Relacje międzygrupowe

II

Wstęp do psychologii

społecznej II

I rok studiów

wykład 12, 07-08.06.2005

Marek Cielecki

Teoria kategoryzacji - ujęcie t. pojęć
naturalnych:

• Przyczyną dyskryminacji może być także

depersonalizacja członków grup obcych:

odebranie im cech jednostkowych. Przyjęcie

tej tezy wymaga odejścia od założeń teorii

akcentuacji, a odwołania się do teorii pojęć

naturalnych i prototypów.

• Zgodnie z teorią pojęć naturalnych:

–

obiekty nie muszą posiadać wszystkich cech

definiujących daną kategorię

–

pewne obiekty są lepszymi egzemplarzami danej

kategorii, niż inne

–

nie ma wyraźnych granic między kategoriami

–

pewne cechy są ważniejsze dla określenia danej

kategorii, niż inne

Teoria kategoryzacji - ujęcie t. pojęć
naturalnych - c.d.:

• Pojęcia naturalne mają budowę

hierarchiczną. Przy przechodzeniu od

schematów ogólnych do szczegółowych

– zwiększa się bogactwo treściowe pojęcia
– zmniejsza się specyficzność pojęcia
– zwiększa się konkretność i wyrazistość pojęcia

• Pojęcia z poziomu środkowego w

hierarchiach 3-stopniowych są najbardziej

funkcjonalne, ponieważ są jednocześnie

dość ogólne, specyficzne i konkretne. M.in.

– są najbardziej ogólnymi, jakie można sobie

wyobrazić

– wywołują takie same wrażenia

proprioceptywne i kinestetyczne

Teoria kategoryzacji - ujęcie teorii pojęć
naturalnych - c.d.:

• Istnieją dwa stanowiska co do istoty

reprezentacji na poziomie podstawowym:

– W ujęciu prototypowym na poziomie tym

zakodowane są prototypy, tj. uogólnione
reprezentacje egzemplarzy (uśrednienie,
modalny, idealny, pierwszy).

– W ujęciu egzemplarzowym nie istnieją

uogólnione reprezentacje egzemplarzy.
Uogólnienie następuje, gdy nowy obiekt
porównywany jest z już istniejącą
reprezentacją podobnego obiektu (pierwszy,
typowy).

Teoria kategoryzacji - ujęcie teorii pojęć
naturalnych - c.d.:

• W ramach tego ujęcia postuluje się różne

tezy szczegółowe nt. sposobu
reprezentowania grupy własnej i obcej:

– ujęcie egzemplarzowe - zarówno grupa

własna, jak i obca w postaci egzemplarzy, ale
więcej egzemplarzy w grupie własnej

– ujęcie mieszane - grupa obca tylko jako

prototyp, własna - zarówno jako prototyp, jak
i egzemplarze

– ujęcie prototypowe - obie grupy jako

prototypy, ale własnej wciąż modyfikowany, a
obcej - stały

Teoria kategoryzacji - ujęcie teorii pojęć
naturalnych - c.d.:

• Zgodnie z koncepcją depersonalizacji

– na ogół stwierdza się silniejsze różnicowanie

pomiędzy członkami grupy własnej, niż grupy

obcej

– personalizacja grupy obcej powoduje redukcję

dyskryminacji; nie wystarcza przy tym jej

poznawcze rozbicie na mniejsze, ale konieczne

jest przejście z poziomu spostrzegania

kategorialnego na indywidualny

• Wbrew koncepcji depersonalizacji

– redukcja dyskryminacji drogą kontaktu z

poszczególnymi członkami grupy obcej jest

nieskuteczna, wzrost pozytywnych

ustosunkowań nie generalizuje się na całą grupę

Teoria kategoryzacji - ujęcie teorii pojęć
naturalnych - c.d.:

• Wbrew koncepcji depersonalizacji - c.d.:

– jeśli grupa własna spostrzegana jest jako

mniejszościowa, różnicowanie między jej

członkami jest słabsze, niż między członkami

grupy obcej

– gdy status grupy własnej jest zagrożony, osoby

silnie identyfikujące się z nią spostrzegają ją jako

mniej zróżnicowaną, a osoby słabo identyfikujące

się - jako bardziej zróżnicowaną, niż grupa obca

– w zależności od oczekiwania współpracy vs

współzawodnictwa, inaczej spostrzegane są

grupy jako całości, a inaczej - poszczególni ich

członkowie

– inaczej funkcjonują stereotypy grupy jako

całości, a inaczej - typowego jej członka

Teorie uprzedzeń ukrytych :

• Uprzedzenia jako postawy niezgodne z

deklarowanym systemem wartości mogą

funkcjonować w sposób ukryty. Wymienia

się następujące teorie ukrytych uprzedzeń

rasowych:

– nasilenia reakcji - sprzeczność między różnymi

uczuciami

– rasizmu awersyjnego - sprzeczność między

uczuciami a wartościami liberalnymi

– rasizmu współczesnego i symbolicznego -

sprzeczność między uczuciami a wartościami

konserwatywnymi

– skruchy - sprzeczność między zachowaniem a

wartościami; skruchą reagują słabo uprzedzeni

Teorie uprzedzeń zautomatyzowanych:

• Zgodnie z dwustopniowym modelem

Devine, myślenie stereotypowe pojawia się
automatycznie, ale może być świadomie
kontrolowane.

• Zgodnie z dwuprocesowym modelem

tłumienia myśli Wegnera monitorowanie
myślenia ze względu na zawartość treści
stereotypowych jest automatyczne, łatwe i
aktywizuje je, zaś generowanie treści nie
zawierających stereotypów jest
kontrolowane, trudne i co wymaga
zaangażowania znacznych zasobów
poznawczych.

Teorie uprzedzeń zautomatyzowanych -
c.d.:

• W związku z powyższym, aktywne

tłumienie stereotypów, szczególnie w
sytuacji obciążenia poznawczego, może
prowadzić do paradoksalnego wzrostu
obecności treści stereotypowych w
myśleniu i działaniu. Dlatego np.:

– po usunięciu czynnika tłumiącego ujawniają

się one z większą siłą („efekt sprężyny”)

– polepsza się zapamiętywanie danych

stereotypizujących, a pogarsza się
zapamiętywanie danych personalizujących

Redukcja uprzedzeń:

• Hipoteza kontaktu: osobisty, nasycony

przyjaźnią, między członkami grup o
równym statusie, przy wspólnych celach,
współpracy, wsparciu autorytetów/norm.

• Modele przekształceń poznawczych:

– buchalteryjny/księgowania
– nawrócenia/przekształceniowy (najsłabszy)
– subtypizacji/wykształcenia stereotypu niższego

rzędu

– dekategoryzacji/indywidualizacji/personalizacji
– rekategoryzacji/wspólnej tożsamości

izolowane są mało efektywne.

Redukcja uprzedzeń - c.d.:

• Podłużny model kontaktu:

dekategoryzacja - kategoryzacja -
rekategoryzacja zawiera zalety
postulowane dla większości
poprzednich.