Władza,

posłuszeństw

o,

autorytaryzm

Wykład 8

Wstęp do psychologii

społecznej

Studia zaoczne

Semestr letni 2002/2003

Dr hab. Anna Kwiatkowska, prof. SWPS

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W8_let: Władza

2

Plan wykładu

1.

Eksperyment Milgrama: czynniki warunkujące
posłuszeństwo wobec autorytetu

1.

Czynniki związane z posłusznym wykonawcą

2.

Czynniki związane z osobą obdarzoną autorytetem

3.

Czynniki związane z ofiarą

4.

Czynniki związane z procedurą

2.

Norma posłuszeństwa wobec autorytetu.

3.

Od posłuszeństwa w warunkach laboratoryjnych do
ludobójstwa.

4.

Czynniki umożliwiające stawianie oporu

1.

Efekt reaktancji i wsparcie grupy

2.

Systematyczne przetwarzanie informacji

5.

Teoria kontinuum wpływu społecznego Bibba Latane

.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W8_let: Władza

3

Posłuszeństwo



„Dużo więcej zbrodni na świecie popełniono w

imię posłuszeństwa niż w imię rebelii” – C.P.Snow



Posłuszeństwo – zmiany w zachowaniu

wymuszone przez polecenia osoby posiadającej

autorytet (władzę).



Ludzie są uczeni od urodzenia posłuszeństwa

wobec przełożonych i rzadko je kwestionują.



Posłuszeństwo może być wymuszone nawet przy

pomocy symbolu władzy, np. tytuł, mundur,

pieczątka itp.



Eksperyment Bickmana (1974) – osoba ubrana w

mundur straży miejskiej lub bez munduru wydawała

przechodniom różne kłopotliwe polecenia.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W8_let: Władza

4

Eksperyment Stanleya Milgrama
(1963)



Charakterystyka eksperymentu w wersji standardowej:



Sceneria: laboratorium w Yale University



Cel przedstawiony badanemu: wpływ kar na uczenie się; badany w
roli „nauczyciela”, „uczeń” jest współpracownikiem
eksperymentatora.



Zadanie: zapamiętywanie listy par słów.



Kary: szoki elektryczne od 15 do 450 voltów; po każdej odpowiedzi
nieprawidłowej intensywność szoków ma wzrastać o 15 voltów.



„Nauczyciel” i „uczeń” w oddzielnych pokojach.



„Uczeń” i jego reakcje widoczne są przez szybę.



Reakcje „ucznia” wskazują, iż otrzymywane szoki są bardzo
bolesne, nawet zagrażające zdrowiu i życiu.



Eksperymentator obecny w pokoju „nauczyciela”.



W sytuacjach, gdy „nauczyciel” ma wątpliwości co do karania
„ucznia”, eksperymentator stanowczo żąda kontynuowania
procesu uczenia.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W8_let: Władza

5

Procent osób wykazujących całkowite

posłuszeństwo (450 V)

0

10

20

30

40

50

60

70

Grupa kontrolna

Standard - mężczyźni

Standard - kobiety

Budenek biurowy

Zwykła osoba

Eksperymentator

nieobecny
Ofiara w tym samym

pokoju
Ob. musi dotknąć

ofiary
Inni protestują

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W8_let: Władza

6

Posłuszny sprawca?



Odpowiedź: Nie, albowiem



W grupie kontrolnej (eksperymentator nie wywierał

nacisku na kontynuowanie) badani odmawiali

karania we wczesnej fazie eksperymentu.



Badani wykonywali polecenia niechętnie, z dużym
dyskomfortem, w napięciu (oznaki silnego
wzburzenia, nawet konwulsje).



Badanie w wersji standardowej powtarzane na
różnych grupach wiekowych i w różnych krajach
dawało te same efekty.



Jednak niektórzy ludzie są bardziej skłonni do
posłuszeństwa: osobowość autorytarna.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W8_let: Władza

7

Czynniki związane z osobą

wymagającą posłuszeństwa



Eksperymentator w laboratorium psychologicznym nie miał

faktycznej władzy nad badanym (nie był np. policjantem, sędzią,

szefem, ojcem itp.).



Najważniejsze czynniki wpływające na posłuszeństwo



Fizyczna obecność eksperymentatora



Wskaźniki posłuszeństwa niższe (20 - 21%), gdy eksperymentator

wydawał polecenia przez telefon



Badani oszukiwali (włączali ten sam 15-voltowy przełącznik), gdy

eksperymentator nie patrzył.



Osoba obdarzona autorytetem



Fakt, iż eksperymentator – profesor prestiżowego uniwersytetu - był

spostrzegany jako osoba uprawniona do wydawania poleceń (legalność władzy)



Wskaźniki niższe, gdy profesora zastępowała zwykła osoba



Wskaźniki niższe, gdy eksperyment przeniesiono do zwykłego budynku

biurowego
(z budynku uniwersytetu Yale do budynku Towarzystawa Badaczy w

Bridgeport, Connecticut).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W8_let: Władza

8

Czynniki związane z ofiarą:

dystans emocjonalny



Fizyczna separacja ofiary od sprawcy



umożliwia dystansowanie się emocjonalne od

konsekwencji swoich czynów



Np. Eichmann wysyłał ludzi na śmierć

podpisując dokumenty; naloty NATO na

Bałkanach.



Wskaźniki posłuszeństwa w eksperymencie

Milgrama spadały, gdy



istniała bliskość przestrzenna, ofiara była w tym

samym pokoju co sprawca (do 40%)



Badany miał fizyczny kontakt z ofiarą: musiał użyć

siły, aby „uczeń” włożył rękę w odpowiednie

urządzenie i odebrał szok elektryczny (do 30%).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W8_let: Władza

9

Czynniki związane z procedurą



Procedura redukowała do minimum osobistą
odpowiedzialność badanego za los ofiary.



Wskaźniki posłuszeństwa spadały, gdy badany był
odpowiedzialny za karanie.



Ludzie często zajmują środkowe miejsce w hierarchii służbowej,
co zmniejsza ich odpowiedzialność i separuje od konsekwencji
(np. w wojsku, otrzymują rozkazy „z góry” i przesyłają je „w
dół”).



Kilham i Mann (1974): badany w roli „posłańca” (przyjmował
polecenia od eksperymentatora i przekazywał je „wykonawcy”) był
bardziej posłuszny niż badany w roli „wykonawcy”.



Procedura wymagała stopniowej eskalacji karania



Technika wielokrotnej „stopy w drzwiach”: badani rozpoczynali
od słabych szoków i zwiększali je o „zaledwie” 15 volt.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W8_let: Władza

10

Konkluzje z badań Milgrama



Dostarczają wiedzy pozwalającej lepiej zrozumieć

zachowania ludzi wypełniających polecenia

przełożonych, ale nie wyjaśniają zbrodniczej

działalności np. nazistów.



Nie wyjaśniają, jak funkcjonują ludzie o zaburzonej

osobowości, lecz jak funkcjonują zwykli ludzie w

pewnych okolicznościach.



Pokazują, jak łatwo spełniamy polecenia

przełożonych.



Pokazują, jak bardzo nie doceniamy swojej

podatności na uleganie takim poleceniom.



Pokazują, w jak dużym stopniu naszymi
zachowaniami rządzi sytuacja.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W8_let: Władza

11

Norma posłuszeństwa

wobec przełożonych



Norma ta przewiduje, że należy wykonywać polecenia wydawane

przez osoby obdarzone legalnym autorytetem (legalną władzą).



Legalność (uprawnienia, legitymacja) jest nadawana przez grupę:

grupa zgadza się, by dana osoba wydawała polecenia i zgadza się

polecenia te wykonywać.



Autorytet (władza) jest atrybutem statusu (pozycji) w grupie, a nie

atrybutem osoby.



Norma posłuszeństwa jest przestrzegana, gdy osoba wymagająca

posłuszeństwa (przełożony):



Ma uprawnienia do sprawowania władzy (legalność),



Ponosi całkowitą odpowiedzialność za daną sytuację,



Norma posłuszeństwa jest dostępna („Musisz to zrobić”, „Sytuacja tego

wymaga” )



Inne normy są mniej dostępne, np. norma „nie krzywdzić innych”.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W8_let: Władza

12

Norma posłuszeństwa w instytucjach



Norma posłuszeństwa jest obecna i przestrzegana w

biurokratycznych, hierarchicznie zorganizowanych organizacjach,

np. w wojsku, w szpitalach, w szkołach

.



Wojsko:



Żołnierze są uczeni posłuszeństwa wobec przełożonych.



W wojsku amerykańskim uznaje się, że nawet Marines mogą

sprzeciwić się wykonaniu niewłaściwych rozkazów. Ale nikt ich nie

uczy, jak rozpoznawać rozkazy nielegalne, czy niemoralne.



Szpital- Hofling i in. (1966)



Rzekomy „lekarz” telefonicznie wydał polecenie 22 pielęgniarkom z

różnych szpitali podania leku pacjentowi (20 mg Astrogenu).



Podporządkowanie się poleceniu naruszało wiele ważnych norm:



Polecenie powinno być wydane osobiście przez lekarza, a nie telefonicznie,



Lek nie był lekiem rutynowo przepisywanym na danym oddziale.



Dawka była dwukrotnie wyższa niż zalecana.



Lekarz nie był znany pielęgniarce.



Wynik: Tylko jednak pielęgniarka odmówiła

.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W8_let: Władza

13

Od posłuszeństwa w laboratorium ...



Strategie wpływu: eskalacja, pułapka, rutyna



Norma społecznego zaangażowania („niska piłka” – angażuję się w

zadanie, które początkowe wydaje się łatwe i nieszkodliwe)



Początkowe zaangażowanie wspierane jest akceptacją władzy legalnego

przełożonego (coraz trudniej jest odmówić)



Posłuszeństwo w początkowej fazie nie daje podstaw, by odmówić w

dalszej (jeśli zgodziłem się na szok 45 V, dlaczego mam się nie zgodzi na
60 V?)



Usprawiedliwianie siebie i oskarżanie ofiary



Dysonans poznawczy między obrazem siebie a zachowaniem



Robię to dla czyjegoś dobra, ojczyzny, pokoju, demokracji, wartości



Ofiara zasługuje na to, co ją spotyka (wiara w świat sprawiedliwy)



Wrogość i dewaluacja grupy obcej



Dehumanizacja grupy obcej – normy społeczne nie muszą być

przestrzegane.



Dehumanizacja przez odmawianie grupie obcej odczuwania uczuć

wyższych (Leyens i in., 2000).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W8_let: Władza

14

Stawianie oporu i rebelia



Efekt reaktancji



Reakcja na ograniczenie swobody wyboru,



Nie pojawia się, gdy akceptujemy władzę jako legalną i

właściwą.



Wsparcie grupy



Wskaźniki posłuszeństwa w eksperymencie Milgrama

spadły do 10%, gdy badany był świadkiem odmowy użycia

szoków przez dwóch innych „uczestników”.



Systematyczne przetwarzanie informacji: „muszę to

przemyśleć”



W jaki sposób normy są używane przeciwko tobie (np.

norma posłuszeństwa, odpowiedzialności za instytucję itp.)?



Czy ta osoba może (ma prawo) wydawać ci polecenia?



Czy musisz akceptować podaną ci definicję sytuacji (np. czy

rzeczywiście ktoś ci robi przysługę i wpadasz w pułapkę

normy wzajemności)?

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W8_let: Władza

15

Teoria wpływu społecznego

Bibba Latane



Ogólny wpływ innych ludzi na jednostkę jest
funkcją:



Siły źródła wpływu (status, kompetencje, relacje między
osobami)



Bezpośredniości (bliskość w czasie i przestrzeni),



Liczby źródeł (tylko do pewnego punktu)



Prawdopodobieństwo wystąpienia oporu jest
wyższe, jeśli



Wpływ jest rozproszony pomiędzy wiele obiektów (wpływ
jest słabszy, gdy jednostka może mieć sprzymierzeńców)



Obiekty poddane wpływowi tworzą pewne „wiązki”
(zbiory, grupy osób, najczęściej zgodne z położeniem w
przestrzeni).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W8_let: Władza

16

Słowa kluczowe / Literatura



Posłuszeństwo



Norma
posłuszeństwa



Władza legalna



Opór



Teoria wpływu
społecznego



Aronson i in. (1997).

Psychologia

społeczna. R. 7.

Konformizm:

wpływanie na

zachowanie.



Doliński, D. (2000).

Psychologia wpływu

społecznego. R. 8.

Wrocław: Ossolineum.