Postawy:

natura, pomiar, funkcje

Wykład 11

Wstęp do psychologii

społecznej

Studia zaoczne

Semestr zimowy 2002/2003

Dr hab. Anna Kwiatkowska, prof. SWPS

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

2

Plan wykładu

1.

Pojęcie postawy

2.

Teoretyczne modele postaw

1.

Trójskładnikowy i jednoskładnikowy

2.

Spójność elementów postawy

3.

Mierzenie postaw

1.

Pomiar bezpośredni – oparty o samoopis

2.

Pomiar pośredni (wskaźniki fizjologicznem behawioralne)

3.

Pomiar postaw utajonych

4.

Funkcje postaw: instrumentalne i tożsamościowe

5.

Rodzaje postaw

6.

Związek postaw z zachowaniem

1.

Rola siły postawy

2.

Teoria planowanego zachowania Ajzena

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

3

Pojęcie „postaw” w psychologii

społecznej

Allport (1954):



„(...) Postawa jest najbardziej wyróżniającym się i

niezbywalnym pojęciem we współczesnej

psychologii (...)”

Celem psychologii społecznej jest wyjaśnianie

i przewidywanie ludzkich zachowań.



Zachowanie można przewidywać na podstawie

posiadanych postaw,



Postawy służą jako wskaźniki i predyktory

ludzkich zachowań.



Zmienianie (kształtowanie) postaw jest istotnym

punktem wyjścia w modyfikowaniu zachowań.

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

4

Postawy: definicje

Termin „postawa społeczna”



wprowadzony przez Thomasa i Znanieckiego w r. 1918 w

celu wyjaśnienia różnic w zachowaniu polskich farmerów w

Polsce i w USA.

Petty i Cacioppo (1996):



Uogólniona i względnie trwała pozytywna lub negatywna

ocena obiektu (przedmiotów, osób, grup, zjawisk, idei itp.)

Eagly i Chaiken (1993):



Psychologiczna tendencja wyrażana poprzez ocenę obiektu.



Ocena zawarta jest we wszystkich klasach reakcji: jawnych

czy ukrytych, poznawczych, afektywnych, behawioralnych.

Modele postaw



Trójskładnikowy



Jednoskładnikowy

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

5

Trójskładnikowy model postaw

Komponent poznawczy:



poznawcze oszacowanie obiektu oparte na przekonaniach,
obrazach i wspomnieniach dotyczących obiektu postawy;



Np. Jerzy uważa, że jego stary fiat jest ciągle sprawny.

Komponent afektywny:



pozytywna, negatywna lub mieszana reakcja afektywna
składająca się z emocji, nastrojów i uczuć dotyczących
obiektu postawy;



Np. Jerzy lubi swoje stare auto.

Komponent behawioralny:



dyspozycja czy tendencja do zachowania w specyficzny
sposób wobec obiektu postawy.



Np. Jerzy podejmuje decyzję nie kupowania nowego auta.

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

6

Jednoskładnikowy model postaw

Główne zastrzeżenie wobec trójskładnikowego

modelu postaw:



brak spójności między komponentami, np. postawy wobec

grup społecznych.

Model jednoskładnikowy:



Wystarczy jedna dymensja: emocjonalna



Postawa jest to ewaluacja obiektu o pewnym poziomie

intensywności.

Model jednoskładnikowy jest bardziej przydatny, gdy



przekonania dotyczące obiektu są uproszczone, nieliczne i nie

zaprzeczają sobie nawzajem; są jednoznaczne, np. postawa

wobec narkomanii.

Model trójskładnikowy jest lepszy, gdy



przekonania dotyczące obiektu są złożone, liczne i niespójne,

np. postawa wobec zalegalizowania narkotyków miękkich.

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

7

Spójność elementów postawy

Jednostka dąży do utrzymania spójnej

ewaluacji obiektu,



lecz wzajemne związki między elementami

postawy (między komponentami i w obrębie

poszczególnych komponentów) nie są

jednoznaczne.

Przykład braku spójności w obrębie

komponentu poznawczego:



Palenie jest złe, ale pozwala utrzymać wagę na

właściwym poziomie, ma walory towarzyskie,

pozwala rozładować napięcie emocjonalne.



Cyganie to złodzieje i oszuści, ale mają

ciekawą kulturę.

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

8

Usuwanie niespójności

W obliczu niespójnych ewaluatywnie

informacji o obiekcie jednostka dąży do

ukształtowania postawy raczej pozytywnej,

lub raczej negatywnej, rzadziej –

ambiwalentnej.
Dążenie do spójności w zakresie aspektu

poznawczego może polegać na:



Selektywności w poszukiwaniu informacji:



Zbieraniu jednostronnych informacji, np. podzielanie

opinii panujących we własnym środowisku (większość

moich znajomych pali i nie traktuje palenia jako czegoś

bardzo szkodliwego).



Postawy, podobnie jak schematy poznawcze,

kierują przetwarzaniem informacji tak, by usunąć

rozbieżności.

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

9

Mierzenie postaw: pomiar

bezpośredni

Respondenci odpowiadają bezpośrednio na

pytania o postawy; np. „Czy będzie Pan głosował

na...?



Pytania pojedyncze



Skale postaw typu Likerta



Wiele stwierdzeń dotyczących obiektu postawy



Respondent wskazuje, w jakim stopniu się zgadza bądź się nie

zgadza ze stwierdzeniem



Skala dyferencjału semantycznego Osgooda i in.



Umożliwia pomiar różnych postaw przy pomocy tej samej skali



Skale dwubiegunowe, np. przyjemny – przykry, twardy –

miękki, szybki - powolny



Podstawowe dymensje: ewaluacja, siła, aktywność

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

10

Pomiar bezpośredni:

zastrzeżenia

Wpływ sposobu formułowania stwierdzeń,
kontekstu, w jakim występują i innych czynników.
Wpływ potrzeby przedstawienia siebie w lepszym
świetle (postawy niepopularne w społeczeństwie są
ujawniane niechętnie, np. rasistowskie)
Wpływ motywacji związanych z odpowiednią
autoprezentacją.
Brak wykształconych postaw wobec danego obiektu



Czasami ludzie nie mają postaw wobec danego obiektu,
lecz je demonstrują, aby spełnić życzenie ankietera.



Czasami postawy kształtują się dopiero w trakcie pomiaru;
lecz są niestabilne i nie są dobrymi predyktorami
zachowania.

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

11

Pomiar pośredni: wskaźniki

fizjologiczne

Pomiar fizjologicznego pobudzenia, np. GSR



Można uzyskać informacje tylko o intensywności
postawy, a nie o znaku

Pomiar napięcia mięśni twarzy
(EMG,Cacioppo i Petty, 1981)



Wzmożone napięcie w mięśniach policzków przy
postawie pozytywnej,



w mięśniach czoła – negatywnej

.

Pomiar EEG (Cacioppo i in. 1993)



zmiana zapisu w sytuacji zmiany znaku obiektów.

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

12

Pomiar pośredni:wskaźniki

behawioralne

Obserwacja zachowania



Typowe wskaźniki: kontakt wzrokowy, mowa ciała, chęć

uczynienia jakiejś przysługi (np. oprowadzenie po kampusie

uniwersyteckim czarnego studenta – Campbell i in., 1966).



Ale można kontrolować swoje zachowanie, żeby ukryć

prawdziwą postawę

Technika zgubionego listu (Milgram, 1965)



Badanie postaw wobec pewnych organizacji politycznych



„Zgubione” listy ze znaczkiem, zaadresowane do

określonych organizacji politycznych.



Sprawdzanie, jak wiele listów dotarło do adresata.

„Fałszywy infokanał” (bogus pipeline)



Badany sądzi, że jest podłączony do urządzenia
wykrywającego kłamstwo

.

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

13

Pomiar pośredni: postawy

utajone

Postawy automatyczne, pozaświadome, kiedy

człowiek nie jest świadomy źródeł swoich reakcji,



np. wobec przedstawicieli grup obcych, lub wobec

samego siebie

Konieczne jest wykorzystywanie pomiarów

pośrednich, w trakcie których osoba nie jest

informowana, co jest mierzone.
Pomiary oparte na czasach reakcji



Czasy reakcji są dłuższe (bodźce niezgodne) albo

krótsze (bodźce zgodne) w konsekwencji wzbudzenia

afektu związanego z obiektem postawy



Implicit Association Test (IAT) Greenwalda:

wnioskowanie z czasu automatycznych skojarzeń

związanych z różnymi kategoriami słów.



http://www.tolerance.org/hidden_bias/index.html

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

14

Funkcje postaw: instrumentalne

Funkcja orientacyjna



Postawy pomagają zorganizować i uprościć świat, sterując

naszymi zachowaniami wobec obiektów pozytywnych i

negatywnych,



Np. postawa wobec produktów konsumpcyjnych

Funkcja utylitarna



Postawy pozwalają osiągnąć pożądane cele (nagrody), a

uniknąć kar



Postawa wobec obiektu skłania do podjęcia odpowiednich

kroków w celu uzyskania czegoś lub uniknięcia.



Np. postawa wobec Unii Europejskiej.

Funkcja społeczno-adaptacyjna



Postawy pozwalają zaprezentować się innym ludziom w

pozytywnym świetle i zyskać aprobatę społeczną,



Np.. Pozytywny stosunek do Kościoła

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

15

Funkcje postaw: tożsamościowe

Ekspresja tożsamości jednostki i wyznawanych wartości



Postawy pozwalają zdefiniować tożsamość (kim jesteśmy)

poprzez wyeksponowanie wartości, jakie cenimy



Np. postawy wobec aborcji, praktyk religijnych, zanieczyszczenia

środowiska

Obrona Ego



Projekcja własnych nieakceptowanych uczuć na inne osoby lub

grupy chroni poczucie własnej wartości,



np. uprzedzenia wobec mniejszości etnicznych, wobec

homoseksualizmu

Funkcje instrumentalne i tożsamościowe nie muszą się

wykluczać;



wiele postaw spełnia obie funkcje jednocześnie, chociaż w

różnym stopniu,



Np. kupno musztardy Made in Poland; rezygnacja z hamburgera.

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

16

Rodzaje postaw

Postawy oparte na komponencie behawioralnym



Bardziej na obserwacji własnego zachowania niż na

przekonaniach i emocjach



Np. jeżdżę do pracy rowerem

Postawy oparte na poznaniu



Na przekonaniach na temat właściwości obiektu postawy; na

racjonalnym myśleniu;



Funkcją postawy jest ocena obiektu, tj. sklasyfikowanie

obiektów wg nagród i kar, których nam dostarczają.



Np. rower, spacer, hulajnoga, samochód, motocykl

Postawy oparte na emocjach



Bardziej powiązane z uczuciami i wartościami, bez analizy

faktów.



Funkcja: w większym stopniu wyrażanie posiadanego

systemu wartości; wyrażanie własnej tożsamości.

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

17

Źródła postaw emocjonalnych

Efekt ekspozycji



Wielokrotne eksponowanie bodźca wywołuje wzrost

pozytywnych postaw wobec bodźca



Efekt jest nawet silniejszy, kiedy ludzie nie są świadomi, że

mieli kontakt z bodźcem.

Warunkowanie klasyczne



Bodziec wywołujące reakcje emocjonalne jest wielokrotnie

doświadczany z bodźcem neutralnym (przykłady z

reklamy);



Bodziec neutralny nabiera emocjonalnych właściwości

pierwszego bodźca (przykłady zachowań konsumenckich).

Warunkowanie instrumentalne



Zachowanie wobec obiektu jest karane bądź nagradzane,



Np. kara – dezaprobata rodziców; nagroda – aprobata

rodziców.

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

18

Czy istnieje związek między

postawami a zachowaniem?

Eksperyment Richarda LaPiere’a (1934):



W czasie 3-miesięcznej podróży po USA wraz z parą młodych

Chińczyków odwiedził 250 hoteli, restauracji i kempingów.



Mimo powszechnych wówczas uprzedzeń rasowych w USA,

tylko raz odmówiono obsługi.



Po powrocie rozesłał do tych miejsc ankietę z pytaniem, czy

zaakceptowano by Chińczyków w charakterze klientów.



90% respondentów, którzy odesłali ankietę, odpowiedziało: NIE.

Zastrzeżenia:



LaPiere mierzył postawy po upływie 3 miesięcy od podróży.



Nie wiadomo, czy na ankietę odpowiedzieli ci sami ludzie, którzy

przyjmowali Chińczyków.



Chińczycy mogli być obsłużeni tylko dlatego, że podróżowali w

towarzystwie białego profesora.

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

19

Od czego zależy związek między

postawami a zachowaniem?

Postawy korelują z zachowaniem tylko wtedy,

kiedy pomiar postaw odnosi się do konkretnego

zachowania (Ajzen i Fishbein, 1977).



Np. LaPiere powinien pytać o postawy wobec młodej

pary Chińczyków podróżującej w towarzystwie

profesora, a nie o postawy do Chińczyków w ogóle.

Różnice indywidualne: wyższy związek postaw z

zachowaniem wykazują:



Osoby o niskim poziomie self-monitoringu (moraliści)



Osoby w stanie obiektywnej samoświadomości



Osoby o wyższej spójności Ja (Bem i Allen (1974)

Związek między postawą a zachowaniem zależy

od siły postawy

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

20

Siła postawy

Tesser, 1993 :



Silne postawy są genetycznie uwarunkowane,



np. na bazie wrodzonych preferencji co do bodźców przyjemnych, czy

awersji do bodźców przykrych.

Boninger i in. 1995:



Postawy silne dotyczą spraw, które mają bezpośredni wpływ na dobro

jednostki,



pozostają w relacji do wartości cenionych przez jednostkę,



są ważne dla osób bliskich

.

Postawy są silniejsze, jeśli:



Jednostka jest dobrze poinformowana co do obiektu postawy



Osoby lepiej poinformowane o kandydacie, częściej głosują zgodnie

uprzednimi deklaracjami (Davidson i in. 1985).



Jeśli informacje są zdobyte poprzez własne doświadczenie



Jeśli postawy są łatwo dostępne w świadomości

.

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

21

Postawy a zachowanie

Postawy nie zawsze determinują zachowanie,

ponieważ powinniśmy uwzględnić także inne czynniki

kształtujące zachowanie:



Np. antysemityzm Y-a nie zawsze prowadzi do dyskryminacji

Żydów (nieprzyjęcie X-a do pracy),



bo antysemityzm Y-a nie dotyczy spraw zawodowych,



bo byłoby to źle widziane przez otoczenie,



bo Y nie ma wpływu na dobór pracowników.

Postawa wpływa na zachowanie, jeśli:



jest silna (jeśli antysemityzm Y-a jest bardzo silny, bo X byłby

konkurencją, bo wiąże się z wartościami religijnymi, bo

wszyscy wokół nie lubią Żydów),



jest specyficzna ze względu na dane zachowanie (jeśli

antysemityzm zawiera przekonanie, że Żydzi działają na szkodę

pracodawcy).

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

22

Teoria planowanego zachowania

(Ajzen, 1991)

Model związku między postawą a zachowaniem,
w którym normy społeczne funkcjonują jako
główny czynnik pośredniczący.
Bezpośrednim czynnikiem determinującym
zachowanie jest intencja zrealizowania bądź nie
zrealizowania danego zachowania.
Intencja wykonania zachowania jest
determinowana przez



postawę wobec danego zachowania,



subiektywne normy,



spostrzeganą kontrolę behawioralną

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

23

Teoria planowanego zachowania:

postawa

Postawa wobec danego zachowania, np.

oszczędzanie zasobów energetycznych Ziemi –

do pracy jadę rowerem, a nie autem, jest

funkcją



oczekiwań (przekonań) co do tego, że dane

zachowanie odniesie określony skutek,



Np. oszczędzanie zasobów energetycznych zmniejsza

poczucie komfortu w drodze do pracy vs przyczynia się do

ochrony środowiska.



wartości związanych z tymi skutkami,



Np. utrata komfortu jest czymś złym vs ochrona środowiska

jest czymś dobrym.

Inna nazwa teorii:



Teoria działań przemyślanych

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

24

Teoria planowanego zachowania:

normy subiektywne + kontrola

Normy subiektywne



ocena prawdopodobieństwa tego, iż osoby znaczące
oczekują danego zachowania;

Normy subiektywne są uwarunkowane



sądami normatywnymi, np. mój partner oczekuje vs nie
oczekuje, że będę oszczędzać zasoby energetyczne Ziemi,



motywacją do podporządkowania się oczekiwaniom

Spostrzegana kontrola behawioralna



Przewidywanie, jak łatwo vs trudno jest wykonać dane
zachowanie,



np. czy mogę korzystać ze ścieżek rowerowych, czy
jestem sprawna fizycznie

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

25

Teoria planowanego zachowania

(Ajzen, 1991)

Postawa wobec

zachowania:

Palenie jest szkodliwe

Subiektywne normy

:

Wszyscy zachęcają mnie

do rzucenia palenia

Poczucie kontroli:

Jestem w stanie

w każdej chwili

rzucić palenie

Intencja:

Chcę rzucić palenie

Gdzie są moje

papierosy?

Zachowanie:

Wyrzucam paczkę

papierosów

do kosza

Sem. zim. 2002/
2003

Kwiatkowska /W11: Postaw
y

26

Słowa kluczowe / Literatura

Komponent poznawczy,
emocjonalny i behawioralny
postawy
Rodzaje postaw
Efekt ekspozycji jako źródło
postaw emocjonalnych
Warunkowanie klasyczne w
powstawaniu postaw
Warunkowanie instrumentalne
w powstawaniu postaw
Siła postawy
Funkcje instrumentalne postaw
Funkcje tożsamościowe postaw
Teoria planowanego zachowania

Wojciszke (2002).

Człowiek wśród ludzi. R.

5. Postawy i wartości.
Aronson i in. (1997).

Psychologia społeczna.

R. 8. Postawy i zmiana

postaw: wpływanie na

myśli i uczucia.

Maison, D. , Bruin, R. (1999).

Test utajonych skojarzeń

(IAT) Greenwalda: metoda

badania utajonych postaw.

Studia Psychologiczne, t.

XXXVII, s. 61-81

.