F. Tönnies, Wspólnota i stowarzyszenie. Rozprawa o komunizmie i socjalizmie jako empirycznych formach kultury

Ferdynand Tönnies (1855 - 1936) - niemiecki socjolog i filozof, założyciel Niemieckiego Towarzystwa Socjologicznego; otrzymał doktorat z zakresu filologii klasycznej; przez ponad 50 lat prowadził zajęcia i wykłady na uniwersytecie w Kilonii

• koncepcje Gesellschaft i Gemeinschaft, kategorii tych używał głównie jako podstawowego wyróżnika podziału wszystkich typów grup społecznych na pierwotne i wtórne

ZWIĄZEK → grupa utworzona pod wpływem wzajemnego oddziaływania; istota lub rzecz o wspólnym działaniu wewnętrznym i zewnętrznym

WSPÓLNOTA → trwała forma współżycia (ogarniająca wszystkich), „żywy organizm” - coś naturalnego

• ma charakter wspólnoty, gdy we współżyciu przeważają sytuacje wzajemnego poparcia i afirmacji

• im mniej ludzie pozostający w styczności czuja się związani ze wspólnotą, tym bardziej występują wobec siebie jako wolne podmioty swej woli i możliwości działania

• wspólne dobra - ludzie ze wspólnoty korzystają z nich

• naturalne prawo - porządek współżycia, wyznacza właściwą dziedzinę lub funkcję, zakres obowiązków i uprawnień

• rozwój - industrializacja niesie ze sobą nie tylko pozytywne skutki

• „utracona wspólnota” (Nowak) - pusta przestrzeń pomiędzy jednostką a państwem, brak nieformalnych grup społecznych

• epoka przemysłowa - więzi stają się coraz słabsze, zanika wspólnota, pojawia się stowarzyszenie; w 1912 roku II wydanie pracy, w którym autor wycofuje się z tej myśli: wspólnota i stowarzyszenie to dwa typy skrajne, idealne (typy te odnoszą się do rzeczywistości, jednak niekoniecznie identyczne)

Typy wspólnot:

1. WSPÓLNOTA KRWI - POKREWIEŃSTWO:

• naturalna jedność - wspólny stosunek do istoty człowieczeństwa

• dom, wspólnota nie jest uzależniona od bliskości przestrzennej

• pragnienie bliskości - zaspokojenie potrzeby miłości

• autorytet naturalny - ojciec

WSPÓLNOTA TERYTORIUM - SĄSIEDZTWO:

• jej wyrazem jest współzamieszkiwanie; więź życia animalnego

• wspólny stosunek do posiadanej ziemi

• wspólnoty wiejskie

• styczności, przyzwyczajenie

• współzamieszkiwanie podstawą wspólnoty, ale nie warunkiem

• autorytet - książę, jego źródłem jest władza i potęga

3. WSPÓLNOTA DUCHA - PRZYJAŹŃ:

• wspólne, jednomyślne działanie, więź życia mentalnego

• stosunek do świętych miejsc i bóstw

• wspólnota ducha

• niezależna od pokrewieństwa i sąsiedztwa

• w celu utrwalenie - swobodne i częste kontakty

• powstała na skutek zgodnej pracy i jednolitego sposobu myślenia

• czczona boskość - nadaje przyjaźni żywą i trwałą postać

• więź duchowa

• powstają na skutek przypadku bądź wolnego wyboru

• autorytet - wspólna dla wszystkich osoba „mistrza”

STOWARZYSZENIE → przejściowa forma współżycia, mechaniczna, sztuczna; „stykanie się ze sobą niezależnych osób”

KAPITAŁ KULTUROWY → sieć nieformalnych powiązań społecznych, które umożliwiają trwałość społeczeństwa

Grupy społeczne istnieją, gdyż ludzie chcą się łączyć:

• spontanicznie (wola organiczna)

• refleksyjnie (wola racjonalna, arbitralna)

CECHA	WSPÓLNOTA	STOWARZYSZENIE
wola	organiczna	arbitralna
powstanie	od początku istnienia ludzkości	epoka przemysłowa, industrializacja
trwałość	trwała	nietrwałe, przejściowe
zasada powstania więzi	umowa	wyrachowanie, kalkulacja
uczestnictwo	całą swoją osobowością	konkretną, wyróżnioną rolą społeczną
środki kontroli społecznej	tradycja, obyczaj	prawo
własność	zbiorowa	prywatna
czym kierują się ludzie	wiara, elementy zinternalizowane tkwiące w człowieku	wzgląd opinii publicznej, zewnętrzne formy kontroli społecznej
Wspólnotę i stowarzyszenie opisuje się za pomocą różnych metafor

---