Zaburzenia

psychiczne

historia i podstawy

teoretyczne

WWL – I/VI r.s.

Informacje wprowadzające

PSYCHIATRIA zalicza się do podstawowych

dyscyplin

lekarskich i zajmuje się:

• badaniem przyczyn powstawania zaburzeń psychicznych
• opisem obrazu psychopatologicznego tych zaburzeń
• wprowadzeniem najskuteczniejszych metod leczenia
• zapobieganiem występowania schorzeń psychicznych, jak

również wszystkim zaburzeniom psychicznym pojawiającym
się w chorobach somatycznych.

Informacje wprowadzające

Nie tylko osoby chore psychicznie wykazują:

- zmiany zachowania
- zaburzenia myślenia
- zaburzenia afektu

Każdy chory człowiek przeżywa swój proces chorobowy w

sferze psychicznej
- złe samopoczucie psychiczne
- wykazuje lęk i niepokój przed operacją, bólem,
następstwami choroby
- obawia się utraty sprawności fizycznej, pogorszenia relacji
ze swoim środowiskiem i ewentualnego inwalidztwa

Dlatego w przebiegu chorób somatycznych często występują:

- stany obniżonego nastroju, smutku i przygnębienia
- zachowania nerwicowe
- osłabienie aktywności i utrata energii i inne.

Informacje wprowadzające

Zaburzenia psychiczne można podzielić na:

 choroby psychiczne (psychozy)
 zaburzenia nerwicowe
 zaburzenia osobowości
 upośledzenie umysłowe
 uzależnienia
 zaburzenia funkcji poznawczych (otępienie)

Choroby psychiczne i zaburzenia nerwicowe zaliczane są do
procesów chorobowych, które mają swoją dynamikę obrazu
klinicznego, natomiast zaburzenia osobowości i upośledzenie
umysłowe wykazują pewien zastój
i stałość w swoim przebiegu.

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

Prehistoria i starożytność

o odnalezione czaszki ludzkie z ok. neolitycznego (5 tys. lat

p.n.e.) miały ślady świadczące o przeprowadzonej trepanacji,
co stanowi dowód, że już w tamtym okresie wykonywano
zabiegi neurochirurgiczne na żywych ludziach.

o archeologiczne wykopaliska w Meksyku wykazały, że

substancje psychotropowe (meksykańskie guziki i kaktus
pejotlu), stosowano już 8,5 tys. lat p.n.e.

o w odnalezionych działach autorów pochodzących z

Mezopotamii i Egiptu zawarte były opisy padaczki, otępienia i
zaburzeń psychotycznych.

o podobne opisy schorzeń psychicznych można znaleźć w Piśmie

Świętym St. Testamentu.

Prehistoria i starożytność (c.d.)

o za ojca medycyny uważa się Hipokratesa (460-377 p.n.e.),

który jako pierwszy odrzucił pogląd o chorobie psychicznej
jako karze bogów. Hipokrates był przekonany o istnieniu w
organizmie 4 „soków”, z których „czarny sok” powodował
melancholię. ta koncepcja zmodyfikowana przez Galena w II
wieku n.e. niemal w całości przetrwała do XIX w. powodując
opóźnienie rozwoju nauk medycznych.

o w medycynie greckiej ważne miejsce zajmowały takie

kategorie jak: mania, melancholia, paranoja.

o pisma Aretejasa z Kapadocji powstałe ok. 150 r. n.e. zawierają

opisy przypominające współczesne ujęcie symptomatologii
depresji i manii.

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

Średniowiecze

• w tym ok. opiekę nad chorymi psychicznie sprawowały rodziny

lub parafie, co należało do ich obowiązku.

• choroba psychiczna była powszechnie uważana za przypadłość

duchową spowodowaną czarami bądź opętaniem przez diabła.

• w ok. inkwizycji mogło to doprowadzić do palenia chorych

psychicznie na stosach, postrzegano ich bowiem jako
czarownice i czarowników.

Średniowiecze (c.d.)

• w średniowieczu panował pogląd, że gdy nie można było

jakiegoś zdarzenia wyjaśnić, to podejrzewano czary, a
obecność czarownic sprawdzano przy pomocy wielu
zmyślnych prób np. wyszukiwanie znamion na ciele, nacinanie
skóry (jeżeli było brak krwawienia, podejrzenie nabierało
mocy, obciążoną kobietę wrzucano do jeziora i jeżeli
wypływała – znaczyło, że jest czarownicą, dowodem na to, że
jest czarownicą było przyznanie się – pod wpływem tortur).

• w Europie kobiety, które przyznały się, że są czarownicami

palono na stosie, ponieważ uważano, że na czary nie ma
innego lekarstwa, niż fizyczne unicestwienie czarownicy.

• w raz z nastaniem reformacji wiele sekt protestanckich

wszczynało kampanie przeciw czarownicom, uważanym za
lubieżne nałożnice szatana.

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

Renesans i Reformacja

• Na podstawie danych twórczości (literatura i malarstwo) w

tamtym okresie chorzy psychicznie często budzili
zaciekawienie i strach, jednak przeważnie wzorem poprzednich
epok, byli wykluczani ze społeczeństwa, oraz zmuszani do
włóczęgostwa.

• W XVII w. z uwagi na zwiększającą się liczbę chorych

psychicznie w miastach, zaczęli oni stanowić problem
społeczny.

• Zostają tworzone miejsca odosobnienia, w których

umieszczano: chorych psychicznie, włóczęgów, przestępców i
bezrobotnych.

Renesans i Reformacja (c.d.)

• W erze elżbietańskiej powstają pierwsze przytułki dla tych

osób.

• Od drugiej połowy XVI w. tworzone były w Anglii domy

poprawcze, a ustawa z 1670 r. nakładała obowiązek pomocy i
zapewnienie pracy, uznając, że właśnie praca jest
odpowiednim sposobem na lenistwo i ubóstwo.

• We Francji dekret z 1656 r. dał podstawy do tworzenia w

każdym mieście specjalnych zakładów przeznaczonych dla
tych osób, chociaż nie były to instytucje medyczne, to
umieszczano w nich osoby obłąkane stanowiące zagrożenie.
Były one unieruchamiane (łańcuchy i kajdany, kraty oraz
izolacja).

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

Zakłady dla chorych psychicznie

 Historia psychiatrii zaczyna się od powstawania zakładów

opiekuńczych – przeznaczonych do izolacji osób obłąkanych,
uznanych za niebezpieczne lub uciążliwe.

 Zauważono, że izolacja tych osób w zakładzie może działać leczniczo i

to odkrycie było początkiem psychiatrii jako specjalności medycznej, a
udział w tym miał William Battie (1751 r.) i Pinel (1795 r. ). Ten
kierunek rozwoju był zgodny z duchem epoki Oświecenia.

 Pinel był tym, który doprowadził do zaprzestania unieruchamiania

chorych psychicznie za pomocą łańcuchów oraz wykazał, że niektórzy
„obłąkani” mogą być wyleczeni (mania i depresja). Doprowadził do
bardziej humanitarnego postępowania z chorymi psychicznie.

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

• Pojęcia psychiatria po raz pierwszy użył w 1808 r. niemiecki

profesor medycyny Jan Reil.

• W XIX w. zaczęły powstawać liczne zakłady lecznicze (azyle),

gdzie główny nacisk był kładziony na aktywność i
systematyczne wykonywanie pracy oraz przebywanie i zajęcia
na świeżym powietrzu i w słońcu. Personel w większości
cechowała serdeczność i pozytywny stosunek do pacjentów
oraz przestano bić podopiecznych.

• Wg Reila dobrego psychiatrę powinny cechować: wnikliwość,

inteligencja, umiejętność obserwacji, życzliwość, wytrwałość,
cierpliwość, doświadczenie i wyraz twarzy budzący zaufanie i
szacunek.

• W leczeniu w zakładach stosowano: środki przeczyszczające,

lewatywy, puszczanie krwi, środki wymiotne. Terapia taka
miała na celu „wypłukanie” z organizmu substancji
szkodliwych (katharsis).

• W XIX w. procedury umieszczania chorych w zakładach

psychiatrycznych zmieniały się. Początkowo ograniczano się
do przyjmowania przypadków koniecznych. Jednak w miarę
upływu czasu coraz więcej chorych kierowano do zakładów, a
wiązało się to z tym, że lekarze nie dysponowali skutecznymi
metodami terapii. Przybywało chorych na kiłę układu
nerwowego i alkoholizm. Zaczęto oskarżać lekarzy o
oderwanie się od medycyny i pozorowanie leczenia (Mitchell
1894 r.).

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

Psychiatria kliniczna (akademicka)

• W XIX w. nastąpił dynamiczny rozwój psychiatrii klinicznej

w Niemczech.

• Zostały opracowane i wprowadzone do stosowania nowe

metody badań anatomicznych (Wernicke),
histologicznych (Maynert) i anatomopatologicznych
(Alzheimer) o.u.n.

• Wydany został podręcznik psychiatrii (1861 r.) napisany

przez Gresingera, traktujący choroby psychiczne jako
choroby mózgu. Udało się dowieść to np. w kile o.u.n.,
otępieniu, upośledzeniu umysłowemu.

Psychiatria kliniczna (akademicka) (c.d.)

• Jednak na przełomie XIX/XX w. wielu wybitnych lekarzy

uważało, że choroby psychiczne sa nieuleczalne.

• W 1896 r. Kraepelin doszedł do wniosku, że chorobę

psychiczną należy rozpoznawać przede wszystkim na
podstawie rokowania, a w mniejszym stopniu na podstawie
przyczyn.

• W tym okresie wielu lekarzy było zwolennikami teorii

„zwyrodnieniowej” – Morel i Krafft-Ebing, którzy uważali, że
ciężkie choroby psychiczne są następstwem procesu
zwyrodnieniowego.

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

• We Francji Charcot (1825 – 1893) przesadne znaczenie

przypisywał „histerii” i dowodził jak przy pomocy sugestii
lekarz może wywołać objawy chorobowe i następnie tą
sama metodą je leczyć.

• Na początku XX w. strach przed psychiatrią był tak wielki,

że u pacjentów rozpoznawano „schorzenia nerwowe”,
unikając właściwych i pełnych rozpoznań psychiatrycznych.

• W U.S.A. wprowadzono pojęcie „neurastenii”, która

obejmowała różne zaburzenia psychiczne niepsychotyczne i
psychosomatyczne, a których przyczynę upatrywano w
wyczerpaniu nerwowym. W ich leczeniu stosowano „terapię
wypoczynkiem” (izolacja, przymusowe leżenie w łóżku,
dieta mleczna, działanie prądem, masaż, wodolecznictwo).

• Leczenie wypoczynkiem stosowano szeroko w neurologii i

psychiatrii do prawie połowy XX w.

• Rozpowszechnienie się koncepcji psychoanalitycznych

(Freud), uświadomiło lekarzom dynamikę wzajemnych relacji
terapeutycznych lekarza z pacjentem.

• Rozbudzone początkowo duże nadzieje na wykluczenie

psychoz i innych schorzeń psychicznych przy pomocy
psychoanalizy z upływem czasu okazały się płonne.

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

- leczenie

Początki przemysłu farmaceutycznego

• W Niemczech (1932) zsyntetyzowano chloral, a kilkanaście lat

później wykazano jego uspokajające działanie. Chloral znalazł
szerokie zastosowanie w psychiatrii.

• Sole bromu odkryto w XIX w. stwierdzając, że mają one

właściwości uspokajające.

• Bromek potasu stosowano w padaczce i histerii.
• Kwas barbiturowy wyprodukowano w 1864 r., lecz jego

przydatność w lecznictwie – (działanie nasenne i p/drgawkowe)
– weronal wykazano dopiero w 1904 r.

Początki przemysłu farmaceutycznego (c.d.)

• Podczas I wojny światowej weronal stosowano u żołnierzy z

rozpoznana „nerwica wojenną”

• W następnych latach wytworzono wiele innych barbituranów

m.in. fenobarbital działający nasennie, uspokajający
podniecenie. Metody leczenia przedłużonym snem (do 16
godz.) były b. popularne, lecz nigdy nie wykazano ich
skuteczności w terapii schorzeń psychicznych.

• Pierwszą pochodną benzodiazepiny – chlorodiazepoksyd

(1961 r. ), a w kilka lat później wytworzono diazepam.

• Dopiero w 1981 r. wykazano niebezpieczeństwo uzależnienia

od benzodiazepin.

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

- leczenie

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

- leczenie

• Wagner – Jauregg w leczeniu psychoz stosował wstrzykiwanie

krwi zakażonej pierwotniakami malarii. Stany gorączkowe
przerywał chininą, lecząc w ten sposób kiłę o.u.n.

• Sakel wprowadził śpiączki insulinowe w leczeniu schizofrenii

(1934 r. ), które stanowiły główna metodę biologicznego
leczenia schizofrenii.

• Cerletti i Bini (1938 r. ) zastosowali elektrowstrząsy w

leczeniu schizofrenii, których skuteczność została
potwierdzona w rzetelnych randomizowanych badaniach.

• Zsyntetyzowanie chloropromazyny i wykazanie jej

skuteczności w leczeniu schizofrenii przez Delaya i
Denikena (1952 r.), zapoczątkowało rewolucyjne zmiany w
psychofarmakoterapii.

• Paul Janssen (1958 r.) wprowadził do lecznictwa

psychiatrycznego haloperidol.

• Wprowadzenie do lecznictwa psychiatrycznego

neuroleptyków spowodowało, że w latach 1955 – 1988 liczba
chorych na schizofrenię leczonych w szpitalach zmniejszyła
się aż o 80%.

• Pierwszym lekiem o działaniu przeciwdepresyjnym była

imipramina – Kuhn (1958 r. ) rozpoczynając erę TLPD w
leczeniu depresji.

Zaburzenia psychiczne w czasie i przestrzeni

- leczenie

Przyczyny zaburzeń psychicznych

Czynniki neuroanatomiczne

• Mózg człowieka jest podstawowym biologicznym podłożem wszelkiego

rodzaju zachowań ludzkich zarówno fizjologicznych jak i
patologicznych.

• Zaburzenia psychiczne mogą wynikać z nieprawidłowego

funkcjonowania pewnych okolic mózgu.

• Niektóre funkcje mózgu są b. podatne na uszkodzenie, niż inne np.

jakaś grupa neuronów może być bardziej podatna na uszkodzenie
dlatego, że dopływa do niej stosunkowo mało krwi, a ma większe
zapotrzebowanie na O

2

i substancje odżywcze.

• W ostatnim okresie neuroobrazowanie zrewolucjonizowało nasze

możliwości opisu funkcjonowania różnych okolic mózgu w stanach
zarówno zdrowia, jak i choroby.

Czynniki neuroanatomiczne

• Uszkodzenie płatów czołowych – zasadniczo skutkuje

zmianami osobowości, często głębokimi przy obecności
nielicznych innych objawów psychopatologicznych.
W skutek tego zmiany neuroanatomiczne w obrębie płata
czołowego lub jego uszkodzenie mogą pozostawać
bezobjawowe przez długi okres czasu.

• Uszkodzenie płata skroniowego – w zależności od jego

miejsca może powodować amnezję, zaburzenia osobowości,
ubytki czucia, ubytki pola widzenia.
Zazwyczaj uszkodzenia dotykające płata dominującej półkuli
powodują więcej objawów psychopatologicznych. Takie
elementy płata skroniowego jak hipokamp i ciało migdałowate
odgrywają istotną rolę w obrębie układu limbicznego.

• Chorzy z upośledzoną funkcją płata ciemieniowego

– nie są w stanie oceniać atrybutów przestrzennych ani
też wykorzystywać informacji wzrokowych aby właściwie
pokierować ruchem ciała (apraksja, agnozja). Uszkodzenia
w ok. płata dominującego powodują afazję ruchową (cz.
przednia) lub afazję czuciową (cz. tylna). Pozostałe
konsekwencje to: agrafia, aleksja apraksja ruchowa oraz
agnozja dotykowa.

• Uszkodzenie dominującego płata potylicznego –

powoduje aleksję, agnozję wzrokową dot. przedmiotów i
kolorów oraz może powodować złożone omamy
wzrokowe.

Czynniki neuroanatomiczne

Czynniki genetyczne

• Choroby neuropsychiczne spowodowane przez mutację

punktową należą do raczej rzadkich i obejmują m.in.:

- zespół łamliwego chromosomu X
- chorobę Huntingtona
- chorobę Alzheimera (postać o wczesnym początku)

• W sumie rozpoznano ok. 100 rzadkich chorób jednogennych,

które klinicznie objawiają się opóźnieniem rozwoju
umysłowego lub objawami neuropsychicznymi.
W przypadku tych chorób zmutowany gen jest konieczny i
wystarczający, by wywołać chorobę (gen o dużym efekcie
działania).

Czynniki genetyczne

w chorobach psychicznych

Zaburzenia psychiczne z udziałem czynników
genetycznych

Udział genów kandydujących w głównych chorobach
psychicznych:

o Choroba Alzheimera (o późnym początku) – badania

sprzężeń w ch. A. wykazały, że regiony zwiększonej podatności
znajdują się na chromosomach 10 i 12.

o Schizofrenia – największym czynnikiem ryzyka w tej chorobie

jest pokrewieństwo z osobą chorą (badania bliźniąt). Analiza
dziedziczenia potwierdziła wielogenową, złożoną etiologię
genetyczną u większości rodzin dotkniętych schizofrenią.
Znaleziono powtarzalne różnice w ekspresji wielu genów, m.in.
tych znajdujących się w loci sprzężonych ze schizofrenią.
Dalszych badań wymaga identyfikacja wariantów
patogenetycznych tych genów, odkrycia ich związku z chorobą i
w identyfikacji oddziaływań ze środowiskowymi czynnikami
ryzyka.

Zaburzenia psychiczne z udziałem czynników
genetycznych (c.d.)

o Zaburzenia depresyjne nawracające – wyniki badań

rodzin bliźniąt i badań adopcyjnych oraz próby kliniczne
potwierdzają udział czynników genetycznych w z.d.n.

o Zaburzenia afektywne dwubiegunowe – opublikowane

badania potwierdzają zwiększone ryzyko tej choroby u
krewnych chorych probandów.

o Autyzm – uważany jest za najsilniej uwarunkowaną

genetycznie wieloczynnikową chorobę psychiczną wieku
dziecięcego.

o Uzależnienie od alkoholu – badania rodzin, bliźniąt i

badania adopcyjne wskazują, że 40-60% indywidualnej
zmienności względem podatności na u.a. jest uwarunkowane
genetycznie. Polimorfizmy dwóch głównych enzymów
metabolizujących alkohol są dobrze udokumentowanymi
czynnikami genetycznymi różnej podatności na uzależnienie
od alkoholu

Czynniki genetyczne

w chorobach psychicznych

Czynniki społeczne i środowiskowe

w chorobach psychicznych

Wiek

• zaburzenia psychiczne powszechne u dzieci i młodzieży

wykazują te same wzorce ryzyka, co u osób dorosłych, jeżeli
chodzi o pochodzenie społeczne i położenie geograficzne.

• grupą najwyższego ogólnego ryzyka zachorowalności na

choroby psychiczne są dzieci i młodzież pozostająca w
domach dziecka.

• zaburzenia depresyjne u osób starych nie są bardziej

rozpowszechnione, ale ich przebieg jest cięższy i częściej
wymaga hospitalizacji.

Czynniki społeczne i środowiskowe

w chorobach psychicznych

Płeć

• przewaga zaburzeń nerwicowych i depresji wśród kobiet
• wyższe wskaźniki uzależnień w grupie mężczyzn
• nie wykazano znaczących różnic, jeżeli chodzi o ogólne

wskaźniki chorób psychicznych wśród kobiet i mężczyzn

• jednak mężczyźni chorzy na schizofrenię korzystali z leczenia

psychiatrycznego początek zachorowania był u nich
wcześniejszy, niż u kobiet, a przebieg i efekty terapeutyczne
były mniej pomyślne wśród mężczyzn.

Czynniki społeczne i środowiskowe

w chorobach psychicznych

Stan cywilny

• rozpowszechnienie psychicznych zaburzeń niepsychotycznych

jest mniejsze u osób obojga płci żyjących w związkach
małżeńskich, zaś wyższe wskaźniki tych zaburzeń występują
u osób rozwiedzionych i żyjących w separacji

• podobny wzorzec zachorowalności dotyczy schizofrenii,

chociaż osoby stanu wolnego częściej korzystają z pomocy
psychiatrycznej.

Czynniki społeczne i środowiskowe

w chorobach psychicznych

Status zatrudnienia

• bezrobocie może pogarszać zdrowie fizyczne i psychiczne
• wśród bezrobotnych wyższe wskaźniki ryzyka samobójstwa i

zachowań autoagresywnych

• niesatysfakcjonujące i niepewne zatrudnienie może mieć

podobny wpływ.

Czynniki społeczne i środowiskowe

w chorobach psychicznych

Środowisko zamieszkania

• wyższe wskaźniki hospitalizacji z powodu schizofrenii mają miejsce w

populacjach wielkomiejskich, w porównaniu z populacjami z
obszarów podmiejskich (obserwacje ostatnich 60-ciu lat)

• najnowsze badania wykazały, że osoby urodzone w mieście mają

wyższe ryzyko zachorowania na schizofrenię, zaś niższe w przypadku
zaburzeń afektywnych dwubiegunowych

• w przypadku psychicznych zaburzeń niepsychotycznych wykazano

wyższe wskaźniki: zaburzeń lękowych uogólnionych, epizodów
depresyjnych oraz zaburzeń fobicznych w populacjach
wielkomiejskich, w porównaniu z wiejskimi i małomiasteczkowymi.

Czynniki społeczne i środowiskowe

w chorobach psychicznych

Grupy podwyższonego ryzyka chorób

psychicznych

dzieci i młodzież przebywające w domach

dziecka

dzieci i młodzież przebywające w domach

dziecka

bezdomni

bezdomni

osoby w podeszłym wieku wymagające opieki

osób drugich

osoby w podeszłym wieku wymagające opieki

osób drugich

uchodźcy i osoby szukające azylu

uchodźcy i osoby szukające azylu

Czynniki społeczne i środowiskowe

w chorobach psychicznych

Psychospołeczne czynniki ryzyka

zdarzenia losowe (strata bliskiej osoby,

ciężka choroba somatyczna zwolnienie z

pracy, rozwód, separacja)

– te stresogenne zdarzenia mogą

powodować wystąpienie zaburzeń

adaptacyjnych

zdarzenia losowe (strata bliskiej osoby,

ciężka choroba somatyczna zwolnienie z

pracy, rozwód, separacja)

– te stresogenne zdarzenia mogą

powodować wystąpienie zaburzeń

adaptacyjnych

uraz psychiczny (sytuacje ekstremalne)

- PTSD, depresja, zaburzenia lękowe

uraz psychiczny (sytuacje ekstremalne)

- PTSD, depresja, zaburzenia lękowe

Wpływ społeczny

schorzeń psychicznych

• stygmatyzacja – osoby przewlekle chore psychicznie

są traktowane z niechęcią i strachem, co wpływa
niekorzystnie i dyskryminująco

• role społeczne – bezpośredni wpływ chorób

psychicznych i powiązanej z nimi stygmatyzacji często
redukuje liczbę odgrywanych ról społecznych (matki,
ojca, żony, męża, pracownika, przyjaciela)
podejmowanych przez chorą osobę.

• osoba chora – jest zwalniana z obowiązków

zawodowych i domowych, staje się upoważniona do
korzystania z pomocy opieki nad sobą oraz do
okazywania jej współczucia.

• odrzucenie – często odrzucony przez rodzinę i

społeczeństwo chory może liczyć na lekarza
psychiatrę i przyjaciela, którzy są nierzadko jedynymi
ludźmi, którzy ich automatycznie nie odrzucą

Wpływ społeczny

schorzeń psychicznych

Rozwój osobowości

Rozwój psychiczny człowieka

• jest procesem złożonym na który składają się:

 przemiany fizyczne
 zmiany funkcji poznawczych
 kształtowanie się osobowości
 procesy adaptacyjne

Rozwój osobowości

W kręgu zainteresowań badaczy obecnie znajdują się kwestie
takie jak:

 stopień zależności ekspresji genetycznego planu rozwojowego

od czynników środowiskowych
- sprzyjających
- niesprzyjających

 geny mogą wpływać także na środowisko poprzez

oddziaływanie:
- reaktywne
- ewoaktywne
- proaktywne

Rozwój osobowości

Rozwój funkcji poznawczych

Psycholog szwajcarskiego pochodzenia Jean Piaget

zaproponował model „stadiów rozwojowych” , w ramach
których dziecko przechodzi przez poszczególne etapy w
niezmiennym porządku, w procesie nabywania nowych
informacji, modyfikowania wcześniej posiadanych informacji
lub schematów.

Odszedł od wpływu czynników środowiskowych i

biologicznych warunkujących rozwój dziecka.

Rozwój osobowości

okre

s I

[0-2

lat

a]

okre

s I

[0-2

lat

a]

•i

nte

lige

ncja

se

nso

ryc

zno

–

ru

cho

wa

–

w

tym

o

kres

ie

dzie

cko

za

czyn

a r

ozpo

zn

aw

ać

sieb

ie

i po

dej

muj

e dz

ia

ła

nia

in

ten

cjo

nalne.

Niem

owl

ę p

rzyg

oto

wuje s

ię

do r

ad

zen

ia

so

bie

w o

ta

cza

ją

cym

świec

ie

.

•i

nte

lige

ncja

se

nso

ryc

zno

–

ru

cho

wa

–

w

tym

o

kres

ie

dzie

cko

za

czyn

a r

ozpo

zn

aw

ać

sieb

ie

i po

dej

muj

e dz

ia

ła

nia

in

ten

cjo

nalne.

Niem

owl

ę p

rzyg

oto

wuje s

ię

do r

ad

zen

ia

so

bie

w o

ta

cza

ją

cym

świec

ie

.

okre

s II

[2

-7

la

t]

okre

s II

[2

-7

la

t]

•i

nte

lige

ncja

p

rzed

op

era

cyjn

a –

dzi

ecko

zacz

yna

ro

zpo

zna

wa

ć w ka

teg

ori

ach

symb

oli

cznyc

h, t

ypo

we d

la

tego

okr

esu

je

st

myśl

enie

ego

cen

try

czn

e, p

rzed

mio

ty

kla

syfkuj

e w

g j

edne

j i

ch

cec

hy np

. ko

lo

ru

.

Myślen

ie

nie

jest

jesz

cze

zo

rga

niz

ow

ane

w

sposó

b l

ogi

czny

.

•i

nte

lige

ncja

p

rzed

op

era

cyjn

a –

dzi

ecko

zacz

yna

ro

zpo

zna

wa

ć w ka

teg

ori

ach

symb

oli

cznyc

h, t

ypo

we d

la

tego

okr

esu

je

st

myśl

enie

ego

cen

try

czn

e, p

rzed

mio

ty

kla

syfkuj

e w

g j

edne

j i

ch

cec

hy np

. ko

lo

ru

.

Myślen

ie

nie

jest

jesz

cze

zo

rga

niz

ow

ane

w

sposó

b l

ogi

czny

.

Piaget zaproponował 4 następujące stadia rozwojowe:

Rozwój osobowości

•

Piaget zaproponował 4 następujące stadia rozwojowe
(c.d.):

okre

s III

[7

-1

1 l

at]

okre

s III

[7

-1

1 l

at]

•i

ntel

ige

nc

ja

operac

yjn

a –

myśle

nie

staje

się

b.

lo

giczne

, d

zieck

o m

a

możl

iwo

ść

klas

yfk

ow

ania

podo

bie

ństw

po

prze

z do

ko

nyw

anie

ope

rac

ji um

ysł

ow

ych

, k

lasyfk

acji

dok

onuje

na

pods

tawi

e k

ilk

u ce

ch

.

•i

ntel

ige

nc

ja

operac

yjn

a –

myśle

nie

staje

się

b.

lo

giczne

, d

zieck

o m

a

możl

iwo

ść

klas

yfk

ow

ania

podo

bie

ństw

po

prze

z do

ko

nyw

anie

ope

rac

ji um

ysł

ow

ych

, k

lasyfk

acji

dok

onuje

na

pods

tawi

e k

ilk

u ce

ch

.

okre

s IV

[1

1-do

wie

ku

doros

łe

go

okre

s IV

[1

1-do

wie

ku

doros

łe

go

•i

ntel

ige

nc

ja

formal

na

(abst

rakc

yjn

a) –

ro

zw

ija się

zdo

lno

ść

myśl

eni

a o

pr

zys

zło

ści

,

rozw

ażania ab

str

akcy

jn

e,

hipote

tyc

zne s

ytuac

je.

•i

ntel

ige

nc

ja

formal

na

(abst

rakc

yjn

a) –

ro

zw

ija się

zdo

lno

ść

myśl

eni

a o

pr

zys

zło

ści

,

rozw

ażania ab

str

akcy

jn

e,

hipote

tyc

zne s

ytuac

je.

Rozwój osobowości

Rozwój człowieka wg teorii psychodynamicznej Eriksona

Wiek

Stadia wg Eriksona

0 – 1

podstawowe zaufanie,

a podstawowa

nieufność

Poprzez zależność od opiekunów

niemowlę doświadcza zaufania i

jego braku, rozwijając w sobie

nadzieję.

1 – 3

autonomia, a wstyd i

zwątpienie

Dostosowanie się do reguł

społecznych bez jednoczesnej utraty

zbyt dużej części własnej

niezależności prowadzi do rozwoju

woli

3 – 6

inicjatywa, a poczucie

winy

Dziecięce pragnienia i plany mogą

doprowadzić do porażek. Przez

dążenie do równowagi celów,

restrykcji i tolerowania

niepowodzeń dziecko uczy się

celowości swych działań.

6 – 11

produktywność, a

poczucie niższości

Dzieci nadal są podatne na poczucie

niedostosowania. Realizacja

postanowień doprowadza do

poczucia kompetencji.

Rozwój człowieka wg teorii psychodynamicznej Eriksona

(c.d.)

Wiek

Stadia wg Eriksona

wiek

nastoletni

tożsamość, a dyfuzja

ról

Ten wiek to czas ustanawiania

nowego poczucia tożsamości, które

gdy będzie już uregulowane,

doprowadzi do wierności.

młody

dorosły

bliskość, a izolacja Choć ludzie się różnią możliwość

tolerowania innych takimi jakimi są,

a także okresów izolacji doprowadza

do miłości.

dorosłość

twórczość, a

koncentracja na sobie

Możliwość dbania o innych, bez

nadmiernej koncentracji na sobie

doprowadza do możliwości

okazywania troski.

wiek

starczy

spójność ego a

rozpacz

Wiek ten to czas na podsumowanie

porażek i sukcesów, doprowadza do

mądrości.

Rozwój osobowości

Rozwój osobowości

Rozwój języka

• Jest zjawiskiem niezwykle złożonym, stanowiącym podstawę

rozwoju logicznego myślenia, rozumowania i komunikacji.

• Rozwój języka warunkują zarówno procesy uczenia się, jak i

procesy wrodzone.

• Rozwój mowy przebiega także łatwiej w pewnych ok. życia,

np. w wieku dziecięcym dużo łatwiej dzieci uczą się języków
obcych.

Rozwój osobowości

Okres młodzieńczy

Zmiany fizjologiczne wyznaczające początek ok. dojrzewania

zwiastuje również początek okresu intensywnego rozwoju
społecznego, a pomyślne przejście tego ok. skutkuje:



uzyskaniem separacji,



utwierdzeniem się w swej tożsamości płciowej,



możliwością zaangażowania w pracę,



rozwojem systemu moralności,



rozwinięciem możliwości tworzenia trwałych związków,



wypracowaniem relacji z rodzicami opartych na względnej równości i
partnerstwie.

W ok. adolescencji nastoletni często ciężko pracują nad

zrozumieniem samych siebie, a także nad dalszym kształtowaniem
własnej tożsamości.

Rozwój osobowości

Rozwój seksualny

Jest procesem skomplikowanym, na który składa się

oddziaływanie czynników biologicznych, psychologicznych i
społecznych.



tożsamość płciowa (anatomiczna):

świadomość dwóch odmiennych płci, bycia jak mama i tata. Ok. 2 r.ż. 80%
dzieci jest w stanie poprawnie odpowiedzieć czy jest chłopcem czy
dziewczynką. Ok. 3 r.ż. 80% prawidłowo wybiera lalkę chłopca czy lalkę
dziewczynkę.



zachowania seksualne:

dot. tych zachowań, które są akceptowane społecznie. Różnice płciowe w
zabawach przejawiają się wyraźnie juz ok. 3-4 r.ż.



orientacja seksualna:

ukierunkowanie zainteresowań emocjonalnych/romantycznych i seksualnych
przejawia się wyraźnie we wczesnym ok. dojrzewania.

Rozwój osobowości

Wiek dorosły a rozwój

•

wiek wczesnodorosły:

20 - 28 lat – wejście w świat dorosłych – ok. stabilizacji, rozwoju karier
zawodowych i budowania rodziny
28 - 33 lata – „kryzys 30-latka.” – podejmowanie decyzji w jakim kierunku ma
zmieniać życie.
33 - 40 lat – osiadanie – stabilizacja, większa autonomia



wiek średni:

40 - 45 lat – „kryzys wieku średniego” – ponowna ocena przeżytego życia, co

może prowadzić do zmiany pracy, zmiany współmałżonka itp.
45 - 50 lat – wejście w wiek średni – madry pogląd na życie, stagnacja
50 - 55 lat – kolejny kryzys – podobny do k.w.ś. (pojawia się zwłaszcza, jeśli
wcześniej kryzysu nie było)
55 - 60 lat – kulminacja – przygotowanie do okresu późnodorosłego.



okres późnodorosły:

60 < – przejście na emeryturę i późny okres życia.

Zaprezentowane stadia nie przebiegają u każdego jednakowo i

mogą występować istotne różnice.

Rozwój osobowości

Rozwój w okresie późnej dorosłości

Jest czasem ogromnych zmian fizycznych, a także stopniowego

upośledzenia funkcji poznawczych:



przewartościowanie dotychczasowego życia



stopień zadowolenia z życia zależy od st. zdrowia



wiele osób dobrze adaptuje się do wymogów tego okresu



osoby b. pozytywnie oceniające swoją sytuację, mają zazwyczaj
większy komfort finansowy, są zdrowsi, zaplanowali już wcześniej co
będą robić na emeryturze.

Śmierć

Okres późnej dorosłości nieuchronnie prowadzi do zakończenia

życia, a postawy starszych osób względem śmierci zależą w
większym stopniu od subiektywnego poczucia kontroli, jaką mają nad
swoim życiem, niż od liczby przeżytych lat.

T.zw. trajektoria śmierci – opisywana przez Kübler – Ross, wyróżnia się
następujące stadia:

- zaprzeczanie i izolacja – perspektywa śmierci jest na początku
odrzucana
- złość i odrzucenie – mogą pojawić się uczucia złości skierowanej
do innych lub siebie
- targowanie się – stadium to może odzwierciedlać częściową
akceptację sytuacji choć często wiąże się z zaprzeczaniem
- depresja – smutek zw. ze zrozumieniem, że śmierć jest
nieuchronna
- akceptacja – przyjęcie tego co nieuniknione

Fazy nie zawsze pojawiają się w tej samej sekwencji, niektóre z nich

mogą wcale nie wystąpić. Rozwój nie zawsze przebiega tą samą drogą, bo
mogą wystąpić zdarzenia (choroba, strata ważnej osoby), co sprawia, że
rozwój człowieka jest procesem, który przebiega przez całe życie.