dr Irena Kosińska

1

Toksyczne właściwości

powietrza w Polsce –

wybrane zagadnienia

Warszawska Szkoła Zdrowia

11_01_2011

Dr Irena Kosińska

Zakład Medycyny Zapobiegawczej i Higieny IMS,

WUM

dr Irena Kosińska

2

Definicja zdrowia

„Zdrowie to całkowity dobrostan

fizyczny, psychiczny i społeczny,
a nie wyłącznie brak choroby
lub niedomagania”

(WHO, 1948)

dr Irena Kosińska

3

Zdrowie Środowiskowe

Def. WHO:
• Aspekty zdrowia człowieka, w tym jakość

życia, warunkowane przez czynniki

biologiczne, chemiczne, fizyczne,

psychiczne i społeczne środowiska

zatem

• Obejmuje ono także teorię i

praktykę oceny, naprawy, kontroli i

zapobiegania w odniesieniu do tych

czynników środowiska, które mogą

szkodliwie wpływać na zdrowie

obecnego i przyszłych pokoleń

dr Irena Kosińska

4

Czynniki determinujące stan zdrowia jednostki

1
2
3
4

1. Genetyka 16%, 2- środowisko 21%, 3- służba zdrowia 10%, 4- styl życia 53%

styl życia 53%

genetyka 16%

środowisko 21%

służba zdrowia
10%

dr Irena Kosińska

5

Zanieczyszczenie

środowiska może być

przyczyną lub jedną z

przyczyn zaburzeń

zdrowotnych:

• Zapadalności na choroby nowotworowe

• Choroby układu oddechowego

• Choroby układu krążenia

• Choroby układu nerwowego

• Choroby nerek

• Osteoporoza

• Alergie

• Nieprawidłowy rozwój płodowy

• Zaburzenia autoimmunologiczne

dr Irena Kosińska

6

Skażenia biosfery

• Choroby cywilizacyjne

(nadciśnienie tętnicze, choroba
wieńcowa, wrzodowa, schorzenia
alergiczne, przemiany materii)

• Po długim okresie narażenia -

działanie teratogenne, zaburzenia
genetyczne

• Rzadko powodują zatrucia

ostre, ale ich nawet śladowe
stężenia mogą doprowadzić do
szeregu zaburzeń funkcjonowania
organizmów.

dr Irena Kosińska

7

Środowiskowe zagrożenia

zdrowia wynikające z

zanieczyszczenia

powietrza

• Dwutlenek siarki i pył

atmosferyczny (przyczyna zgonów
spowodowanych chorobami
układu krążenia i układu
oddechowego)

• Wielopierścieniowe węglowodory

aromatyczne, polichlorodwufenyle,
azbest, chrom, arsen (zwiększone
ryzyko nowotworowe)

dr Irena Kosińska

8

Spadek średniej długości życia (w
miesiącach) spowodowany
antropogenicznymi cząstkami stałymi
PM2.5

ec.europa.eu/.../20/print_article_2434_pl.htm

dr Irena Kosińska

9

Priorytety działań (UE, WHO

i Światowa Fundacja Nauki)

11 priorytetów

1.

Zmiany klimatyczne

2.

Ubytek ozonu stratosferycznego

3.

Wpływ czynników środowiskowych na funkcje

poznawcze

4.

Zanieczyszczenia pyłowe powietrza

5.

Jakość powietrza pomieszczeń zamkniętych

6.

Jakość wód

7.

Woda pitna

8.

Substancje zaburzające czynność hormonalną

9.

Ocena skutków zdrowotnych narażenia na czynniki

immunotoksyczne

10. Ocena ryzyka chemicznego

11. Problemy toksykologiczne związane z ryzykiem

chemicznym

dr Irena Kosińska

10

Zapobieganie skutkom

zdrowotnym

zanieczyszczenia

środowiska – strategia

• Działanie długofalowe
• Eliminacja czynników szkodliwych
• Wdrażanie programów z zakresu

prewencji medycznej

dr Irena Kosińska

11

Zapobieganie chorobom

zależnym od środowiska

powinno uwzględniać

działania zarówno

• zmierzające do zmniejszenia

zanieczyszczenia środowiska

jak i
• działania z zakresu zdrowia

publicznego mające na celu

zmniejszenie narażenia ludności

na szkodliwe czynniki

środowiskowe i ograniczenie ich

skutków zdrowotnych

dr Irena Kosińska

12

Ocena toksyczności

środowiska prowadzi

do:

• Oceny ryzyka, czyli

prawdopodobieństwa zatrucia
danymi substancjami

• Określenia wielkości dawki

wywołującej ostry efekt
toksyczny

• Wykrycie późnych skutków

ekspozycji ustroju na trucizny
(efekt mutagenny, rakotwórczy
(kancerogenny), teratogenny,
embriotoksyczny

dr Irena Kosińska

13

Podstawowe drogi

przyswajania i wydalania

szkodliwych substancji

• Płuca (wdychane – wydychane

powietrze)

• Układ pokarmowy

• Skóra

dr Irena Kosińska

14

Główne procesy

metabolizmu

ksenobiotyków w

organizmie to:

• Wchłanianie (absorpcja)

[droga

wziewna, pokarmowa, skórna,
pozajelitowa (parenteralna), przez jamy
ciała]

• Rozmieszczenie (dystrybucja)

• Przemiany biochemiczne

(biotransformacja)

• Wydalanie

dr Irena Kosińska

15

Kumulacja w tkance

tłuszczowej

Insektycydy polichlorowe,

polichlorowane bifenyle,
heksachlorobenzen, dioksyny,
furany

w okresie odchudzania, ciąży,

choroby

- szybki metabolizm

tkanki tłuszczowej -
niebezpieczeństwo nagłego
uwolnienia substancji i
zwiększenia jej stężenia we
krwi, wątrobie, nerkach, mózgu
- zatrucie

dr Irena Kosińska

16

Wyróżnia się substancje o

działaniu:

• Progowym

(działają tylko

powyżej pewnej wartości)

• Bezprogowym

(wywołują efekty

szkodliwe niezależnie od
stężenia)

• (Substancje rakotwórcze mogą

działać progowo i bezprogowo)

dr Irena Kosińska

17

Wchłanianie przez układ

oddechowy

• Odgrywa rolę w zatruciach

zawodowych i
środowiskowych (90-
95%zatruć)

• tlenek węgla - największa

liczba zatruć ostrych,

• krzemionka - pylica

dr Irena Kosińska

18

Wchłanianie przez układ

oddechowy cd.

• duża powierzchnia dróg

oddechowych (70-100m

2

, 300-

500mln pęcherzyków płucnych) i
minimalna grubość bariery
powietrze-krew - wchłanianie
gazów i par przez płuca zachodzi
bardzo szybko i z dużą wydajnością

• W ciągu 8 godzin pracy przez płuca

przepływa 5-40m

3

powietrza

(minutowa wentylacja płuc wynosi 8 dm

3

(w

spoczynku) )

dr Irena Kosińska

19

Wchłanianie przez układ

oddechowy cd.

• makrofagi - usuwanie pyłów i

bakterii z układu oddechowego

• trucizny rozprowadzane są z

krwią do tkanek i narządów, z
pominięciem wątroby

dr Irena Kosińska

20

Wchłanianie przez układ oddechowy

cd.

• Wchłanianie substancji lotnych dobrze

rozpuszczalnych w wodzie (amoniak,
chlorowodór, dwutlenek siarki) zachodzi
w górnych drogach oddechowych

• Wchłanianie substancji słabo

rozpuszczalnych (ozon, tlenki azotu,
fozgen) - prawie w całości docierają do
pęcherzyków płucnych

dr Irena Kosińska

21

Przenikanie przez skórę

• Substancje rozpuszczalne w

tłuszczach i lipidach, w
mniejszym stopniu związki
rozpuszczalne w wodzie

• Najbardziej niebezpieczne:
- rozpuszczalniki organiczne
- związki metaloorganiczne ołowiu

(tetraetylek ołowiu)

- niektóre związki rtęci

dr Irena Kosińska

22

Przenikanie przez skórę

• Podwyższona wilgotność skóry

wzmaga wchłaniane - pocenie
zwiększa ilość tłuszczu na skórze,
nie obojętne są otarcia skóry

• skóra np.. moszny nie stanowi

żadnej przeszkody dla przenikania
substancji chemicznych (WWA
obecne w smole, sadzy i innych sa
przyczyną występowania
zawodowego raka skóry
moszny(min. u kominiarzy)

dr Irena Kosińska

23

Ocena narażenia

• Monitoring środowiskowy

(pomiar czynników
środowiskowych)

• Monitoring biologiczny

(systematyczny pomiar stężeń
substancji toksycznych lub ich
metabolitów w tkankach,
wydzielinach lub wydalinach.

• Porównanie z DBS

dr Irena Kosińska

24

Ekspozycje katastrofalne -

przykład 1

• 10.07.1976 - masowe wydalenie

2,3,7,8-tetrachlorodibenzo-p-
dioksyny z fabryki chemicznej
Seveso w pobliżu Mediolanu
(fabryka produkująca 2,4,5-
trichlorofenol)

• Zanieczyszczony obszar o

powierzchni 3-4 km

2

przez 3-16 kg

dioksyn zamieszkany był przez
28000 ludzi.

• (w 2003 roku emisja dioksyn i

furanów w mg I-TEQ wynosiła
482301.0mg)

25

 

                        

Italian dioxin victim, Stefania Senno (33)
po 30 latach od katastrofy.