Proces badawczy

w psychologii

społecznej

Wykład 2

Wstęp do psychologii społecznej

SWPS Studia zaoczne
Semestr zimowy 2002/2003
Dr hab. Anna Kwiatkowska, prof. SWPS

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

2

Plan wykładu

1.

Źródła pytań i problemów badawczych

2.

Elementy procesu badawczego

3.

Teoria i hipotezy

4.

Podejścia metodologiczne

1.

Badania eksploracyjne

2.

Badania jakościowe

3.

Metody opisowe

4.

Metody ilościowe

5.

Badania międzykulturowe

6.

Problemy etyczne w badaniach w psychologii
społecznej

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

3

Źródła pytań i problemów

badawczych



Nieoczekiwane, wstrząsające wydarzenia:



np. masowe samobójstwo, spontaniczna pomoc dla ofiar

powodzi, zamach terrorystyczny, dramatyczne wyniki wyborów

do parlamentu



Obserwacje własne:



np. dlaczego niektórzy ludzie są skłonni do szybkiego

identyfikowania Żydów; dlaczego kobiety samotne są rzadziej

zapraszane na imprezy; dlaczego ludzie tzw. przyzwoici

zachowują się jak chuligani na imprezach sportowych?



Potrzeba rozwiązania problemu społecznego:



np. antysemityzm, dyskryminacja kobiet.



Inne teorie



Np. teoria Byrne’a zakładała atrakcyjność podobieństwa Ja –

Inni, a teoria Codola/Jarymowicz zakwestionowała ogólność

tego twierdzenia: atrakcyjny może być także brak

podobieństwa.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

4

Proces badawczy

Identyfikacja

problemu

Identyfikacja

problemu

Sformułowanie

hipotez

Sformułowanie

hipotez

Testowanie

przewidywań

Testowanie

przewidywań

Rozwój

teorii

Rozwój

teorii

Ponowne

rozważenie

hipotez

Ponowne

rozważenie

hipotez

Wybór

metody

badawczej

Wybór

metody

badawczej

Plan

badawczy i jego

implementacja

Plan

badawczy i jego

implementacja

Analiza

wyników

i ewaluacja

Analiza

wyników

i ewaluacja

Decyzja

odnośnie

do hipotez

Decyzja

odnośnie

do hipotez

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

5

Co to jest teoria?



Zintegrowany zbiór twierdzeń dotyczących

jakiegoś aspektu rzeczywistości,



umożliwiający wyjaśnianie i przewidywanie zdarzeń.



Przykłady teorii:



Teoria nieświadomości Freuda



Teoria hierarchii potrzeb Maslowa



Teoria dysonansu poznawczego Festingera



Teoria tożsamości kulturowej Boskiego



Cebulowa teoria szczęścia Czapińskiego



Wyjaśnienie -



może być tylko częściowe; nigdy nie jest ostateczne.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

6

Hipotezy



Przewidywania czynione na gruncie teorii, opisujące

relacje, jakie mogą istnieć między zdarzeniami (jak będą

wyglądać dane zebrane w procesie badawczym), jeśli

teoria jest prawidłowa.



Przykłady hipotez:



Istnieje związek między samooceną a sukcesami w nauce.



Im wyższy poziom antysemityzmu, tym trafniejsze

rozpoznawanie Żydów.



Osoby poddane frustracji reagują silniejszą agresją niż

osoby nie poddane frustracji.



Niepowodzenie w potwierdzeniu hipotez osłabia teorię.



Muszą być wyraźnie wyartykułowane, tj. muszą

stwierdzać precyzyjnie, jak dane mają wyglądać.



Muszą być możliwe do testowania.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

7

Testowanie hipotez (1)



Wybór metody badawczej: w jaki sposób dane mają być

zebrane.



O wyborze decydują odpowiedzi na następujące pytania:



Jaki typ danych jest potrzebny do weryfikacji hipotez (dane

ilościowe, jakościowe)?



Jaki typ badań: testowanie hipotez czy badania

eksploracyjne (jeśli teoria nie w pełni wyjaśnia problem)?



Jakie są własne preferencje i umiejętności badacza?



Plan badania i jego implementacja



Bardzo szczegółowe zaplanowanie procedury i technik



Analiza danych i ich ewaluacja



Uzyskane dane wymagają specyficznego przetworzenia



Ilościowe – procedury statystyczne,



Jakościowe – procedury kodowania, kategoryzowania itp.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

8

Testowanie hipotez (2)



Decyzje co do hipotez:



Przyjęcie – uzyskane dane potwierdzają

hipotezę i teorię.



Odrzucenie – dane nie pozwalają na

potwierdzenie hipotezy i teorii



Nie oznacza to, że teoria jest nieprawidłowa;

oznacza, że tylko te dane jej nie potwierdzają.



Jeśli hipoteza powinna być odrzucona, to:



Teoria może być ponownie rozważona, a hipotezy

przeformułowane,



Przeanalizowanie samego procesu zbierania danych

(zastosowanej metody, jakości uzyskanych wyników)

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

9

Podejścia metodologiczne



Badania eksploracyjne – zdobycie wiedzy

(bez wstępnych założeń).



Podejście jakościowe – dane jakościowe

(słowa, obrazy)



Podejście ilościowe:



Metody opisowe



Jaka jest natura danego zjawiska?



Metody korelacyjne - przewidywanie



Czy na podstawie X możemy przewidzieć Y?



Metody eksperymentalne – pytanie o przyczynę



Czy X jest przyczyną Y?

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

10

Badania eksploracyjne



Celem badań eksploracyjnych jest:



zdobycie bogatszej wiedzy (więcej informacji, znalezienie

jakichś prawidłowości) w danym obszarze,



a nie testowanie hipotez.



Podejmujemy decyzję o badaniu eksploracyjnym, gdy



pytanie badawcze nie może zostać precyzyjnie sformułowane;

badanie eksploracyjne może pomóc w jego wyartykułowaniu;



nie istnieje teoria, na bazie której możliwe jest postawienie

hipotez.



Przykłady:



Strategie radzenia sobie po stracie bliskiej osoby – stosowanie

pytań otwartych



Konflikty w związkach intymnych – pytania otwarte,

obserwacja

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

11

Badania jakościowe



Dane jakościowe: słowa (narracje) i obrazy



Podstawowe pytanie:



w jaki sposób doświadczenie społeczne jest kreowane i w

jaki sposób uzyskuje znaczenie.



Koncentracja na zjawiskach, które nie poddają się

rygorystycznemu pomiarowi, np. nie można liczyć

częstości, intensywności itp.



Strategie badawcze, np. studium przypadku,

etnograficzne, metody biograficzne, badania

kliniczne.



Zbieranie i analizowanie danych



Wywiad, obserwacja, dokumenty, metody wizualne,

doświadczenia osobiste, analiza tekstów

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

12

Metody opisowe



Obserwacja systematyczna:



Obserwatorem jest wyszkolony badacz, który przystępuje do

badania określonego zjawiska społecznego, obserwując i kodując

zgodnie z wcześniej przygotowanym zbiorem kryteriów



Obserwacja uczestnicząca:



Obserwator wchodzi w interakcję z obserwowanymi ludźmi, ale

stara się nie wpływać na sytuację



Analiza archiwalna:



Badacz bada dokumenty zgromadzone w danej kulturze, np.

pamiętniki, powieści, prasę, strony WWW



Sondaż:



Pytania dotyczące postaw, przekonań, zachowań, np. preferencji

konsumenckich, zachowań wyborczych, doświadczania przemocy



Prowadzone przez ankietera, rozsyłane pocztą, telefonicznie,

przez Internet,

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

13

Ograniczenia metod

opisowych



Ograniczenia



Niektóre zachowania są trudne do obserwacji (np. zbyt rzadkie)



Zasoby archiwalne mogą być nieobiektywne, mało wiarygodne



Ograniczona tylko do konkretnej grupy osób i konkretnej
sytuacji



Dostarcza tylko opisu



Problem reprezentatywności próby w sondażach -
przykład:



1936 r., próba 2 mln, Literary Digest przewidywał zwycięstwo
Landona dzięki przewadze 14%; wynik – przegrał o 24%; dobór
próby – posiadacze telefonów i członkowie klubów.



1956 r., próba 8 tys.; Gallup trafnie przewidział zwycięstwo
Eisenhowera; dobór próby – losowy.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

14

Metody korelacyjne:

przewidywanie



Systematyczny pomiar dwóch lub więcej zmiennych i
sprawdzanie, czy są one ze sobą powiązane.



Typy korelacji



Korelacja dodatnia: wzrostowi wartości jednej
zmiennej towarzyszy wzrost wartości drugiej zmiennej.



Korelacja ujemna: wzrostowi wartości jednej zmiennej
towarzyszy spadek wartości drugiej zmiennej.



Ograniczenia: Istnienie korelacji nie implikuje
przyczynowości



A może być przyczyną B (oglądanie TV – wysoka agresywność)



B może być przyczyną A (wysoka agresywność – oglądanie TV)



Istnieje C, które jest przyczyną A i B (rozbita

rodzina)

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

15

Status materialny a długość życia

(Carroll i in., 1994)

58

59

60

61

62

63

64

65

Wiek Ś.P.

Niski

Średni

Wysoki

Wysokość pomnika

Mężczyźni
Kobiety

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

16

Sposoby wyjaśniania korelacji między

zmiennymi

Korelacja

Status

Zdrowie

Samoocena

Osiągnięcia w szkole

X

Y

X

Y

X

Y

X

Y

Z

(1)

(2)

(3)

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

17

Metody eksperymentalne –

przyczynowość



Badanie relacji przyczynowo – skutkowych



Losowe przydzielanie badanych do różnych sytuacji



Sytuacje są identyczne pod wszystkimi względami z wyjątkiem

jednego, zdefiniowanego przez zmienną niezależną



Zmienne



Niezależna – zmienna, którą badacz manipuluje; oczekuje się,

że jest przyczyną zmian zmiennej zależnej



Zależna – zmienna, którą badacz mierzy aby stwierdzić, czy jej

poziom zależy od poziomu zmiennej niezależnej



Trafność wewnętrzna - nic więcej poza Z/NZ nie wpływa na Z/Z



Kontrolowanie wszystkich zmiennych ubocznych



Losowe przydzielanie badanych



Trafność zewnętrzna

– generalizacja na inne sytuacje i na innych

ludzi

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

18

Schemat eksperymentu

Badani

Warunki

Manipulacja Pomiar

Eksperymentalne

Kontrolne

Film z
przemocą

Film bez
przemocy

Agresja

Agresja

Losowy przydział
do grup / warunków

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

19

Badania międzykulturowe



Kultura determinuje w większym stopniu treść procesów

psychicznych, a w mniejszym - ich formę.



Np. treść stereotypów narodowych w różnych krajach może być różna,

ale ich powstawanie i funkcja taka sama



Ale: i treść, i forma mogą być różne, jak np. koncepcja Ja w kulturach

indywidualistycznych i kolektywistycznych.



Problemy metodologiczne:



Tłumaczenie – zalecane jest „back-translation”.



Manipulowanie zmiennymi – różne znaczenie manipulacji w różnych

kulturach



Osoby badane – mimo zajmowania tej samej pozycji społecznej, badana

grupa (np. studenci) może pochodzić z różnych środowisk.



Używanie skal – w różnych kulturach inne dominujące tendencje w

odpowiadaniu, np. tendencja do odpowiedzi skrajnych, lub centralnych.



Tradycje badawcze – w różnych krajach różne doświadczenia z

badaniami, np. postaw konsumenckich, badań opinii publicznej itp..

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

20

Problemy etyczne



Nie szkodzić! Nie krzywdzić i chronić przed dyskomfortem.



Uzyskać świadomą zgodę badanych na udział w badaniach



Wyjaśnienie badanym natury eksperymentu i uzyskanie

ich zgody na udział



Mówić prawdę. Używać maskowania tylko wtedy, gdy jest to

naprawdę konieczne.



Maskowanie - wprowadzenie w błąd uczestników lub

zatajenie prawdziwego celu badań



Debriefing



Sesja wyjaśniająca, jeśli w badaniu było użyte

maskowanie



Wyjątek: gdy badani mogą uświadomić sobie, że

zachowywali się głupio lub okrutnie.



Zachowanie „tajemnicy zawodowej”.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska / W2: Badania

21

Słowa kluczowe / Literatura



Teoria naukowa



Hipoteza



Badania eksploracyjne



Metody obserwacyjne



Metody korelacyjne



Metody eksperymentalne



Trafność wewnętrzna



Trafność zewnętrzna



Zmienne (niezależna,

zależna)



Maskowanie



Sesja wyjaśniająca



Literatura
podstawowa:



Aronson i in
(1997).
Psychologia
społeczna. R. II.