WPROWADZENIE DO MAKROEKONOMII
1. Przedmiot analizy makroekonomicznej i jej cele
2. Specyfikacja i instrumenty analizy makroekonomicznej
3. Przydatność analizy makroekonomicznej
4. Pojęcie, cele i narzędzia polityki makroekonomicznej – zarys

Makroekonomia zajmuje się badaniem gospodarki jako całości lub znacznych jej części. Uwzględnia
także oddziaływanie państwa na gospodarkę i stanowi teoretyczną podstawę polityki gospodarczej.
Prekursorami badań makroekonomicznych byli merkantyliści (początek XIX wieku).
Fundamenty współczesnej makroekonomii stworzył J.M Keynes (lata 30 XX wieku).

Cel podejścia makroekonomicznego:

- Uogólnienie wielu szczegółowych zjawisk gospodarczych
GOSPODARKA JAKO JEDEN WIELKI ORGANIZM
Niezbędne narzędzia: abstrakcja, model, agregacja

AGREGACJA – łączenie odpowiednich wielkości makroekonomicznych, jej efektem są agregaty
(np. dochody lub oszczędności w gospodarce w danym okresie, inwestycje lub poziom cen)

ZASADY AGREGACJI:

1. Agregacji można poddawa tylko wielkości jednorodne albo zasoby albo strumienie

Zasób - stan określonej wielkości na określoną datę np. poziom zatrudnienia w gospodarce na
ostatni dzień miesiąca

Strumień – zmiana stanu w okresie czasu

2. Agregacja powinna dotyczyc tego samego momentu zasoby lub okresu – strumienia
3. Aby wyrażac makrowielkości w jednostkach pieniężnych należy stosowac ceny stałe (z

okresu przyjętego jako bazowy), równoważną metodą jest deflowanie

DEFLOWANIE - polega na określeniu wskaźnika zmian cen pomiędzy okresem badanym a okresem
bazowym, wielkość wyrażoną w cenach bieżących należy podzielic przez ten wskaźnik – otrzymamy
w ten sposób wartości realne

PRZYDATNOŚĆ ANALIZY MAKROEKONOMICZNEJ:
Efektywność makroekonomiczna rozstrzyga o skuteczności i porażkach gospodarczych całych
narodów.
Poprzez decyzje gospodarcze istnieje możliwość wywierania wpływu na efekty ekonomiczne.
Systemu gospodarcze poszczególnych krajów cechuje różna efektywność, poziom życia jest
zróżnicowany.
Argumenty natury makroekonomicznej są wykorzystywane w programach wyborczych partii
politycznych.

POLITYKA MAKROEKONOMICZNA – pomiar i kontrola poziomy aktywności gospodarczej
oraz oddziaływanie na nią przez państwa dla osiągnięcia założonych celów gospodarczych.

CELE I NARZĘDZIA POLITYKI MAKROKONOMICZNEJ
CELE

1. Produkcja (wysoki poziom i szybki wzrost)
2. Bezrobocie (wysoki poziom zatrudnienia przy niskim przymusowym bezrobociu)

1

3. Stabilność poziomu cen

Stabilność nie oznacza, że coś jest stałe

NARZ

Ę

DZIA

1. Polityka pieniężna (kontrola podaży pieniądza wpływająca na stopę procentową)
2. Polityka fiskalna (wydatki państwa, opodatkowanie)

NARZĘDZIE POLITYKI EKONOMICZNEJ – to zmienna ekonomiczna poddająca się
oddziaływaniu państwa, poprzez którą można wpływa
na realizację celów makroekonomicznych

RACHUNEK PRODUKTU I DOCHODU NARODOWEGO

1. Modele ruchu okrężnego w gospodarce
2. Metody liczenia PKB
3. PKB z PNB, PNB a DN
4. Systemy rachunków narodowych SNA i MPS
5. PNB nominalny i realny deflator PNB
6. PNB jako miernik dobrobytu
7. Inne mierniki dobrobytu

 ZAŁOŻENIA I MODELU RUCHU OKRĘŻNEGO:

- Przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe tworzą dwa wielkie agregaty
- Gospodarka zamknięta
- Brak aktywności ekonomicznej państwa
- Gospodarstwa domowe nie oszczędzają, przedsiębiorstwa nie inwestują w danym okresie
- Majątek przedsiębiorstw został sfinansowany oszczędnościami gospodarstw domowych w
poprzednim okresie czasu
- Wytwarzanie jedynie produktów finalnych

ZASADA EKWIWALENTNOŚCI – wielkość wytwarzanych dóbr przez przedsiębiorstwa jest
zawsze równa wartości usług użytych czynników wytwórczych, dostarczonych przez gospodarstwa
domowe

 II MODEL RUCHU OKRĘŻNEGO

- Gospodarstwa domowe oszczędzają, a przedsiębiorstwa inwestują
- (reszta bez zmian)

Oszczędność (S) – to część dochodu, która nie została przeznaczona na zakup dóbr (w tym usług)
Inwestycje (I) – to zakupy nowych dóbr kapitałowych przez przedsiębiorstwa
Faktyczne oszczędności i inwestycje muszą by
identycznie równe (tożsame na mocy definicji) S = I, co do wielkości planowanych S i I – może by
różnie.

UWAGA:
- Jeżeli w przedsiębiorstwach występują zapasy, będą one traktowane jako inwestycje w kapitał
obrotowy (inwestycje należy powiększy
o zmianę stanu zapasów!)

2

- Zapasy – to dobra trzymane w danym okresie w przedsiębiorstwie na potrzeby przyszłej produkcji
lub sprzedaży (materiały, półprodukty lub wyroby gotowe)

SPOSÓB PRZEKSZTAŁCENIA OSZCZĘDNOŚCI W INWESTYCJE:

1. Przez system bankowy:

- depozyty
- kredyty

2. poprzez zakładanie własnych przedsiębiorstw lub wykup udziałów
3. poprzez rynki papierów wartościowych
- zakup akcji lub obligacji przedsiębiorstw

 III MODEL RUCHU OKRĘŻNEGO

- Państwo nabywa dobra, pobiera podatki, realizuje transfery
-(reszta bez zmian)

Td

– podatki bezpośrednie, są nakładane na dochody – płace, czynsze, odsetki, zyski

Te

– to podatki pośrednie, płacone od wydatków, to VAT, podatek akcyzowy (benzyna, papierosy,

alkohol)
(podatki pośrednie Te należy pomniejszy
o subsydia dla przedsiębiorstw)
Podatki są źródłem finansowania wydatków państwa.

G –

wydatki państwa na zakup dóbr (w tym usług) to np. płace sfery budżetowej (czyli usługi

oświatowe, ochrony zdrowia, placówek, kultury), wyposażenie i budowa szkół, szpitali, utrzymanie
sądownictwa, wojska, budowa dróg i itp.

B –

płatności transferowe, wypłaty, które nie wiążą się ze świadczeniem pracy lub dostarczaniem dóbr

w zamian, to np. zasiłki dla bezrobotnych, świadczenia z pomocy społecznej, stypendia, emerytury.

ROZPORZĄDZALNE DOCHODY OSOBISTE – informują ile gospodarstwa domowe mogą
przeznaczy
na wydatki konsumpcyjne i oszczędności:
C + S = Y + B – Td
PKB – to wartość produkcji finalnej wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terenie
danego kraju w ciągu roku.
Nie jest ważne, kto jest właścicielem tych czynników produkcji (czy podmioty krajowe czy
zagraniczne)

3 METODY LICZENIA PKB

1. METODA SUMOWANIA PRODUKTÓW

- PKB, to wartość produkcji finalnej wytworzonej w ciągu roku
Ż

eby unikn

ąć

podw

ó jnego liczenia nale

ż y sumowa

tylko warto

ść

d

ó br finalnych albo sumowa

warto

ść

dodatni

ą .

Dobra finalne – to dobra nabywane przez ostatecznego użytkownika, są to dobra konsumpcyjne
zakupione przez gospodarstwa domowe lub dobra kapitałowe (inwestycyjne) nabywane przez
przedsiębiorstwa
Dobra pośrednie – to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w
innych przedsiębiorstwach, gdzie są zużywane

WARTOŚĆ DODANA – to przyrost wartości danego produktu w wyniku danego procesu produkcji.

3

Wartość dodana = wartość sprzedanych dóbr – suma kosztów rzeczowych czynników produkcji
zużytych do produkcji tych dóbr (materiałów, półproduktów, komponentów)

2. METODA SUMOWANIA DOCHODÓW

- PKB = sumie dochodów czynników produkcji,
Ponieważ wartość dodana składa się z dochodów otrzymywanych przez uczestników procesu
produkcji to:
PKB = sumie warto

ś ci dodanych = sumie dochod

ó w pierwotnych czynnik

ó w produkcji (p

ł ace, zyski,

czynsze)
(nie wolno uwzgl

ę dni

ż adnych p

ł atno

ś ci transferowych!)

3. METODA SUMOWANIA WYDATKÓW

- PKB – suma wydatków na dobra finalne wytworzone przez przedsi

ę biorstwa na terenie kraju:

Ck – wydatki na dobra konsumpcyjne wytwarzane w kraju
Ik – wydatki na krajowe dobra inwestycyjne
Gk – wydatki państwa wytwarzane w kraju dobra finalne, (bez transferów B gdyż nie tworzą one
wartości dodatniej, czyli produktu netto)
Ex – wydatki zagranicy na krajowe dobra eksportowane – dopływ

PKB = Ck + Ik + Gk + Ex

IMPORT – to dobra nabywane za granicą na potrzeby gospodarki krajowej (odpływ)
Aby uwzględni
import, trzeba doda
do wszystkich elementów: konsumpcji, inwestycji i wyd. rządowych, wydatki na dobra exportowane,
a następnie łączny import odjąć: PKB = C + I + G + Ex – Im
Ex – Im = eksport netto NX

PKB = C + I + G + NX

Rozróżniamy PKB w cenach czynników produkcji i PKB w cenach rynkowych:

1. PKB w cenach czynników produkcji = PKB w cenach rynkowych – podatki pośrednie +

subsydia

2. PKB w cenach czynników produkcji = suma dochodów czynników produkcji

PKB a PNB
- PNB, to miernik całkowitych dochodów osiągniętych przez obywateli danego kraju w ciągu roku,
niezależnie od miejsca świadczenia usług przez czynniki produkcji
PNB w cenach czynników produkcji – to PKB w cenach czynników produkcji powiększonych o
dochody netto z tytułu własności za granicą ( np. procenty, dywidendy, zyski) – należy doda
dochody obywateli danego kraju osiągnięte za granicą, a odjąć dochody osiągnięte przez
cudzoziemców w danym kraju
PNB a DN

- AMORTYZACJA, jest odzwierciedleniem zużycia kapitału trwałego
Wszystkie miary zawierające amortyzację mają charakter brutto
Inwestycje netto = inwestycje brutto – amortyzacja

DOCHÓD NARODOWY to Produkt Narodowy Netto w cenach czynników produkcji czyli Produkt
Narodowy Brutto w cenach czynników produkcji – amortyzacja

PNNCr – Te = DN

4

Systemy rachunków narodowych SNA i MPS
SNA – Systemy of National Accounts (dobra materialne I wszystkie usługi tworzą DN)
MPS – Material Product System (DN tworzą tylko dobra i usługi materialne) – stosowany w okresie
gospodarki centralnie planowanej

PNB nominalny a PNB realny

- PNB nominalny wyrażony jest w cenach bieżących
- PNB realny jest wyrażony w cenach stałych, z okresu przyjętego jako bazowy

DEFLATOR PNB – to stosunek nominalnego PNB do PNB realnego wyrażony w postaci wskaźnika,
czyli pomnożony przez 100, pokazuje o ile wzrosły ceny w całej gospodarce
Deflator PNB = PNB nominalny/PNB realny * 100%
Deflator PNB –to nie to samo co publikowany wskaźnik inflacji (CPI),
CPI, uwzględnia jedynie zmiany cen towarów konsumpcyjnych (określonego koszyka)!
Przykład :
W 2012 roku PKB nominalny= 1 595 225 mln
Deflator PKB(2011=100)= 102,5
PKB realny ( w cenach 2012r) = 1 556 317,1 mln zł

Dla roku 2011 deflator PKB= 100,0
Deflator PKB ( rok poprzedni-bazowy)
2011= 103,3
2010= 101,4
2009= 103,7

Realny PNB per capita (na mieszkańca) = realny PKB : liczba mieszkańców kraju

Problem, czy PNB per capita dobrze mierzy dobrobyt? (było na
wiczeniach)
- jest to miara średnia, wyraża przeciętny poziom życia
- realne PKB per capita liczy tylko te elementy, które wchodzą w rachunek

PPP (purchuasing power parity)

– parytet siły nabywczej, jest to stosunek wyrażonych w

pieniądzu krajowym cen takiego samego koszyka dóbr Q, dla dwóch różnych krajów to tzw. deflator
przestrzenny

Pa : Pb = Ea / Q : Eb / Q

Otrzymamy liczbę, przez którą trzeba pomnoży
dochód w kraju B żeby był on porównywalny z dochodem w kraju A.

PPS (purchuasing power standard)

– standard siły nabywczej sztuczna wspólna referencyjna

jednostka walutowa stosowana w UE, do wyrażenia wielkości zagregowanych danych ekonomicznych
w celu porównania przestrzennego, aby wyeliminowa
różnice cen pomiędzy krajami

PRÓBY DOSKONALENIA POMIARU POZIOMU DOBROBYTU
- Miernik dobrobytu ekonomicznego netto – Net Economic Welfare

 NEW = PNB + (oszacowana wartość korzyści z pracy w gospodarstwie domowym,

nierejestrowanego zatrudnienia, czasu wolnego i in.) – (uciążliwości związane z hałasem,
zanieczyszczeniem środowiska i itp.)

5

 HDI – wskaźnik rozwoju społecznego – Human Developmnet Index, obejmuje składowe (od

2010)

- PKB per capita wg PPP w $
- przeciętna oczekiwana długość życia
- poziom edukacji (średnia liczba lat edukacji otrzymanej przez mieszkańców w wieku 25 lat I
starszych oraz oczekiwana liczba lat edukacji dla dzieci rozpoczynających naukę)

Kryteria nowej klasyfikacji z 2011 roku,
0 – 0,510 = kraj słabo rozwinięty (48 krajów)
0,511 – 0, 698 = kraj średnio rozwinięty (47 krajów)
0,699 – 0, 785 = kraj wysoko rozwinięty (47 krajów)
0,786 – 1 = kraje bardzo wysoko rozwinięte (47 krajów)

Inne próby
Cel – liczy się nie tylko wzrost produkcji, ale także jakość tego wzrostu
-Wskaźnik szczęścia (happy planet index), uwzględnia:
- przeciętna długość życia,
- zadowolenie mieszkańców z życia ( 0-10),
- zużycie zasobów na wytworzenie PKB

Liczony przez The New Economics Foundation (nef)
W UE – koncepcja miernika Beyond GDP Measure uwzględnia : PKB per capita, wskaźniki
społeczne, środowiska i jakości życia (schemat koncepcji miernika GDP)
Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju zaproponowała konstrukcję Your Better Life.

MAKROEKONOMIA KLASYCZNA A MAKROEKONOMIA KEYNESOWSKA

1. PRODUKCJA POTENCJALNA A PRODUKCJA FAKTYCZNA
2. AGREGATOWY POPYT, AGREGATOWA PODAŻ I ICH DETERMINANTY
3. KRZYWE AD I AS, RÓŻNICE W PODEJŚCIACH NEOKLASYCZNYM I

KEYNESOWSKICH. STANOWISKO KOMPROMISOWE.

PRODUKCJA POTENCJALNA (Yp) - to wielkość produkcji jaką wytworzyłaby gospodarka,
gdyby wszystkie czynniki produkcji zostały w pełni, racjonalnie wykorzystane
To produkcja jaka mogłaby byc utrzymana, gdyby wszystkie rynki w gospodarce znajdowały się w
stanie długookresowej równowagi (t.j. bez uruchomienia inflacji)
Yp zale

ż y od:

- wielkość zasobów czynników produkcji w gospodarce (zmiany liczby ludności, postęp techniczny,
itd.)
- efektywność wykorzystania czynników produkcji
Rysunek produkcji potencjalnej (poziom cen na osi Y, Y na osi x, prostopadła kreska do osi Y to Yp)
Państwa jest najmniej, trzeba dbac o rynek, chronic konkurencję.

Zmiany produkcji potencjalnej dokonują się w długim okresie czasu,
Yp – wolny wzrost – tendencja
Funkcja Yp przesuwa się wtedy w prawo

Produkcja faktyczna – to wielkość produkcji rzeczywiście wytwarzana w gospodarce w danym okresie

6

Jeżeli faktyczna produkcja zbliży się do produkcji potencjalnej – pełne wykorzystanie czynników
produkcji.
Produkcja faktyczna odchyla się w dół, kiedy popyt w gospodarce jest zbyt niski, wtedy – niepełne
wykorzystanie czynników wytwórczych.

W krótkim okresie, możliwości wytwórcze są dane! Wtedy producenci kierują się rozmiarami popytu
na swój produkt.
Zatem faktycznie wytworzona produkcja w gospodarce w krótkim okresie zależy od rozmiarów
popytu! (rozwinięcie temat IV)

ZAGREGOWANY POPYT (AD) – łączna ilość towarów jaką nabywcy gotowi są zakupic
w danych warunkach i czasie. Inaczej to – suma zamierzonych wydatków konsumentów,
przedsiębiorstw i państwa w danym okresie
Zależy od:
- poziomu cen towarów
- poziomu dochodów ludności- DN per capita
- od realizowanej polityki fiskalnej, pieniężnej

ZAGREGOWANA PODAŻ (AS) – łączna ilość towarów, jaką producenci decydują się dostarczy
na rynek w danych warunkach i czasie
Zależy od:
- ogólnego poziomu cen towarów
- zasobów czynników produkcji i efektywności ich wykorzystania
- kosztów wytwarzania
Faktyczne rozmiary produkcji i dochodu narodowego ustalają się w wyniku wzajemnego
oddziaływania zagregowanego popytu i zagregowanej podaży.

KRZYWA ZAGREGOWANEGO POPYTU AD – pokazuje zależność ilości dóbr jaką nabywcy
decydują się zakupic do ogólnego poziomu cen

KRZYWA ZAGREGOWANEJ PODAŻY AS – pokazuje zależność łącznej ilości towarów jaka
producenci decydują się dostarczyc
na rynek od ogólnego poziomu cen

KRZYWA ZAGREGOWANEGO POPYTU – jest ujemnie nachylona, panuje tutaj zgodność
między przedstawicielami różnych kierunków, kształt krzywej zagregowanej podaży jest sporny,
stanowiska : skrajne neoklasyczne, skrajne keynesowskie, kompromisowe

RYSUNEK 1

Główne założenia w podejściu neoklasycznym:

- racjonalność podmiotów (swoboda podejmowania decyzji, nastawienie na osiąganie korzyści)
- doskonała konkurencja na rynkach
- giętkość cen i płac = szybkość dostosowań rynkowych = > oczyszczanie się rynków
(stany nierównowagi są przejściowe)
- stabilność gospodarki w długim okresie (odchylenia produkcyjne i zatrudnienia są przejściowe)

PRAWO RYNKÓW J.N SAYA:
„PODAŻ SAMA TWORZY NA SIEBIE POPYT”

RYSUNEK 2

Agregatowa podaż jest równa produkcji potencjalnej.

7

Stanowisko keynesistów.

Główne założenia w podejściu keynesistów:

- na agregatowy popyt wpływają różnorodne decyzje prywatnych i publicznych podmiotów, dlatego
popyt ulega wahaniom
- ceny i płace są „lepkie”, dlatego wolno reagują na skoki
- konieczne jest stabilizowanie popytu przez państwo
Produkcja faktyczna niższa od produkcji potencjalnej (niepełne wykorzystanie czynników produkcji,
bezrobocie)
Istotna zmiana popytu agregatowego wyrażająca się w przesunięciu krzywej popytu może by
spowodowana np. polityką rządu lub banku centralnego np. wzrost podaży pieniądza, istotna zmiana
preferencji nabywców, wzrostem dochodów.
Jeżeli zajdzie dodatni szok popytowy to produkcja faktyczna przybliży się do potencjalnej.

RYSUNEK 3

Stanowisko kompromisowe
Przy wzroście popytu rośnie produkcja ceny takie ale słabo.
Podejście keynesistów nazywane jest popytowym – gdyż to popyt determinuje poziom dochodu
narodowego
Podejście neoklasyków nazywane jest podażowym – gdyż wskazuje, że wiodące role odgrywają
zasoby czynników produkcji i efektywność ich wykorzystania
Podejście podażowe – dotyczy gospodarki w warunkach pełnego wykorzystania czynników produkcji
w długim okresie
Podejście popytowe – dotyczy gospodarki w warunkach niepełnego wykorzystania czynników
produkcji w krótkim okresie
Każde z tych ujęć odnosi się do innych warunków

Determinanty dochodu narodowego

1.Model równowagi na rynku dóbr w krótkim okresie (podejście popytowe)

Założenia:
- brak państwa i wymiany z zagranicą, ceny i płace są stałe, zasoby w gospodarce nie są w pełni
wykorzystane, wzrost popytu agregatowego spowoduje wzrost produkcji i zatrudnienia
Wtedy zagregowany popyt ma dwa składniki:
- popyt konsumpcyjny gospodarstw domowych
- popyt inwestycyjny przedsiębiorstw

AD = C + J

Popyt konsumpcyjny:

- zależy od rozporządzalnych dochodów gospodarstw domowych (Yr)
Jeżeli założymy brak państwa to podatków i transferów nie ma, a Yr są równe sumie dochodów
pierwotnych (czyli dochodowi narodowemu)

Yr = Y = PKB

- dochody gospodarstw domowych są dzielone na wydatki konsumpcyjne i oszczędności

Koncepcje wyjaśniające wpływ dochodu gospodarstw domowych na popyt:

- hipoteza dochodu absolutnego, Keynes, wielkość wydatków konsumpcyjnych zależy od
poziomu bieżących dochodów
- hipoteza dochodu relatywnego, Duesenberry, wydatki konsumpcyjne gospodarstw domowych zależą
głownie od standardu życia znajomych i sąsiadów, gospodarstwa domowe starają się utrzyma
ten standard

8

- hipoteza dochodu permanentnego, Feiedmanm wydatki konsumpcyjne zależą od przeciętnego
dochodu jaką jednostka spodziewa się osiągnąć w ciągu całego życia
- efekt majątkowy (bogactwa), Pigou, wydatki konsumpcyjne zależą od zgromadzonego majątku i
rosną, gdy rośnie realna wartość majątku

Funkcja konsumpcji - opisuje zależność między wydatkami konsumpcyjnymi, a bieżącymi
dochodami w całej gospodarce
C = A + cY Jest to funkcja liniowa, rosnąca
A – autonomiczny popyt konsumpcyjny, niezależny od poziomu dochodu
c – krańcowa skłonność do konsumpcji (KSK) - to tangens kąta nachylenia funkcji konsumpcji

RYSUNEK 4

Krańcowa skłonność do konsumpcji KSK – to część każdej dodatkowej jednostki dochodu, którą
gospodarstwa domowe pragną przeznaczy
na wzrost konsumpcji

Jeżeli KSK = 0,8 – z każdej dodatkowej złotówki dochodu 80 gr gospodarstwa domowe przeznaczają
na wzrost konsumpcji

Oszczędności – to część dochodu, która nie jest przeznaczana na konsumpcję.
Jeżeli Y = 0, to oszczędności = - A
- krańcowa skłonność do oszczędzania KSO
- KSO = 1 – KSK
- KSK + KSO = 1
- Funkcja oszczędności
S = A + (1 – KSK) Y

Wydatki inwestycyjne:
- popyt inwestycyjny, zależy od planowanego przez przedsiębiorstwa powiększenia zasobu kapitału
trwałego oraz stanu zapasów (czyli od przewidywań przedsiębiorców)
- w krótkim okresie przyjmuje się ich autonomiczny charakter – nie zależą od bieżącej produkcji i
dochodu
- popyt zagregowany – suma jaką przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe planują wyda
na zakup dóbr przy każdym poziomie PKB (uproszczony model)
AD = C + J

DETERMINANTY DOCHODU NARODOWEGO

RYSUNEK 5

Przy stałych cenach i płacach równowaga krótkookresowa na rynku dóbr ma miejsce wtedy, gdy popyt
zagregowany czyli planowane wydatki zrównają się z faktycznie wytworzoną produkcją. Ilustruje to
model AD 45 stopni

RYSUNEK 6

Y′ - produkcja zapewniająca równowagę
Punkt E jest jedynym w którym planowane wydatki i faktyczna produkcja są równe

Alternatywne ujęcie:
W punkcie równowagi planowane inwestycje są równe dochodowi w stanie równowagi pomniejszonej
o planowaną konsumpcję zatem:
Ipl = Y′ - C
Natomiast Spl = Y – C

9

Dlatego produkcja zapewniająca równowagę pomiędzy planowanymi wydatkami a wytworzoną
produkcją wystąpi wówczas gdy
Ipl = Spl
W tym ujęciu poziom dochodu i produkcji zapewniający równowagę to taki, przy którym
gospodarstwa domowe panują zaoszczędzi
tyle ile przedsiębiorstwa zamierzają zainwestowa

RYSUNEK 7

Y′ - produkcja w stanie równowagi
Szczególnym niestabilnym składnikiem popytu globalnego jest składowa inwestycyjna I
Pesymizm przedsiębiorców - > popyt inwestycyjny ulegnie obniżeniu
W wyniku spadku popytu autonomicznego o pewną wartość produkcja obniży się w znacznie
większym stopni – efekt mnożnikowy
Określony spadek popytu inwestycyjnego wywoła zwielokrotniony spadek produkcji i dochodu.
Nowy stan równowagi ustali się przy niższym poziomie produkcji (odwrotny efekt wywoła wzrost
autonomicznego popytu)

Mnożnik to stosunek zmiany wielkości produkcji w punkcie równowagi do powodującej jej zmiany w
wydatkach autonomicznych.
K = ΔY / ΔI
K – mnożnik inwestycyjny (Keynes’a)
Informuje jak zmieni się produkcja w stanie równowagi przy danej zmianie w popycie.
Dowiedziono, że mnożnik
K = 1 / (1 – ksk)
Im wyższa jest ksk tym wyższa jest wartość mnożnika, inaczej
K = 1 / kso, zatem im mniejsza skłonności do oszczędzania tym większy mnożnik

Jeżeli ksk = 0,75
K = 1 / 1 – 0,75 = 1 / 0,25 = 4

Paradoks zapobiegliwości (oszczędzania)
Kiedy popyt zagregowany jest niski, a w gospodarstwie występują niewykorzystane zdolności
wytwórcze t.j. produkcja faktyczna jest niższa od potencjalnej to:
wzrost autonomicznego popytu konsumpcyjnego - > obniżenie planowanych oszczędności - > wzrost
popytu konsumpcyjnego - > wzrost produkcji w punkcie równowagi - > wyższy dochód pozwoli
zrówna
Spl z Ipl
Zmniejszenie oszczędności będzie zatem korzystne dla społeczeństwa.
Paradoks, mimo że oszczędności maleją to produkcja w stanie równowagi rośnie a planowane
oszczędności i planowane inwestycje nadal muszą by
równe.

W takich warunkach warto pobudza
popyt agregatowy.

ROLA PAŃSTWA W GOSPODARCE

Państwo - wieloszczeblowa struktura administracyjna, dysponująca władzą ustawodawczą,
wykonawczą i sądowniczą.
Potocznie jest to rząd lub inne główne organy decyzyjne.

Argumenty „za” ekonomiczną rolą państwa:

10

- market failures , wady rynku
1) konieczność tworzenia „reguł gry” chroniących prawa własności, zawierania umów i itp.
2) konieczność ochrony wolnej i uczciwej konkurencji
3) występowanie negatywnych efektów zewnętrznych
4) istnienie dóbr których dostarczenie przez sektor prywatny jest nieopłacalne lub trudne np.
bezpieczeństwo publiczne
5) istnienie preferencji społecznych np. dóbr korzystnych społecznie
6) występowanie znacznych wahań poziomu aktywności gospodarczej
7) istnienie osób chorych, niezaradnych i pozbawionych pomocy
8) rażące nierówności dochodowe i majątkowe w społeczeństwie

Argumenty „przeciw” ekonomicznej roli państwa:

1) Zniekształcenie informacji rynkowej – osłabienie bodźców rynkowych
2) biurokratyzacja – usztywnienie gospodarki
3) wysokie koszty interwencji, niska skuteczność
4) ryzyko niereprezentatywności państwa (grupy interesów)
5) ograniczenie oddolnych inicjatyw

FUNKCJE PAŃSTWA:

1. TWORZENIE ŁADU INSTYTUCJONALNO – PRAWNEGO

Ład instytucjonalno – prawny , względnie stabilne reguły funkcjonowania gospodarki:
- chroniące własność prywatną
- regulujące funkcjonowanie wyników finansowych
- zasady zakładania i prowadzenia działalności gospodarczej
- zasady konkurencji
- relacje pracodawca – pracownik
- funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości

2. ALOKACYJNA

Funkcja alokacyjna – państwo dostarcza dobra publiczne
W ekonomii – kryterium – sposób użytkowania

Dobra publiczne (czyste), dobra z użytkowania których nikt nie jest wyłączony, konsumpcja
nierywalizacyjna, dostępność do nich jest jednakowa, np. obrona narodowa, bezpieczeństwo
publiczne, oświetlenie dróg

W szerszym znaczeniu: tzw. mieszane dobra publiczne (nieczyste) – posiadają jedną cechę dobra
publicznego
Dobra prywatne pochodzące ze źródeł publicznych np. usługi oświatowe, medyczne, zaopatrzenie w
wodę, ze względu na cele społeczne są w znacznej części dostarczane przez państwo.

Dobra społecznie pożądane (merytoryczne):
- ocena społeczna dobra wyższa niż indywidualna np. szczepienia ochronne, edukacja, profilaktyka
chorób

Dobra społecznie niepożądane
- zdaniem społeczeństwa dostęp do nich powinien by

11

ograniczony (papierosy, alkohol) lub zakazany (narkotyki) niezależnie od ich oceny przez
poszczególne jednostki

Dostarczanie dóbr publicznych = konieczność ponoszenia wydatków z budżetu państwa - > problem
skali dostarczania dóbr publicznych

Funkcja alokacyjna cdn.
- Państwo ogranicza negatywne efekty zewnętrzne (np. zanieczyszczenie środowiska, hałas)
- państwo chroni konkurencję, kontrola monopoli naturalnych i kontrola fuzji i przejęć, rzadko
racjonalizacja gałęzi
- państwo prowadzi politykę strukturalną (rynek zawodzi), polityka przemysłowa długookresowa
misja rozwoju określonego sektora + instrumenty jej realizacji

3. REDYSTRYBUCYJNA

Funkcja redystrybucyjna - zmiana proporcji podziału DN ze względu na cele społeczne
Narzędzia: system podatkowy, wydatki budżetowe, kontrola cen i płac (płaca min, cena min i cena
max)

4. STABILIZACYJNA

Funkcja stabilizacyjna – oddziaływanie na koniunkturę gospodarczą, dążenie do pełnego zatrudnienia
i niskiej inflacji (stabilność cen)

Jak zmierzy
wpływ państwa na gospodarkę?
- udział sektora publicznego w tworzeniu PKB ok 23%
- udział pracowników sektora publicznego w zatrudnieniu ogółem (polska 2010 roku, 25,3 %)
- udział wydatków państwa w PKB

Ze względu na szkolnictwo i oświatę, ochronę zdrowia, emerytury i renty politykę rynku pracy i
zasiłki dla bezrobotnych, opiekę nad dzie
mi i osobami starymi, budownictwo społeczne UE.

Kraje najbardziej opiekuńcze: Dania, Belgia, Szwecja, Niemcy, Luksemburg, Francja.
Kraje średnio opiekuńcze: Finlandia, Austria, Holandia, Hiszpania, Portugalia, Wielka Brytania,
Włochy, Słowenia, Islandia, Czechy
Kraje najmniej opiekuńcze: Grecja, Węgry, Słowacja, Malta, Polska, Łotwa, Litwa, Estonia, Cypr

BUDŻET PAŃSTWA I POLITYKA FINANSOWA:

Budżet państwa to plan finansowy, zestawienie dochodów i wydatków państwa związanych z
realizacją założonej polityki gospodarczej, społecznej i obronnej.
Obejmuje budżet centralny, budżety lokalne, ubezpieczenia społeczne.

FUNKCJE BUDŻETU PAŃSTWA:

1. FISKALNA, gromadzenie dochodów państwa, realizacja zadań państwa przez wydatki
2. REDYSTRYBUCYJNA, zmiany w proporcjach dochodu narodowego przez odpowiedni dobór
systemu podatkowego i wydatków
3. STYMULACYJNA, dochody i wydatki budżetu wpływają na przebieg i wyniki procesów
gospodarczych, a w szczególności na osiągany poziom dochodu narodowego i tempo wzrostu
gospodarczego, poziomu i zmianę konsumpcji oraz inwestycji w skali gospodarki

12

4. ALOKACYJNA, realizowana przez wydatki, budżet państwa wpływa na zmiany struktury
wytworzonego dochodu narodowego z uwzględnieniem dostarczania dóbr publicznych, wspierania
problemów innowacyjnych czy ograniczenia efektów zewnętrznych

WAŻNIEJSZE ZASADY TWORZENIA BUDŻETU:

- rocznego budżetowania, budżet obowiązuje na 1 rok, nie musi się pokrywa
z rokiem kalendarzowym
- jawności, budżet państwa ma charakter publiczny
- zupełności i jedności, wszystkie wpływy i wydatki są ujęte w jednym dokumencie
- równowagi budżetowej, wydatki budżetu muszą mie
pokrycie we wpływach do budżetu w trakcie jego realizacji
- uprzedniości, budżet powinien by
uchwalany przed rozpoczęciem okresu na który obowiązuje
- gospodarności, wydatki powinny by
planowane w sposób oszczędny i racjonalny
- realności, dochody i wydatki powinny by
precyzyjnie określone

Główne źródła dochodów budżetowych (na przykładzie Polski, ustawa budżetowa 2012 z dnia 2 III)
to:

1) dochody podatkowe (2012 90, 1 %, dochody ogółem)
- W tym podatki pośrednie 74,1% docho podatkowych (66,8% dochody ogółem), w tym VAT 49,9%
doch podatkowych, akcyza 23,6% doch podatkowych, podatek od gier
- podatki bezpośrednie
* podatek dochodowy od osób prawnych 9,1% doch budżetu ogółem
* podatek dochodowy od osób fizycznych 13,7%, doch budżetu ogółem
* podatek tonażowy
* podatek od wydobywania niektórych kopalin 0,6% dach budżetu ogółem
2) dochody niepodatkowe
- dywidendy
- cło
- opłaty, grzywny, odsetki
- wpłaty jednostek samorządu terytorialnego
3) środki z UE i innych źródeł nie podlegających zwrotowi

PODATEK – to przymusowe, bezzwrotne, nieodpłatne świadczenia pieniężne pobierane przez
państwo (to nie opłata, opłata jest za coś)

CELE PODATKÓW – zapewnienie dochodów do budżetu państwa, dokonywanie redystrybucji
dochodu, ograniczenie konsumpcji niektórych dóbr, czasem jako narzędzia polityki antyinflacyjnej i
antycyklicznej j

SYSTEM PODATKÓW – określa rodzaje podatków, podmioty ulegające opodatkowania, wysokość
stawek podatkowych, ulgi i zwolnienia podatkowe
KLASYFIKACJA PODATKÓW:



Z punktu widzenia przedmiotu opodatkowanego

1) DOCHODOWE, od dochodów osobistych ludności, od osób prawnych
2) MAJĄTKOWE, od posiadanego majątku, od przenoszenia praw do majątku
3) KONSUMPCYJNE, nakładane na dobra i usługi, podatek VAT (podatek od przychodów), akcyza,
w szerszym znaczeniu również cła

13



Z punktu widzenia sposobu uiszczania podatków

1) BEZPOŚREDNIE, dochodowe i majątkowe, podmiot obciążony bezpośrednio rozlicza się z
budżetem
2) POŚREDNIE, zawarte w cenie nabywanego dobra



Z punktu widzenia rozkładu obciążenia

1. PROGRESYWNE
2. PROPORCJONALNE (liniowe) – 1 stawka
3. DEGRESYWNE, stawka tym niższa im wyższa podstawa opodatkowania



Stawka podatku PIT 18%, 32%



Stawka podatku CIT obecnie 19% (W 1997 wynosiła 38%, a od 2004 19%)



Stawka podstawowa VAT 23%

Problem:
Jaki system podatków, a zwłaszcza stawki podatkowe, zapewniają najwyższe dochody budżetowe?

RYSUNEK 8

Inna prawidłowość dotycząca dochodów budżetowych jest objaśniana za pomocą podnośnika
podatkowego inaczej zwanego drenażem podatkowym. Mechanizm ten polega na tym, że realne
wpływy do budżetu wzrastają gdy ma miejsce inflacja, która podnosi dochody nominalne i powoduje
przesuwanie podatników do wyższych grup podatkowych w systemie progresywnego podatku
dochodowego gdy progi podatkowe nie są odpowiednio waloryzowane.

WYDATKI BUDŻETU PAŃSTWA:
- związane z funkcjonowanie państwa (obrona narodowa, administracja, wymiar sprawiedliwości)
- związane z realizacją celów społecznych (edukacja, ochrona zdrowia, świadczenia socjalne, kultura)
- interwencja państwa w gospodarkę (inwestycje produkcyjne i infrastrukturalne, pomoc dla rolnictwa,
przedsiębiorstw i wydatki transferowe)
- obsługa długu publicznego, krajowego i zagranicznego
- znaczna część wydatków państwa to wydatki sztywne
- zgodnie z ustawą budżetową na 2012rok zaplanowano łącznie dochody budżetu państwa na
293766128 tysięcy zł.
Zatem deficyt budżetowy państwa 34999560 tysięcy zł.

Adolf Wagner sformułował prawo rosnących wydatków publicznych.
Im wyższe są te wydatki w okresie wyjściowym tym bardziej narastają.
Mogą by
wyrażone jako % PKB oraz w ujęciu absolutnym (ich kwota) wykazują tendencję rosnącą.
Wraz z rozwojem społecznym rosną oczekiwania społeczeństwa wobec państwa.

Wpływ podatków i wydatków budżetowych na poziom DN i mnożnik zrównoważonego budżetu:

Założenia: wszystkie podatki mają charakter bezpośredni i wtedy PA w cenach cz.p. i w c. r. są równe.
Gospodarka ma charakter zamknięty. Popyt AD to suma C + I + G

Występują 3 składowe autonomiczne popytu globalnego:
A – autonomiczny popyt konsumpcyjny C = A + ksk – Y
I - popyt inwestycyjny
G – popyt państwa

14

Państwo pobiera podatki i dokonuje opłat transferowych.

Podatki (netto – pomniejszone o transfery). W naszym modelu I – to podatki bezpośrednie Td
pomniejszone o transfery.
Podatki netto pomniejszają dochody rozporządzalne ludności Yr.

t – stopa podatkowa netto

wpływy podatkowe netto T =tY
Yr = Y – T = Y – tY = Y (1 – t)

Wpływ podatków netto na funkcję konsumpcji:

C = A + ksk Yr
C = A + ksk (1 – t)Y

Wniosek
Podatki netto zmniejszają kąt nachylenia funkcji konsumpcji.

RYSUNEK 9

Przyjmując że ksk to krańcowe skłonności do konsumpcji z dochodu rozporządzalnego a t – stopa
podatkowa netto – proporcjonalna
To krańcowa skłonności do konsumpcji z dochodu narodowego
Ksk = ksk (1 – t)

Wpływ podatków netto na wielkość produkcji. Jeżeli stopa podatku netto

RYSUNEK 10

Jeżeli moce produkcyjne nie są w pełni wykorzystane i ceny są stałe to niższa stopa opodatkowania
netto doprowadzi do wzrostu globalnego popytu i produkcji dzięki temu może przybliży
faktyczną produkcję do potencjalnej.
Wpływ wydatków państwa G na wielkość produkcji:
- teraz załóżmy, że stopa podatkowa netto wynosi 0
- B wydatki autonomiczne

RYSUNEK 11

- Jeżeli uwzględniamy jednoczesne wydatki państwa G oraz podatki netto wtedy łączna produkcja w
stanie równowagi wzrośnie

RYSUNEK 12

Mnożnik zrównoważonego budżetu to mechanizm polegający na tym, że wzrost wydatków państwa
któremu towarzyszy taki sam wzrost wpływów podatkowych powoduje zwiększenie produkcji w
stanie równowagi w gospodarce.

Gdyby kwoty ściągniętej przez państwa w postaci podatków pozostanie w dyspozycji gospodarstw
domowych to w typowy sposób gospodarstwa domowe podzieliłyby je na konsumpcyjne i
oszczędności czyli część tej kwoty nie zostałaby przekształcona w popyt natomiast państwo całą
kwotę uzyskaną z podatków przekształciłaby w popyt czemu będą towarzyszyły efekty mnożnika.

15

Ilustruje one wpływ zmian w autonomicznym popycie na dochód narodowy i produkcję w pkt
równowagi.
Mnożnik ten będzie równy
X prim = 1 / 1 – ksk prim

Ksk prim = ksk (1 – t) gdy podatki są proporcjonalne
Wniosek, przy danej ksk z dochodu rozporządzalnego, zwiększenie stopy podatkowej t primm
zmniejsza ksk czyli zwiększa 1 – ksk a to zmniejsza wartość mnożnika. Mnożnik będzie malał wraz ze
wzrostem oszczędności i podatków netto.
W innym ujęciu jeżeli założymy autonomiczny charakter podatków to mnożnik zrównoważonego
budżetu będzie = 1 tzn że jeżeli cały wzrost wydatków państwa pokryjemy przyrostem wpływów z
podatków autonomicznych to DN zwiększy się dokładnie o tyle o ile wzrosną wydatki rządowe.

RODZAJE POLITYKI FISKALNEJ
Aktywna i pasywna polityka fiskalna.

Aktywna (dyskrecjonalna), podejmowanie ……. decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków
budżetu państwa ukierunkowanych na osiągnięcie założonych w danej sytuacji celów gospodarczych
np. zmiana stawek opodatkowania, ograniczenie lub zwiększenie wydatków z budżetu.

Polityka fiskalna:
- restrykcyjna, podnoszenie podatków, obniżanie wydatków państwa gdy popyt agregatowy jest za
wysoki
- ekspansywna, obniżanie podatków, wzrost wydatków państwa, gdy popyt agregatowy jest zbyt niski
i wymaga pobudzenia

Słabości aktywnej polityki fiskalnej:
- czas - > opóźnienia i działania instrumentów
- opóźnienia diagnostyczne, decyzyjne, ….reagowania
- możliwość destabilizacji gospodarki
- nieznajomość siły efektów mnożnika
- możliwość zmiany autonomicznych składowych popytu agregatowego

PASYWNA POLITYKA FISKALNA – oparta jest na automatycznych stabilizatorach koniunktury

RYSUNEK 13

Automatyczne stabilizatory koniunktury to takie wydatki państwa lub podatki, które zmniejszają
zawartość mnożnika, ograniczają siłę reakcji produkcji na wstrząsy popytowe.

…. Samoczynnie bez potrzeby interwencji państwa.

Decyzją jest tylko ich ustanowienie np. systemu opodatkowania, zasiłków dla bezrobotnych, zasad
pomocy

System obowiązujący - > stabilizatory działają same

Najważniejsze automatyczne stabilizatory to:
- podatek dochodowy (progresywny, proporcjonalny zarówno od ludności jak i od przedsiębiorstw,
podatki od wartości dodanej, zasiłek dla bezrobotnych, programy pomocy dla rolnictwa

Automatyczne stabilizatory koniunktury hamują spadek globalnego popytu w okresach zagrożenia
recesją i hamują nadmierny jego wzrost z okresu ożywienia.

16

Np. produkcja i dochód spadają - > rośnie bezrobocie - > rośnie skala wypłat zasiłków dla
bezrobotnych - > hamowanie spadku popytu agregatowego

WADY AUTOMATYCZNYCH STABILIZATORÓW KONUNKTURY (ASK)

- utrzymują poziom aktywności gospodarczej
- nie tworzą warunków dla zmiany istniejącej sytuacji gospodarczej
- nie stymulują wzrostu gospodarczego w długim okresie

Zastosowanie ASK - > wahania deficytu budżetowego (rośnie z okresem recesji)

…… dochody budżetu

NADWYŻKA BUDŻETOWA – wpływy podatkowe przewyższają wydatki budżetu

DEFICYT BUDŻETOWY = G – T

WYDATKI PAŃSTWA A BUDŻET PAŃSTWA

RYSUNEK 14

Wzrost wydatków państwa na zakup dóbr powiększa produkcję, zapewniając równowagę przy danej
stopie podatkowej, wpływy podatkowe rosną, a mimo to rośnie deficyt budżetowy lub zmniejsza się
nadwyżka budżetowa.

Przy danym poziomie wydatków państwa G wzrost stopy podatkowej powoduje zwiększenie
produkcji w punkcie równowagi oraz zmniejszenie deficytu budżetowego.

FINANSOWANIE DEFICYTU BUDŻETOWEGO:

1. Pożyczka zaciągnięta przez rząd u ludności lub przedsiębiorstw drogą emisji obligacji skarbu

państwa lub bonów skarbowych

2. Pożyczki zaciągnięte w bankach krajowych
3. Pożyczki zaciągnięte za granicą
4. Efekt wypychania (wypierania), może towarzyszy
5. wykorzystaniu przez budżet państwa z pożyczek udzielanych przez banki komercyjne, w

takich warunkach przedsiębiorcy prywatni mogą mie

6. trudności z pozyskiwaniem kredytów np. z powodu wzrostu % kredytów

DŁUG PUBLICZNY to łączne zadłużenie państwa czyli zobowiązanie powstałe w związku z
zaciągniętymi pożyczkami przez państwo oraz inne działania w związku z którymi państwo płaci
odszkodowania (np. orzeczenie sądu dotyczące szkód)

CZYM GROZI NARASTANIE DŁUGU PUBLICZNEGO?
- Ważne, relacja długu publicznego do PKB
- rosnące koszty obsługi długu gdy jedna pożyczka spłacana jest drugą
- zagrożenie utratą wiarygodności – obligacje skarbowe wymagają wtedy wyższego oprocentowania
- zagrożenie wzrostem inflacji spowodowane ewentualnym dodrukiem pustego pieniądza kiedy środki
z kolejnych pożyczek są niewystarczalne
PIENIĄDZ każdy powszechnie akceptowany środek zapłaty, regulator zobowiązań, uniwersalny
ekwiwalent

FUNKCJE:

17

- miernik wartości (jednostka rozrachunkowa)
- środek wymiany (cyrkulacji)
- środek płatniczy (miernik odroczonych płatności)
- środek tezauryzacji (gromadzenie skarbu)

Pieniądz w wąskim znaczeniu to środek o największej płynności.

PŁYNNOŚĆ – łatwość w zwiększaniu dostępu użycia

Zaleta posiadania pieniądza – brak kosztów transformacji
Wada: brak dochodu z wartości przechowywanej w formie pieniężnej (majątek, rachunek
bankowy a vista – opodatkowanie), brak dochodu – to centa ma płynną formę przechowywania
wartości

Stała wartość nominalna dzięki występowaniu inflacji to stała nabywcza (jego realna wartość).

Rozwój form pieniądza w ujęciu historycznym:
- towary powszechnego użytku (sól, herbata, bursztyny, skóry zwierząt). Towar musiał by
trwały, podzielny i łatwy do przechowywania
- metale nieszlachetne miedź, brąz i szlachetne (mała ilość – duża wartość, ważony - > liczony - >
kulki - > monety
- banknoty, czyli koszty depozytowe
- pieniądz papierowy, symboliczny
- pieniądz bezgotówkowy tzw. skryptowy
- pieniądz elektroniczny

WYKŁADY, 16.04.12

SYSTEM PIENIĘŻNY, to zbiór instytucjonalnych uregulowa
dotyczących obiegu pieniądza, w którym zostają określone w szczególności: rodzaj pieniądza i
materiału pieniężnego, nazwa pieniądza, stosunek wymiany na złoty kruszec lub jego brak.

Wyodrębniamy różne systemy pieniężne ze względu na różne kryteria:

- ze względu metali pełniących rolę pieniądza możemy wyodrębni
:
* system wielometalowy czyli polimetaliczny (wtedy kiedy było kilka metali w obiegu)
* system dwumetalowy czyli bimetaliczny (srebro, złoto)
* system oparty na jednym metalu (złocie) czyli monometaliczny

- ze względu na wymienialność banknotów na złote monety:
* system pełnej wymienialności – tzw. system waluty złotej (istniał teoretycznie do 1914 roku)
* system sztabowo-złoty tzw. system waluty pozłacanej
* system dewizowo-złoty polega na tym, że waluta krajowa jest wymienialna na inną walutę której
wymienialność na złoto została utrzymana
* system wielodewizowy – obowiązuje od 1973 roku, nie ma wymienialność na pełen kruszec, na ich
straży stoją banki, w braku powiązań ze złotem system walut papierowych

Wartość nominalna, a wartość substancjonalna pieniądza:

18

- pieniądz pełnowartościowy, gdy nominał pokrywa się z wartością materiału pieniężnego
- pieniądz niepełnowartościowy (podwartościowy), którego wartość nominalna jest wyższa od
wartości materiału pieniężnego, najczęściej w przypadku banknotów
- pieniądz nadwartościowy, kiedy nominał oznaczony na pieniądzu jest niższy od wartości materiału
pieniężnego, najczęściej w przypadku niskich nominałów (drobne pieniądze)

Jeżeli w obiegu występują dwa rodzaju pieniądza, których oficjalna relacja wymienna różni się
od relacji ukształtowanej przez rynek działa prawo Kopernika – Greshama:
Pieniądz gorszy wypiera pieniądz lepszy z obiegu, krąży lepszy jest tezauryzowany.
Gorszym pieniądzem jest np. ten którego wartość substancjalna jest niższa od nominalnej, albo
pieniądz zepsuty, albo pieniądz, którego cena rynkowa jest wyższa od oficjalnej.

Rozwój pieniądza światowego.
Pieniądzem światowym może by
pieniądz, który wszystkie wymienione funkcje pełni w skali światowej.

1. Złoto
2. Waluty krajów silnych ekonomicznie (dolar amerykański, jen japoński, frank szwajcarski, funt

brytyjski)

3. Euro
4. Kraje MFW – SDR (specjalne prawa ciągnienia, posługują się nim kraje należące do

międzynarodowego funduszu walutowego)

Dlaczego ludzie decydują się przechowywa
pieniądz?
Zazwyczaj w celu wymiany lub tezauryzacji.

Popyt na pieniądz jest to ilość pieniądza (jednoimiennych jednostek pieniężnych) na jaką
zgłaszają zapotrzebowanie podmioty gospodarcze - > czyli ile pieniądza potrzebują do
dyspozycji

Zgodnie z równaniem wymiany Fishera:

M x V = P x Q

M – ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym
V – szybkość obiegu pieniądza ( tj. ile razy jednostka pieniężna została użyta do zawierania
transakcji w jednostce czasu), na ile sprawny jest obieg pieniądza zależy od techniki, rozwoju,
dąży do stabilizacji
P – przeciętny poziom cen dóbr (wraz z usługami i innymi transakcjami np. finansowymi)
Q – ilość transakcji w danym okresie (odpowiadająca ilości wszystkich dóbr)

Zatem: M = P x Q / V
Formuła zakłada neutralności pieniądza tj. że podaż pieniądza nie ma wpływu na realną wielkość
produkcji i realną stopę procentow.
Jeżeli przyjmiemy, że podaż pieniądza jest określona przez bank centralny, liczba transakcji w
danym krótkim okresie jest dana, a szybkość obiegu pieniądza jest stała (warunki
instytucjonalne), to wynika z tego że przeciętny poziom cen w gospodarce jest proporcjonalny do
nominalnego zasobu pieniądza w obiegu.

Jeżeli są dostępne dwa rodzaje aktywów:

1. Pieniądz w postaci najbardziej płynnej (nie przynoszącej odsetek)
2. Obligacje – jako symbol aktywów przynoszących dochód (a nie będące środkiem płatności)

19

To z utrzymywaniem pieniądza wiąże się koszt alternatywny.
Kosztem alternatywnym utrzymania pieniądza jest procent utracony w wyniku utrzymywania
aktywów w formie pieniężnej (gotówki lub wkładów na żądanie), a nie w formie
oprocentowanych obligacji.

W warunkach inflacji należy posługiwa
się realną stopą procentową.

Realna stopa oprocentowania obligacji to stopa nominalna pomniejszona o stopę inflacji. Jeżeli
nominalna stopa oprocentowania obligacji wynosi r, a stopa inflacji = pi, to realna stopa
oprocentowania obligacji= r – π , natomiast koszt przechowywania bogactwa w formie
pieniężnej można wyrazi
jako:

Kp = r – π – (-π) = r czyli jest on równy nominalnej stopie oprocentowania obligacji

Mimo to, ludzie decydują się na utrzymywanie pieniądza (to tzw. preferencja płynności)
Motywy utrzymywania pieniądza:

- transakcyjny, ludzie muszą posiada
środki niezbędne do zawierania transakcji
- przezorności, skłonność do utrzymywania pewnej kwoty pieniądza w celu pokrycia
nieprzewidzianych wydatków, korzyścią dla posiadacza gotówki jest to, że może on skorzysta
z okazji zakupu
- spekulacyjny (portfelowy), ludzie decydują się na utrzymywanie pieniądza z niechęci lub lęku przed
lokowaniem w inne formy aktywów mogą też przechowywa
pieniądz po to aby ulokowa
go w najbardziej korzystnej formie w najlepszym momencie (aby mie
go w gotowości, czekają na okazję lokaty)

Popyt na pieniądz będzie wzrastał gdy:
- wzrośnie nominalny dochód narodowy
- maleje nominalna stopa procentowa

W związku z działaniem powyższych motywów ludzie będą utrzymywali pieniądz kierując się swą
kalkulacją, porównaniem krańcowej korzyści z krańcowym kosztem przechowywania dodatkowej
złotówki.

SYSTEM BANKOWY

1. Banki komercyjne i ich rola
2. Kreacja pieniądza przez banki komercyjne
3. Miary zasobów pieniądza
4. Bank centralny i jego funkcje

BANKI KOMERCYJNE

CEL – MAKSYMALIZACJA ZYSKU

OBSZARY DZIAŁALNOŚCI:
- przyjmowanie wkładów (oprocentowanie rachunków i inne warunki prowadzenia)
- udzielanie kredytów za ustalone oprocentowanie
- lokowanie wolnych środków w papiery wartościowe i inne aktywa

20

- realizacja usług finansowych związane z obiegiem pieniądza np. realizacja przelewów

MARŻA ODSETKOWA – to różnica wysokości oprocentowania kredytów i wkładów, stanowi
dochód banku.

Banki komercyjne muszą spełnia
wymagania stawiane im przez obowiązujące przepisy (np. wymagania kapitałowe, bankowy fundusz
gwarancyjny)
Zapobiega to panice finansowej – czyli sytuacji, w której ludzie obawiają się, że bank nie będzie w
stanie wypłaci
depozytariuszom ich wkładów.

Kreacja pieniądza przez banki.
Banki komercyjne utrzymują rezerwy (na mocy decyzji banku centralnego oraz na podstawie
własnych kalkulacji i przezorności).
Potrzebują środki na realizację bieżących wypłat.

Mechanizm kreacji pieniądza kredytowego przez banki.
Wkład bankowy na żądanie (możliwość wystawiania czeków i itp.) - > bank zatrzymuje rezerwę - >
pozostałą część udziela jako kredyt - > kwota trafia do banku jako wkład - > itd. - > transakcje
opiewają na kwoty przekraczające początkowy wkład
Maksymalna ilość pieniądza możliwa do wykreowania przez banki komercyjne przy danej
stopie rezerw.
Współczynnik kreacji depozytów ( tzw. mnożnik depozytowy):

Kdp = 1 / Ro

Ro – stopa rezerwy obowiązkowej

Sk = Nd1 x Kdp
Czyli:
Sk = Nd1 x 1/Ro

Sk – suma możliwych do wykreowania kredytów
Nd1 – pierwsza nadwyżka depozytów w banku 1

Zatem w całym systemie bankowym potencjalnie może znaleźć się suma depozytów na kwotę:

Sd = D1 x 1 / Ro

D1 – depozyty pierwotne

Podaż pieniądza określamy zwykle jako wartość zasobów pieniądza znajdujących się w obiegu w
roli środka wymiany. Współcześnie, to jego ilość wprowadzona do gospodarki przez bank
centralny danego kraju.

Miary podaży pieniądza – to szersze definicje pieniądza.
Różnią się w poszczególnych krajach, jednak są tworzone zgodnie z podobnymi zasadami:

- M0, to najwęższa miara zasobów pieniądza (baza monetarna) pieniądz wielkiej mocy obejmuje
gotówkę w obiegu (banknoty i monety), pogotowie kasowe banków komercyjnych (ich rezerwy
gotówkowe i wkłady gotówkowe w banku centralnym - > gotówka w obiegu i systemie bankowym
- M1, …. depozyty bankowe wypłacane na żądanie, jest to tzw. pieniądz transakcyjny

21

- M2, to agregat obejmujący M1+depozyty terminowe do 2 lat i z terminem wypowiedzenia do 3
miesięcy
- M3, to M2+ dłużne papiery wartościowe do 2 lat (to państwowa miara zasobu pieniądza w Polsce)
- Im wyższy agregat tym niższy stopień płynności

Na koniec lutego 2012 w Polsce
Mo = 137 049, 7 mln zł
M1 = 455 694, 9 mln zł
M2 = 860 211, 5 mln zł
M3 = 872 119, 0 mln zł

BANK CENTRALNY, bank nadrzędny w stosunku do pozostałych banków, odpowiedzialny za
politykę pieniężną państwa.

FUNKCJE BANKU CENTRALNEGO:

1. Bank emisyjny, posiada wyłączność emisji pieniądza gotówkowego (czyli znaków

pieniężnych)

2. Bank banków, reguluje i utrzymuje rezerwy gotówkowe banków komercyjnych, udziela im

pożyczek

3. Bank państwa, utrzymuje fundusze skarbu państwa, obsługuje budżet państwa (przyjmuje

wpływy i wydatki) utrzymuje …….. państwa za granicą

4. Stabilizuje rynki finansowe, jako kredytodawca ostatniej instancji może wspomaga
5. banki komercyjne i inne instytucje finansowe by zapobiega
6. panice finansowej, prowadzi politykę kursową, dba o stabilność
7. Prowadzi i realizuje politykę pieniężną państwa kontrolując i regulując podaż pieniądza w

kreacji kredytów w gospodarce pienią

POLITYKA MONETARNA

Co określa rozmiary podaży pieniądza?

Gdy podaż pieniądza określimy jako M, M0 to baza monetarna to:

M = mk * M0 - > mk = M/M0

Mnożnik kreacji pieniądza obrazuje wielkość zmiany podaży pieniądza wywołanej zmianą bazy
monetarnej o jednostkę.

M0 = Gl + R

Gl – suma gotówki w obiegu (banknoty i bilon)
R – gotówka zgromadzona w systemie bankowym w postaci rezerw

M = Gl + D

D – suma depozytów bankowych

Zatem:

mk = (Gl + D / Gl + R) / D

22

otrzymamy

mk = [(Gl/d + 1)] / (Gl/D + R/D)

Gl/D – im niższa, tym większy będzie mnożnik I tym większa będzie podaż pieniądza, większe
depozyty - > większa możliwa kreacja pieniądza

Gl/D – zależy od wielu czynników np. sposobu wypłacania wynagrodzeń, upowszechnienia
rozliczeń bezgotówkowych (pozwala trzyma
mniej gotówki) także od oprocentowania wkładu.

R/D – im niższa, tym wyższy będzie mnożnik i tym wyższa będzie podaż pieniądza, zależy od
wysokości stopy rezerwy obowiązkowej, ale też od przezorności banków

mk, będzie zawsze większe od 1

………… banku centralnego na podaż pieniądza:
- stopa rezerw obowiązkowych
- stopa operacje otwartego rynku
- stopa redyskontowa

STOPA REZERW OBOWIĄZKOWYCH – to minimalna relacja rezerw gotówkowych banku
komercyjnego (w kasie banku i na koncie w banku centralnym) do ogólnej sumy wkładów
zgromadzonych w banku:

- zapewnia płynność i reguluje podaż pieniądza
- banki mogą utrzymywa
większe rezerwy ale nie mniejsze
- jeżeli bank centralny podnosi stopę rezerw obowiązkowych ponad poziom jaki same banki
utrzymywałyby - > ogranicza kreację kredytów - > obniża podaż pieniądza poprzez zmniejszenie
wartości mnożnika kreacji pieniądza - > spadek aktywności gospodarczej (wyższe oprocentowanie
kredytów)

STOPA REDYSKONTOWA (dyskontowa) to stopa procentowa pobierana przez bank centralny
od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym tzw. minimalna stopa pożyczkowa.

W polityce jest kilka stóp (referencyjna, lombardowa, redyskontowa)

STOPA DYSKONTOWA banku centralnego powinna by
ustalona na poziomie wyższym od stopy oprocentowania depozytów terminowych (by banki
sięgały po niego tylko w uzasadnionych przypadkach ale niższa od oprocentowania kredytów).

WZROST STÓP PROCENTOWYCH BANKU CENTRALNEGO powyżej poziomu stóp
procentowych na rynku składnia do utrzymywania wyższych rezerw - > obniżenie wartości mnożnika
- > spadek podaży pieniądza

OPERACJE OWARTEGO RYNKU, to skup lub sprzedaż papierów wartościowych ( np. bony
pieniężne NBP) przez bank centralny.

- Skup bonów lub obligacji zwiększa podaż pieniądza i pobudza poziom aktywności gospodarczej
- Sprzedaż papierów wartościowych zmniejsza podaż pieniądza (bank centralny wycofuje pieniądz z
obiegu)
- W tym instrumencie bank centralny oddziałuje bezpośrednio na wielkości bazy monetarnej

23

RÓWNOWAGA NA RYNKU PIENIĘŻNYM
W stanie równowagi zapotrzebowanie na pieniądz jest równe wielkości jego podaży.

Aby ceny były stabilne bank centralny dąży do utrzymania realnej podaży pieniądza na stałym
poziomie ( w danym okresie, przy danym poziomie PKB).

RYSUNEK 15

POLITYKA PIENIĄDZA EKSPANSYWNA – CEL – pobudzenie aktywności gospodarczej,
poprzez zwiększenie podaży pieniądza. Obejmuje:
- obniżenie stopy rezerwy obowiązkowej
- obniżenie stopy redyskontowej
- skup papierów wartościowych przez bank centralny

Krzywa podaży pieniądza przesuwa się w prawo, stopa procentowa spada.

POLITYKA PIENIĄDZA RESTRYKCYJNA – CEL – obniżenie popytu agregatowego, poprzez
ograniczenie podaży pieniądza i zmniejszenie płynności banków. Obejmuje:
- podnoszenie stopy rezerw obowiązkowych
- podnoszenie stopy redyskontowej
- sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny

Nie wszystkie instrumenty są stosowane jednocześnie!

Zwykle polityka banku centralnego opiera się w danym okresie na 1-2 instrumentach.

POLITYKA PIENIĘŻNA I JEJ WPŁYW NA SFERE REALNĄ:
Bank ma zwykle określony główny cel polityki pieniężnej może to by
stabilność cen, wysokość kursu walutowego.

Celem pośrednim jakimi kierują się banki centralne jest najczęściej prognozowana inflacja i do niej
dopasowują wysokości stóp procentowych.

Mechanizm transmisyjny polityki pieniężnej to kanał za pośrednictwem, którego oddziałuje ona na
produkcję (sfera realna).

GŁÓWNE PRAWIDŁOWOŚCI:
- wraz ze wzrostem stopy procentowej maleje popyt konsumpcyjny
- wraz ze wzrostem stopy procentowej maleje wielkość popytu inwestycyjnego
- w okresach recesji gdy pożądane jest pobudzenie aktywności gospodarczej bank centralny stosuje
ekspansywną politykę pieniężną
- w okresach wzrostu napięć inflacyjnych nadmiernego ożywienia grożącego załamaniem

WYKŁADY, 07.05.12
INFLACJA

1. Pojęcie i pomiar inflacji
2. Rodzaje inflacji
3. Skutki inflacji
4. Koncepcje przyczyn inflacji
5. Kontrola i ograniczanie inflacji

24

INFLACJA – to wzrost przeciętnego (ogólnego) poziomu cen w gospodarce w danym okresie (nie
krócej niż miesiąc)

POMIAR INFLACJI

- Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych CPI, mierzy relację wydatków na ustalony koszyk
dóbr konsumpcyjnych pomiędzy dwoma okresami (np. grudzień 2011 do grudnia 2010 lub grudzień
do listopada tego samego roku)

CPI = znak sumy (Ci1/Ci0 x ui0 x 100)

- ui0 waga dobra i mierzona udziałem w wydatkach w okresie bazowym
- ci0, ci1 cena dobra i w okresie bazowym t0 i badanym t1

(w tym przypadku waga pochodzi z okresu bazowego – indeks Laspeyresa
Indeks Paschego – wykorzystuje wagi okresu badanego – końcowego)

CPI – to najczęściej stosowana miara inflacji

CPI dla Polski:
CPI marzec 2012/marzec2011 = 103,9
CPI marzec 2012/uty2012 = 100,5

- Stopa inflacji towarów konsumpcyjnych – procentowy wzrost poziomu cen w danym okresie [(CPI1-
CPI0)/CPI0]x100
- W statystyce UE – zharmonizowany wskaźnik cen towarów konsumpcyjnych – HICP

- INFLACJ BAZOWA (NBP) – obrazuje długookresowy trend kształtowania się wskaźnika cen
towarów konsumpcyjnych, cel – wyeliminowanie z pomiaru wahań sezonowych i przejściowych
szoków podażowych, cechuje się bardziej wyrównanym przebiegiem do mierników inflacji bazowej
należą np.
- inflacja bazowa po wyłączeniu cen administrowanych (energii, gazu, ciepłej wody, CO, transportu
szynowego i mieszanego); (14%koszyka CPI)
- inflacja bazowa po wyłączeniu cen o najbardziej zmiennych
- inflacja bazowa po wyłączeniu cen żywności i paliw (41,8% koszyka CPI)
15% średnia obcięta

PPI – wskaźnik cen producentów (ceny na etapie producenta hurtu)

DEFLATOR PKB – odnosi się nie do konkretnego koszyka lecz do wszystkich dóbr

RODZAJE INFLACJI:

Ze względu na tempo zmian cen:
- PEŁZAJĄCA, wzrost przeciętnego poziomu cen nie przekracza 5 % rocznie
- UMIARKOWANA, wzrost przeciętnego poziomu cen w granicach 5-10% rocznie
- GALOPUJĄCA, dwucyfrowa, do 150% rocznie
- HIPERINFLACJA, powyżej 150% rocznie

Granice te nie są sztywne i bywają różnie ustalane.

Ze względu na jawność występowania:

25

- JAWNA, widoczny wzrost cen
- UKRYTA, w gospodarce centralnie planowanej, gdy ceny są sztywne – ustalone przez państwo,
objawia się niedoborem dóbr

Ze względu na możliwość przewidzenia:
- ANTYCYPOWANA, nazywana też inercyjną (uwzględniania w kalkulacjach)
- NIEANTYCYPOWANA

POJĘCIE KOJARZONE Z INFLACJĄ:

STAGFLACJA – współwystępowanie wysokiej inflacji i stagnacji gospodarczej lub recesji
(przyczyna – pchanie inflacji przez koszty)
SLUMPFLACJA – jednoczesny wzrost inflacji i spadek produkcji (wzrost bezrobocia)
DEZINFLACJA – spadek tempa wzrostu cen (spowolnienie inflacji)
DEFLACJA – spadek przeciętnego poziomu cen; przeciwieństwo inflacji
SPIRALA INFLACJI – samowspomaganie się wzrostu cen, dochodów i kosztów, które oddziałują
nawzajem na siebie raz ciągnąc innym razem pchając pozostałe w górę, czyli samoczynny proces
dostosowań cenowych
SKUTKI INFLACJI

- Skutki inflacji zależne są od jej rodzaju
- Pozytywne skutki – wywołuje inflacja pełzająca, przewidywalna i zrównoważona
* oddziałuje pozytywnie na wzrost gospodarczy przez poprawę rentowności (stopy procentowe realne
i płace realne zwykłe rosną wolniej niż ceny)
* umożliwia pożądane zmiany relacji centowych (co ułatwia efektywną alokację zasobów)

- Negatywne skutki wywołuje głównie inflacja wysoka, niezrównoważona i nieantycypowana.
Główne negatywne skutki inflacji:
* zniekształcenie informacji rynkowej (jedne ceny wzrosły, inne nie, wszyscy są zdezorientowani,
naruszenie kalkulacji, paniczne podejmowanie zbyt szybkich nieprzemyślanych decyzji)
* ucieczka od pieniądza (spadek siły nabywczej, strata z posiadania gotówki co jest równe stopie
inflacji, ludzie starają się minimum środków utrzymywa
w gotówce płynnej, nawet lokata jest mało opłacalna i mało bezpieczna – inwestycja w
nieruchomości, dzieła sztuki i itp.)
* nieuzasadniona redystrybucja dochodów (tracą grupy, które otrzymują stabilne dochody nominalne
w szczególności pracownicy strefy budżetowej, emeryci, właściciele kont oszczędnościowych,
pożyczkodawcy. Zyskują grupy o dużej sile przetargowej, które potrafią sobie szybko wywalczy
podwyżki, niektóre grupy związkowe, zawodowe, czasem zyskuje państwo, które zadłużało się u
obywateli)
* wzrost niepewności (osłabia inwestowanie), (popyt inwestycyjny jest wrażliwy, bo inwestycje
pochłaniają duży kapitał i angażują budżet na duży okres, inwestor nie ma jasności co do tego czy
warto czy nie warto inwestowa
, dlatego się wstrzymują z decyzją inwestowania, inflacja nie sprzyja inwestowaniu)
* spadek konkurencyjności dóbr eksportowanych (zależy od ceny dóbr eksportowanych i
importowanych)
* „koszty zmiany menu” (rosną koszty procesów gospodarczych np. w postaci częstych zmian w
cennikach, kartach)

KONCEPCJE PRZYCZYN INFLACJI

- MONETARNA (neoilościowa) teoria inflacji – Friedman

26

Tempo wzrostu cen zależy od tempa wzrostu podaży pieniądza – czyli od polityki banku centralnego,
inflacja jest skutkiem błędów w tej polityce

- POPYTOWA TEORIA INFLACJI
Jeżeli popyt rośnie, a gospodarka znajduje się w sytuacji pełnego wykorzystania zdolności
wytwórczych, to produkcja nie może już dalej wzrasta
, więc rosną ceny

LUKA INFLACYJNA – to różnica między wielkością łącznego popytu na towary, a wielkością
dochodu narodowego odpowiadającego poziomowi produkcji potencjalnej

Nie jest istotne dlaczego popyt agregatowy wzrósł, przyczyną może by
wzrost wydatków rządowych (w tym dodruk pustego pieniądza), inwestycji (np. związane z wojną w
odległym kraju) lub eksportu netto.

RYSUNEK

- INFLACJA KOSZTOWA (pchana przez koszty)
Przyczyna inflacji jest wzrost przeciętnych kosztów produkcji (niezależnie od zagregowanego
popytu). Przedsiębiorstwa przerzucają wzrost kosztów w ceny i dlatego pojawia się inflacja.

W zależności od tego, jaka jest bezpośrednia przyczyna wzrostu kosztów wyróżnia się inflację:

1. Płacową (płace rosną niezależnie od wielkości popytu na pracę)
2. Wywołaną przez wzrost zysków (monopol) mogą dąży
3. do wzrostu zysków niezależnie od rozmiaru popytu)
4. Wywołaną przez wzrost cen dóbr importowanych
5. Wywołaną przez wzrost podatków (przerzucanych w ceny gdy producenci mają na ceny

wpływ)

RYSUNEK

Kontrola i ograniczanie inflacji:

- Kontrola podaży pieniądza
- Redukcja wydatków budżetowych, dążenie do pokrywania wydatków państwa wpływami z
podatków
- Osłabienie presji na wzrost kosztów np. poprzez osłabienie pozycji monopolistycznej firm lub
poprzez wprowadzanie odpowiednich systemów rokowań zbiorowych

8-9 maja 2012 – posiedzenie RPP
Decyzja o podniesieniu stóp % NBP



Stopa referencyjna z 4,5 % do 4,75%



Stopa lombardowa z 6 % do 6,25 %



Stopa depozytowa z 3% do 3,25 %



Stopa redyskontowa weksli z 4,75% do 5%

Problem – walka z inflacją może grozi

27

recesją gospodarczą

BEZROBOCIE

Jest to sytuacja, w której część osób w wieku produkcyjnym, zdolnych i gotowych do podjęcia
pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce nie znajdują się w pracy i mimo
podejmowania wysiłku.

Bezrobotny – osoba zdolna i gotowa do podjęcia pracy, poszukująca pracy

Ludność w wieku produkcyjnym:

- aktywna zawodowa (zasób siły roboczej): pracująca, bezrobotna
- bierna zawodowo

Aktywni zawodowo = osoby pracujące + bezrobotni
Bierni zawodowo = pozostałe osoby w wieku produkcyjnym (leczący się, kobiety opiekujące się dzie
mi, zniechęceni do szukania pracy, niezdolni do pracy)

WSKAŹNIK AKTYWNOŚCI ZAWODOWEJ

Liczba aktywnych zawodowo / ludność w wieku produkcyjnym * 100

WSKAŹNIK ZATRUDNIENIA

Liczba pracujących / ludność w wieku produkcyjnym * 100

Na przykład na koniec IV kwartału 2011, współczynnik aktywności zawodowej = 56,3%, wskaźnik
zatrudnienia = 50,8%
Liczone dla populacji w wieku 15 lat i więcej

MIARY BEZROBOCIA:

- liczba bezrobotnych (w tysiącach)
- stopa bezrobocia

Liczba bezrobotnych / liczba aktywnych zawodowo * 100

METODY POMIARU BEZROBOCIA wg źródeł danych:

- bezrobocie rejestrowane
- bezrobocie wg BABEL (badania aktywności ekonomicznej ludności)

BEZROBOCIE REJESTROWANE – wg danych urzędów pracy, które stosują ustawową definicję
bezrobotnego, zgodnie z obowiązującą ustawą (ustawa o promocji zatrudnienia i instytucjonalności
rynku pracy z 20.04.2004 z późniejszymi zmianami)

BADANIA BABEL – jako bezrobotne nazywają osoby, które w danym tygodniu nie pracowały
aktywnie, poszukiwały pracy i są gotowe ją podjąć (badania ankietowe, kwartalne)

Liczba bezrobotnych i stopa bezrobocia liczone wg tych metod różnią się:

28



Np. wg danych GUS

- stopa bezrobocia rejestrowanego na koniec grudnia 2011 wynosiła 12,5%
- wg BABEL na koniec IV kwartału 2011 wynosiła 9,7%

Na koniec marca 2012 stopa bezrobocia rejestrowanego wynosiła 13,3%

- STRUMIEŃ NAPŁYWU do zasobu bezrobocia:
* z zasobu zatrudnienia (zwolnienia, odejścia z pracy)
* osoby wchodzące na rynek pracy po raz pierwszy (absolwenci szkół, osoby wracające na rynek
pracy po przerwie)
- STRUMIEŃ ODPŁYWU z zasobu bezrobocia:
* osoby otrzymujące pracę
* bezrobotni przechodzący w stan bierności zawodowej (emerytura, zniechęcenie, rezygnacja)

- ZMIANA ZASOBU BEZROBOCIA zależy od różnicy pomiędzy napływem, a odpływem z
bezrobocia

BEZROBOCIE MA STRUKTURY I JEST ZRÓŻNICOWANE ZE WZGLĘDU NA:
- płe

- wiek
- poziom wykształcenia
- miejsce zamieszkania (miasto/wieś)

Badania wykazują, że bezrobocie jest zróżnicowane właśnie w tych przekrojach.

RODZAJE BEZROBOCIA:

1. Ze względu na okres pozostawania bez pracy, wyróżniamy bezrobocie

- krótkookresowe (do 3 miesięcy)
- średniookresowe (do 12 miesięcy w Polsce w niektórych krajach do 6 miesięcy)
- długookresowe (ponad 12 miesięcy)

2. Ze względu na jawność występowania

- jawne (ujęte w statystykach)
- ukryte (np. jako zatrudnienie w niepełnym wymiarze czasu pracy, poniżej kwalifikacji, ewentualnie –
przerosty zatrudnienia) w gospodarce centralnie planowanej

3. Z punktu widzenia przyczyn (najważniejsze!)

- frykcyjne, w gospodarce trwają zmiany, jedne firmy są otwierane inne zamykane, występują
dostosowania krótkoterminowe, jest to normalne trwa do 3 miesięcy
- strukturalne, wynika z głębokich niedopasowań strukturalnych w gospodarce, np. zawody
niepotrzebne (filozofia i itp.), terytorialnych. Wiąże się z upadaniem jednych gałęzi, a upadaniem
innych, nierównomierny rozwój kraju. Jest trwałe. Frykcyjne może się przekształci
w strukturalne.
- klasyczne (płacowe), czasami zalicza się je do strukturalnego. Pochodzi stąd, że płace w gospodarce
utrzymywane są na poziomie przewyższającym płacę równowagi np. z powodu zbyt wysokiej płacy
minimalnej. Współcześnie pewne znaczenie ma takie, teoria płac efektywnościowych sugerują że
pracodawcy mogą stosowa
płace wyższe od płacy równowagi by ograniczy
rotacje pracowników oraz zapewni

29

wyższą wydajność
- wynikające z niedostatku popytu, zwane też keynesowskim
- sezonowe
WYKŁADY, 21.05.12
BEZROBOCIE cdn.

Z punktu widzenia akceptacji poziomu pracy, bezrobocie:
- dobrowolne, w gospodarce jest możliwe znalezienie zatrudnienia za typowe wynagrodzenie ale
bezrobotni nie akceptują proponowanych warunków
- przymusowe, bezrobotni chcieliby podjąć pracę za typowe wynagrodzenie ale nie mają takiej
możliwości

Z punktu widzenia powiązania z sytuacją na rynku pracy, bezrobocie:

- odpowiadające równowadze
- bezrobocie w stanie nierównowagi na rynku pracy

Nawet w stanie równowagi na rynku pracy będzie występował pewien odsetek bezrobotnych!

NATURALNA STOPA BEZROBOCIA – odpowiada stanowi równowagi na rynku pracy, nie
występuje automatycznie w długim okresie .
Oznacza typowy dla danej gospodarki poziom bezrobocia. Bezrobocie rzeczywiste waha się wokół
niego.
Bezrobocie naturalne jest klasyfikowane jako dobrowolne (część osób nie akceptuje płacy
równowagi).

BEZROBOCIE NATURALNE to z punktu widzenia przyczyn – bezrobocie: frykcyjne,
strukturalne i płacowe.

RYSUNEK 1 , bezrobocie naturalne – frykcyjne i strukturalne

RYSUNEK 2 , bezrobocie naturalne z uwzględnieniem bezrobocia płacowego

Wysokość naturalnej stopy bezrobocia jest zmienna, była początkowo – lata 50, 60 szacowana dla
krajów uprzemysłowionych na 3-4%, później wzrosła do 8% w latach 80,90 obecnie ok 7-8%. W
Polsce na początku stulecia ok 11%, obecnie nieco niższe.

PRZYCZYNY WZROSTU BEZROBOCIA NATURALNEGO:

- narastające niedopasowania zawodowe i kwalifikacyjne wywołane szybkimi zmianami
technologicznymi i wymaganiem coraz wyższych i specyficznych kwalifikacji. Ponadto sygnały
rynkowe okazują się w tym wypadku niewystarczające dlatego rozwinęło się prognozowanie, które
daje jednak przybliżone wyniki
- rozwój poziomu zabezpieczenia osób bezrobotnych, które mogą zniechęca
do poszukiwania pracy, zmiany zawodu czy dokształcania się
- wzrost siły związków zawodowych od lat 70, które powoduje utrzymywanie się płac na zbyt
wysokim poziomie

BEZROBOCIE CYKLICZNE wyraża odchylenie bezrobocia rzeczywistego od jego naturalnego
poziomu, ma charakter przymusowy

30

BEZROBOCIE PRZYMUSOWE ma miejsce wtedy, gdy bezrobotni są gotowi przyjąć pracę za
stawkę płacy obowiązującą na rynku, ale nie mogą znaleźć pracy

RYSUNEK 3, bezrobocie keynowskie

HISTEREZA W BEZROBOCIU:
Zjawisko obserwowane od lat 80. Utrzymywanie się bezrobocia na wysokim poziomie po
przejściowym spadku popytu w gospodarce mimo ponownego jej wzrostu.
Przyczyny:
- ubytek kapitału ludzkiego (deprecjacja kapitału ludzkiego spowodowana bezrobociem)
- ubytek kapitału rzeczowego (w okresie recesji przedsiębiorcy wyzbywają się części wyposażenia,
którego potem brakuje + część jest przestarzała)
- siła liderów (utrzymują wysokie płace i blokują wejścia outsiderów)

SKUTKI BEZROBOCIA
POZYTYWNE, wywołuje bezrobocie frykcyjne czyli przejściowe:
- warunkuje pomyślny przebieg przekształceń strukturalnych i rozwojowych w przedsiębiorstwach
- możliwa staje się racjonalizacja zatrudnienia poprzez odpowiednią realokację zasobu pracy
- uruchamia się konkurencja o miejsca pracy, co sprzyja racjonalnym i odpowiedzialnym wyrobom
kierunku i poziomu kształcenia
- umocnieniu ulega dyscyplina pracy
- zwiększa się odpowiedzialność związków zawodowych za ewentualne naciski na wzrost
wynagrodzeń

NEGATYWNE, wywołuje głównie bezrobocie długookresowe, w ujęciu makroekonomicznym:
- niezupełne wykorzystanie czynników produkcji (mierzone kosztami utraconych możliwości) wyraża
je tzw. luka PNB czyli różnica pomiędzy potencjalnym PNB, a rzeczywistym PNB. Jej rozmiary
opisuje prawo Okuna: stanowi ono, że dla każdego punktu procentowego wzrostu rzeczywistej stopy
bezrobocia powyżej jego natężenia stopy, luka PNB powiększa się o ok 2-2,5%.
- drenaż pieniędzy publicznych – wypłaty zasiłków dla bezrobotnych (środków z ubezpieczenia od
bezrobocia lub w PL z Funduszu Pracy – często nie wystarcza i konieczne jest dofinansowanie z
budżetu), finansowanie programów przeciwdziałaniu bezrobociu
- zmniejszenie przychodów budżetowych państwa
- mniejsze wpływy z podatków, mniejsze składki na ubezpieczenia społeczne i itp.
- emigracja ludności – jeżeli ludzie nie widzą szans na zatrudnienie w kraju

W ujęciu mikroekonomicznym:
- spadek dochodów rodzin i zagrożenie ubóstwem i jego skutkami
- społeczno – psychologiczne następstwa bezrobocia

Makroekonomiczna polityka ograniczania bezrobocia – obejmuje instrumenty polityki fiskalnej i
pieniężnej, poprzez które państwo oddziałuje na popyt zagregowany jeżeli występuje bezrobocie
przymusowe lub jest ukierunkowana na tworzenie korzystniejszych warunków do prowadzenia
działalności gospodarczej dla przedsiębiorstw

Mikroekonomiczna polityka ograniczania bezrobocia –dzieli się na aktywną i pasywną

AKTYWNA, ma na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy i jego sprawności oraz redukcję
bezrobocia, poprzez:
- usługi pośrednictwa pracy

31

- szkolenia zawodowe
- organizowanie robót publicznych
- prace interwencyjne
- udzielanie pożyczki przedsiębiorstwom na tworzenie nowych miejsc pracy lub samozatrudnienia
- staże dla absolwentów

PASYWNA, ma na celu zabezpieczenie materialne osób bezrobotnych. Obejmuje też ograniczenie
podaży pracy. Obejmuje zasiłki dla bezrobotnych, umożliwianie wcześniejszego przechodzenia na
emeryturę, obniżanie wieku emerytalnego

PHILIPS, wprowadził statystyczną zależność pomiędzy miarami płac nominalnych, a stopą
bezrobocia. Stwierdził, że wyższym poziomom stopy bezrobocia odpowiada niższe tempo wzrostu
płac nominalnych wraz z poprawą koniunktury bezrobocia maleje, a płace nominalne w szybszym
tempie.

32