1.03.2005 WYKŁAD 1

• człowiek nie pochodzi od małpy, ale ma wspólnego przodka ze współczesnymi małpami

ewolucjonizm - podstawa rozwijania wiedzy o rozwoju organizmów na ziemi w ogóle

• Karol Darwin - ojciec ewolucjonizmu(XIX w )

• Karol Linneusz - twórca taksonomii biologicznej (XVIII w)

drzewo filogenetyczne

Królestwo: Animalia - zwierzęta

Typ: Strunowce

Podtyp: Kręgowce

Gromada: Ssaki

Rząd: Naczelne

Rodzina: Człowiekowate (tak samo jak szympans, goryl, orangutan)

Rodzaj: Homo - człowiek

Gatunek: Homo sapiens - człowiek rozumny

W ewolucji nic nie dzieje się celowo ewolucja jest wymuszona przez środowisko, nie jest prostolinijna, wszystkie organizmy na ziemi są równoprawne, jeżeli chodzi o ich doskonałość

50 mln lat temu, Afryka to las tropikalny i dużo jedzenia, małpy wciąż skaczą po drzewach. Następnie powstają Himalaje, zderzenie kontynentów:

• zmiana cyrkulacji wody

• epoka lodowcowa

• zmiana szaty roślinnej

• w Afryce zamiast drzewiastej puszczy robią się sawanny z suchą trawą zwiastuje to niedostatek pożywienia i brak miejsca ukrycia się, w skutek czego istoty, które były naszymi przodkami zaczęły stawać na nogi i to było to ich nowe przystosowanie, mózg im urósł i jak stały na nogach to sobie mogły świat obserwować zza trawy na większe odległości, ogólnie oszczędność energii, żeby wydać na świat więcej potomstwa

Afryka - koło jezior bardziej zielone tereny

Afryka Pd. - sawanny

Afryka Zach. - sucho

Afryka Centr. - dziś las tropikalny, brak tam szczątków praprzodków

Ok. 4 mln BP Australophitecus (małpa afrykańska) w RPA i w Pd. Afryce

5,6 mln BP rozdzielenie linii rozwojowej człowieka i szympansa

• australopithecus afarensis - we wsch. Afryce (Lucy) 3,5 - 2,8 mln BP

mógł jeszcze poruszać się jak szympans (czworonożnie)

• autralophitecus africanus - w Pd. Afryce (dziecko z Taug) miała być wstępem do rodzaju homo

• poruszają się pionowo

• powiększenie mózgu

• zmiana budowy miednicy, rąk i nóg

• zmniejszanie się części twarzowej

• mniejsza ilość zębów

• wzrost ok. 120 - 140 cm

• waga do 50 kg

• australophitecus robustus boczna linia rozojowa wymarła ok. 1,2 mln BP

• masywne kości (czaszka przypomina czaszkę goryla, rozbudowany grzebień strzałkowy, mocna szczęka)

• autralophitecus ghari (niespodzianka) - 2,5 - 1,7 mln BP, ogniwo między homo a resztą

• homo habilis - Afryka Wsch. „człowiek zręczny”

• ok. 150 cm wzrostu

• 550 - 600 cm 3 puszki mózgowej

• wydelikatnienie części twarzowej

• zęby mniej masywne

• wyrabianie narzędzi otoczakowych argument, żeby zaliczyć go do rodzaju homo

• homo erectus - Afryka, Azja, Europa „człowiek wyprostowany”

1,9 mln BP

• 160 cm wzrostu

• 800 - 900 cm 3 puszki mózgowej

• je to co my, czyli też mięso

• używa narzędzi już bardziej zaawansowanych (pięściaki mieszczące się w dłoni)

• pierwszy gatunek, który wychodzi poza Afrykę człowiek pekiński, znalezisko odnalezione na Jawie zaginęło podczas II wojny

• najmłodsze szczątki ok. 1, 5 do 30 tys BP

• homo heidelbergenis - europa

• homo antecessor - przodek homo neardenthalensis

• homo neanderthalensis - Europa, Kałkaz, Azja Mniejsza „człowiek z doliny Neander”

• 350 - 27 tys BP

• większa puszka mózgowa niż my

• bardziej masywny niż homo sapiens

• wydatne łuki brwiowe

• brak bródki (u nas jest efekt skracania się łuku zębowego)

• chował zmarłych

• homo sapiens - ok. 200 - 250 tys BP w Afryce (Etiopia)

• zdolność abstrakcyjnego myślenia

• prawdopodobnie potomek późnych erectusów

• zasiedla cały świat

PREHISTORIA, HISTORIA, PROTOHISTORIA

Granicą jest wynalezienie pisma ok. 3 tys BC na terenie Międzyrzecza tam pierwsze systemy notacji, również w Chinach oraz Harappie i Mohendżo Daro ale co do dwóch ostatnich to kontrowersje. Europa, Azja, Afryka nie rozwinęły pisma i tam badania tylko archeologiczne

Prehistoria - badana w oparciu a materiały archeologiczne. Archeologia nie zajmuje się tylko prehistorią ale ogólnie też okresem historycznym, co do którego dysponuje też materiałem pisanym

źródła archeologiczne przedmioty materialne, kultura martwa z nich można zinterpretować religię, stosunki społeczne itd.

Żródła nieruchome - fundamenty, ślady osad, domostw, miejsca kultu, obiekty grobowe

Itp.

Pochówki

• Szkieletowe (inhumacja) prosto do ziemi

• Całopalne:

• Popielnicowe - prochy w popielnicy czyli czymś jak urna

• Jamowe - w dołku

Źródła ruchome - wszystkie drobne przedmioty

Żeby nadać znaleziskom kontekst stworzono jednostki taksonomiczne

• Kultura archeologiczna - zespoły łączy się na szersze jednostki w zależności od np. typów naczynia

• Zespół archeologiczny - zespół wytworów jakoś ze sobą związanych, używanych przez jedną grupę ludzi w określonym czasie i przestrzeni, np. wyposażenie domu, biżuteria, misy

Technokompleks / przemysł wspólnota procesow technologicznych

• W latach 20 - tych XX w Gustaw Cassina wprowadził do archeologii metodę etniczną

grupy ludzi mówiących tym samym językiem łączymy jednostki archeologiczne z etnicznymi

Metody datowania

Chronologia względna - okresla jedynie następstwo czasowe, nie określa wieku faktycznego tylko np. A jest starsze od B

Metoda stratygraficzna - dzieje się sama w czasie wykopalisk, odkrywa się kolejne warstwy ziemi aż do czegoś, co nazywa się CALEC część gleby nigdy nie uzytkowana przez człowieka, to co najniżej, jest najstarsze

Konkretne określanie wieku - bazuje na fizyce i chemii, cyklicznych zmianach klimatycznych, dendrochronologii itd.

Metoda Radiometryczna - rozpad izotopów pierwiastków, najbardziej znana metoda to C14 (węgiel radioaktywny), można tak datować materiały organiczne ale metoda ma mały zasięg, bardzo starych rzeczy już nie da rady tak badać

____________________

Skróty:

p.n.e a. C (ante Christum) = BC (Before Christ)

x lat temu x BP (Before Present)

____________________

• Traseologia - badanie śladów powstałych przy używaniu narzędzi (stosowane też w kryminologii)

• Metody eksperymentalne - samemu np. robić narzędzia i zobaczyć jakie mogły być metody popularna metoda archeologiczna w U.S.A i GB

• Etnoarcheologia - porównywanie społeczności współczesnych piśmiennych z dawnymi niepiśmiennymi (ale to nie to samo co metoda etniczna)

PERIODYZACJA PREHISTORII

Od poł XIX w.

Christian Tomsen, Duńczyk, pracował w Kopenhadze w muzeum i chciał zrobić wystawę z narzędzimi, a wtedy datowano odnośnie Pisma Św. On wpadł na to, że narzędzia z kamienia są najstarsze, następnie są te z brązu a później z żelaza. jego rozumowanie zostało do dzisiaj i stało się podstawą współczesnej periodyzacji.

Periodyzacji dokonuje się na podstawie

• Sposobu zdobywania pożywienia

• Zmian klimatycznych

• Narzędzi

• Ewolucji biologicznej człowieka

Chronologia dla każdego kontynentu a nawet ich poszczególnych części jest inna

Dla Azji np. jest periodyzacja surowcowa.

Kamień: 2,5 BC najwcześniejsze narzędzia, od tego momentu zaczyna się mówić o prehistorii (data umowna), koniec ok. 3 tys BC

PALEOLIT - starsza epoka kamienia 2, 5 mln BP - 10 tys BP
Dolny 2, 5 mln BP(poczatek rodzaju homo i narzędzi) - 300tys - 250tys BP Habilis, erectus	Środkowy 300tys- 250tys BP - 200 - 150 BP neandertalczyk	Górny 200tys - 150tys BP - 10tys BP rewolucja neolityczna
Technika lewaluaska ok. 300 -200 tys BP 300 - 250 tys BP		200 tys BP - pojawienie się homo sapiens

NEOLIT - młodsza epoka kamienia 10 tys BP - 3 tys BC (wynalezienie pisma)

Rewolucja neolityczna

NEOLIT 10tys BP-3tys BC	BRĄZ 3tysBC - 1100 BC		ŻELAZO 1100BC-467BC
Rewolucja neolityczna		STAROŻYTNOŚĆ

1. Wykład 2

AUSTRALOPITECUS - „MAŁPA POŁUDNIOWA”, Pd. Afryka 4 mln BP

(afarensis, africanus, robustus, ghari)

Efekty pionizacji

• Zmienił się układ potylicy (rdzeń kręgowy na środku)

• Szersza miednica

• Inny kształt klatki piersiowej umożliwia wytworzenie się później aparatu mowy

• Bardziej ekonomiczna budowa energetyczna

• Dalej sięgający wzrok, możliwość obserwowania ptaków padlinożernych

Etiopia (Hada) Lucy odnaleziona w 1974, Australopitecus Afarensis

Homo Habilis - „człowiek zręczny”, Afryka 3-2 mln BP

• Małpa dwunożna(Australopitek też już był dwunożny i z nim współistniał)

• Wykorzystywały narzędzia (Australopiteki mogły wykorzystywać narzędzia habilisa)

• Wokół Australopiteka ghali też znaleźli narzędzia (pytanie czy sam je zrobił czy został nimi zabity)

• Wzrost ok. 120 - 130 cm

• Pojemność puszki mózgowej 700 - 800 cm 3

• Ma mniejsze kły, mniejszą żuchwę, brak diastemy (przerwy między 3 a 4 zębem)

• Nie ma pazurów tylko paznokciezmiana sposobu odżywiania, jest padlinożerny

• Chwytny kciuk, brak chwytnej stopy (tak jak my)

• Zbieracko - łowiecki tryb życia nie polował na większą skalę, ale łapał jakieś mniejsze zwierzęta

• Członkowie żyjący w hordach członkowie spokrewnieni albo spowinowaceni

• Brak instytucjonalnych form przywództwa i wyspecjalizowanej gospodarki kto zdobędzie przewagę ten staje się przywódcą

• Większy mózg potrzeba więcej pożywienia(mózg zużywa 20% energii) jedzenie mięsa to umożliwia

• Trzymał się blisko zbiorników wodnych, budował osłony mieszkalne możliwe, że istniały obozowiska wyspecjalizowane (robienie narzędzi, ćwiartowanie padliny itd.)

• Na wew. Stronie czaszki odnaleziono ośrodek broka, odpowiedzialny między innymi za artykułowaną mowę, habilisy nie mówiły jeszcze ale się już jakoś komunikowały u Australopiteka brak

Brok - nazwisko XIX w. Badacza, który zajmował się mózgiem jego kolekcja, chyba łącznie z jego mózgiem znajduje się w Muzeum Człowieka w Paryżu

OLDUVAI narzędzia otoczakowe (technokompleks oldovajski) - stanowisko, gdzie na ślady zębów zwierzęcych nakładają się ślady cięcia lub łupania narzędzia otoczakowe (oldovajskie). Drugie miejsce, gdzie odnaleziono te narzędzia to Koobi Fora. W Olduvai odkryła to rodzina Likejów(?). Otoczaki to surowe bryły (okrągłe kamienie), sprowadzane z większych odległości (10 - 15 km), chodziło o uzyskanie ostrej krawędzi.

• Odbicie z jednej strony chopper

• Odbicie z dwóch stron chopping tool

• Formy kuliste sweroidy (jako rozcieracze)

Mogli wykorzystywać odłupki produkcyjne (nie wiemy, na ile to odpady a na ile narzędzia)

Niektórzy archeolodzy nie mówią o narzędziach ale o wytworach

Niektórzy mówią, że

• już wtedy mamy dwie techniki obróbki kamienia. To już podobno była kultura, ale to tylko hipotezy optymistyczne ujęcie

Odłupkowa odbijamy mniejsze kawałki i z tych kawałków narzędzia

Rdzeniowa ?

• Obróbki kamienia to indywidualne możliwości, a nie kultura. pesymistyczne ujęcie

Na ile homo habilis nadawał kształt narzędziu świadomie i czy wiedział, co chce zrobić i na ile to wychodziło przypadkiem? pytanie o ich umysłowość

Odpowiedź badania nad współczesnymi szympansami i bonowo są w stanie wyrabiać sobie narzędzia, mają wyobraźnię przestrzenną, ale ich narzędzia mają charakter przypadkowy. Małpy nie robią seryjnie takich samych narzędzi i nie pojmują natury materiału naśladownictwo, a nie wymyślenie jak coś można zrobić.

Homo Habilis dobierał materiał. Do wytwarzania otoczaków trzeba było wiedzieć, gdzie uderzyć(seria przemyślanych ruchów) dosyć dobrze rozwinięta świadomość poznawcza COŚ, CO POZWOLIŁO HABILISOWI PRZETRWAĆ

Wytwarzanie narzędzi rozpoczęło się dopiero na pewnym etapie najstarsze wytwory 2,6 mln lat temu.

habilis konkurencyjny wobec innych homo, nowa szansa przetrwania. Narzędzia wyrabiane intencjonalnie, u Australopiteka stanowiły tylko przedłużenie kończyn.

W czasie habilisa żyły inne gatunki małp. Ziemia się ochładza, rodzi się trawa i przybywają nowe zwierzęta bosai mają bardzo mocne szczęki i mogą jeść trzciny, habilis jest mięsożerny, nie żre trzciny bo produkuje narzędzia. Bosai nie zostawiły potomnych.

Homo Erectus - „człowiek wyprostowany” , Afryka ok. 1,8 mln BP

• Może ważyć nawet 85 kg i mieć180 cm wzrostu

• Większa i masywniejsa czaszka - do 1000 cm 3

• Wydatne łuki brwiowe pdkreślały zadania imponujące albo chroniły oczy przed słońcem, mogło to też wzbudzać strach u innych gatunków

• Habilis występował wyłącznie w Afryce, erectus wyszedł poza nią. Zasiedla Europę i Azję (Nowy Świat nadal nie zasiedlony) trwa to tak długo, że erectus dociera tak zmieniony, że nazywa się ich szczątki różnymi gatunkami. Jeden z nich to homo ergaster cały czas trwa proces różnicowania się

• 1,6 mln BP erectus trafia na Jawę (Indonezja), ale nie wiemy jak

• 1,5 mln BP erectus trafia do Chin (sinantropus pehineusis ?)

• 1,4 mln BP - Płw. Arabski

• 1,3 mln BP - Afryka Pn.

• 1,2 mln BP - Hiszpania

• 800 tys BP - Europa Środkowa (albo przez Gibraltar albo przez Gruzję to bardziej prawdopodobne)

• 500 tys BP - wyspy Brytyjskie

W Polsce erectus też był, ale nie zostawił po sobie szczątków kostnych, tylko zespoły narzędziowe (Trzebnica k. Wrocławia, Rusko k. Strzegonia).

Przyczyny migracji zmiany klimatyczne ochłodzenie, wysuszenie terenów Afryki trzeba szukać pożywienia

• Zmienia technikę obróbki narzędzi technokompleks aszelski (Saint Acheul we Francji) pięściaki mieszczą się w dłoni, przeważnie mają kształt migdałowaty. Narzędzia obrabia się w całości nadając im konkretny kształt. Są o wiele poręczniejsze od oldovajskich. Jak się zniszczą to się je przerabia na inne. Znajdują się tylko w Pd. Europie, Francji, Pd. Anglii

• Pod koniec dolnego paleolitu (300 - 350 tys BP) pojawia się technika lewaluaska bryłę kamienia obrabiano nadając jej kształt podobny do skorupy żółwia, potem odbijano odłupki można było uzyskać całą serię narzędzi. Stosowane do czasów neolitu.

• Erectus wymyślił „miękki łuk” do produkcji narzędzi, zaczął obrabiać przy pomocy drewna lub rogu.

• Zaczyna wykorzystywać ogień, nie wiemy, czy umie go wzniecać, ale umie go podtrzymywać NOWA FORMA ADAPTACJI

Buduje obozowiska a nie tylko ochrony mieszkalne, jest kilkanaście takich stanowisk

Terra Amata (Francja) k. Niceii obozowisko z wyraźnymi śladami palenisk najstarsze ognisko 380 tys BP, szałasy

Bilzingsleben szczątki kostne i narzędzia, szałasy, ogniska

Zhoukudian (Czuputnien) Chiny

Grota Lazaret (Francja)

Boxgrove (GB) odnaleziono podziurawioną łopatkę zwierzęcą, przerabiane narzędzia aktywne polowanie przy pomocy włóczni w Niemczech znaleźli włócznię, prawdopodobnie miotano tymi włóczniami a nie rzucano się z rozbiegu z włócznią na zwierza. Polowania mogły mieć charakter grupowy.

• W zw. z tym, ze erectus zaczął polować to zmniejszyła się liczebność grup to wpływa na rozwój stosunków społecznych.

• Kanibalizm erectusa (Jawa, Chiny) rozłupane czaszki, zjadanie mózgów niektórzy widzą w tym kanibalizm rytualny (zjadanie mózgu przodka lub wroga) archeologowie nie maja takich potwierdzeń, jedli bo się to po prostu nadawało do jedzenia

• Pojawienie się jakiegoś zmysłu estetycznego

• Symetryczne wzory pięściaki robiono tak, by np. zachować w centrum muszelkę

• Przedziurawione muszelki i zęby

• Ochra czerwony barwnik wydobywany z ziemi, kościane płytki barwione na czerwono

• Jedno z najstarszych odkryć antropomorficznych , Irak, Wzgórza Goplan figurka z tufu wulkanicznego (ale że to antropomorficzne to tyle spekulacje jak zresztą wszystko)

15.03.2005 WYKŁAD 3 preh.

NEANDRETALCZYK

Człowiek z Doliny Neander, odnaleziony w wieku XIX przez jakiegoś niemieckiego robotnika. Istniał jakieś 250 - 37 tys. Lat BP, współistniał przez jakiś czas z sapiensem (w Europie od 60 tys lat BP), na Jawie szczątki homo sapiens starsze niż neandertalczyka nie mógł być jego przodkiem, tak jak twierdzi koncepcja kandelabr.

Szczątki odnalezione przed odkryciem Darwina, więc w rozumowaniu nie było ani krzty ewolucjonizmu, więc ludzie mysleli, że to

• człowiek sprzed Germanów i Celtów

• człowiek współczesny chory umysłowo

• człowiek chory na krzywicę i bity po głowie to, że dziecko przezyło to podawliny pod cywilizację chrześcijańską

• mongoł z armii rosyjskiej

Wygląd:

• masywny, krępy, na szczątkach odnalezione liczne połamania

• szeroki nos, żeby się nie pocił i nie przeziębił na mrozie

• trochę inna budowa odcinka piersiowego kręgosłupa niż u sapiensa koncepcja Laitmana, że to miało oddychaniu służyć

• odnalezione czaszki wykazują różny stopień wygięcia podstawy czaszki, odnaleziono kość gnykową nie wiadomo, czy neandertalczyk mógł mówić, na pewno wydawał jakieś dźwięki, chociażby przez naśladownictwo. Większe znaczenie jednak miała pewnie komunikacja niewerbalna

• ubierał się w coś, bo inaczej to by zdechł z zimna

Polowania:

• polował grupowo, jakiś zmysł wyobraźni, bo potrafił np. zapędzić zwierza w pułapkę

Mieszkania:

• wykorzystywał kości mamuta, skóry, nawisy skalne

• powstawały obozowiska: część centralna i peryferyjna

centralna (gniazdo) kobiety, starcy, dzieci szczątki mniej ruchliwych zwierząt (starszych albo małych)

peryferyjna (zewnętrzna) mężczyźni szczątki zwierząt bardzi jruchliwych, narzedzia z surowca sprowadzanego z większych odległości taki podział wyraźnie widoczny w jaskini Le Combe General

Pochówki :

Shanidar (Irak) 60 tys BP

Mężczyzna w wieku ok. 40 lat złożony na boku z ręką pod głową w grobowcu wykutym w skale i przykrytym płytą kamienną, ułożony na ziołach i posypany ziołami. Zmiażdżona trzewioczaszka i amputowana noga to, że przeżył może świadczyć o tym, że wśród neandertalczyków były jakieś zachowania społeczne

Le Moustier 16 letni chłopiec pochowany tak jakby spał, obok niego oszczep i nadpalone kości

Kult czaszki, kanibalizm głównie w Chorwacji, np. Jaskinia Ludożerców 14 szkieletów zmiażdżonych i nadpalonych, też w Chorwacji dzieci z otworami w czaszkach

Technika obróbki narzedzi :

Technika mustierska (od Le Moustier we Francji) narzędzia wygodniejsze niż pięściaki, technika odłupkowa, jakiś zmysł estetyczny: grał na flecie podobno, znajduje się barwione ochrą płytki

Hipotezy, czemu neandertalczyk's dead

• zbyt mało kreatywny, żeby się przystosować do nowych warunków jak się pojawił homo sapiens, to mógł czasem używać jakichś jego technik czy narzędzi, ale i tak nic sam już nie wymyślił odnosił coraz mniej sukcesów

• sapiens go wchłonął na drodze krzyżowania nie mięli potomstwa i te krzyżowki sapienso -neandertalskie nie mogły mieć bejbików więc taka odmiana się nie wytworzyła, sapiens europejski pewnie też nie od neandertalczyka, bo badania genetyczne nie odnalazły śladów genów neandrtalskich

• sapiensy wyjadły i wymordowały ludy neandertalskie na drodze podboju zgadzało by się z koncepcją Out of Africa, gdzie jak sapiens dotarł do Europy to wyrżnął konkurencję w pień tak samo w Azji, gdzie wyrżnął tamtejszego ergastera

• neandertalczyk nie wykształcił komunikacji werbalnej sapiensy, które już ze sobą gadały zwijały mu sprzed nosa zwierzynę, umieli się lepiej zorganizować koncepcja, że mowa atrykuowana powstała na drodze ewolucji i że już habilis miał ośrodek broka odpowiedzialny za czynności manualne i werbalne mowa na drodze selekcji naturalnej, jakoby im bardziej udoskonalone narzędzi tym potrzebny lepszy sposób komunikacji

• nie miał „food for fucking” ograniczona współpraca międzypłciowa kobiety osobno w części centralnej, mężczyźni osobno dzieci umierały, kobiety rzadko zachodziły w ciążę

Wykład 4 (5.04.2005)

Droga do Nowego Świata (homo sapiens)

Czukotka Cieśnina Beringa Alaska

Lód wtedy łączy Azję i Amerykę, ponieważ obniżył się poziom wód. Lodowiec miał ok. 1000 km szerokości i ten przesmyk w Cieśninie Beringa powstał 3 razy

• Koncepcja krótkiej chronologii pomiędzy 12 tys a 11 tys BP następuje kolonizacja Nowego Świata

• Koncepcja długiej chronologii między 40 a 34 tys BP pojawia się człowiek. Zwolennicy tej koncepcji twierdzą, że na terenie Ameryki Pd. są znaleziska antropologiczne. Zakładają oni również, że ok. 12 tys BP następuje druga migracja, pojawiają się ludy paleoindiańskie posługujące się narzędziami otoczakowymi.

Kultura paleoindiańska np. Clovis, łowiecko-zbieracka, znana z wielu obozowisk, istnieje koncepcja, ze wybijali bizony. Rozwinięta technika wyrobu ostrzy, ostrza były bardzo znane. Okres paleoindianski przypada na 12 - 8 tys BP.

Okres archaiczny od 8 tys BP pojawia się gospodarka wytwórcza

40 tys BP Stary Świat, schyłek epoki neandertalskiej

kultury przejściowe świadectwo akulturacji neandertalczyka (współistnienie z homo sapiens)

ok. 30 tys BP - sapiens to jedyny człowiekowaty w świecie, ale:

Jawa - do 25 tys BP przetrwały formy arektoidalne. Homo sapiens współistniał z homo erectus

Flores - współistniały ze sobą h.florensiensis, erectus, sapiens. H.florensienis istniał do ok. 13 tys BP

H.florensienis

• Mały, bardzo drobny, pojemność mózgu taka jak u szympansa

• Miniaturyzacja spowodowana ograniczeniem w zdobywaniu pożywienia

• Pomimo małego mózgu florensiensis potrafił wytwarzać narzędzia

• Duży mózg przepustka do świata kultury?

Górny paleolit (40 tys BP)

To nie pojawienie się człowieka współczensnego wyznacza początek epoki górnego paleolitu, ale b. Szybkie zmiany kulturowe.

Rewolucja górnopaleolityczna = wielki skok = eksplozja kreatywności

• Pojawienie się nowych narzędzi wiórowych: technika wiórowa kamienie obrabiano w kształt walca i odbijano długie, cienkie łuski

• Seryjna produkcja

• Narzędzia b. Precyzyjne

• Z określonej ilości surowca 10 razy więcej narzędzi niż przy wykorzystaniu wcześniejszych technik wydajność

• Wykorzystywany krzemień, materiały pozyskiwane w wyprawach

• Narzędzia kościane (kości i rogi)

• Ostrza oszczepów, harpuny

• Guziki, szydła, biżuteria (bransoletki, pierścienie)

• Wzrasta różnorodność wyrabianych przedmiotów

• Pojawiają się narzędzia złożone

• Wyplatane sieci, pojemniki z linek

• Odzież tkana z łyka roślin podobnych do pokrzyw

• Umiejętność wypalania gliny

• Figurki antropomorficzne, zoomorficzne (w większości wytwory ceramiczne nie miały wartości użytkowej)

• Wypalanie ceramiki w piecach 170ºC wykorzystywanie i upowszechnienie ognia staranne ogniska, lampki w których znaleziono resztki tłuszczu zwierzęcego

• Prawdopodobnie używano grzanych kamieni wkładanych do dołów z wodą

• Obozowiska starannie dobierane (osłonięte, w okolicy wody), usytuowane tak, by rano łapały promienie słońca

• Doskonale zorganizowane wykorzystanie kości mamuta

• Jamy zasobowe doły wyścielone skórą, w których przechowywano zapasy możliwość planowania przyszłości

• Urozmaicenie sposobów wykorzystywania środowiska

• Polowania sezonowe

• Przenoszenie obozowiska, gdy zostało już wykorzystane środowisko wokół

• Obserwacja natury

• Narzędzia definitywniejsza eksploatacja środowiska

• Wędrówki ze stadami zwierząt obserwacja zwierząt

• Polowania na ptaki i ryby

• Podział zwierzyny

• Sztuka jaskiniowa

• Pochówki

• Dostarczają nam informacji o hierarchii społecznej

• Pochówek z Sungir - 28 tys BP

1. Mężczyzna, ok. 50 -55 lat; na plecach ,rękach i nogach kilkadziesiąt bransolet kościanych, szkielet pokryty ok. 3,5 tys. Paciorków, prawdopodobnie z ubioru bluza z kapturem, może także buty

2. Szkielet chłopca (13) i dziewczynki (8), zwróceni głowami do siebie, po bokach włócznie z ciosów mamutów (kości te należało wygotować i wyprostować by powstały włócznie), oba szkielety pokryte ok. 7,5 tys. Paciorków

↑

Tych zmarłych ułozono na żarzących się węglach

Dary grobowe wiara w życie pozagrobowe ?, oswojenie lęku przed śmiercią ?

• Pojawienie się potrzeb estetycznych bardzo zróżnicowane pochówki chowanie z przepychem, niektórych nie (hierarchiczność społeczna), różny poziom zamożności

• Sztuka

• Jaskoniowa, naskalna (Lasco) pojawia się ok. 30 tys. BP

Kulminacja 15 tys. BP

• Figurki

• Rzeźbione płytki kościenne

Wykład 5 (19.04.2005)

Neolit

młodsza epoka kamienia

• pojawienie się gospodarki wytwórczej (rolnictwo, hodowla roślin i zwierząt) REWOLUCJA NEOLITYCZNA (proces neolityzacji) pomiędzy 10 tys. a 7 tys. lat BP

• proces wymuszony przez zmiany klimatyczne (ocieplenie klimatu, zmiany fauny i flory)

• znikają tundry pojawiają się lasy

• pojawiają się rośliny, które da się udomowić

• znika gruba zwierzyna pojawiają się jelenie, konie itd.

• Zmiany umożliwiające określone działanie w centrach neolotyzacji

Centra

1. Bliskowschodnie neolityzacja w okolicach 10 tys. BP, biegła ona w kierunku Europy

• Pszenica, jęczmień - najwcześniej udomowione rośliny

• Owca, koza - najwcześniej udomowione zwierzęta

2. Północno-afrykańskie na terenie dzisiejszej Sahary, nie Egiptu, ok. 8 tys. BP

• Sorgo, proso

• Bydło rogate

• Dalekowschodnie ok. 8 tys. BP

• Proso

• Kozy, świnie

• Środkowoamerykańskie ok. 8 tys. BP

• Kukurydza, dynia, tykwa, papryka, fasola

• Środkowoandyjskie ok. 8 tys. BP

• Dynia, tykwa, papryka chili, fasola, zmieniaki tykwa m tak twardą skorupę, że można jej było używać jako naczynia

• Bardzo wcześnie pojawia się umiejętność obróbki metali, na początku rodzimej miedzi

• Co idzie za neolityzacją?

• Zmiany w bazie narzędziowej (narzędzia rolnicze)

• Pojawia się ceramika

• Zmiana w strukturze osadniczej osiadły tryb życia, zaczyna się budować inne domostwa

• Zaczyna się wyznaczać jakaś struktura społeczna

• Udomowienie zwierząt stopniowo zwierzęta wykorzystywane w coraz większym stopniu

• Wzrost liczebności populacji ludzkiej, sprzyjał temu osiadły tryb życia Można mieć więcej dzieci

• Minusy neolitu odczuwane do dziś:

Regulatory przyrostu naturalnego

• Choroby odzwierzęce (grypa, trąd, krzywica itd.)

• Wojny

• Zmiany światopoglądowe pojawiają się nowe wątki

Bliski Wschód

• ok. 3 tys. BP pojawia się intensywne zbieractwo zbóż i traw

• rozpoczyna się kontrola stad zwierząt, osiadły tryb życia

kultura natufuska (Wladi El-Natuf) 13 - 10, 5 tys. lat BP

• domostwa sytuowane często w pobliżu oaz

• budowano owalne kąty, każda chata posiadała palenisko i posadzkę

• w osadzie jamy zasobowe

• zmarłych chowano w obrębie osady, pochówki również wyposażane były w naczynia

• ilość pochówków świadczy o tym, że były to dość duże osady

Jerycho:

• Od ok. 9,5 tys. lat BP, niedaleko oazy w miejscu osady natufuskiej

• Miasto otoczone murem w celu obrony albo ochrony przed wylewami Jordanu, co jest bardziej prawdopodobne

• Wybudowana wieża przed wejściem znaleziono 12 szkieletów. Na początku powstawały różne hipotezy na ten temat, min., że to kapłani pilnujący wejścia, ale najbardziej prawdopodobne jest, że to grupa ludzi, których po prostu zamordowano

• W obrębie murów były domy. Mogło mieszkać w tym mieście ponad 2 tys. osób. W obrębie miasta znajdowały się także spichlerze i tzw. budynki użyteczności publicznej

• Odkryto w Jerychu kilka pomieszczeń, które od razu nazwano świątynią. W pomieszczeniu centralnym, do którego prowadzi najdłuższy korytarz była posadzka z rowkami, na której niby składano ofiary a rowki służyły do odprowadzania krwi

• Odkryto czaszki pokryte gliną, które miały kształtowane rysy twarzy dla bliskowschodniego neolitu popularne działania z czaszkami, zwłoki mogły być celowo dekapitowane, spotyka się ślady trepanacji czaszek, wycinanie ich fragmentów dla ozdoby itd.

• Pochówki w Jerychu również w obrębie osady

Catal Huyuk (Czatalkuju) dziś Turcja; Anatolia

• Od ok. 8 tys. BP, eksplorowana już w latach 50 - tych. Kopał tam James Melart

• Jest to największe stanowisko neolityczne na Bliskim Wschodzie

• Osada zbudowana na tellu wzniesieniu stworzonym przez człowieka nie wypalana cegła była niewytrzymała, jak osada się zburzyła to budowano nową i tak powstało ok. 13 warst osadniczych tell to wzgórze powstające na skutek osadzania się kolejnych warstw

• Dużo mieli obsydianu, narzędzia też z tego robili, może jakieś centrum handlowe czy coś (?)

• Umiejętność wyrabiania ceramiki pojawia się tam dosyć wcześnie ceramika figuralna (postacie zoo i antropomorficzne)

• Uprawiali rolę, był jakiś system irygacyjny

• Hodowali bydło i uzupełniali dietę zwierzyną łowną

• Dosyć wcześnie pojawia się obróbka miedzi rodzimej (miękka) nie umieli uzyskiwać jej z rudy

• Kolejna osada odtwarza układ poprzedniej: domy ściśle do siebie przylegały, nie było ulic, przemieszczano się po dachach pewnie na dachach kwitło życie towarzyskie, budulec jak w Jerychu (nie wypalana cegła suszona na słońcu), do domów wchodziło się od góry po drabinie, ten otwór był jednocześnie dymnikiem a pod nim znajdowało się palenisko

• Pochówki pod podłogami domów

• Melart zauważył, że co 3 lub 4 dom był większy i inaczej wyposażony na początku stwierdził, że to sanktuaria, ale potem stwierdził też, że jest ich za dużo, więc prawdopodobnie były związane z kultami rodzinnymi ściany pokryte są warstwowo freskami, odnawianymi co jakiś czas, prawdopodobnie na nowy rok, który tam wypadał na wiosnę, brak śladów istnienia krwawych ofiar

• Pojawiające się motywy: Bycze rogi: przypierają różne formy, są naturalne i gliniane

Sęp: najczęściej w formie malowidła (sęp przeprowadza duszę do krainy zmarłych, pożera ciało zmarłego. Lampart: jako najgroźniejszy drapieżnik regionu. Postać otyłej kobiety: mówi się, że to Wielka Bogini Matka, dawczyni życia (szerokie biodra, duży biust), ale też odbiera to Zycie (stopa spoczywa na czaszce, ręce na lampartach).

• Melart twierdzi, że niektóre kobiety zostały pochowane w specyficzny sposób jedna kobieta pochowana pod podłogą pomiędzy dwoma matami, obok niej kilkanaście tysięcy mysich szkieletów myszy się szybko rozmażają

• Kobiety też przedstawiano jako pszczoły (królowe roju)

↑

Podobna osada to Chacilar

Wykład 6 (26.04.2005)

1. Centrum bliskowschodnie

2. C. Północnoafrykańskie

8 tys. lat BP

- sorgo, prasa

- bydło rogate

• Osiadły, ale niestabilny tryb życia długi okres czasu dietę uzupełniano łowiectwem

• Sztuka naskalna (saharyjska) kształtuje się inaczej niż w centrum bliskowschodnim Masyw Tasilli, Fezzan, Tibesti

• Sztuka ta jest bardzo naturalistyczna, pojawia się w niej sporo postaci typowo ludzkich w różnych sytuacjach, pojawiają się wizerunki udomowionego bydła, owiec, egzotycznych zwierząt (nosorożce, żyrafy, hipopotamy)

• Sztuka ta zaczyna się pojawiać ok. 6,5 tys. BP i rozwija się do 4,5 tys. BP

• Przedstawienia ludzkie w kategoriach szamańskich

• Następuje kolejna zmiana klimatyczna ok. 4- 5 tys. lat BP, osuszenie, to już ostatnia zmiana Ludność saharyjska przesuwa się do Doliny Nilu na skutek tej migracji D. Nilu staje się zalążkiem cywilizacji Egipskiej

3. C. Dalekowschodnie

Zajmuje mniej więcej obszar dzisiejszych Chin

8 tys. lat BP

• Proso

• Koza, świnie

• Neolit Chiński rozpoczyna się 11 tys. lat BP archeolodzy chińscy przyjmują za początek nie gospodarkę wytwórczą, ale pojawienie się ceramiki

• Proces neolityzacji w naszym rozumieniu rozpoczyna się od hodowli zwierząt, nie roślin. Uprawa roślin pojawia się później

• Całkowity brak wizerunków antropomorficznych w sztuce naskalnej

• Neolit chiński bardzo zróżnicowany

4. C. Środkowoandyjskie

Obejmuje tereny Ameryki Południowej

- dynia, tykwa, fasola, ziemniaki

- lama, alpaka, indyk

• Peru, Ekwador

• Udomowienie roślin na początku okresu archaicznego

• Przez długi czas uprawa roślin była uzupełnieniem pokarmu do tego, co było zbierane

• 4,5 tys. lat BP maksymalizacja rolnictwa na wybrzeżach

• System irygacji wymaga organizacji społecznej, zaczynają się tworzyć pierwsze organizacje państwowe i formy architektoniczne

• Początki cywilizacyjne bez udziały ceramiki ceramika pojawia się później, ok. 2 tys. lat p.n.e

5. C. Środkowoamerykańskie

Mezoameryka

- kukurydza, dynia, tykwa, fasola, papryka ok. 7 tys. lat BP

• Niewielka ilość pożywienia (15 %) pochodzi z upraw intensyfikacja uprawy roli następuje ok. 5 tys. lat BP

• Ok. 5 tys. lat BP pojawiają się naczynia kamienne kiedy pojawia się ceramika, to ceramiczne naczynia są kopią tych kamiennych

Rozprzestrzenianie Się Zdobyczy Neolitycznych

Europa z ośrodka bliskowschodniego, wpływy szły nie tylko na Europę ale także na Afrykę i na Azję Centralną

• L. Caralley - Sforza model Europy waves of advance

• Neolityzacja Europy w jednakowym tempie

• Najwcześniejsze ślady pochodzą z Cypru, później to przesuwa się dalej (6,5 tys. p.n.e)

• Ok. 6 tys. p.n.e Bałkany

• Ok. 5 tys. p.n.e Europa Centralna

Pojawia się gospodarka wytwórcza przyrost demograficzny przyrost zatrzymuje się a część populacji przenosi się dalej

↑

Taki cykl powtarza się w kółko wg. Sforzy wystarczyło, żeby się przenieśli o 50 km

• Rozprzestrzenianie się zdobyczy neolityzacji zachodziło na skutek szybkich, jednorazowych migracji (nieurodzaj, poszukiwanie czegoś, klęska)

Formacja Megalityczna w Europie

• zakładamy, że ok. 5 tys. lat p.n.e. cała Europa uległa neolityzacji

• zaczynają się rozwijać formacje megalityczne narodziły się w neolicie, rozwijały później poziom rozwoju cywilizacyjnego neolit / brąz

• początki tych form ok. 5 tys. lat p.n.e. Płw. Iberyjski, Francja

• połowa 5 tys. p.n.e. formy megalityczne pojawiają się na Wyspach Brytyjskich prawie wraz z pojawieniem się tam rolnictwa

• megality kwitnął na terenie prawie całej Europy

Międzyplemienny i międzykulturowy styl architektoniczny będący wyrazem religii kultu przodków i Wielkiej Matki

Zygmunt Krzak, Megality Europy

• Niekiedy uzupełniane El. Drewnianymi

• MEGALIZTYZM prąd, który przeszedł przez całą Europę ale też Indie, Tybet, Japonię, Płw. Arabski, Nowy Świat

• Są to budowle świątynne, grobowe, ceremonialne, również forty i osady, domostwa, cmentarzyska

Najczęściej pojawiające się formy megalityczne:

• Dolmen (celt. Kamienny stół)

• Menhir długi nieobrobiony kamień, często wykorzystywany w strukturach kolistych, termin również celt.

• Menhir posągowy obrobiony, pojawiają się twarze

• Kromlech (celt. Zakrzywiony kamień) struktura kolista

• Trylion (termin grecki) dwie podpórki a na nich trzeci kamień

• Tolos grobowiec składający się z komory zwieńczonej kopułą, do komory prowadzi korytarz najbardziej zaawansowana architektonicznie forma megalityczna

• Karn kopiec z kamienii

Najbardziej znane megality Europy:

Anglia Stonehenge, Avebury, Tilbury Hill

Irlandia New Grange

Płw. Iberyjski Los Milares

Malta Tarxien

Pochodzenie megalitów:

• Już we wcześniejszych epokach pojawiały się takie idee, już w paleolicie pojawiają się pewne typy grobowców (otoczone kamieniami, zasypane kamieniami itd.)

• Krzak kładzie nacisk na to, co jest związane z kultem przodków

• Wg. Krzaka megalityzm wywodzi się z Francji i Płw. Iberyjskiego bo tam są najstarsze megality

• Największy rozwój przypada na 4-3 tys. lat p.n.e., również pod względem cywilizacyjnym (Los Milares w Hiszpanii)

• Pojawiają się forty, osady obronne, teokratyczne ośrodki protomiejskie, osady z wodociągami, systemy nawadniające, podejrzewa się, że były to centra handlowe, polityczne, „kulturalne”

• Twórcy kultur megalitycznych wysoki poziom cywilizacji

• Duża różnorodność surowca (kamienie szlachetne, skały, gatunki krzemienia, często sprowadzane)

• Sporo surowców importowanych pojawiają się surowce afrykańskie (kość słoniowa) ludność umiała podróżować, miała rozległe kontakty

• Rozwój rzemiosła duża specjalizacja twórcy dysponowali dużą wiedzą przyrodniczą

- struktura społeczna

- religia megalityczna

Po 3 tys. lat rozwoju kultury megalityczne stopniowo zanikają, nie udało się tego przekształcić w scentralizowaną cywilizację, nie wiadomo, dlaczego budownictwo megalityczne nie przestało istnieć, było wykorzystywane przez ludy napływające później, także dla kultów

Wykład prehistoria 17.05.2005

Epoka Brązu

• Zjawiska cywilizacyjne w tej epoce przypadają na czasy, kiedy ludzkość zaczyna posługiwać się słowem pisanym, zaczyna się okres protohistoryczny, czy historyczny jak kto woli

• Są też takie miejsca, gdzie ludzie nie piszą

• Czas historyczny nie rekonstruowany jak to co do tej pory, ale zapisywany, dla tych co nie pisali ten czas historyczny nie istnieje

• Umiejętność wykorzystywania metali nie zaczęła się w epoce brązu, wcześniej wykorzystywano złoto i miedź, ale te metale nie nadawały się do wytopu broni i narzędzi, bo były zbyt kruche i miękkie, więc były wykorzystywane głównie do wyrobu ozdób i towarów luksusowych, dopiero brąz okazał się rewolucyjny

• BRAZ stop cyny i miedzi, łac. Kruszec brindyzyjski z miejscowości Brundidium (dziś. Brindisy na Płw. Peloponeskim), ta miejscowość to prężny ośrodek metalurgiczny. Proporcje miedzi i cyny w wytopie zmieniały się w zależności od celu, w jakim miał zostać wytopiony. Cyny było zawsze mniej. Do tego ile czego dać dochodzono metodą prób i błędów.

• Brązy arsenowe 5 tys. lat BC z domieszką arsenu, ale później uznano, że najlepsze właściwości ma stop miedzi z cyną.

• Kwestia uzyskiwania metalu Z RUDY na tym polegała rewolucja

Miedź:

- wysoka temperatura topnienia

- bez domieszki staje się porowata

- łamliwa, miękka, krucha, ale łatwo tworzy stopy

Stop miedzi i cyny:

- niższa temp. Topnienia

- twardszy, odporniejszy

- miększy w obróbce, nadaje się do dolewów

- surowiec wielokrotnie wykorzystywany kamienie i kości trudniej było przerobić jeszcze raz a tu taka oszczędność

Źródła:

- z rud

- ze złóż powierzchniowych

Wydobyta ruda rozcierana, płukana, prażona by uzyskać możliwie jak najczystszą postać.

• Nie znamy dokładnie technicznie przebiegu procesu wytopu żelaza i brązu, wiemy że miedź i cynę wytapiano w piecach z gliny (częściowo zakopane w ziemi wieżyczki z wlotem na powietrze) Wsypywano warstwę węgla drzewnego na przemian z warstwami rudy. Były to piece jednorazowe, bo żeby wydobyć stop trzeba było rozbić piec.

• W procesie obróbki brązu szybko wykształciła się specjalizacja, ludzie którzy się tym zajmowali, stanowili odmienne grupy społeczne, mieszkali pewnie w pobliżu kopalni. Ich praca owiana była tajemnicą, pochówki tych ludzi wyposażone są w różne narzędzia.

Brąz to niezwykle ważny czynnik rozwoju cywilizacyjnego czas historyczny przyspieszył

• Rudy cyny wydobywane z kilku miejsc

Dla Europy i Azji

Miedź: Irlandia, Walia, Anglia Zachodnia, Ural, Kreta, Cypr, Kaukaz, Płw. Iberyjski, Alpy Wschodnie

Cyna: Ural, Kaukaz, Anatolia, Płw. Iberyjski, Walia, Kornwalia

↑

Na tych terenach w różnych okresach czasu powstają wyspecjalizowane ośrodki, stymulują one handel i wymianę kulturową

• Jutlandia, Sambia tam wytwarzano też ze sprowadzanych surowców za metal wymieniali bursztyn

• Tworzą się szlaki wymiany utrzymywane i skonkretyzowane już w epoce żelaza

• Rozpoczynają się wyprawy transśródziemnomorskie

• Istnieją drogi wymiany z południa na północ tam, gdzie bursztyn

• Południe bardziej zaawansowane cywilizacyjnie niż północ, nowinki stamtąd

• Szybki przebieg informacji

• W epoce brązu ostatecznie kształtują się centra starożytnych cywilizacji: Egipt, Mezopotamia, Grecja (cywilizacja minojska i minejska), Dorzecze Indusu, Chiny

W Epoce brązu powstaje pismo

• Egipt hieroglify, ok. 3 tys. lat BC

• Mezopotamia kliny, ok. 3 tys. lat BC

• Indus pismo harappańskie, ok. 2 tys. lat BC, nie jest odczytane, niektórzy myślą, że powstała dzięki inspiracjom sumerysjkim

↑

Te trzy systemy były pionierskimi, inne kształtujące się później lub nawet w tym samym czasie powstały na drodze inspiracji z tych systemów.

• Każda z zaawansowanych cywilizacji powstała na bazie pisma. Wyjątek stanowią Inkowie.

Ramy czasowe

- najstarsze brązy arsenowe ok. 5 tys. lat BC w Anatolii

- przełom powszechne zmiany kulturowe ok. 3 tys. lat BC

• Europa (najwcześniej Grecja) 3.300 lat BC

• Europa Środkowa 2.200 lat BC

• Europa Północna ok. 1.800 lat BC

Brąz został wyparty przez żelazo. Zaczęto najpierw wykorzystywać meteorytowe żelazo. Żelazo było bardziej dostępne i szybko się rozpowszechniło

Brąz w Chinach

- tam epoka brązu późniejsza niż w Azji Centralnej ok. 2 tys. lat BC

- umiejętność w Azji Wschodniej wynalazkiem niezależnym sami wymyślili, szybciej się tam rozprzestrzenił

- brąz w Chinach tak jak w Europie był odlewany

Wykład 8 24.05.2005

Epoka brązu kształtują się wczesne cywilizacje

Co decyduje o tym, że coś możemy nazwać wczesną cywilizacją?

• Okres protohistoryczny

• Społeczeństwa klasowe (stratyfikacja społeczna dość wyraźnie zaznaczona, przedewszystkim ekonomicznie)

• Zwykle wyróżnia się 3 klasy (elita, średnia, chłopi) nazwy w zależności od języka, bo te nazwy są umowne

• Religia chętnie wykorzystywana jako czynnik legitymizacji władzy (np. Egipt, każdy faraon był Ozyrysem, synem Re, ponieważ Ozyrys zanim stał się panem świata podziemnego, też był faraonem) wyraźny związek sacrum z władzą

• Brak zawodowej armii, raczej rodzaj pospolitego ruszenia

• Bardzo dobrze rozwinięty handel. Nie ma monet, handel opiera się na balterze. Zaczyna funkcjonować system bankowy koleś wysyła list do kolesia z innego miasta, w którym pisze mu co chce kupić i że ktoś kto się nazywa X i żyje w mieście Y mu za to zapłaci

• Wraz z pojawieniem się stratyfikacji społecznej zaczyna się wyzysk klas niższych

• Pańszczyzna

• Podatki

• Trybuty

• Niewolnictwo nie takie jak znamy z Grecji klasycznej i z Rzymu. Niewolników jest stosunkowo niewielu, często traktowani są jak członkowie rodziny a nie jak rzecz, powierzano im ważne funkcje. Awans społeczny niewolnika, pomimo wszystko, nie był możliwy.

• Pismo może się pojawić, ale nie musi (Inkowie)

Pismo narzędziem zniewolenia i kontroli społecznej

Levi Strauss

Elita

• Najważniejsza, sprawuje władzę, celem aparatu biurokratycznego jest kontrola nadwyżki produkcji

• Zaczyna się tworzyć system kontroli wewnętrznej

• Pojawienie się sztuki „znaczącej” wyraża status społeczny elity

Wypracowany kanon przedstawień władców w sposób tylko dla nich zastrzeżony

• Przedmioty znaczące (konkretny typ odzieży, jakość i usytuowanie domu, jakość i rodzaj biżuterii, jakość i rodzaj darów świątynnych czyli takich, które mógł składać tylko władca, zarezerwowane zachowania, np. władca mógł się żenić ze swoją siostrą) zarezerwowane dla elity kształtuje się idea insygniów władzy

• budownictwo monumentalne władca posiadał dom wybudowany w specjalny sposób, znajdujący się na jakimś wyjątkowym miejscu

Klasa Średnia

• nie ma żadnego znaczenia politycznego

• należą osoby o różnym statusie majątkowym (kupcy, średni stan kapłański, żołnierze)

Chłopi

• Są wolni

• Posiadają ziemię, ale zobowiązani są do służby albo świadczeń na rzecz elity

Cywilizacja Dorzecza Indusu

• Harappa, Mohendżo Daro (kopiec umarłych), Lothal dolina Indusu

• Obszar ten długo nie zauważony przez archeologów

• Cywilizacja wiekowo należy do tych najstarszych, ale zaczęto ją badać w latach 50 - tych ubiegłego stulecia

• Rozwijała się wzdłuż Indusu, ale nie tylko. W okresie rozkwitu mieszkało tam ok. 5 mln. osób

• Obejmowała bardzo duży obszar, o wiele większy niż cywilizacja egipska czy mezopotamska

• Trwała krótko, krócej niż Egipt i Mezopotamia, nagle zakończyła swoje istnienie ok. roku 1750 p.n.e

Pojawiają się 3 hipotezy, dlaczego

• Nagła zmiana warunków klimatycznych i hydrogenicznych wpływ na rolnictwo, ok. roku 2 tys. p.n.e faktycznie była susza, Indus zmienił bieg

• Epidemia hipoteza raczej mało prawdopodobna, zważywszy na liczbę ludności i obszar

• Inwazja plemion indoaryjskich (czyli my). Ariowie plemiona koczownicze, szybko kolonizują Płw. Indyjski. Mają rydwan na koniach ze szprychami, mają też konia mogą się szybciej poruszać. Ludzie z dorzecza Indusu mieli całe koła, ciężkie bez szprych a wozy ciągnęły bawoły. Za Ariów pojawia się żelazo. Wspominają o nich Wedy, wspominają też o cywilizacji.

↑

Upadek był tak gwałtowny, że przez wiele stuleci nikt nie wiedział o tej cywilizacji

Gospodarka

• ok. 8 tys. p.n.e pszenica, jęczmień, owca, koza, bydło rogate)

• trochę później pojawia się ryż, ale nie wiadomo, czy był uprawiany czy dziki

• rośliny strączkowe, daktyle, melony, sezam, bawełna

• podejrzewa się że był rozój cywilizacji i rolnictwa, bo Indus wylewał wtedy się podnosił, podobnie jak Nil nawadnia i nanosi żyzny muł

• wraz z rozwojem osadnictwa i rolnictwa budowa systemów nawadniających cywilizacja hydrauliczna do jej powstania mogła przyczynić się w jakimś stopniu konieczność nawadniania

• poza rolnictwem zajmowali się też hodowlą

• zebu wizerunki pojawiają się na pieczęciach kupieckich, oprócz jedzenia jest to też siła pociagowa

• bawoły trochę rzadsze, świnie

• niektóre gatunki drobiu

• wykorzystywano słonie siła robocza

Rzemiosło i technologia

• Mocno zaawansowana specjalizacja

• Ogromna różnorodność surowców : metale: miedź, brąz umieli wydobywać metale ze złóż i robić z nich stopy. Z brązu robiono narzędzia

• odlewane odlewane metodą wosku traconego

• kłute

• figurki: nagie kobiety w biżuterii, zwierzęta, modele różnych rzeczy, czasami też figurki mężczyzn

- czasami używano ołowiu (ciężarki, naczynia)

- fajans

• Pieczęcie

• Paciorki

• Amulety

• obróbka srebra i złota

• srebro naczynia

• złoto biżuteria

- wykorzystywano muszlę, kość słoniową, kamienie ozdobne (robiono z nich paciorki

• Terakota paciorki, rzeźba figuratywna

• Ceramika toczona na kole

• Tkaniny bawełniane bawełna sama w sobie się nie zachowała, ale została odbita w glinie, w kilku miejscach odnaleziono też bawialnie

Handel

• Rozwinięty, intensywny, drogą lądową i rzeczną pomiędzy miastami

• Handel lądowy wóz ciągnięty przez bawoły, pełne koło

• Handel rzeczny łodzie bez żagli, prawdopodobnie wiosłowano

• Funkcjonował również handel morski znaleziono w porcie harappańskim kamienie kotwiczne

• Handel zewnętrzny import (złoto, miedź, ołów, kamienie ozdobne)

• Handlowano z Mezopotamią

• Pieczęcie znajdowano w dorzeczach Tygrysu i Eufratu

• Znaleziono towary

• Melukha w materiałach pisanych określenie na cyw. Indusu

Pismo i Język

• Język nieznany, prawdopodobnie nie indoeuropejski. Hipoteza, że przez przybyciem Ariów mówiono językiem zbliżonym do drawidyjskiego

• Pismo nie jest odczytane, na razie ustalono tylko tyle, ze pisano od prawej do lewej

• Nie wiadomo, czy to ideogramy, czy logogramy

• Jak na razie zidentyfikowano 500 znaków prawdopodobnie każdy z nich jest złożony z 2 lub 3 innych znaków

• Inskrypcje pojawiają się głównie na pieczęciach wykorzystywanych przez kupców

System Miar i Wag

• Ujednolicony system na całym obszarze

• Związki między miastami były ścisłe szerokośc ulic, domy budowane z cegły o zbieżnych rozmiarach istniał system miar i wag, prawdopodobnie był skomplikowany

Architektura

• Obecnie znanych ponad 1000 osad (Mohendżo Daro, Harapa, Lothal)

• Harapa, Mohendżo Daro bliźniacze stolice

• Budowano z cegły

• Suszona do wypełniania konstrukcji

• Wypalana do budowania na zewnątrz, bo jest bardziej trwała

• Miasta otoczone murem, wały zaporowe

• Wszystkie miasta starannie planowane, na osi północ - południe

• W mieście znajdował się tell, na nim cytadela główny ośrodek zarządzania

• Główne ulice zbiegały się pod katem prostym

• Różne rozmiary domów społeczeństwo mocno zróżnicowane

• Niektóre domy z dziedzińcem, kilka pomieszczeń, okna nie znajdowały się w stronę ulicy a w stronę dziedzińca, często piętrowe, wiele pomieszczeń, zwykle mięli studnię

• Inne domy to jedna izba, na jednej ścianie miejsce do gotowania i mycia się

• W dużych miastach na terenie cytadeli znajdowała się wielka łaźnia, prawdopodobnie nie miała funkcji higienicznych a rytualne nieopodal łaźni zespól budynków, które przeznaczone były dla warstwy rządowej obok był spichlerz (optymistyczni mówią, że w tym spichlerzu gromadzono nadwyżki produkcji i później rozdawano)

• Podejrzewa się, że władza miała charakter teokratyczny

Lothal

• miasto portowe usytuowane na małym półwyspie, odkryte w latach 50-tych ubiegłego wieku

• stacja handlowa, miasto rzemieślników

• znaleziono tam najstarsze narzędzie hydrauliczne dok zaopatrzony w śluzę

Brąz na Bliskim Wschodzie, w Europie później

Data dla żelaza na Bliskim Wschodzie

koniec epoki żelaza to data historyczna rozpoczynająca średniowiecze i czasy historyczne w ogóle

Odnosi się do wysokich cywilizacji śródziemnomorskich

---