Agresja i
przemoc

Wykład 5

Wstęp do psychologii

społecznej

Studia zaoczne

Semestr letni 2002/2003

Dr hab. Anna Kwiatkowska, prof. SWPS

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W5_l: Agresja

2

Plan wykładu

1.

Czym jest agresja?

2.

Różnice kulturowe i płciowe.

1.

Kultura.honoru

2.

Czynniki demograficzne

3.

Płeć a formy agresji

3.

Pochodzenie agresji

1.

Agresja wrodzona

1.

teorie instynktu,

2.

teorie ewolucyjne,

3.

czynniki biologiczne.

2.

Agresja wyuczona

1.

Nagradzanie i karanie

2.

teoria uczenia się społecznego

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W5_l: Agresja

3

Czym jest agresja?



Przypadkowe zranienie kogoś?



Natarczywe namawianie do kupienia jakiegoś

produktu?



Ugryzienie kogoś w szyję?



Klaps dany dziecku?



Rzucenie w kogoś kamieniem, ale chybienie?



Obrażanie, obrzucanie wyzwiskami kogoś?



Morderstwo dla zdobycia pieniędzy?



Wynajęcie kogoś w celu uszkodzenia kolana rywala

sportowego?



Uderzenie kogoś pod wpływem silnych emocji?



Celowe nie udzielenie pomocy?

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W5_l: Agresja

4

Definicja i formy agresji



Agresja – działanie, którego celem jest

spowodowanie psychicznej lub fizycznej

szkody osobie, która sobie tego nie życzy.



Formy agresji



Instrumentalna – stosowana jako środek do

uzyskania jakiegoś celu,



np. uderzenie jako sposób zwrócenia na siebie uwagi,

wynajęcie płatnego mordercy, w samoobronie



Emocjonalna (gniewna) – celem jest samo

szkodzenie, poprzedza ją emocja gniewu,



np. pod wpływem impulsu, zabójstwo w afekcie, walki

pseudokibiców



Obie formy często trudne do odróżnienia.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W5_l: Agresja

5

Przemoc na świecie:

liczba morderstw na 100 000 osób

(dane z r. 1994)

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W5_l: Agresja

6

Kultura honoru



Różnice płciowe i kulturowe mogą być częściowo

związane



z różnicami w zakresie praktyk socjalizacyjnych (nagradzanie i

karanie, modelowanie, wzmacnianie norm i ról).



Kultura honoru (np. Włochy, Hiszpania, Ameryka

Łacińska, Południe w USA)



Honor jako szczególna wartość, zwłaszcza dla mężczyzn, i

agresja jako właściwy sposób obrony honoru



„Mężczyzna ma prawo zabić w obronie swojej rodziny / w obronie

swojego honoru”.



Wyższe wskaźniki przemocy w Stanach Południowych niż w
Północnych USA (Nisbett i Cohen, 1996).



Eksperyment Cohena i in. (1996):



reakcje studentów pochodzących z Południa i Północy na

„obrazę”.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W5_l: Agresja

7

Obraza, agresja i kultura honoru

(Cohen i in., 1996)

Ocena męskości

3

3,1

3,2

3,3

3,4

3,5

3,6

Kontr Obraza

PN
PD

Poziom

testosteronu

3

5

7

9

11

13

15

Kontr Obraza

PN
PD

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W5_l: Agresja

8

Społeczeństwa (25) bez przemocy

(Bruce Bonta, 1997):



Podstawowe zasady:



Kooperacja we wszystkich dziedzinach życia i odrzucenie

współzawodnictwa, rywalizacji.



Przykłady:



Amisze, Hutteryci, Mennonici w USA



Chewongowie (Malaje) – brak słów na oznaczenie agresji,

kłótni, wojny



Ifalucy (Mikronezja) – najbardziej agresywne zachowanie:

„dotknięcie czyjegoś ramienia ze złością”.



Mieszkańcy Bali - podczas 4-letniego pobytu badacze nie

zauważyli ani jednego aktu agresji



Inuici (regiony arktyczne) – używają efektywnych strategii

kontroli agresji; wysoki poziom lęku przed agresją

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W5_l: Agresja

9

Agresja jako instynkt



Zygmunt Freud (1920):



Instynkt śmierci - głębokie, nieświadome pragnienie ucieczki

od życia poprzez autodestrukcję;



Instynkt śmierci jest antagonistyczny wobec instynktu życia;



Agresja skierowana przeciwko innym jest chwilowym

przezwyciężeniem instynktu śmierci (agresji wobec siebie).



Konrad Lorenz (1966):



Instynkt śmierci i instynkt życia są wobec siebie

komplementarne.



Agresja zapewnia większe szanse przeżycia jednostki:



aby mieć dostęp do ograniczonych zasobów (żywności,

terytorium, partnera), należy walczyć z konkurentami.



Selekcja naturalna promuje osobników z silnym instynktem

agresji.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W5_l: Agresja

10

Psychologia ewolucyjna



Ważniejsze jest przetrwanie genów niż przetrwanie

pojedynczego osobnika.



Najwcześniejsze walki między mężczyznami toczyły się

nie o żywność czy terytorium, lecz o kobiety, czyli o

sukces reprodukcyjny.



Mężczyźni walczą ze sobą, ponieważ



kobiety preferują partnerów o wysokim statusie społecznym,



agresja jest odpowiednim środkiem do zdobycia i utrzymania

wysokiego statusu.



Wg D. Bussa i in.,



największe prawdopodobieństwo wystąpienia agresji między

mężczyznami istnieje w sytuacjach kwestionowania statusu,

pozycji dominującej, „męskiego Ego” (np. poniżanie,
wywoływanie zazdrości seksualnej itp.).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W5_l: Agresja

11

Czynniki biologiczne



Testosteron – hormon męskości



Wysoka pozytywna korelacja między poziomem testosteronu a

poziomem agresji (badania na różnych populacjach: studenci,

młodzi, starzy, z chorobą Alzheimera, więźniowie i in.).



Korelacja może oznaczać



Testosteron zwiększa poziom agresji,



Zachowania agresywne (również aktywność fizyczna) podwyższają

poziom testosteronu w organizmie,



Inny czynnik, np. stres, jednocześnie wpływa na podwyższenie

poziomu testosteronu i poziomu agresji.



Badania nad osobami poddanymi kuracji hormonalnej

(transseksualiści) potwierdzają zależność.



Serotonina – neurotransmiter



Obniża poziom agresji: osoby agresywne mają niższy poziom

serotoniny.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W5_l: Agresja

12

Uczenie się agresji: nagradzanie



Czynniki wrodzone (genetyczne, biologiczne) mają
istotny udział w zachowaniach agresywnych;
ważne jest także doświadczenie (uczenie się
agresji).



Zachowania agresywne mogą zostać wyuczone,
jeśli są nagradzane (Bandura, 1973).



Nagrody



Jako wzmocnienia pozytywne: agresja produkuje efekty
pożądane przez agresora (np. dziecko zdobywa zabawkę
poprzez agresję),



Jako wzmocnienia negatywne: agresja przeciwdziała
wystąpieniu efektów niepożądanych (np. dziecko broni się
przed ośmieszaniem go przez kolegów).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W5_l: Agresja

13

Uczenie się agresji: karanie



Kary za zachowania agresywne traktowane są jako właściwy

środek redukowania agresji.



Kary są efektywne, jeśli



następują bezpośrednio po niepożądanym zachowaniu,



są odpowiednio wysokie,



są spostrzegane jako sprawiedliwe i legalne (wymierzane przez

właściwą osobę).



Kary spostrzegane jako niesprawiedliwe, wymierzane arbitralnie,

mogą prowokować chęć odwetu nakręcając spiralę agresji.



Karanie dostarcza także modelu do naśladowania.



Istnieje pozytywna korelacja między otrzymywaniem kar

cielesnych w dzieciństwie a poziomem agresji.



Kary cielesne wymierzane przez rodziców, kiedy między

dzieckiem a rodzicami istnieją ciepłe, wspierające relacje, nie

muszą prowadzić do wzrostu agresywności ( Deater-Deckard i in.,

1998).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W5_l: Agresja

14

Teoria uczenia się społecznego

Alberta Bandury (1977)



Uczymy się nie tylko dzięki bezpośredniemu

doświadczeniu, lecz także obserwując zachowania

innej osoby (modela).



Eksperyment (Bandura i in., 1961):



dzieci obserwujące agresywne zachowania dorosłego wobec

lalki, były później bardziej agresywne niż dzieci obserwujące

dorosłego spokojnego zachowującego.



Agresywne modele mają większy wpływ, jeśli



dzięki agresji osiągają pożądane cele,



i nie ponoszą kary za zachowania agresywne.



Obserwowanie modeli zachowujących się agresywnie



kształtuje bardziej pozytywne postawy wobec agresji,



Umożliwia wygenerowanie skryptów agresywnego zachowania,

które mogą być później aktywizowane automatycznie.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W5_l: Agresja

15

Słowa kluczowe / Literatura



Agresja

instrumentalna



Agresja emocjonalna



Instynkt śmierci



Testosteron -

serotonina



Uczenie się społeczne



Kultura honoru



Frustracja



Przemieszczenie



Katarsis



Aronson, E. I in.
(1997). Psychologia
społeczna. Serce i
umysł. R. 12. Agresja:
dlaczego ranimy
innych ludzi.