Wyk!ad :

„Co si" dzieje mi"dzy lud#mi?”

INTERAKCJE cz. II

dr Dariusz Rosi$ski

•

podstawowe za!o%enie:

ka!da interakcja spo"eczna ma

zawsze charakter (przynajmniej w jakiej# cz$#ci)
spektaklu obliczonego na sprawienie odpowiedniego
wra!enia na widzach

•

podobnie jak u Berne’a –

#wiat (szczególnie #wiat spo"eczny)

rozgrywa si$ na wielu poziomach naraz.

•

Goffman mówi o

badaniu instytucji spo!ecznych

Erving Goffman - %ycie jako spektakl

•

wyodr"bnione obszary dzia!a$ ludzkich mo%na bada& z czterech

perspektyw:

1.

techniczna – rozpatruje dzia!ania z punktu widzenia

efektywno'ci lub nieefektywno'ci. Zachowania ludzi s( traktowane

jako zorganizowane systemy zmierzaj(ce do okre'lonych celów.

2.

polityczna – analizuje dzia!ania z punktu widzenia kontroli

spo!ecznej, reguluj(cej wysuwanie %(da$ i pos!ugiwanie si"

sankcjami. Polityka to sfera dzia!a$, jakich ka%dy z uczestników

mo%e wymaga& od innych oraz sfera kar i nagród, które s!u%(

wzmacnianiu tych wymaganych zachowa$

Erving Goffman - %ycie jako spektakl

3.

strukturalna – instytucja mo%e by& rozpatrywana z punktu

widzenia horyzontalnych i wertykalnych podzia!ów spo!ecznych

oraz stosunków mi"dzy poszczególnymi grupami

4.

kulturowa – w tej analizie stosuje si" kategorie warto'ci zasad

moralnych, wp!ywaj(cych na dzia!ania ludzi (warto'ci, które

odnosz( si" do mód, zwyczajów, kwestii smaku, grzeczno'ci i

dobrych manier, do ostatecznych celów i normatywnych

ogranicze$ dzia!ania

Erving Goffman - %ycie jako spektakl

•

Goffman proponuje pi(t( perspektyw" –

dramaturgiczn"

•

Goffman koncentruje si" na epizodach spo!ecznych, na interakcji jako:

•

„spotkaniu”

•

i

„okazji”

•

patrzy na ludzi

jak na samodzielnych aktorów, którzy daj" przed

sob" wzajemnie przedstawienia.

Erving Goffman - %ycie jako spektakl

rozgrywaj( si" one zawsze w jakiej'

zorganizowanej pierwotnie

przestrzeni spo!ecznej

•

Gdy w trakcie wykonywania przez nas jakiej' czynno'ci pojawia si" obserwator,

mo%emy dostrzec u siebie bezwiedn( zmian" zachowania – odkrywamy, %e

staramy si" dobrze wypa'& w jego oczach, a przynajmniej %e spojrzenie drugiego

ma uchwytne znaczenie dla naszego zachowania

•

na

ludzkie dzia"anie mo%na spojrze& jak na przedstawienie

•

na

!ycie spo"eczne jak na przestrze% teatraln&, w której dzia!ania

ludzkie s( wyst"pami

Erving Goffman - %ycie jako spektakl

Motywacja

Dobrze wypa'& w oczach

obserwatorów

Wyst"py te s( zarówno:

•

indywidualne

•

jak i grupowe, zespo!owe (szczególnie instytucje spo!eczne)

Erving Goffman - %ycie jako spektakl

•

regu!y dramaturgiczne - znacz(ce w codziennym %yciu

spo!ecznym

•

„Jednostka dzia!a tak, by w sposób umy'lny lub mimowolny

wyrazi& siebie, a inni pozostaj( pod jakim' jej wra%eniem”

•

zachowanie cz!owieka stanowi znacz(c( ekspresj" i wywiera na

innych wra%enie.

•

wra!enia, które odbieraj( inni, buduj" obraz jednostki – ze
wzgl"du na te wra%enia b"d( j( oni:

ocenia', interpretowa' i

zachowywa' si" wobec niej w okre'lony sposób.

Erving Goffman - %ycie jako spektakl

•

inauguracyjny wyst$p („pierwsze wra!enie”) – cho& to

codzienno'& to ma dla aktorów szczególne znaczenie, zachowanie

osoby wywo!uje wi"cej wra%e$ ni% chce ona przekaza&

•

asymetria procesu komunikacyjnego

•

widzowie zmuszeni s(

„na kredyt” (interakcja na kredyt)

wierzy' wyst$puj&cemu – je'li wra%enia, które do nich

docieraj(, nie s( wyra#nie sprzeczne z deklaracjami, z

przekazywanymi celowo informacjami!

Erving Goffman - %ycie jako spektakl

Sytuacja interakcji spo!ecznej jest

nacechowana

hipotetyczno#ci" – trafno'& obrazu innych, który sobie

konstruujemy, zawsze jest problematyczna, tak samo jak dla

wyst"puj(cego problematyczna jest akceptacja, jakiej udziela mu

publiczno'&!!!!

•

interakcja jako ci(g wyst"pów, rozwijaj(cych si" w czasie, gdzie
aktorzy i publiczno'&

zmieniaj& si$ rolami, przekazuj&c

informacje na swój temat, co stanowi razem wst$pne
porozumienie (dora#n( zgod") – okre'lony obraz

zaanga%owanych osób

Erving Goffman - %ycie jako spektakl

•

strefy dzia!ania ludzi – najistotniejszy podzia! stref to:

•

scena i kulisy.

•

indywidualny wyst$p – fasada

•

na fasad" sk!adaj( si":

•

dekoracja i u%ywane rekwizyty ( nie tylko rzeczy ale i gotowe

symbole, kalki czy klisze j"zykowe lub behawioralne u%ywane w

trakcie wyst"pu).

Jak zorganizowane s( wyst"py???

•

fasada osobista – obejmuje powierzchowno'& i sposób bycia –
jest

czym# raczej wybieranym ni! tworzonym, komponowana

jest ze sta!ych stereotypowych elementów. Niekiedy jest to
powielenie wzorca

•

sytuacja komplikuje si" w przypadku zespo!ów graj(cych (osoby

które s( zainteresowane w utrzymaniu okre'lonego wra%enia) –

musz( wytworzy& w!asn( organizacj" by przedstawienie mog!o si"

uda& (problem z identyfikacj( z rol(, zespo!em itp.)

Erving Goffman - %ycie jako spektakl

•

spójno#$ zespo!u: wa%ne jest wzajemne zaufanie cz!onków

zespo!u graj(cego, w!a'ciwe przygotowanie kandydatów (do

poszczególnych ról) i dobre instrukcje

•

spójno'& dzi"ki np.

kole!e%sko#ci - „koleg( z zespo!u jest kto',

od czyjej dramaturgicznej wspó!pracy jest si" zale%nym w

narzucaniu publiczno'ci okre'lonej definicji sytuacji”

•

zespó! tworz( osoby zainteresowane utrzymaniem okre'lonego

wra%enia, okre'lonej definicji sytuacji (przynajmniej zgodnie

wspó!pracuj( nad ich utrzymaniem

Erving Goffman - %ycie jako spektakl

•

selekcja (odpowiednie obsadzanie ról mi"dzy cz!onków zespo!u,

jako element przygotowania)

•

rozmowy inscenizatorskie

•

zmowa zespo"u i stosunek do nieobecnych (do przysz!ej lub

by!ej widowni)

•

komunikacja nie w stylu przedstawienia (szczególnie spaja

zespó! i tworzy barier" mi"dzy nimi a publiczno'ci() - np.
zakulisowe obmowy (sekret zespo!u)

Tajemnice wi"zi spo!ecznej

•

Goffman przedstawi! klasyfikacj" sekretów (np. wi(zanie si" z zespo!em odbywa

si" poprzez uzyskiwanie dost"pu do coraz wa%niejszych sekretów):

1.

wstydliwe (czarne)

2.

strategiczne

3.

wewn%trzne

4.

powierzone

5.

nieobowi"zuj"ce (swobodne)

•

Zespó! graj(cy musi uwa%a& na tzw. role poboczne (z uwagi na to co mo%e si"

sta& z sekretami i... z zespo!em)

Erving Goffman - %ycie jako spektakl

role poboczne:

•

informator (szpieg)

•

klakier

•

„wtyczka” (rzecznik interesów widowni)

•

specjalista

Erving Goffman - %ycie jako spektakl

•

robi$ wra&enie czy dzia!a$???

•

problem stale obecny w %yciu, nabiera ostro'ci wtedy, gdy np. wykonywana

praca zawodowa z trudem poddaje si"

dramatyzacji (praca na pokaz,

ostentacyjne pró%nowanie itp.)

•

przedstawienie jest lepiej odbierane, gdy fasada graj(cego stanowi

idealizacj$ (prezentowany obraz siebie zawiera uwznio'laj(ce elementy,

zgodnie z oficjalnymi warto'ciami spo!ecze$stwa)

•

wszyscy s( tego 'wiadomi - nie przeszkadza to w pozytywnej ocenie

graj(cego je'li umiej"tnie pos!uguje si" symbolami; idealizacja mo%e

przybiera& charakter negatywny - kto' stylizuje si" (albo lansuje) na

wyn"dznia!ego by otrzyma& wsparcie (szczególnie wa%ny spójny obraz)

Erving Goffman - %ycie jako spektakl

•

fachowe wykonanie roli oszusta (

fa!szywa prezentacja) „os!abia nasze

przekonanie o istnieniu koniecznego zwi(zku mi"dzy moralnym prawem do

odgrywania jakiej' roli i techniczn( umiej"tno'ci( jej odgrywania”

•

wykrycie fa!szywej prezentacji ma donios!e konsekwencje dla ca!okszta!tu

stosunków danej osoby z innymi (fa!sz w jednej dziedzinie rzutuje na ocen"

wszelkich jej dzia!a$) - mo%e to prowadzi& do specyficznej sytuacji: osoba

wiedz(c o tym, %e istnieje gro#ba, i% ogl(daj(ca wyst"p publiczno'& odniesie z!e

wra%enie, mo%e si" poczu& tak

zawstydzona sytuacj&, %e sama pogr&!y

swój wyst$p

Erving Goffman - %ycie jako spektakl

•

„prze%ywaj(c taki niezawiniony wstyd, jednostka mo%e

przypuszcza&, %e wszyscy to widz(. Czuj(c za', %e jest w taki sposób

widziana, mo%e s(dzi&, %e swym wygl(dem potwierdza fa!szywe o

sobie opinie. I sama mo%e si" jeszcze bardziej pogr(%y&, podejmuj(c

takie dzia!ania obronne, do jakich uciek!aby si", gdyby by!a naprawd"

winna. W ten sposób wszyscy jeste'my zdolni przeobrazi& si" w

naszych w!asnych oczach w najgorsz(, jak( tylko mo%na sobie

wyobrazi&, osob", jakiej inni nie potrafi( sobie nawet

wyobrazi&” (Goffman)

Erving Goffman - %ycie jako spektakl