Rola Ja w zachowaniu

Wykład 7

Wstęp do psychologii
społecznej
Studia zaoczne
Semestr zimowy 2002/2003

Dr hab. Anna Kwiatkowska, prof.
SWPS

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

2

Plan wykładu

1.

Regulacyjne funkcje pojęcia Ja

1.

Pojęcie Ja a sądy społeczne

2.

Pojęcie Ja a emocje.

2.

Kształtowanie własnego wizerunku:

autoprezentacja

1.

Taktyki obronne i asertywne

2.

Uwiarygodnienie Ja i autoprezentacja strategiczna

3.

Monitorowanie Ja (pryncypialiści i pragmatycy)

4.

Zagrożenia Ja: źródła i skutki.

5.

Obrona Ja

1.

Koncentracja na emocjach

2.

Koncentracja na problemie.

6.

Samoocena i złożoność Ja jako źródła zasobów w

skutecznym radzeniu z zagrożeniem.

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

3

Pojęcie Ja a sądy o sobie i innych



Po ukształtowaniu się pojęcia Ja, zaczyna obowiązywać
zasada konserwatyzmu w odniesieniu do nowych informacji o
sobie.



Jesteśmy mniej otwarci na nowe informacje.



Informacje sprzeczne z pojęciem Ja mogą być ignorowane i
odrzucane; rzadziej – włączane do Ja.



Dzięki temu mamy poczucie stałości Ja w czasie i w przestrzeni
(poczucie tożsamości).



Ukształtowane pojęcie Ja stanowi układ odniesienia do
przetwarzania informacji społecznych (o sobie i o innych
ludziach).



Spostrzegamy u innych osób cechy, które uznajemy za
ważne dla Ja (cechy schematowe)



Pamiętamy lepiej informacje pozostające w relacji do Ja,



np. eksperymenty z zapamiętywaniem słów porządkowanych
wg odniesienia do Ja lub wg charakterystyk formalnych.

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

4

Pojęcie Ja a emocje



Zgodnie z poznawczymi teoriami emocji, rodzaj
i siła emocji zależy od poznawczej interpretacji



przyczyn wydarzenia wywołującego emocje,



sposobu, w jaki wydarzenie wpływa na Ja.



Rodzaje poznawczej interpretacji ważne dla Ja:



Co lub kto jest przyczyną wydarzenia;



Co lub kto sprawuje kontrolę nad przebiegiem
wydarzeń.



Czy skutki dla Ja są pozytywne czy negatywne?



Przykład:



Jest późny wieczór, jesteś głodna, otwierasz
lodówkę i widzisz, że lodówka jest pusta.

Poznawcza interpretacja emocji ze

względu na Ja

Sytuacj
a

W. miał
zrobić

zakupy

Ty miałaś
zrobić

zakupy,
ale
zapomnia
łaś

Nie
masz

pieniędz
y,
kolejna
wypłata

pojutrze

Dzięki
Bogu, ktoś

inny zjadł
ciasto

Nareszcie
lodówka

pusta,
można ją
umyć

.

Ocena

poznaw
-cza
wydarz
e-nia

Negatywn

e
Sprawca -

inna

osoba
brak

kontroli

Negatywn

e sprawca

– ty;
jest

kontrola

Negatyw

ne

sprawca -

czynnik

zewnętrz

ny brak

kontroli

Potencjalni

e

negatywne

zdarzenie

się nie

pojawi

Pozytywne

zdarzenie

Emocja Złość,

gniew

Poczucie
winy

Smutek

Ulga

Radość

Zacho-
wanie

Robisz W.

awanturę

Chcesz

zniknąć

(idziesz do

łóżka

głodna)

Wycofani

e się (nic

nie

robisz)

Relaks

(zapominas

z o

jedzeniu,

oglądasz

film)

Zabierasz

się ochoczo

do roboty

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

6

Ja w akcji: wpływ na zachowanie



AUTOPREZENTACJA:



Strategie używane przez ludzi w celu
ukształtowania obrazu siebie w oczach innych,



za pomocą świadomych lub nieświadomych
zachowań werbalnych, niewerbalnych i działań
(z różnym skutkiem);



Motywy autoprezentacji (Leary i Kowalski,
1990):



Osiąganie materialnych i społecznych korzyści



Utrzymywania i podwyższania poczucia własnej
wartości



Kształtowanie pożądanej tożsamości osobistej

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

7

Rodzaje autoprezentacji



Podział ze względu na cele związane z

tożsamością



Weryfikacja Ja /uwiarygodnienie Ja: Jestem taki,

jaki jestem,



Autoprezentacja strategiczna: Jestem taki, jakim

chcecie, żebym był.



Podział ze względu na cele związane z

samooceną (Wojciszke, 2002)



Obronne taktyki autoprezentacji: pragnienie

uniknięcia porażki autoprezentacyjne; osoby o

niskiej samoocenie



Asertywne taktyki autoprezentacji: pragnienie

osiągnięcia sukcesu autoprezentacyjnego; osoby o

wysokiej samoocenie

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

8

Autoprezentacja:

weryfikacja Ja (uwiarygodnienie Ja)



Kierowanie wrażeniem, jakie wywieramy na

innych, w taki sposób, aby ludzie

spostrzegali nas tak, jak my widzimy siebie.



Swann (1987):



Ludzie są silnie zmotywowani do

uwiarygodnienia obrazu siebie w oczach innych.



Selektywnie wywołują, przypominają i akceptują

informacje zwrotne, które potwierdzają ich

koncepcję Ja.



Nawet korygują inne osoby, które mają o nich

pozytywne, lecz fałszywe opinie.



Preferują kontakty z ludźmi, którzy potwierdzają

posiadany obraz Ja.

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

9

Taktyki obronne



Samoutrudnianie



Działania obniżające szanse sukcesu, ale zwalniające z

osobistej odpowiedzialności za porażkę, a przynoszące

chwałę w przypadku sukcesu



Suplikacja



Prezentowanie własnej bezradności



Wymówki



Zaprzeczanie intencji wyrządzenia szkody



Usprawiedliwienia



Akceptowanie własnej odpowiedzialności przy

jednoczesnych próbach redefinicji czynu jako mało

szkodliwego



Przeprosiny



Akceptowanie własnej odpowiedzialności za szkodę,

okazanie żalu, kompensowanie szkody ofierze.

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

10

Autoprezentacja strategiczna / taktyki

asertywne



Zbudowanie, pozyskanie, utrwalenie

jakiejś nowej tożsamości naszej osoby



Kierowanie wrażeniem, jakie wywieramy na

innych w taki sposób, aby zyskać wpływ,

władzę, sympatię czy aprobatę.



Ingracjacja



Autopromocja



Autopromocja przez skojarzenie



Deprecjacja własnej osoby



Świecenie przykładem



Zastraszanie

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

11

INGRACJACJA



Być lubianym i zyskać sympatię; wkradanie się

w cudze łaski



Prezentowanie własnych, niekoniecznie

istniejących cech wzbudzających sympatię



Prawienie komplementów, schlebianie



Zgadzanie się, konformizm



Czynienie przysług



Dylemat lizusa



osoba komplementowana może wątpić w naszą

szczerość



Dylemat zróżnicowanej publiczności



Ludzie mają rożne preferencje

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

12

Efekty ingracjacji



Ingracjator może posunąć się zbyt daleko i

odnieść skutek odwrotny.



Pandey i Singh (1986):



Badani obserwowali interakcję między szefem i

podwładnym, który zachowywał się w sposób (a)

ingracjacyjny wobec szefa, lub (b) nie ingracjacyjny.



Ocena podwładnego w sytuacji (a) na skalach

sympatii i kompetencji była wyższa niż ocena w

sytuacji (b).



Gordon (1996):



Ingracjacja ma niewielki wpływ na obserwatorów, lecz

może mieć duży na obiekt ingracjacji.

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

13

AUTOPROMOCJA i jej odmiany



Autopromocja



Być szanowanym, zyskać

uznanie dla swoich

kompetencji (popisywanie się, mówienie o sobie)



Autopromocja przez skojarzenie



Kojarzenie własnej osoby z pozytywnymi zdarzeniami

lub osobami



Deprecjacja własnej osoby



Nie być zagrażającym (pomniejszanie własnych zasług,

tworzenie „właściwego” tła dla partnera interakcji)



Dylemat skromności



Inni mogą sądzić, że jestem zarozumiały



Dylemat autentyczności



Im bardziej pożądany obraz, tym bardziej odbiega od

prawdy

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

14

Świecenie przykładem i

zastraszanie



Świecenie przykładem



Przedstawianie siebie jako osoby moralnej



Taktyka wymaga daleko idącej konsekwencji
(spójność deklaracji i czynów)



Zastraszanie



Przedstawianie siebie jako osoby
agresywnej, groźnej, jako „twardego faceta”



Stosowana przez osoby o wyższym statusie
(szef)



Również przez osoby o niższym statusie
(dziecko –robienie scen)

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

15

Różnice indywidualne:

Monitorowanie Ja (Self-Monitoring)



Mark Snyder (1987):



Istnieją różnice indywidualne dotyczące stopnia, w jakim

ludzie angażują się w różne strategie autoprezentacji.



Monitorowanie Ja: - tendencja do regulowania własnego

zachowania zgodnie z wymaganiami sytuacji.



Osoby o wysokiej tendencji do monitorowania Ja:



Modyfikują swoje zachowania stosownie do sytuacji,



Skoncentrowani są na tym, jak są odbierani przez innych



Autoprezentacja strategiczna



Osoby o niskiej tendencji do monitorowania Ja:



Prezentują siebie w sposób konsystentny, niezależnie od

sytuacji,



Prezentują to, co uważają za swoje prawdziwe Ja



Autoprezentacja poprzez uwiarygodnienie Ja.

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

16

Monitorowanie Ja a zachowanie



Osoby o wysokiej tendencji do monitorowania Ja to

PRAGMATYCY

:



Skoncentrowani na Ja Publicznym;



Starają się poznać osoby, z którymi wchodzą w interakcję;



Starają się poznać zasady rządzące daną sytuacją



Są plastyczni, łatwo się adaptują do różnorodności;



Mogą być uważani za kameleonów, ludzi fałszywych

powierzchownych

.



Osoby o niskiej tendencji do monitorowania Ja to

PRYNCYPIALIŚCI



Zachowują się w sposób stały w różnych sytuacjach;



Nie udają, są w zgodzie z samym sobą



Zawsze mówią, to co myślą



Uważani przez innych za upartych, sztywnych, niewrażliwych
na zmieniające się warunki, niezdolnych do kompromisu

.

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

17

Różnice w monitorowaniu Ja



Jones, Brenner, Knight (1990):



Badani mieli udawać w trakcie rozmowy z potencjalnym

pracodawcą, że dla dobrej pracy mogą pójść „na całość”,

dadzą się skorumpować („cutthroat position in a dog-eat-

dog environment”).



Niektórzy badani mogli (niby przypadkiem) podsłuchać

komentarze, że byli przekonywujący w tym udawaniu (np.

„on mógłby sprzedać własną matkę”).



Część badanych – że nie byli zbyt przekonywujący.



Osoby o wysokim poziomie monitorowania Ja były

zadowolone, że udało im się wywrzeć odpowiednie

wrażenie, nawet jeśli oznaczało negatywny obraz w oczach

innych.



Osoby o niskim poziomie monitorowania Ja były

zadowolone, kiedy nie udało im się wykonać zadania.

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

18

Kultura a monitorowanie Ja



Gudynkust i in. (1996):



Skala Self-Monitoringu Snydera mierzy tylko

jeden rodzaj monitorowania.



Amerykanie i Brytyjczycy osiągają wyższe

wyniki w zakresie monitorowania własnego

zachowania.



Japończycy i Chińczycy – wyższe wskaźniki w

zakresie monitorowania zachowania innych

osób po to, aby się dowiedzieć, jakie

zachowanie jest właściwe w danej sytuacji.



Osoby z Ja Niezależnym monitorują siebie

podczas interakcji społecznych; osoby z Ja

Współzależnym monitorują reakcje innych

ludzi na siebie.

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

19

Zagrożenia Ja



Źródła zagrożenia Ja:



Niepowodzenia, (np. oblany egzamin),

dostarczają negatywnych informacji

zwrotnych co do posiadanych cech.



Zmiany, (np. choroba w życiu osoby

zazwyczaj zdrowej, urodzenie się dziecka,

„syndrom pustego gniazda” ), dostarczają

informacji sprzecznych z posiadanym

obrazem siebie (z tożsamością osobistą).



Stresory, (np. sytuacje traumatyczne, stałe

wymagania dnia codziennego), obciążają

posiadane zasoby radzenia sobie .

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

20

Emocjonalne i somatyczne skutki

zagrożenia Ja



Stan emocjonalny



Baumaister i in. (1996) – osoby z nierealistycznie

wysoką samooceną są szczególnie podatne na wpływ

negatywnych informacji i wykazują wyższy poziom

agresywności.



Stan somatyczny



Zagrożenia dla Ja przyczyniają się do powstania chorób

somatycznych.



Strauman i in. (1993) - kiedy badani musieli

uświadomić sobie istnienie poważnych rozbieżności w

obrębie Ja, poziom aktywności leukocytów we krwi

obniżał się.



Badania nad osobowością typu A: złość i wrogość jako

czynniki ryzyka w chorobach wieńcowych.

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

21

Sposoby radzenia skoncentrowane na

emocjach (1)



Ucieczka (np. rozwód) odcina od źródła

negatywnych emocji.



Ignorowanie zagrożenia, odwracanie uwagi,

ucieczka symboliczna (np. topienie smutków

w alkoholu).



Pomniejszanie zagrożenia (np. przez

pomniejszanie wagi niepowodzenia),



Steele (1992) – Czarni uczniowie w USA częściej

porzucają szkołę (obniżają wartość wykształcenia

i systemu edukacyjnego), ponieważ w szkole są

narażeni na negatywne informacje zwrotne o Ja.

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

22

Sposoby radzenia skoncentrowane na

emocjach (2)



Przepracowanie zagrożenia – autoekspresja.



Pennebaker (1997):



W trakcie 4-dniowego eksperymentu badani przypominali i

opisywali bardzo dramatyczne przeżycia osobiste, o których

nigdy nikomu wcześniej nie opowiadali.



W drugiej grupie – badani opisywali wydarzenia mało

istotne.



W grupie I – wystąpiło więcej negatywnych emocji i skarg

somatycznych w czasie pisania, ale poziom funkcjonowania

układu odpornościowego był wyższy przez 6 tygodni.



Efekty zdrowotne nie wiązały się z samym pisaniem o

traumach, lecz ze zdobyciem wglądu i zrozumienia:



Więcej słów wskazujących na analizę przyczyn

(ponieważ, dlatego)



Więcej słów wskazujących na świadomą refleksję.

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

23

Sposoby radzenia skoncentrowane na

problemie



Podważenie rzetelności źródła negatywnych
informacji (np. test był nierzetelny).



Atrybucje przyczynowe korzystne dla Ja (np. zła
pogoda sprawiła, że nie byłem w formie).



Samoutrudnianie (np. impreza przed
egzaminem).



Złudzenie posiadania kontroli –



Langer i Rodin (1977) – eksperyment w domu opieki
społecznej.



Rozwiązanie problemu - problem jako wyzwanie
(np. dążenie do spełnienia własnych standardów).

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

24

Samoocena jako źródło zasobów



Taylor i Brown, 1988:



Osoby z wysoką samooceną reagują na

zagrożenie Ja stosując różne strategie

podnoszące samoocenę



Stosują porównania „w dół”, korzystne atrybucje,

koncentrują się na pozytywnych cechach Ja.



Stosują strategie skoncentrowane na problemie.



Maja większe poczucie kontroli.



Wykazują mniej problemów somatycznych.



Osoby z niską samooceną



Czynią więcej porównań „w górę”, koncentrują się na

negatywnych cechach Ja, mają mniejsze poczucie

kontroli

.

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

25

Złożoność Ja jako źródło zasobów



Patricia Linville (1985):



Im wyższy poziom złożoności pojęcia Ja
(bardziej złożona samowiedza, więcej
schematów Ja), tym słabszy wpływ zdarzeń
negatywnych.



Np. kłótnia z przyjacielem może wpłynąć tylko na
jeden z wielu aspektów Ja („jestem uparty, ale jestem
lojalny w przyjaźni, potrafię naprawić komputer,
dobrze gotuję”)



U osób o niskiej złożoności pojęcia Ja
pojedyncze negatywne wydarzenie może
zostać ugólnione.



Np. kłótnia z przyjacielem – „jestem do niczego”.

Sem.zim.2002/200
3

Kwiatkowska/W7: Ja - Zachow
anie

26

Słowa kluczowe / Literatura



Autoprezentacja



Taktyki obronne



Taktyki asertywne



Weryfikacja Ja



Monitorowanie Ja



Pragmatycy i pryncypialiści



Zagrożenie Ja



Strategie radzenia z
zagrożeniem Ja



Wojciszke
(2002). Człowiek
wśród ludzi. R.
4. Ja i wizerunek
własnej osoby



Strelau (2000).
Psychologia. T.
2. R. 35.5, 32.6.