Kurs psychologii
LEKCJA 11 KURS PSYCHOLOGII
Aby osiągnąć poczucie tożsamoS
ci niezbędna jest koncentracja na sobie.
Co mówi nam psychologia w tej kwestii? Otóż, jak zwykle  nie jest jednoznaczna...
Zogniskowanie uwagi na własnej osobie wywołuje zarówno skutki pozytywne, jak
i negatywne. Ich proporcje zależą w dużej mierze od częstoS
ci oraz stopnia koncen-
tracji na sobie.
Ciekawe, co ludzie myS
lą na ten temat?
Ćwiczenie 3. W centrum (własnej) uwagi.
Przeprowadx
, proszę, co najmniej dwa krótkie wywiady na temat koncentracji na so-
bie. PoproS
swoich rozmówców, aby spróbowali odpowiedzieć na pytania:
1. W jakiej sytuacji koncentracja na sobie jest korzystna z punktu widzenia jednost-
ki i z punktu widzenia jej otoczenia?
2. Kiedy koncentracja na sobie jest niekorzystna?
3. Podaj przykłady sytuacji, w której koncentracja na sobie jest niezbędna.
4. Jakie reakcje i emocje wywołują w otoczeniu osoby koncentrujące się na sobie?
5. Jak sam spostrzegasz siebie w tym obszarze?
6. Jak koncentracja na sobie wpływa na naszą samoocenę i samoakceptację?
Pozwól mówić, nie krytykuj i nie dyskutuj; po prostu dobrze słuchaj i staraj się zapa-
miętać stanowiska i argumentację. W ten sposób uda Ci się dotrzeć do rzeczywi-
stych poglądów osób, zamiast zająć się przekonywaniem ich co do wyższoS
ci
własnego zdania na ten temat...
Zebrany materiał uporządkuj i  oczywiS
cie  przedyskutuj. Nawet jeS
li nie możesz
współpracować na stałe z Towarzyszem Podróży, zadbaj, proszę, o możliwoS
ć po-
rozmawiania na ten temat z kimS
godnym zaufania. (Wiem, że zdajesz sobie sprawę
z tej potrzeby, ale próbuję przekonać Cię, że warto się o to zatroszczyć.) Jeżeli masz
ochotę, przeS
lij materiał w postaci pracy domowej.
Pewne badania informują nas, że wraz z obniżeniem się samooceny, wraz ze wzro-
stem spostrzeganej rozbieżnoS
ci między samoocenami a standardami, wzrasta czę-
stoS
ć zjawiska ucieczki przed samopoznaniem. Jednostka w ten sposób pragnie
uniknąć frustracji  być może przy pomocy prostego mechanizmu obronnego typu
8 (146) wyparcie, tłumienie albo izolacja wewnętrzna... (Była już u tym mowa w lekcji 8.)
Inne badania mówią nam coS
odmiennego: koncentracja na sobie jest tym większa,
im większa jest rozbieżnoS
ć między samoocenami a osobistymi standardami. Czyli 
jak nam ze sobą x
le, przestajemy o sobie myS
leć, albo  ponieważ jest nam ze sobą
x
le, myS
limy o sobie tym bardziej... Dziwne, ale nasz gatunek nie znosi łatwo wszel-
kich uogólnień! (Ta rozbieżnoS
ć może być również spowodowana  poza istnieniem
dużych różnic indywidualnych  nierzetelnoS
cią metod albo znacznymi różnicami
międzykulturowymi pomiędzy badanymi populacjami.)
Koncentracja uwagi na sobie jest z wielu względów korzystna dla człowie-
ka. Pozwala nam lepiej poznać własną osobę i zrozumieć swoje miejsce wS
ród innych
ludzi. Ułatwia nam ona również wykrycie wewnętrznych przyczyn naszego zacho-
wania. Bez zwracania uwagi na samego siebie człowiek nie mógłby podejmować kon-
206
KURS PSYCHOLOGII LEKCJA 11
struktywnych działań ani nie mógłby kierować własnym rozwojem. Wrócimy do tego
tematu w lekcjach 27 i 28.
Często jednak autorefleksja zmniejsza stopień samoakceptacji, a więc postawa wo-
bec własnej osoby staje się mniej pozytywna. Wolimy lubić siebie jako  kota
w worku niż jako preparat pod mikroskopem...
Skupiając uwagę na sobie jaS
niej dostrzegamy rozbieżnoS
ci między samoocenami
a standardami osobistymi; między JA realnym a JA idealnym. Zbytnia koncentracja
na sobie może dodatkowo zaburzać i zakłócać kontakty z innymi osobami. Zmniej-
sza ona zdolnoS
ć do empatii i gotowoS
ć do zachowań altruistycznych.
Ludzie skoncentrowani na sobie bardzo często odrzucają negatywne
informacje zwrotne na swój temat oraz dokonują dewaluacji wartoS
ci
ich x
ródeł.
Może dodatkowo wyjaS
nimy tę obserwację cytatem?
 Ponieważ największą przyjemnoS
ć sprawia nam cudzy podziw, zaS
chętnych do po-
dziwu, nawet kiedy zdarza się po temu przyczyna, jest niewielu, zatem najszczęS
liw-
szy jest ten człowiek, który w jakikolwiek sposób osiągnął to, że szczerze sam siebie
podziwia. Niech tylko nie da się zwieS
ć innym. (Hobbes)
Spróbujmy jeszcze rozważyć to zjawisko na przykładzie. Jeżeli jesteS
nadmiernie
skoncentrowany na swoim wyglądzie i usłyszysz od przyjaciółki, że dziS
nie
wyglądasz gustownie, wolisz uznać, że nie jest ona dostatecznie dobrym znawcą
mody, ażeby móc brać pod uwagę jej sądy. Osoba, która nie zwraca uwagi na ten
aspekt swego życia  nie koncentruje się na stroju  łatwiej i naturalniej przyjmie
opinię innego człowieka w tej kwestii.
Powróćmy znów do teorii.
Uzyskane już poczucie tożsamoS
ci pozwala nam na podejmowanie konstruktywnych
działań podmiotowych. Umożliwiają one pracę nad własnym charakterem i intelek-
tem, nad naszym rozwojem osobistym.  Nie ma nic bardziej destruktywnego od ludzi
niepotrzebnie broniących się przed samym sobą przy pomocy destrukcyjnych zacho-
wań. Nie ma nic bardziej pozytywnego od ludzi sięgających do przodu, wyrażających
207
LEKCJA 11 KURS PSYCHOLOGII
ciałem, umysłem i uczuciami rzekę życia płynącą w nas...  tak pisze o tym zjawi-
sku J. Pierrakos w książce  Bioenergetyka, agresja i przemoc . Te działania podmio-
towe są, jak wiesz, szczególnie trudne, wymagają czasu, energii, woli. Koniecznym
warunkiem takich przedsięwzięć jest umiejętnoS
ć perspektywicznego myS
lenia
i zdolnoS
ć do formułowania odległych celów.
Naszą analizę poczucia tożsamoS
ci zakończymy cytatami:
 Najwyższe szczęS
cie człowieka to właS
nie jego indywidualnoS
ć. (Goethe)
 Każde rodzące się niemowlę przynosi ze sobą coS
własnego, indywidualnego, czego
na Ziemi jeszcze nie było. Sztuka pedagogiczna rodziców i wychowawców polega na
tym, aby pomóc dziecku odkryć w sobie to, co w nim swoistego. (J. Korczak  Modli-
twa wychowawcy )
A jeS
li Twoi wychowawcy nie pomogli Ci w tym, to teraz jesteS
już dostatecznie duży,
żeby sam się tym zająć, nieprawdaż? Prawdopodobnie w pewien sposób pomoże Ci
w tym nasz kurs...
Pomówmy teraz o samoakceptacji...
Centralnym problemem teorii samowiedzy, problemem który był najczęS
ciej badany
w laboratoriach i który jednoczeS
nie budzi największe kontrowersje, jest właS
nie
zgeneralizowany stosunek do własnej osoby.
Samoakceptację okreS
la się również jako uogólnioną postawę wobec sie-
bie, akceptację siebie, samozadowolenie, sympatię czy szacunek wobec
JA.
Postawa ta zawiera zarówno aspekty poznawcze, jak i emocjonalne. Stanowi ona
treS
ć S
wiadomoS
ci, więc osoba zdaje sobie sprawę z tego, czy i na jakim poziomie sie-
bie szanuje czy też nienawidzi. Wielu badaczy próbowało odpowiedzieć na pytania
o związek samoakceptacji z takimi zmiennymi jak twórczoS
ć, wyniki w nauce, stosu-
nek do innych ludzi, sugestywnoS
ć. Mimo przeprowadzenia ogromnej liczby badań
na ten temat, ogólna wiedza dotycząca samoakceptacji jest doS
ć skromna...
Wiele problemów nastręcza pomiar poziomu samoakceptacji. Czasami w ekspe-
rymentach posługiwano się swoistą manipulacją i wywoływano w nich tak zwaną
samoakceptację chwilową, sytuacyjną, a nie  zgeneralizowaną, reprezentującą
nasz codzienny stosunek do samych siebie.
Ćwiczenie 4. Jak zmierzyć poziom samoakceptacji?
Zaprojektuj metodę i sprawdx
jej walory na poziomie próby pomiaru tytułowej zmien-
nej. Zastanów się, czym, w jaki sposób można by trafnie okreS
lać poziom samoak-
ceptacji. Zauważ, że słabo radzili sobie z tym zadaniem sami profesjonaliS
ci.
Może wpadniesz na genialny pomysł stworzenia dobrej metody projekcyjnej? Pa-
miętaj wówczas o opisaniu dokładnych wskax
ników tej zmiennej. Metody projekcyj-
ne nie stawiają badanemu pytań wprost  formułują zadania ogólne, a wytwory, na
przykład w postaci swobodnej wypowiedzi, rysunku itp., są analizowane głównie
jakoS
ciowo.
208
KURS PSYCHOLOGII LEKCJA 11
Może wolisz dokonywać odkryć w ramach pracy nad metodami testowymi? W wa-
runkach badań profesjonalnych wymagają one normalizacji, standaryzacji. OkreS
la
się ich trafnoS
ć i rzetelnoS
ć. Przy ich pomocy zbiera się dane przede wszystkim ilo-
S
ciowe.
Poeksperymentuj, pobaw się, nie musisz spełniać żadnych zaleceń metodologicz-
nych, nie czuj się ograniczony. Tutaj gra rolę jedynie zakres Twojej wyobrax
ni  być
może będziesz próbował  wyważać otwarte drzwi , ale pomyS
l, ileż radoS
ci możesz
sobie przysporzyć posługując się metodą stworzoną samodzielnie.
To zabawa, ale  mam nadzieję  mądra, twórcza i niedotykająca nikogo. Swoimi
spostrzeżeniami i refleksjami podziel się z Twoim Towarzyszem Podróży. JeS
li bę-
dziesz zadowolony z efektu Twojej pracy, możesz przysłać ją jako zadanie domowe
do tego zeszytu kursu.
Zastanawiano się także nad związkiem samoakceptacji z wiekiem. Badania nie
potwierdzają silnie utrwalonych poglądów, że wraz z wiekiem zmniejsza się pozy-
tywny stosunek do własnej osoby. Samoakceptacja nie tyle zależy od wieku, ile od
rzeczywistych sukcesów i niepowodzeń, od metod kształcenia, wychowania i naucza-
nia, od warunków społecznych, przemian cywilizacyjnych. Zależy od psychologiczne-
go kontekstu człowieka.
WłaS
ciwie niezaprzeczalny jest jedynie związek samoakceptacji z akceptacją
innych ludzi;  ...bez miłoS
ci własnej niemożliwa jest (...) miłoS
ć blix
niego, (...) nie-
nawiS
ć do samego siebie jest tym samym co skrajny egoizm i płodzi w końcu tę samą
okrutną samotnoS
ć i rozpacz. (H. Hesse  Wilk stepowy )
209