Jerzy Pobocha „Aspekty etyczne psychiatrii sądowej”

Etyka:

Etyka jest nauką zajmującą się filozoficznymi, społecznymi, psychologicznymi i kulturowymi źródłami powstania i stosowania moralności. Etyka jako nauka o moralności jest trudna do zdefiniowania. Zasadnicze działy tej nauki to :

1)etyka normatywna (opisowa) i metaetyka

2)etyka formalna (zewnętrzna zgodność postępowania z obowiązującymi normami, rygoryzm, imperatyw moralny)

3)etyka materialna Schellera oparta o wartość, a nie obowiązki

4)etyka sytuacyjna odrzucająca normy moralne, a uznająca, że sumienie i świadomość moralna każdego człowieka powinny rozstrzygać o decyzjach moralnych, nawet jeśli jest to niezgodne z etyka np. zawodową.

Etyka w psychiatrii:

Lekarze jako jedna z nielicznych grup zawodowych, mają swoje kodeksy etyczne ogólne i poszczególnych specjalności w tym psychiatrii. Światowe Towarzystwo Psychiatryczne w 1977 i 83 uchwaliło deklaracje etyczne zwane Hawajskimi I i II. Zmiana uległ też Kodeks Etyczny polskiego Lekarza nadal jednak pojawiają się dylematy moralne w psychiatrii sądowej. Warto omówić kilka teorii etycznych współcześnie uznanych w psychiatrii anglosaskiej:

1. Utylitaryzm- za pobudkę uznaje interes własny jednostki, za dobro szczęście ogółu moralne jest to co użyteczne, prawo wynika z interesu ogółu (statystyczna teoriia decyzji lekarskich, działania organizatorów służby zdrowia, sanitarno-epiemiologiczne)

2. Paternalizm występujący już od czasów Hipokratesa, zakładający, że pacjent ma poddać się posiadającemu wiedzę i uprawnienia lekarzowi na zasadzie dziecka poddającemu się rodzicowi. Lekarz rodzic wie co jest dobre i nie musi tłumaczyć się ze swoich decyzji

3. Autonomiczna, wywodzaca się od Kanta, zakłada,że zależność lekarz-pacjent to układ dwóch odpowiedzialnych, równoprawnych osób. Lekarz musi respektować samodzielne decyzje pacjenta, nawet jeśli wydają się niewłaściwe (ograniczenie przymusowego karmienia, prawo do śmierci), leczenie bez zgody pacjenta jest możliwe tylko w wypadku dzieci, osób głęboko niedorozwiniętych i chorych na psychozę

Inne normy to:

-Zasada sprawiedliwości (żeby starczyło dla wszystkich)

-poszanowania godności człowieka w czasie działań medycznych

-podejmowanie wysiłków na rzecz przywrócenia choremu zdolności do kompetentnych działań

-do człowieczeństwa

-minimalizowania inwalidztwa

-poufności leczenia psychiatrycznego

-prawie bezwarunkowe przestrzeganie tajemnicy lekarskiej

Przypadek Tatiany Tarasoff- pacjent zamordował kobietę, o czym wcześniej powiedział psychiatrze. Sąd, który rozpatrywał tą sprawę, orzekł, że w takiej sytuacji lekarz powinien powiadomić ta osobę, rodzinę, lub odpowiednie władze. Postanowienie to wraz z obowiązkiem ochrony potencjalnej ofiary nazywa się w piśmiennictwie Tarasoff II

Etyka a prawo:

Niektórzy autorzy uważają, że te dyscypliny wykluczają się inni że uzupełniają. Ossowska porównuje normy moralne i etyczne następująco:

Norma moralna	Norma prawna
Oparta na sumieniu (zach. wewnętrzne)	Oparta na przepisach (zach. zewnętrzne)
Potępienie społeczne	Potępienie społeczne i kara
Obowiązki bez roszczenia, imperatywne	Obowiązki z roszczeniem, imperatywno-atrybutywne
Jednostronna	Dwustronna
Emocje moralne	Emocje prawne

W psychiatrii sądowej dyskusji wymaga problem jaka etyka ma być realizowana w tej dyscyplinie:

• poznania - sprawiedliwości, egalitarzmu, wolności i odpowiedzialność, poszanowania autonomii jednostki

• sytuacyjna - wchodzenie w rolę biegłego od strony procesowej, uciekania od prawdy, paternalizm

• etyka sytuacyjna tylko w skrajnych przypadkach - dla ratowania życia

Problemy etyczne psychiatrii sądowej:

1. przestrzeganie tajemnicy lekarskiej i prawo jednostki do prywatności i intymności vs. potrzeby procesowe i naukowe uzyskania opinii o dużym stopniu rzetelności i pewności

2. interes jednostki vs. interes społeczeństwa reprezentowanego przez wymiar sprawiedliwości (salus rei publicae suprema lex)

3. zapotrzebowanie wymiaru sprawiedliwości na opinie kategoryczne vs. ograniczone możliwości psychiatrii sądowej w zakresie oceny stanu psychicznego sprawcy (braki metodologiczne, różnice miedzy biegłymi)

4. obiektywność opinii vs. stosunek emocjonalny eksperta do badanego (w związku z charakterem czynu) i nastawienie subiektywne (związane z długim czasem obserwacji)

5. rola biegłego (konsultanta wymiaru sprawiedliwości np. w zakresie profilów psychologicznych) vs. możliwość narażenia na bezpodstawne podejrzenia osób z podobną psychiką

6. prawo jednostki do obrony (w tym: milczenia) vs. nakaz poddania się badaniom i wydania opinii przez biegłego

7. ograniczenie opinii do niezbędnych faktów vs. konieczność przedstawienia sądowi (jako najwyższemu biegłemu) wszystkich uzyskanych informacji

Główne zasady etyczne biegłego psychiatry:

1. poszanowanie godności osobistej badanego i jego prawa do obrony

2. informowanie badanego o roli lekarza jako biegłego

3. wnioskowanie o powołanie innego biegłego (np. gdy badany jest pacjentem lub znajomym biegłego)

4. posługiwanie się rutynowymi metodami (ustalenie rozpoznania, a nie sprawstwa czy winy)

5. ujawnianie wątpliwości i weryfikowanie ich na podstawie dodatkowych informacji

6. nie umieszczanie w opinii faktów, okoliczności i motywów, których nie było w aktach sprawy

7. nie wchodzenie w role prokuratora, obrońcy czy sądu, tzn. bez oceny czynu

8. wnioskowanie o wyłączenie jawności rozprawy podczas przedstawiania danych z psychopatologii

9. dbanie o rozwój metodologiczny psychiatrii sądowej i prowadzenie badań empirycznych

10. dokonywanie analizy stopnia pewności każdej opinii i własnych kompetencji do jej wydania.

---