Wyjaśnianie zachowań:

T

eorie atrybucji

Wykład 9

Wstęp do psychologii
społecznej

Studia zaoczne
Semestr zimowy 2002/2003
Dr hab. Anna Kwiatkowska, prof. SWPS

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

2

Plan wykładu

1.

Osobowe i sytuacyjne kategorie przyczyn w
wyjaśnianiu zachowań wg Heidera.

2.

Teoria wniosków korespondentnych Jonesa i Davisa.

3.

Teoria współzmienności Kelleya

4.

Przetwarzanie informacji w wyjaśnianiu zachowań

1.

Przetwarzanie powierzchowne vs przetwarzanie
systematyczne.

2.

Przetwarzanie powierzchowne jako przyczyna błędów
atrybucji.

5.

Stronniczość w wyjaśnianiu zachowań

1.

Podstawowy błąd atrybucji i różnice kulturowe.

2.

Perspektywa Aktora i Obserwatora

3.

Atrybucje w służbie Ego

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

3

Fritz Heider (1958): Naiwna

psychologia



Ludzie zachowują się jak „naukowcy”: budują ogólne

teorie dotyczące ludzkiego zachowania i używają je

do wyjaśnianiu zjawisk społecznych.



Atrybucja – wyjaśnianie przyczyn ludzkich zachowań.



Dwie kategorie przyczyn:



Osobowe (atrybucja osobista / wewnętrzna / dyspozycyjna)

– przyczyny to wewnętrzne charakterystyki aktora, np.

intencje, zdolności, motywacja, osobowość, wysiłek;



Sytuacyjne (atrybucja środowiskowa / zewnętrzna) –

przyczyny to czynniki zewnętrzne względem aktora, np.
zadanie, inni ludzie, szczęście, pech

.



Kategorie te nawzajem się wykluczają.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

4

Błąd korespondencji



Zasada dyskontowania zachowania:



Kiedy zachowanie jest zgodne z tym, czego wymaga

sytuacja, powinno być zignorowane jako niediagnostyczne w

wyjaśnianiu przyczyn.



Np. Sytuacja wymaga, aby stewardessa była zawsze

uśmiechnięta.



Ludzie nie stosują tej zasady, lecz mają skłonność do

popełniania błędu korespondencji:



Wnioskowanie, iż osoba ma dyspozycje, które korespondują

z jej zachowaniem (=odpowiadają zachowaniu, pasują do

zachowania), nawet wówczas, gdy zachowanie może być

wyjaśnione działaniem czynników sytuacyjnych.



Np. Stewardessa uśmiechnięta = miła, pogodna

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

5

Edward Jones i Keith Davis (1965):

Teoria wniosków korespondentnych

(Correspondent Inference Theory)



Stronniczość „korespondencyjna” (correspondence bias):

ludzie są tym, co robią,



Ludzie wnioskują z pojedynczego aktu zachowania, czy

odpowiada ono stałym charakterystykom aktora.



Atrybucje dyspozycyjne są bardziej prawdopodobne, gdy
zachowanie:

1.

Nie jest typowe, jest niezgodne z oczekiwaniami

społecznymi (opartymi na kategorii lub na obiekcie),

2.

Jeśli zachowanie produkuje mało (jeden), a nie

dużo pożądanych efektów, odróżniających jedno

zachowanie od drugiego (

rola rezultatów

nietożsamych – przy porównywaniu efektów zachowań

alternatywnych).

3.

Jest efektem wolnego wyboru aktora.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

6

Przemówienie na temat Fidela Castro

(Jones i Harris, 1967):

atrybucje dyspozycyjne

(ocena zgodności postawy autora z jego tekstem)

59,6

44,1

17,4

22,9

pro-Castro

anty-Castro

wybór
brak wyboru

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

7

Harold Kelley (1967): Teoria

współzmienności

(Covariation Theory) – 1



Model współzmienności wyjaśnia
atrybucje czynione z wielu perspektyw:



obserwator obserwuje i porównuje więcej
niż jedno zachowanie aktora.



Zasada współzmienności:



Jeśli jakiś czynnik jest przyczyną
zachowania, to



czynnik ten musi być obecny, gdy występuje dane
zachowanie,



i nie powinien być obecny, gdy zachowanie nie
występuje.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

8

Teoria współzmienności

(Covariation Theory) – 2



Analizując informacje użyteczne w
procesie atrybucji kierujemy się:



Zasadą zgodności informacji: czy inni
ludzie zachowują się tak samo wobec tego
samego obiektu;



Zasadą wybiórczości informacji: czy aktor
zachowuje się tak tylko wobec tego obiektu



Zasadą spójności informacji: czy aktor
zachowuje się tak samo wobec tego obiektu
w różnych okolicznościach.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

9

Teoria współzmienności Kelleya (3)

Zachowanie

Zgodność

niska

Zgodność

wysoka

Zgodność

niska/

wysoka

Piotr zachwyca się ostatnim filmem z James Bondem

Wybiórczość

niska

Wybiórczość

wysoka

Wybiórczość

niska

/wysoka

Spójność

wysoka

Spójność

wysoka

Spójność

niska

Atrybucja

Wewnętrzna

(aktor)

Atrybucja

zewnętrzna

(obiekt)

Atrybucja

sytuacyjna

(porwanie)

KRYTERIUM: Inni
aktorzy

Inne obiekty Inne sytuacje

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

10

Porównanie teorii

Jonesa & Davisa i Kelleya



Teoria wniosków korespondentnych:



atrybucja opiera się na analizie pojedynczego

zachowania: nadajemy etykietkę zachowaniu i

opisujemy osobę;



przetwarzanie płytkie (powierzchowne)



Teoria współzmienności:



atrybucja opiera się na analizie określonych

wzorów zachowań;



przetwarzanie głębsze (systematyczne)



Obie teorie zakładają, że



ludzie to racjonalni i logicznie myślący

obserwatorzy.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

11

Przyczyny atrybucji dyspozycyjnych

(Gilbert, 1995)



Atrybucje dyspozycyjne dają poczucie kontroli



Przekonanie, że ludzie są sprawcami swoich czynów; życie ludzkie

podlega podmiotowej kontroli.



Można przewidywać zachowania innych ludzi.



Niedocenianie roli sytuacji



Słabszy dostęp do informacji o sytuacji (sytuacja jest mniej realna

niż osoba; ludzie nie uświadamiają sobie, że jest jakiś kontekst

sytuacyjny, który należałoby uwzględnić)



Nawet jeśli sobie uświadamiają, nie wiedzą, jak bardzo wpływa.



Zniekształcający wpływ oczekiwań



Ludzie najpierw identyfikują zachowania (co robi aktor?), a

następnie analizują przyczyny (dlaczego to robi?).



Niewykorzystywanie informacji sytuacyjnych



Atrybucje dyspozycyjne pojawiają się automatycznie, bez większego

wysiłku



Atrybucje sytuacyjne wymagają dodatkowego wysiłku, wolnych

zasobów poznawczych

.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

12

Przetwarzanie powierzchowne vs

systematyczne w atrybucji przyczyn



Przetwarzanie powierzchowne (np. teoria korespondencji)

dominuje w wyjaśnianiu zachowań:



bo nie wymaga specjalnego wysiłku



Przetwarzanie systematyczne wymaga:



motywacji (trzeba mieć jakiś powód, żeby wykonać zadanie

wymagające wysiłku),



możliwości (czas, zasoby poznawcze – Gilbert i in., 1988 – ocena

poziomu lęku kobiety w czasie wywiadu).



Przetwarzanie powierzchowne może być przyczyną błędów w

atrybucji



Stosowanie schematów, ukrytych teorii, skryptów



Atrybucje oparte na wskazówkach najbardziej dostępnych (Rholes

i Pryor, 1982 - priming aviator lub rug; wyjaśnić, dlaczego: The

pilot liked the carpet.)



Atrybucje oparte na wskazówkach wyrazistych (Taylor i Fiske,

1975 – wyrazistość aktora a ocena jego wpływu na konwersację).

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

13

Ocena poziomu lęku kobiety dyskutującej na

tematy drażliwe vs obojętne (Gilbert i in. 1988)

0

2

4

6

8

10

12

brak dystrakcji

dystrakcja

Temat drażliwy
Temat obojętny

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

14

Kto miał większy wpływ na konwersację: A czy B?

Atrybucja na podstawie bodźców wyrazistych

(Taylor i Fiske, 1975)

A

B

O1

O2

O3

O4

O5

O6

A B – Aktor
O - Obserwator

A – wyrazisty
dla O5 i O6

B – wyrazisty
dla O1 i O2

A i B –
jednakow
o
wyraziści
Dla O3 i
O4

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

15

Podstawowy błąd atrybucji

(Lee Ross, 1977)



Tendencja do przeceniania czynników

wewnętrznych (dyspozycji), a niedocenianie

roli sytuacji.



Rola wyrazistości spostrzeżeniowej (eksp. Taylor

i Fiske, 1975)



Wykorzystanie heurystyki zakotwiczenia

/dostosowania:



Ludzie nie modyfikują dostatecznie swoich atrybucji po

uzyskaniu dodatkowych informacji (eksp. Jonesa i

Harrisa, 1967, Gilberta i in. 1988).



Rola kultury



Zachodnia kultura uczy preferowania wyjaśnień

odwołujących się do dyspozycji (badanie Miller, 1984)

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

16

Perspektywa Aktora i Obserwatora



Różnica między Aktorem i Obserwatorem:



Tendencja do spostrzegania zachowań innych ludzi jako

następstwa ich dyspozycji, podczas gdy własne zachowanie

tłumaczy się wpływem czynników sytuacyjnych.



Saulnier i Perlman (1981)



Zapytano 60 więźniów i ich adwokatów o powody ich

przestępczych zachowań.



Adwokaci wskazywali trwałe cechy osobowości,

więźniowie – przemijające cechy sytuacji, w jakich się

znaleźli.



Schoeneman i Rubanowitz (195)



Analiza listów do kącika porad w gazecie wykazała, że

ludzie wyjaśniali zachowanie otoczenia w terminach cech

dyspozycyjnych, a swoje – sytuacyjnych.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

17

Aktor vs Obserwator



Rola wyrazistości spostrzeżeniowej:



Obserwując inne osoby, koncentrujemy się na

nich bardziej niż na sytuacji (bardziej

wyraziste są dla nas osoby niż sytuacje),



Obserwując własne zachowania

koncentrujemy się na sytuacjach, które

kierują naszymi zachowaniami.



Rola dostępności informacji:



aktorzy mają o sobie więcej informacji niż

obserwatorzy, np. wiedzą, jak ich zachowania

zmieniają się z sytuacji na sytuację.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

18

Atrybucje w służbie Ego



Wyjaśnienia, które przypisują sukcesy czynnikom

wewnętrznym zależnym od dyspozycji, za niepowodzenia

zaś obwiniają czynniki zewnętrzne należące do sytuacji.



Strategia ta podtrzymuje lub podwyższa samoocenę przez

ulokowanie przyczynowości w sposób najbardziej korzystny dla

Ego.



Ludzie poszukują informacji raczej na temat swoich mocnych

stron niż słabych, przeceniają swój wkład w projektach

grupowych, przeceniają swoją kontrolę nad wydarzeniami, są

optymistami co do swojej przyszłości; przeceniają społeczny

konsensus.



Klein i Kunda (1992) – wyjaśniając przyczyny sukcesu innej

osoby w quizie, badani wskazywali na zdolności, jeśli

obserwowana osoba miała być ich partnerem w quizie, albo –

szczęście, jeśli miała być ich przeciwnikiem.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

19

Atrybucje obronne



Nierealistyczny optymizm:



rzeczy dobre przydarzają się raczej nam niż innym,

rzeczy złe – odwrotnie.



Wiara w sprawiedliwy świat (Lerner, 1980):



ludzi otrzymują to na co sobie zasłużyli; złe rzeczy

przytrafiają się złym ludziom.



Np. ludzie biedni - leniwi, ofiary napadów –

lekkomyślne; bite żony – same prowokują; geje z AIDS

– niemoralny styl życia.



Psychologiczne dystansowanie się od ofiar chroni nas

przed oczywistą implikacją niesprawiedliwości: że to

może także nam się przytrafić.



Ludzie w krajach biednych nie wierzą w świat

sprawiedliwy (Furnham, 1993).

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W9: Atrybucja

20

Słowa kluczowe / Literatura



Atrybucja dyspozycyjna



Atrybucja sytuacyjna



Teoria wniosków

korespondentnych



Teoria współzmienności



Wyrazistość i dostępność

wskazówek w przetwarzaniu



Podstawowy błąd atrybucji

(PBA)



Różnice kulturowe w PBA



Perspektywa Aktora i

Obserwatora



Atrybucje w służbie Ego



Aronson, Wilson,
Akert (1997).
Psychologia
społeczna. R. 4.
(Poznanie
społeczne: w jaki
sposób myślimy o
świecie.)



Wojciszke, b.
(2002). Człowiek
wśród ludzi. R. 3.
Spostrzeganie osób

.