Relacje międzygrupowe

I

Wstęp do psychologii

społecznej II

I rok studiów

wykład 11, 31.05-01.06.2005

Marek Cielecki

Uprzedzenie jako postawa:

• Uprzedzenie jest to trwała, trudno poddająca

się zmianie, negatywna postawa wobec grupy
obcej. Składa się z

–

negatywnego ustosunkowania

–

stereotypu poznawczego, tj. negatywnego,

uproszczonego i nadmiernie zgeneralizowanego

na całą grupę obcą, schematu

–

tendencji do zachowań dyskryminujących.

• Ponieważ każdy z komponentów postawy

powstaje wskutek działania innych
mechanizmów psychologicznych, postawa
wobec grupy obcej, tak jak każda inna, może
być niespójna.

Osobowościowe teorie uprzedzeń:

• Zgodnie z teorią osobowości

autorytarnej (Adorno i wsp.) oraz
dogmatycznej (Rokeach) uprzedzenia
są wynikiem nieprawidłowo
ukształtowanej osobowości.

• Osoby o

osobowości autorytarnej

:

– wychowywane są w surowej, pozbawionej

uczuć, atmosferze, z przewagą kar jako
środka dyscyplinującego

– odczuwają w związku z tym wrogość

wobec rodziców

Osobowościowe teorie uprzedzeń - c.d.:

– ponieważ odczuwają wobec nich także lęk,

tłumią wrogość

– utożsamiają się z rodzicami i idealizują ich
– przemieszczają agresję na innych ludzi,

głównie na mniejszościowe grupy
etniczne, ponieważ takie postawy
modelują zwykle rodzice

– nie mają wglądu w stany psychoiczne

własne i innych ludzi

– mają pesymistyczny, negatywny obraz

natury ludzkiej

Osobowościowe teorie uprzedzeń - c.d.:

• Cechy osobowości autorytarnej

mierzono przy pomocy następujących
skal:

– antysemityzmu
– etnocentryzmu
– konserwatyzmu społeczno-politycznego
– faszyzmu
– oraz poprzez wywiady i techniki projekcyjne
– mają pesymistyczny, negatywny obraz

natury ludzkiej

Osobowościowe teorie uprzedzeń - c.d.:

• Podejście teorii osobowości

autorytarnej krytykowane było ze
względu na to, że

– sama teoria nie jest wolna od obciążeń

ideologicznych

– proponuje wyjaśnienie z poziomu

psychologii indywidualnej dla zjawisk o

charakterze ogólnospołecznym

– metodologia badań sprzyjała potwierdzaniu

hipotez

– wiązki cech postulowane przez teorię

różniły się zależnie od kraju, a nawet

Północy vs południa Stanów Zjednoczonych

Osobowościowe teorie uprzedzeń - c.d.:

• Geneza

osobowości dogmatycznej

jest

zbliżona do genezy osobowości
autorytarnej jeśli chodzi o lęk jako
cechę podstawową.

• Zgodnie z teorią dogmatyzmu

sposobem redukcji lęku jest
dychotomizacja przekonań na
akceptowane i nie akceptowane przez
jednostkę.

Osobowościowe teorie uprzedzeń - c.d.:

• Osoba o umyśle dogmatycznym:

– akceptuje vs odrzuca innych ze względu na

podobieństwo ich przekonań

– akceptuje autorytety pozytywne i odrzuca

autorytety negatywne

– wyolbrzymia różnice między systemem

poglądów akceptowanych i odrzucanych

– utożsamia systemy poglądów, których nie

akceptuje

– koncentruje się na przyszłości, a nie

teraźniejszości

Osobowościowe teorie uprzedzeń - c.d.:

• Współczesne wersje teorii

osobowościowych:

– prawicowy autorytaryzm (uległość,

agresja, konwencjonalizm)

– typ religijności
– potrzeba poznania, struktury,

domknięcia poznawczego

– orientacja na dominację społeczną.

Teorie odwołujące się do uwarunkowań
społeczno-ekonomicznych uprzedzeń:

• Zgodnie z teorią rzeczywistego konfliktu

interesów, uprzedzenia są wynikiem

negatywnych doświadczeń w walce z

grupami obcymi o zasoby dóbr i

podtrzymują tę konkurencyjną relację.

• Zgodnie z teorią frustracji-agresji,

uprzedzenia są wynikiem przeniesienia na

grupy mniejszościowe agresji powstałej

wskutek deprywacji potrzeb

ekonomicznych.

• Dane historyczno-ekonomiczne

potwierdzają przewidywania obu w.w.

teorii.

Teoria kategoryzacji społecznej:

• Zgodnie z teorią kategoryzacji

społecznej uprzedzenia są wynikiem
podziału świata społecznego na My i
Oni (grupę własną i obcą).

• Źródłem teorii kategoryzacji społecznej

jest teoria akcentuacji (Tajfel). Zgodnie
z nią nałożenie na wymiar ciągły
wymiaru dychotomicznego powoduje

– wzrost różnicowania międzyklasowego
– spadek różnicowania wewnątrzklasowego.

Teoria akcentuacji:

X

X

X

Y

Y

Y

różnic
e

podobieńst
wa

podobieństwa

Teoria kategoryzacji społecznej -
c.d.:

• Teoria akcentuacji nie przewiduje:

– zmian w różnicowaniu nie opartych na „jądrze

prawdy”

– kierunku różnicowania między grupami
– asymetrii w różnicowaniu wewnątrzklasowym

• Uzupełnienie teorii kategoryzacji społecznej o

tezy teorii porównywania społecznego pozwala

przewidywać, iż członkowie grupy będą dążyli

do podwyższenia poczucia własnej wartości

poprzez przypisywanie własnej grupie ocen

bardziej pozytywnych, niż grupie obcej, a także

zachowania faworyzujące grupę własną

kosztem grupy obcej (t.

kategoryzacji/tożsamości społecznej).

Teoria kategoryzacji społecznej -
c.d.:

• Badania eksperymentalne w paradygmacie

tzw. „grupy minimalnej” (Tajfel i wsp.)

wykazały, iż dyskryminacja pojawia się jako

skutek samej kategoryzacji w sytuacji gdy:

– uczestnicy nie mogą zidentyfikować członków

grupy własnej ani obcej, nie mogą więc przypisać

im żadnych zasług ani win

– nie oczekują żadnej interakcji międzygrupowej,

nie mogą więc dążyć do zdobycia przewagi nad

grupą obcą

– kategoryzacja opiera się na kryteriach

pozbawionych znaczenia społecznego, takich jak

przecenianie lub niedocenianie liczby kropek,

rzekome preferencje dla malarstwa Klee albo

Kandinskiego

– nie mają osobistego interesu w dyskryminacji

Teoria kategoryzacji społecznej -
c.d.:

• Badani w opisanych warunkach

skłonni są maksymalizować różnicę

między wypłatami dla członków grupy

własnej i członków grupy obcej,

nawet kosztem korzyści dla tych

pierwszych oraz łącznej korzyści dla

obu grup.

• Zmienną zależną w paradygmacie

Tajfela mierzono przy pomocy

macierzy wypłat, np.

20 18 16 14 12 10 8
20 17 14 11 8

5

2

Teoria kategoryzacji społecznej -
c.d.:

• Zgodnie z teorią kategoryzacji/tożsamości

społecznej wykazano, że:

– dyskryminacja międzygrupowa jest skutkiem

samej kategoryzacji, a nie np. inferowanego przez

badanych poziomu podobieństwa

wewnątrzgrupowego i międzygrupowego

– zachowania dyskryminacyjne prowadzą do

wzrostu poczucia własnej wartości badanych

• Wbrew postulatom teorii

kategoryzacji/tożsamości społecznej

stwierdza się różnicowanie na niekorzyść

grupy własnej, co może prowadzić do

indywidualnej mobilności bądź zmiany

społecznej.