Członkostwo w

grupie

Wykład 10

Wstęp do psychologii

społecznej

Studia zaoczne

Semestr letni 2002/2003

Dr hab. Anna Kwiatkowska, prof. SWPS

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

2

Plan wykładu

1.

Kategoryzowanie siebie jako członka grupy -

tożsamość społeczna

1.

Teorie Tajfela, Turnera, Brewer i Jarymowicz

2.

Dostępność członkostwa grupowego

1.

Czynniki sytuacyjne

2.

Czynniki stałe

3.

Efekty kategoryzacji społecznej

1.

Kiedy Ja staje się MY

2.

Kiedy Inni stają się MY (grupa własna)

3.

Kiedy Inni stają się ONI (grupa obca)

4.

Członkostwo w grupach stygmatyzowanych

1.

Obrona samooceny jednostki

2.

Społeczna mobilność o społeczna zmiana

5.

Kulturowe podejście do tożsamości społecznej

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

3

Eksperyment Brewer i Webera

(1994)



Najpierw przydzielenie osoby badanej do grupy

większościowej (80% studentów) lub mniejszościowej

(20%) na podstawie wcześniej wypełnionych

kwestionariuszy osobowości;



Prezentacja osoby A i osoby B jako reprezentantów

grupy większościowej lub mniejszościowej; osoba

badana dokonuje samooceny



Jeśli obserwowana osoba należy do większości – wynik

typowy,



Jeśli obserwowana osoba należy do mniejszości:



żadnych skutków dla samooceny dla badanych z grupy

większościowej;



efekty odwrotne dla badanych z grupy mniejszościowej

.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

4

Członkostwo w grupach



Tożsamość społeczna



Aspekty pojęcia Ja, które wynikają z wiedzy i emocji
jednostki związanych z jej przynależnością do grupy
społecznej (Tajfel, 1972).



Kategoryzacja Ja



Proces polegający na włączaniu własnej osoby do
kategorii (grupy) społecznej (Turner i in. 1987).



Członkostwo nie w każdej grupie (kategorii) jest
tak samo ważne dla jednostki.



Nie każda grupa (kategoria) może stanowić
podstawę tożsamości społecznej.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

5

Paradygmat grupy minimalnej (Tajfel i in.

1971)



Podział badanych na dwie grupy wg jakiegoś mało

istotnego kryterium,



Zadanie przyznawania punktów (pieniędzy) członkom

grupy własnej i obcej wg specjalnych matryc.



Aby wyeliminować motywy egocentryczne, badani nie

przyznawali punktów sobie.



Badani nie znali siebie nawzajem;



Badani przyznawali więcej punktów członkom swojej grupy

niż członkom grupy obcej, tj. relatywnie więcej, nawet

kosztem absolutnego zysku.



Wniosek:



Wystarczającym warunkiem do wywołania zachowań

faworyzujących własną grupę lub dyskryminujących grupę

obca jest bycie przypisanym do grupy (na jakiejkolwiek

podstawie).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

6

Wyjaśnienie efektów paradygmatu grupy
minimalnej



Wyjaśnienie poznawcze: efekty kategoryzacji

(zjawisko akcentuacji).



Kategoryzacja poznawcza automatycznie wywołuje

przecenianie różnic między grupami (kategoriami) i

przecenianie podobieństw wewnątrz grup

(kategorii).



różnicowanie, dyskryminacja.



homogenizacja.



Pytanie: dlaczego przydzielali własnej grupie

więcej punktów (=dyskryminacja pozytywna)?



Wyjaśnienie motywacyjne:



Dążenie do posiadania pozytywnej tożsamości

społecznej.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

7

Teoria Tożsamości Społecznej

Henriego Tajfela (1972)



Założenia



Ludzie są motywowani do utrzymania

pozytywnej koncepcji własnej osoby.



Koncepcja własnej osoby w dużym stopniu

wynika z identyfikacji z grupą.



Ludzie osiągają pozytywną tożsamość społeczną

dzięki procesom porównań międzygrupowych,

których rezultat jest korzystny dla własnej grupy.



Ocena grupy własnej zależy od pozycji grupy względem

innych grup na odpowiednich dymensjach,



Ludzie dążą do „pozytywnej dyskryminacji”, tj. do

pozytywnego (faworyzującego własną grupę)

odróżniania się od innych grup,.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

8

Teoria Kategoryzacji Ja

Johna C. Turnera (1985)



Kategoryzacja Ja



poznawcze włączenie Ja do pewnej klasy bodźców i potraktowanie
go jako identycznego z tymi bodźcami, w przeciwieństwie do
bodźców przynależnych do innej klasy.



Kategoryzacja Ja może się odbywać na różnych poziomach
abstrakcji



Ja jako istota ludzka (ludzie vs nie-ludzie);



Poziom międzygrupowy (grupa vs grupa) – tożsamość społeczna;



Poziom interpersonalny (jednostka vs inni członkowie grupy) –
tożsamość osobista.



Przestawianie się z tożsamości osobistej na społeczną w
zależności od kontekstu.



Depersonalizacja Ja



Stereotypowe postrzeganie siebie jako dającego się wymienić na
inny egzemplarz, reprezentujący daną kategorię.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

9

Teoria tożsamości osobistej i

społecznej Marii Jarymowicz (1992)



Tożsamość osobista:



subsystem samowiedzy, na który składają się atrybuty
spostrzegane jako najbardziej charakterystyczne i
dystynktywne dla Ja (w porównaniu z My). .



Tożsamość społeczna:



Atrybuty spostrzegane jako najbardziej
charakterystyczne i dystynktywne dla My (w
porównaniu z innymi kategoriami).



Formy My



My Grupowe



My Kategorialne



My Atrybucyjne

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

10

JA vs MY vs ONI

JA

MY

ONI

ONI

MY

ONI

MY

JA

MY

JA

ONI

JA

JA vs MY

MY vs ONI

Tożsamość osobista

Tożsamość społeczna

Tożsamość niedookreślona

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

11

Poznawcza dostępność członkostwa

grupowego



Czynniki sytuacyjne



Bezpośrednie wskazówki



Obecność członków grupy obcej.



Bycie mniejszością



Konflikt lub współzawodnictwo międzygrupowe



Czynniki stałe



Wpływy kulturowe



Kultury kolektywistyczne i
indywidualistyczne .



Różnice indywidualne

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

12

Efekty kategoryzacji: Ja to My



Aktywizacja członkostwa grupowego ma
wpływ na koncepcję Ja (spostrzeganie i
wartościowanie siebie).



Depersonalizacja Ja (zgodnie z teorią Turnera):
ludzie spostrzegają siebie jako typowego członka
grupy,



Samoocena jednostki (zgodnie z teorią Tajfela)
zależy od sukcesów i niepowodzeń grupy,



Równoważenie spostrzegania siebie jako unikalnej
jednostki i członka grupy / nie być ani zbyt
wyróżnionym, ani zbyt anonimowym

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

13

Efekty kategoryzacji: Inni to My („swoi”)



Dostępne poznawczo członkostwo w grupie



ma pozytywny wpływ na to, jak spostrzegamy, oceniamy i
traktujemy innych członków grupy.



Spostrzeganie członków grupy własnej:



wzrasta ocena wzajemnego podobieństwa do „nas” na
dymensjach związanych z członkostwem w grupie,



Jednocześnie wzrasta świadomość ich unikalnych cech,
zwłaszcza w obszarach nie związanych z członkostwem.



Lubienie „swoich”



Procesy atrybucyjne korzystne dla członków grupy
własnej



Traktowanie swoich sprawiedliwie i altruistycznie.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

14

Efekty kategoryzacji: Inni to Oni („obcy”)



Dostępne poznawczo członkostwo w grupie



może mieć negatywny wpływ na percepcję, ustosunkowanie i
zachowanie wobec członków innych grup.



Homogenizacja grupy obcej: oni wszyscy są tacy sami



Wiedza o indywidualnych cechach członków grupy obcej jest
uboższa.



Przecenianie różnic między grupą własną a obcą



Koncentracja na różnicach między grupami, zwłaszcza na
dymensjach ważnych dla tożsamości społecznej.



Dyskryminacja grupy obcej (faworyzacja grupy własnej)



Wzmocniona w sytuacji zagrożenia samooceny / tożsamości
społecznej.

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

15

Członkostwo w grupie stygmatyzowanej



Stygmatyzacja (naznaczanie, piętnowanie)



nadawanie grupie etykietki wraz ze skrajnie negatywną

oceną.



Grupy stygmatyzowane:



Grupy poza głównym nurtem społeczeństwa, np. mniejszości

etniczne, religijne, emigranci, wykonujący pewne zawody

(grabarz), inwalidzi, homoseksualiści, chorzy, otyli,

bezdomni i in.



Konsekwencje członkostwa w grupie

stygmatyzowanej



Członkowie takich grup zachowują się zgodnie z

oczekiwaniami społecznymi zawartymi w stereotypie

(zagrożenie stereotypem – samospełniające się proroctwo)



Wpływ na poziom samooceny jednostki i jej poczucie

dobrostanu

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

16

Stygmatyzacja: Obrona własnej wartości przez

koncentrację na sobie (Crocker i Major, 1989)



Atrybucja przyczyn negatywnej informacji o
sobie (np. Murzyn źle obsłużony w restauracji,
kobieta po 40-tce nie otrzymała pracy)



Lokowanie źródeł w uprzedzeniach wobec grupy, a
nie w cechach własnych jednostki; dobre mniemanie
o sobie zostaje zachowane.



Porównywanie się z członkami grupy własnej



Porównania społeczne w obrębie grupy własnej jako
źródło poczucia własnej wartości (np. z Murzynami, z
kobietami), a nie z członkami grupy będącej w
lepszej sytuacji (np. z białymi, z mężczyznami).

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

17

Obrona przez koncentrację na grupie:

społeczna mobilność (Tajfel i Turner, 1979)



Słaba identyfikacja z grupą, granice
raczej przepuszczalne:



De-identyfikacja z grupą (symboliczne
opuszczenie grupy)



Unikanie bezpośrednich identyfikatorów,



Odcinanie się od niepowodzeń grupy (CORF),



Spostrzeganie siebie jako nietypowego
członka grupy, Opuszczenie grupy



Przejście (fizyczne) do grupy o wyższym statusie,



Ukrywanie swojej przynależności

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

18

Obrona przez koncentrację na grupie:

społeczna zmiana (Tajfel i Turner, 1979)



Wysoka identyfikacja z grupą; granice mało
przepuszczalne lub nieprzekraczalne.



Twórczość społeczna



Wprowadzenie do porównań międzygrupowych nowej
dymensji, na której grupa wypada lepiej,



Akceptacja społecznej definicji grupy i nadanie nowej
wartości cechom wyróżniającym grupę,



Współzawodnictwo społeczne



Poprawa statusu grupy,



Re-kategoryzacja



Tworzenie grup nadrzędnych (nowych kategorii)
obejmujących różne grupy, lub grup skrzyżowanych,

Sem.let.2002/2003

Kwiatkowska/W10_l: Członkos
two

19

Słowa kluczowe / Literatura



Tożsamość społeczna



Kategoryzacja Ja



Teoria Tożsamości

Społecznej



Teoria Kategoryzacji

Ja



My Grupowe,

Kategorialne i

Atrybucyjne



Społeczna mobilność



Społeczna zmiana



Grzelak, J. Ł. i Jarymowicz,
M (2000). Tożsamość i
współzależność. [W:] J.
Strelau (red.).
Psychologia. Podręcznik
akademicki. T. 3. Gdańsk:
GWP.



Kwiatkowska, A. (1999).
Tożsamość a społeczne
kategoryzacje. W-wa: IP
PAN. S. 80-128.