek węgla, Gazowy chlorowodór.
Niebezpieczna polimeryzacja
Niebezpieczna polimeryzacja
Nie zachodzi
11 - Informacje toksykologiczne
Numer RTECS: KK0875000
Toksyczność ostra
LCLO - Wdychanie - Człowiek: 305 ppm / 2H
Uwagi: WÄ…troba: Inne zmiany.
Nerki, moczowód, pęcherz: Inne zmiany.
DL50 - Doustnie - Szczur: 71 mg/kg
Uwagi: Zachowanie: senność (ogólnie obniżona aktywność).
Płuca, klatka piersiowa, lub oddychanie: Duszność
CL50 - Wdychanie - Szczur: 290 mg/m3
Uwagi: Zachowanie: senność (ogólnie obniżona aktywność).
Płuca, klatka piersiowa, lub oddychanie: Duszność
DL50 - Skóra - Szczur: 293 mg/kg
DL50 - Podskórnie - Szczur: 84 mg/kg
Uwagi: Zachowanie: senność (ogólnie obniżona aktywność).
Płuca, klatka piersiowa, lub oddychanie: Duszność
106
DL50 - Doustnie - Mysz: 81 mg/kg
CL50 - Wdychanie - Mysz: 385 mg/m3
Uwagi: Zachowanie: senność (ogólnie obniżona aktywność).
Płuca, klatka piersiowa, lub oddychanie: Duszność
DL50 - Skóra - Mysz: 18 mg/kg
DL50 - Śródotrzewnowo - Mysz: 97 mg/kg
DL50 - Podskórnie - Mysz: 98 mg/kg
DL50 - Skóra - Królik: 67 mg/kg
DL50 - Śródotrzewnowo - Królik: 80 mg/kg
DL50 - Podskórnie - Królik: 100 mg/kg
DL50 - Doustnie - Åšwinka morska: 110 mg/kg
Uwagi: Zachowanie: Środek ogólnie znieczulający.
Układ żołądkowo-jelitowy: Inne zmiany.
Nerki, moczowód, pęcherz: Inne zmiany.
CL50 - Wdychanie - Åšwinka morska: 870 mg/m3
DL50 - Śródotrzewnowo - Świnka morska: 85 mg/kg
DL50 - Podskórnie - Świnka morska: 75 mg/kg
Dane o podrażnieniu
Skóra - Królik: 200 mg 2H
Uwagi: działanie łagodnie drażniące
Oczy - Królik: 2 mg
Uwagi: działanie ciężkiego podrażnienia
Oczy - Królik: 33 mg
Uwagi: Działanie umiarkowanie drażniące
Oczy - Królik: 9 mg 6H
Uwagi: Działanie umiarkowanie drażniące
107
Oznaki i objawy narażenia
Narażenie może spowodować: Mdłości, ból głowy i wymioty.
Zgodnie z naszą najlepszą wiedzą, właściwości chemiczne,
fizyczne i toksykologiczne nie zostały dokładnie zbadane.
Droga narażenia
Zanieczyszczenie skóry
Powoduje podrażnienie skóry.
Absorpcja przez skórę
Może działać śmiertelnie w przypadku absorpcji przez skórę.
Substancja łatwo absorbowana przez skórę.
Zanieczyszczenie oczu
Powoduje ciężkie podrażnienie oczu.
Narażenie drogą oddechową
Może działać śmiertelnie w przypadku narażenia drogą
oddechową. Materiał działa drażniąco na błony śluzowe i górne
drogi oddechowe.
Spożycie
Może działać śmiertelnie w przypadku spożycia.
Informacje o narzÄ…dach docelowych
Nerki. Wątroba. Ośrodkowy układ nerwowy. Oczy. Układ krążenia.
Substancja rakotwórcza przy narażeniu długotrwałym
Wynik: Ten produkt stanowi lub zawiera składnik, który
prawdopodobnie nie jest rakotwórczy na podstawie klasyfikacji
IARC, ACGIH, NTP, lub EPA.
Narażenie przewlekłe - Mutagen
Gatunek Dawka Droga Test mutacji
Szczur 20 mg/l Doustnie Inne układy testów mutacji
Szczur 12 mg/l wątroba Inne układy testów mutacji
Szczur 1 mg/m3 Wdychanie Inne układy testów mutacji
Szczur 1 mg/m3 Wdychanie Analiza cytogenetyczna
Mysz 500 mg/kg Doustnie Analiza cytogenetyczna
Mysz 80 mg/l(+S9) limfocyt Mutacja w drobnoustrojach
Chomik 980 mg/l jajnik Analiza cytogenetyczna
Chomik 1200 mg/l jajnik Wymiana chromatyd
siostrzanych
Narażenie przewlekłe - Substancja teratogenna
Gatunek Dawka Droga stosowania Czas narażenia
Mysz 1100 mg/kg Doustnie (6-16D PREG)
Wynik: Działanie na zarodek lub płód: Fetotoksyczność (z wyjątkiem śmierci,
np. zahamowanie rozwoju płodu).
108
Specyficzne nieprawidłowości rozwojowe: Układ wątrobowo-żółciowy.
12 - Informacje ekologiczne
Brak danych.
13 - Postępowanie z odpadami
Usuwanie substancji
Ten materiał palny można spalić w piecu do spopielania chemikaliów
wyposażonym w dopalacz i skruber. Przestrzegać wszystkich państwowych
i lokalnych przepisów ochrony środowiska.
14 - Informacje o transporcie
RID/ADR
Nr UN: 1135 Klasa: Grupa pakowania: Ryzyko: 3
6.1 1
Właściwa nazwa Chlorohydryna etylenu
wysyłkowa
CDG-Wielka Brytania
Nr UN: 1135 Klasa: 6.1 Kategoria Grupa
transportowa: 1 pakowania: 1
IMDG
Nr UN: Klasa: Grupa pakowania: Ryzyko: Numer EmS:
1135 6.1 1 3 6.1-01
Właściwa nazwa Chlorohydryna etylenu
wysyłkowa
Substancja Nie
zanieczyszczajÄ…ca
morze
Substancja silnie Nie
zanieczyszczajÄ…ca morze
IATA
Nr UN: Klasa: Grupa pakowania: Ryzyko:
1135 6.1 1 3
Właściwa nazwa Chlorohydryna etylenu
wysyłkowa
Grupa pakowania I dla Nie
narażenia drogą
oddechowÄ…
109
15 - Informacje dotyczące przepisów prawnych
Klasyfikacja i oznakowanie zgodnie z Dz.U. z 2002 nr 140 poz. 1172 i
poz. 1173
Określenie niebezpieczeństwa: Numer indeksowy
T+ Substancja bardzo toksyczna.
Zwroty R
26/27/28 Działa bardzo toksycznie w przypadku narażenia
drogą oddechową, kontaktu ze skórą i spożycia.
Zwroty S
7/9 Przechowywać pojemnik szczelnie zamknięty, w
dobrze wentylowanym miejscu.
28 Zanieczyszczoną skórę przemyć natychmiast dużą
ilością wody z mydłem.
Informacje dla określonego kraju
Niemcy
VbF AII
WGK 3
Szwajcaria
Szwajcarska klasa toksyczności: 2
Norwegia
Oznaczenie na etykiecie, jeżeli opakowanie ma pojemność 1 litr lub
więcej.
YL-tall m3/l: 400000
Grupa YL: 5
Zwroty określające ryzyko:
20 Działa szkodliwie w przypadku narażenia drogą oddechową.
Zwroty określające sposób bezpiecznego postępowania:
38 W przypadku niedostatecznej wentylacji, założyć odpowiedni sprzęt do
oddychania.
42 Podczas fumigacji/zadymiania/malowania natryskowego założyć
odpowiedni sprzęt do oddychania.
23 Nie wdychać pary.
110
16 - Inne informacje
Gwarancja
Powyższe informacje uważa się za prawidłowe, ale nie wyczerpujące i
należy je stosować tylko jako orientacyjne. 2006 Korporacja Sigma-Aldrich
udziela licencji na wydrukowanie nieograniczonej liczby kopii tylko do
użytku wewnętrznego.
Wykluczenie odpowiedzialności
Tylko do zastosowań badawczo-rozwojowych. Nie do leków, gospodarstwa
domowego ani innych zastosowań.
111