Teoria dysonansu

poznawczego

w nowym ujęciu

Wykład 14

Wstęp do psychologii
społecznej

Studia zaoczne
Semestr zimowy 2002/2003
Dr hab. Anna Kwiatkowska, prof. SWPS

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W14: Dysonans
nowy

2

Plan wykładu

1.

Warunki konieczne do wystąpienia dysonansu
poznawczego

1.

Zauważenie sprzeczności i ich negatywnych
konsekwencji

2.

Poczucie osobistej odpowiedzialności

3.

Wystąpienie pobudzenia fizjologicznego

4.

Odpowiednia atrybucja pobudzenia

2.

Wyjaśnienia alternatywne

1.

Teoria autoafirmacji Steela

2.

Teoria kierowania wrażeniem

3.

Teoria autopercepcji Bema

3.

Dysonans poznawczy a kultura

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W14: Dysonans
nowy

3

Warunki konieczne do

wystąpienia dysonansu (Cooper i

Fazio, 1984)

1)

Podmiot musi zauważyć istnienie sprzeczności

miedzy zachowaniem a postawą; przy czym

zachowanie musi produkować negatywne
konsekwencje

2)

Człowiek musi mieć poczucie osobistej

odpowiedzialności za zachowanie

1)

Musi mieć poczucie wolności wyboru,

2)

Musi mieć poczucie, że mógł przewidzieć negatywne
konsekwencje.

3)

Musi wystąpić fizjologiczne pobudzenie

(dyskomfort, napięcie) wymagające rozładowania.

4)

Człowiek musi dokonać atrybucji pobudzenia jako

pozostającego w relacji do własnego zachowania.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W14: Dysonans
nowy

4

Warunki konieczne (przykład)

Zachowanie

sprzeczne z postawą.

1.

Percepcja zachowania jako

powodującego niepożądane,

negatywne konsekwencje.

2.

Atrybucja osobistej

odpowiedzialności.

3.

Doświadczanie napięcia.

4.

Atrybucja napięcia do

zachowania.

Redukcja dysonansu

przez zmianę

postawy.

Startuję w konkursie na

nowy slogan reklamowy

dla napoju, którego nie

cierpię.

1.

Mój slogan może sprawić, że

ludzie będą kupować ten

straszny napój.

2.

Do konkursu przystąpiłem z

własnego wyboru.

3.

Czuję się okropnie.

4.

Czuję się w taki sposób, bo

każę ludziom kupować coś,

czego nienawidzę.
Właściwie ten napój nie

jest taki zły, jest nawet

całkiem smaczny.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W14: Dysonans
nowy

5

Teoria autoafirmacji (Claude

Steele)

Wg Steele’a, sytuacja dysonansu poznawczego



inicjuje proces autoafirmacji, mający na celu

rewalidację integralności pojęcia Ja;



Rewalidacja pojęcia Ja może być osiągnięta na wiele

różnych sposobów, nie tylko przez redukcję dysonansu.

Teoria autoafirmacji przewiduje:



Jeżeli składnikiem sytuacji dysonansu jest zagrożenie

pojęcia Ja,



to ludzie, którzy będą mieli sposobność do

potwierdzenia Ja w jakikolwiek sposób, nie będą

cierpieć z powodu dysonansu.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W14: Dysonans
nowy

6

Eksperymenty

weryfikujące teorię autoafirmacji

Eksperyment Steele’a (1988):



Badanymi byli studenci kierunków przyrodniczych i innych.



Zadanie pierwsze: rangowanie płyt i sytuacja trudnego wyboru

produkująca dysonans.



Polecenie przygotowania się do drugiego zadania i połowa z nich

przebierała się w biały kitel pracownika laboratorium.



Ponowne rangowanie i wystąpienie zachowań redukujących dysonans.



U studentów kierunków przyrodniczych, przebranych w białe fartuchy,

efekt ten nie wystąpił, bo biały fartuch jest symbolem statusu i ich

wartości.

Eksperyment Steele’a i in. (1993):



Badani wypełniali kwestionariusz osobowości i otrzymali informację

zwrotną pozytywną bądź negatywną.



Uczestniczyli w zadaniu produkującym dysonans (trudny wybór)



Badani, którzy otrzymali feedback pozytywny, nie angażowali się w

zachowania redukujące dysonans.



Wyjaśnienie: działało uprzednie doświadczenie autoafirmacji.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W14: Dysonans
nowy

7

Teoria kierowania wywieranym

wrażeniem (Baumeister, Tedeschi)

Nie jest ważne „BYĆ spójnym” (być w zgodzie z

samym sobą), lecz ważne jest „WYDAWAĆ się

spójnym”.
Nie chcemy uchodzić za hipokrytów lub za osoby

odpowiedzialne za działania mające negatywne

skutki.
W eksperymencie Festingera i Carlsmitha badani

nie chcieli uchodzić w oczach eksperymentatora za

kogoś, kto się może tanio sprzedać.
Jeśli teoria kierowania wrażeniem jest prawdziwa,

zmiana postawy nie będzie trwała:



badania wykazują zarówno trwałość, jak i nietrwałość

postaw (Baumeister, Tice, 1984).

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W14: Dysonans
nowy

8

Teoria autopercepcji Daryla

Bema

Ludzie dowiadują się o tym, jakie mają

postawy na podstawie obserwacji własnych

zachowań; nie muszą odczuwać przykrego

dysonansu (Jeśli skłamałem za 1$, to pewnie

mi się to podobało).
Hipoteza Bema:



Obserwatorzy, posiadający te same informacje co

Aktorzy w eksperymencie Festingera i Carlsmitha,

powinni dojść do tych samych wniosków co do

postaw, bez odczuwania dysonansu.



Hipoteza została potwierdzona.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W14: Dysonans
nowy

9

Podsumowanie:

dlaczego dokonuje się zmiana

postawy?

Wg teorii dysonansu poznawczego:



Ludzie zmieniają swoje postawy, żeby usprawiedliwić

sprzeczne z postawą zachowania, wysiłek i decyzje.

Wg teorii autopercepcji:



Ludzie obserwują swoje zachowania i na tej

podstawie wnioskują o swoich postawach.

Wg teorii kierowania wrażeniem:



Zmiana może wystąpić, ponieważ ludziom zależy na

tym, jak ich widzą inni.

Wg teorii autoafirmacji:



Zmiana jest generowana zagrożeniem dla Ja.

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W14: Dysonans
nowy

10

Porównanie teorii

Czy zmiana postawy
jest motywowana
pragnieniem redukcji
dyskomfortu?

Czy prywatna
postawa osoby
zmienia się naprawdę?

Czy zmiana musi być
bezpośrednio związana
z zachowaniem
sprzecznym z postawą?

Tak

Nie

Tak

Tak

Tak

Tak

Nie

Tak

Tak

Tak

Tak

Nie

Dysonans
poznawczy

Auto-
percepcja

Kierowanie
wrażeniem

Auto-
afirmacja

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W14: Dysonans
nowy

11

Dysonans poznawczy a kultura

Dysonans powstaje, gdy pogwałcony zostaje ważny aspekt Ja (np.

postawa wyrażająca cenione wartości, postawa centralna dla definicji Ja,

utrwalony standard zachowania).
Powstawanie dysonansu poznawczego może być uwarunkowane

kulturowo, bo Ja jest różnie definiowane w różnych kulturach.
Badania Heinego i Lehmana (1997) nad redukcją dysonansu u

Kanadyjczyków i Japończyków w warunkach wyboru jednakowo

atrakcyjnych CD:



Japończycy nie ujawnili efektu redukcji dysonansu (usprawiedliwiania

trudnych wyborów); brak dysonansu?



Ja Współzależne:



zły wybór nie ma znaczenia, jeśli jest dokonywany przez jednostkę (nie

przynosi szkody grupie)



Jeśli zachowanie jest uwarunkowane sytuacyjnie (większość

zachowań w kulturach kolektywistycznych), nie wywołuje dysonansu.



Posiadanie CD jest mniej istotne dla obrazu Ja (społeczeństwo mniej

zorientowane na konsumpcję)

Sem. zim. 2002/20
03

Kwiatkowska /W14: Dysonans
nowy

12

Słowa kluczowe / Literatura

Aronson i in.
(1997).
Psychologia
społeczna. R. 3.
Dysonans
poznawczy a
potrzeba
podtrzymywania
samooceny.

Autopercepcja
Kierowanie
wrażeniem
Autoafirmacja