PIERWSZA POMOC
Prawidłowe wyposażenie apteczki
Przy kompletowaniu zawartości apteczki najważniejsze są potrzeby, które w przypadku zakładu pracy wynikają z charakteru i specyfiki firmy. Liczba zatrudnionych pracowników nie ma wpływu na zawartość apteczki. Natomiast ma wpływ na ilość apteczek w zakładzie pracy.
Ilość, usytuowanie i wyposażenie apteczek powinny być ustalone w porozumieniu z lekarzem sprawującym profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami, z uwzględnieniem rodzajów i nasilenia występujących zagrożeń.
Nawet opakowanie apteczki ma duże znaczenie
Opakowanie apteczki pierwszej pomocy powinno być:
odporne na działanie czynników mechanicznych,
przeznaczone właśnie dla apteczki (np. walizki metalowe, przenośne szafki metalowe z uchwytem walizkowym, sztywne torby nylonowe),
wygodne w obsłudze.
Użytkownik apteczki powinien mieć możliwość szybkiego jej dostarczenia na miejsce wypadku.
Zawartość apteczki
Przykładowa podstawowa apteczka zakładowa pierwszej pomocy powinna zawierać tylko środki opatrunkowe i sprzęt ratunkowy, w szczególności:
instrukcję udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach,
latarkę elektryczną lub jednorazową latarkę chemiczną,
nożyczki lub nóż,
gazę opatrunkową sterylną (kompresy gazowe) - 4 opakowania,
bandaż elastyczny - 4 opakowania,
chustę trójkątną - 2 sztuki,
elastyczną siatkę opatrunkową (Codofix, Elastofix) - 2-3 rozmiary,
agrafki - 4 sztuki,
maseczkę do sztucznego oddychania metodą "usta - usta",
rękawiczki gumowe - 3 pary,
folię termoizolacyjną srebrno-złotą (folia NRC) - 1-2 sztuki,
plaster zwykły - 2 rolki,
plastry z opatrunkiem (kilka rozmiarów).
Ważne
Apteczka nie powinna zawierać waty, leków i środków dezynfekcyjnych.
Opakowanie zakładowej apteczki pierwszej pomocy
Polska nie ma standardu zakładowych apteczek pierwszej pomocy (także apteczek samochodowych). Roboczo stosowany jest standard europejski. Jedyne standaryzowane zestawy ratownicze to PSP R-1 i PSP R-2, które są używane przez Państwową Straż Pożarną.
Opakowanie zakładowej apteczki pierwszej pomocy powinno być:
mechanicznie odporne (szafka, torba z cordury),
przenośne,
widocznie umieszczone.
Jak szybko ocenić stan poszkodowanego?
Najpierw należy sprawdzić, czy poszkodowany jest przytomny, czy oddycha (tym samym, czy ma zachowane krążenie krwi), czyli czy wykazuje najistotniejsze cechy decydujące o przeżyciu.
Aby szybko ocenić stan poszkodowanego, nigdy nie należy nim potrząsać, klepać po twarzy i szczypać. Do określenia przytomności wystarczy jego reakcja na proste bodźce. Człowiek głęboko nieprzytomny nie zareaguje ani na dźwięk, ani na dotknięcie. Jego reakcja na ból może być stłumiona lub zniesiona. Już dochodząc do osoby prawdopodobnie nieprzytomnej należy głośno ją zawołać (np. Proszę pani! Proszę pana! Co się stało? Czy mnie słyszysz?).
Jeżeli nie widać reakcji na głos, należy dotknąć dłonią twarzy lub czoła poszkodowanego. Jeżeli brak również reakcji na dotyk, na pewno jest on nieprzytomny.
Jeżeli poszkodowany jest nieprzytomny, możliwe, że dojdzie u niego do zaburzeń funkcji krążenia i oddychania. Należy więc natychmiast sprawdzić, czy:
osoba ta oddycha?
czuć i słychać uchem przystawionym do ust i nosa wydech poszkodowanego?
widać ruchy oddechowe klatki piersiowej i brzucha?
W standardzie podstawowych działań resuscytacyjnych nie sprawdza się tętna. U pacjenta nieprzytomnego i nieoddychającego (domniemanie niewydolności krążenia) trzeba podjąć zastępcze oddychanie i pośredni masaż serca. Całość diagnostyki oznak życia powinna zająć około 10 - 15 sekund. Następnie należy bezzwłocznie przystąpić do niezbędnych działań ratunkowych.
Resuscytacja krążeniowo-oddechowa (RKO) - jest zespołem zabiegów, których zadaniem lub skutkiem jest przywrócenie podstawowych objawów życia, tj. co najmniej krążenia krwi lub krążenia krwi i oddychania.
1. Pamiętaj !!! Zanim podejmiesz czynności ratownicze upewnij się, czy jest bezpiecznie w miejscu zdarzenia i czy nic Tobie i świadkom zdarzenia nie zagraża. Jeżeli jest bezpiecznie rozpocznij czynności ratownicze.
2. Sprawdź redakcję poszkodowanego:
delikatnie potrząśnij za ramiona i głośno zapytaj: "Czy wszystko w porządku??, Czy Pan mnie słyszy??, Co się stało??"
3a. Jeżeli reaguje:
zostaw poszkodowanego w pozycji, w której go zastałeś, o ile nie zagraża mu żadne niebezpieczeństwo,
dowiedz się jak najwięcej o stanie poszkodowanego i wezwij pomoc, jeśli biedzie potrzebna,
regularnie oceniaj jego stan.
3b. Jeżeli nie reaguje:
głośno zawołaj o pomoc,
odwróć poszkodowanego na plecy, a następnie udrożnij drogi oddechowe, wykonując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy: umieść jedną rękę na czole poszkodowanego i delikatnie odegnij jego głowę do tyłu, pozostawiając wolny kciuk i palec wskazujący tak, aby zatkać nimi nos jeżeli potrzebne będą oddechy ratunkowe, opuszki palców drugiej reki umieść na żuchwie poszkodowanego, a następnie unieś ją w celu udrożnienia dróg oddechowych.
4. Utrzymując drożność dróg oddechowych wzrokiem, słuchem i dotykiem oceń, czy występuje prawidłowy oddech. Oceń wzrokiem ruchy klatki piersiowej, i nasłuchuj przy ustach poszkodowanego szmerów oddechowych, staraj się wyczuć ruch powietrza na swoim policzku. W pierwszych minutach po zatrzymaniu krążenia poszkodowany może słabo oddychać lub wykonywać głośne, pojedyncze westchnięcia. Nie należy ich mylić z prawidłowym oddechem. Na ocenę wzrokiem, słuchem i dotykiem przeznacz nie więcej niż 10 sekund. Jeżeli masz jakiekolwiek wątpliwości czy oddech jest prawidłowy, działaj tak, jakby był nieprawidłowy.
5a. Jeżeli oddech jest prawidłowy:
ułóż poszkodowanego w pozycji bezpiecznej,
wyślij kogoś lub sam udaj się po pomoc (wezwij pogotowie),
regularnie oceniaj oddech.
5b. Jeżeli jego oddech nie jest prawidłowy:
wyślij kogoś po pomoc, a jeżeli jesteś sam, zostaw poszkodowanego i wezwij pogotowie, wróć i rozpocznij uciskanie klatki piersiowej zgodnie z poniższym opisem:
uklęknij obok poszkodowanego,
ułóż nadgarstek jednej ręki na środku mostka poszkodowanego,
ułóż nadgarstek drugiej reki na pierwszym,
spleć palce obu dłoni i upewnij się, że nie będziesz wywierać nacisku na żebra poszkodowanego,
nie uciskaj nadbrzusza ani dolnej części mostka,
pochyl się nad poszkodowanym,
wyprostowane ramiona ustaw prostopadle do mostka i uciskaj na głębokość 4 - 5 cm,
po każdym uciśnięciu zwolnij nacisk na klatkę piersiową, nie odrywając dłoni od mostka.
Powtarzaj uciśnięcia z częstotliwością 100/min (nieco mniej niż 2 uciśnięcia/s), okres uciskania i zwalniania nacisku (relaksacji) mostka powinien być taki sam.
6a. Połącz uciskanie klatki piersiowej z oddechami ratowniczymi:
po wykonaniu 30 uciśnięć klatki piersiowej udrożnij drogi oddechowe, odginając głowę i unosząc żuchwę,
zaciśnij skrzydełka nosa, używając palca wskazującego i kciuka reki umieszczonej na czole poszkodowanego,
pozostaw usta delikatnie otwarte jednocześnie utrzymując uniesienie żuchwy,
weź normalny wdech i obejmij szczelnie usta poszkodowanego swoimi ustami, upewniając się, że nie ma przecieku powietrza,
wdmuchuj powoli powietrze do ust poszkodowanego przez około 1 sekundę (tak jak przy normalnym oddychaniu), obserwując jednocześnie czy klatka piersiowa się unosi; taki oddech ratowniczy jest efektywny, utrzymując odgięcie głowy i uniesienie żuchwy, odsuń swoje usta od ust poszkodowanego i obserwuj czy podczas wydechu opada jego klatka piersiowa,
jeszcze raz nabierz powietrza i wdmuchnij do ust poszkodowanego, dążąc do wykonania dwóch skutecznych oddechów ratowniczych, następnie ponownie ułóż ręce w prawidłowej pozycji na mostku i wykonaj kolejnych 30 uciśnięć klatki piersiowej,
kontynuuj uciskanie klatki piersiowej i oddechy ratownicze w stosunku 30 : 2,
przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko gdy zacznie on prawidłowo oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji.
Jeżeli wykonane na wstępie oddechy ratownicze nie powodują uniesienia się klatki piersiowej jak przy normalnym oddychaniu, wykonaj następujące czynności:
sprawdź jamę ustną poszkodowanego i usuń widoczne ciała obce,
sprawdź, czy odgięcie głowy i uniesienie żuchwy są poprawnie wykonane,
wykonaj nie więcej niż 2 próby wentylacji za każdym razem, zanim podejmiesz ponownie uciskanie klatki piersiowej. Jeżeli na miejscu zdarzenia jest więcej niż jeden ratownik powinni oni się zmieniać podczas prowadzenia RKO co 1 - 2 minuty, aby zapobiec zmęczeniu. Należy zminimalizować przerwy w resuscytacji podczas zmian.
6b. RKO ograniczona wyłącznie do uciśnięć klatki piersiowej możesz prowadzić w następujących sytuacjach:
Jeżeli nie jesteś w stanie lub nie chcesz wykonywać oddechów ratowniczych, zastosuj uciśnięcia klatki piersiowej.
Jeżeli stosujesz wyłącznie uciśnięcia klatki piersiowej, wykonuj je bez przerwy, z częstotliwością 100 uciśnięć/min.
Przerwij swoje działanie w celu sprawdzenia stanu poszkodowanego tylko wtedy, jeżeli zacznie on prawidłowo oddychać. W innym przypadku nie przerywaj resuscytacji.
7. Kontynuuj resuscytację do czasu gdy:
przybędą wykwalifikowane służby medyczne i przejmą działania,
poszkodowany zacznie prawidłowo oddychać,
ulegniesz wyczerpaniu.
Kiedy wezwać pomoc ?
Podstawowe znaczenie dla ratowników ma jak najszybsze wezwanie pomocy:
jeśli pomocy udziela co najmniej 2 ratowników, jeden powinien rozpocząć resuscytację a drugi natychmiast udać się po pomoc po stwierdzeniu, że poszkodowany nie oddycha,
jeśli poszkodowany jest osoba dorosłą, pojedynczy ratownik udzielający pomocy powinien założyć, że przyczyną jest patologia układu krążenia i natychmiast udać się po pomoc po stwierdzeniu, że poszkodowany nie oddycha. Decyzja ta może zależeć od dostępności służb ratunkowych.
Jednakże jeśli prawdopodobną przyczyną utraty przytomności są zburzenia oddechowe, np. w:
razie,
utonięciu,
zadławieniu,
zatruciu alkoholem lub lekami,
lub jeśli poszkodowanym jest niemowlę lub dziecko ratownik powinien przed udaniem się po pomoc przez około 1 minutę prowadzić resuscytację.
Wezwanie Pogotowia Ratunkowego
Odpowiedz na pytania dyspozytora:
Gdzie to się stało ? - Miejsce wypadku lub zachorowania, miejscowość, w miarę dokładny adres, jakieś charakterystyczne punkty topograficzne ułatwiające zespołowi dotarcie na miejsce zdarzenia.
Jak się nazywa ? - Ewentualne dane osobowe (imię, nazwisko, wiek) osoby potrzebującej pomocy. Jeżeli jest to osoba nieznajoma - po prostu powiedz, że jej nie znasz.
Co się stało ? - Rodzaj wypadku lub zachorowania (np. wypadek samochodowy, upadek z wysokości, zasłabnięcie w miejscu publicznym, atak padaczki itp.)
Jaki jest stan osoby wymagającej pomocy ? - Czy jest przytomna, czy oddycha, czy się rusza, czy na coś w przeszłości chorowała. Jeżeli jest to wypadek - ile osób jest poszkodowanych i jaki jest ich stan ogólny.
Kim Ty jesteś jako osoba wzywająca ? - Twoje nazwisko i numer telefonu z którego dzwonisz. Pamiętaj, że w przypadkach wątpliwych (podejrzenie fałszywego wezwania, niedokładne dane adresowe lub przerwanie rozmowy) dyspozytor może potwierdzić wizytę, uściślić adres lub ponownie nawiązać rozmowę.
Pamiętaj!!! Nigdy pierwszy nie rozłączaj się, ponieważ po zebraniu wywiadu dyspozytor przekaże Ci informacje jak postępować do czasu dotarcia zespołu ratowniczego. Często takie proste zabiegi medyczne mogą uratować życie potrzebującym pomocy. Jeżeli jest to wypadek, zabezpiecz miejsce zdarzenia. Dyspozytor pogotowia ratunkowego już sam powiadomi inne służby ratownicze potrzebne na miejscu zdarzenia, takie jak: Straż Pożarna i Policja.
W przypadkach nie zagrażających życiu pacjenta dyspozytor udzieli niezbędnej informacji, np. poinformuje który z lekarzy rodzinnych obecnie pełni dyżur w ramach podstawowej opieki zdrowotnej.
Zawał serca Pojawienie się bardzo silnego, piekącego bólu za mostkiem, promieniującego do żuchwy, lewego ramienia, ręki, pleców lub brzucha, może świadczyć o zawale serca (jeśli ból nie nasila się po wysiłku lecz przy głębszym oddychaniu, to nie jest on objawem zawału). Dodatkowymi objawami mogą być: niepokój, uczucie lęku, poty. Jeśli chory ma przy sobie leki, można mu je podać
– chory sam wie, jak. Charakterystyczne natomiast jest to, że mimo zastosowania leków ból nie ustępuje, nasila się, dołączają się nudności, duszność, a zdarza się, że i utrata przytomności.
Postępowanie:
- wezwij pomoc
- ułóż chorego w wygodnej pozycji – najlepiej półsiedzącej
- jeśli chory jest przytomny i ma nitroglicerynę, podaj mu ją pod język; możesz podać mu także tabletkę aspiryny
- rozepnij części garderoby krępujące szyję i klatkę piersiową
- zapewnij dostęp świeżego powietrza
- nie wpadaj w panikę – twoje zdenerwowanie udziela się choremu, który jest wystarczająco przestraszony.
Jak postępować z poszkodowanym w przypadku urazu kręgosłupa?
Jeżeli charakter obrażeń ciała lub prawdopodobny przebieg zdarzenia sugerują uszkodzenie kręgosłupa u osoby nieprzytomnej, należy ograniczyć wszelkie manewry przed prowizorycznym zabezpieczeniem przynajmniej odcinka szyjnego. Bardzo cennym i prostym urządzeniem ratowniczym jest sztywny kołnierz zabezpieczający odcinek szyjny kręgosłupa (inaczej "kołnierz Schanza"). Prawidłowa i bezpieczna technika zakładania kołnierza wymaga jednak nieco praktyki.
Przed założeniem go osobie z urazem, najpierw należy przymierzyć go na sobie - umożliwia to zorientowanie się, jak należy go dopasować, aby stabilizował głowę, a nie dusił. Jest on najczęściej regulowany pod brodą.
Transport poszkodowanego
Wskazaniem do przenoszenia lub transportu doraźnymi, prowizorycznymi środkami poszkodowanych z urazem czaszki lub kręgosłupa jest tylko i wyłącznie konieczność ewakuacji z miejsca zdarzenia z powodu zagrożenia życia poszkodowanych lub ratowników. Transport takich poszkodowanych zawsze związany jest z ryzykiem śmierci lub ciężkiego kalectwa.
Jak skutecznie udzielić pierwszej pomocy poszkodowanemu porażonemu prądem elektrycznym?
W przypadku porażenia prądem szanse na uratowanie poszkodowanego zależą od sprawności udzielającego pomocy. Częstym skutkiem porażenia jest zatrzymanie krążenia, dlatego ważne jest, by jak najszybciej podjąć czynności ratunkowe, zachowując przy tym szczególną ostrożność.
W czasie ratowania osoby porażonej prądem ważne jest zachowanie odpowiedniej kolejności działań:
odłączenie poszkodowanego od prądu i zabezpieczenie przed kolejnym porażeniem,
ocena obrażeń ciała (ewentualnie sztuczne oddychanie, opatrzenie oparzeń),
poddanie poszkodowanego diagnostyce lekarskiej.
Jeżeli dojdzie do wypadku, warto pamiętać, że większość podeszw butów nie stanowi izolacji elektrycznej i potrzebna jest dodatkowa izolacja w postaci suchego ubrania, folii, drewna itp. Odłączając poszkodowanego od źródła elektrycznego należy pamiętać o zapewnieniu bezpieczeństwa osobie ratującej. Należy, o ile to możliwe, najpierw wyłączyć źródło zasilania korzystając z wyłączników sieciowych, bezpieczników sieciowych lub przewodów zasilających. Odrywanie osoby poszkodowanej od uszkodzonego urządzenia elektrycznego powinno być ostatecznością. Siła skurczu mięśniowego pod działaniem prądu elektrycznego jest maksymalną siłą osoby porażonej. Rozwarcie dłoni i oderwanie od źródła prądu jest zatem bardzo trudne i zawsze związane z dodatkowymi urazami (np. złamanie palców).
Po odłączeniu porażonego od prądu elektrycznego i zabezpieczeniu miejsca wypadku przed kolejnym porażeniem, należy dokonać krótkiej oceny obrażeń ciała. Jeżeli porażenie prądem doprowadziło do zatrzymania krążenia i oddychania - niezwłocznie podjąć masaż pośredni serca i oddychanie zastępcze. Osobę nieprzytomną z wydolnym oddychaniem trzeba ułożyć na boku w pozycji bezpiecznej i nadzorować do momentu przejęcia opieki przez pogotowie ratunkowe. Uszkodzenia i oparzenia skóry prądem należy przykryć jałowym opatrunkiem.
U osoby z wstrząsem uczuleniowym występują następujące objawy:
zmiana zabarwienia skóry,
czasami wysypka, obrzęk powiek, języka, kończyn,
nudności, wymioty, bóle brzucha,
uczucie ucisku w klatce piersiowej,
duszność, przyspieszony, świszczący oddech,
przyspieszone tętno,
utrata przytomności.
Oto kolejnych 6 kroków w ratowaniu osoby, u której wystąpił wstrząs uczuleniowy:
Sprawdzenie, czy ratowany ma wysypkę i duszność.
Jeżeli przyczyną uczulenia jest użądlenie - usunięcie żądła.
Uzyskanie informacji od ratowanego, czy ma spray przeciw astmie lub tabletki przeciwuczuleniowe. Jeżeli ma - podanie mu ich.
Uspokajanie ratowanego, niepokój nasila reakcję uczuleniową.
Sprawdzenie, czy ratowany wykazuje oznaki życia. Jeżeli nie - rozpoczęcie reanimacji.
Ponaglanie przyjazdu Pogotowia Ratunkowego lub odwiezienie ratowanego do szpitala, jeżeli objawy się nasilają.
Reasumując, należy:
wezwać Pogotowie Ratunkowe lub jak najszybciej odwieźć ratowanego do szpitala w przypadku silnej reakcji uczuleniowej,
ustalić bezpośrednią przyczynę uczulenia (alergii),
usunąć przyczynę.
Uczulenie, czyli alergia, to reakcja organizmu na pewne związki chemiczne znajdujące się między innymi w powietrzu i w pokarmach. Człowiek może być uczulony na niektóre składniki pokarmowe, na leki, kosmetyki, proszki do prania, a także na jad owadów. Reakcja na związki chemiczne może być bardzo różna - od niewielkiego swędzenia skóry i wysypki, aż po wystąpienie wstrząsu uczuleniowego (anafilaktycznego).
Wstrząs uczuleniowy (anafilaktyczny) jest bardzo silną reakcją organizmu, do której dochodzi w ciągu kilku sekund lub minut od wstrzyknięcia leku bądź od użądlenia albo ukąszenia.
Ratując osobę, u której wystąpił wstrząs uczuleniowy, nie wolno:
zostawiać ratowanego samego,
podawać niczego doustnie, jeśli ratowany ma trudności w oddychaniu,
podkładać niczego pod głowę, może to spowodować zwężenie lub zamknięcie dróg oddechowych,
liczyć na to, że podanie leku przeciwuczuleniowego natychmiast zahamuje reakcję alergiczną.
3 kroki do uratowania podtopionego
Podtopienie to ostre niedotlenienie spowodowane przez zablokowanie dróg oddechowych wodą lub inną cieczą. Przy podjęciu prawidłowej akcji ratowniczej osoby po podtopieniu rokują duże nadzieje na ozdrowienie.
Akcja ratunkowa osoby podtopionej w 3 krokach:
Wydostanie z zagrożenia - działając na wodzie, należy korzystać z urządzeń pływających i indywidualnych zabezpieczeń, np. kamizelek ratunkowych.
Bezpieczne wydobycie poszkodowanego z wody - w miarę możliwości trzeba uwzględniać ewentualny uraz jego kręgosłupa, zwłaszcza w odcinku szyjnym. Stosuje się tu deskę ratowniczą. Jeszcze w wodzie należy ustabilizować poszkodowanego na desce i w poziomie przenieść na ląd.
Resuscytacja krążeniowo-oddechowa - podejmuje się ją natychmiast po wydostaniu z wody podtopionego. Jeżeli jest on nieprzytomny i nie oddycha, należy rozpocząć pośredni masaż serca w sekwencji: 30 uciśnięć mostka, a następnie 2 oddechy zastępcze, do momentu spontanicznego poruszenia się poszkodowanego. Wtedy sprawdza się, czy oddycha, i ewentualnie układa go w tzw. pozycji bocznej ustalonej.
Ewentualna resuscytacja (reanimacja) w wodzie może być przeprowadzana tylko w sporadycznych wypadkach przez bardzo doświadczonych ratowników!
Gdy mamy do czynienia z podtopieniem w innej cieczy niż woda istnieje prawdopodobieństwo zatrucia organizmu. Może być wtedy konieczna dezaktywacja skażenia organizmu, którą przeprowadzają jednostki ratowniczo-gaśnicze straży pożarnej.
Jeżeli temperatura wody, w której przebywał podtopiony wynosi poniżej 25°C, należy się liczyć z wychłodzeniem organizmu. Temperatura wewnętrzna organizmu w granicach 30-35°C spowalnia metabolizm i chroni mózg przed niedotlenieniem, ale również powoduje zaburzenia rytmu serca oraz utrudnia resuscytację. Gdy temperatura spadnie poniżej 30°C utrudnia nawet zaawansowane czynności ratownicze, spowalnia reakcje na leki i utrudnia defibrylację elektryczną.
Ze względu na wychłodzenie oddychanie zastępcze lepiej prowadzić tzw. metodą "usta - usta", niż za pomocą worka termorozprężalnego, gdyż cenne jest ogrzanie i nawilżenie powietrza oddechowego.
Do doraźnej ochrony przed wychłodzeniem zalecana jest srebrno-złota folia termoizolacyjna (folia NRC). Ewentualnie można zastosować ciepły okład na klatce piersiowej, np. z termoforu z gorącą wodą.
Nie wolno ogrzewać i rozcierać rąk oraz nóg osoby wychłodzonej, gdyż zasoby wychłodzonej krwi obwodowej, dopłynąwszy do serca, mogłyby spowodować zaburzenia rytmu i zatrzymanie jego pracy.
Wstrząs jest wynikiem dysproporcji między zapotrzebowaniem a zaopatrzeniem w tlen poszczególnych tkanek z powodu nagłej niewydolności krążenia krwi. Organizm ludzki po doznaniu urazu wykazuje tendencję do rozwijania reakcji wstrząsowej, która polega na uruchomieniu naturalnych mechanizmów ratunkowych organizmu przechodzących stopniowo w reakcję patologiczną.
Przyczyną wystąpienia wstrząsu może być utrata objętości krwi krążącej lub osocza krwi (oparzenie), uraz lub nagła dysfunkcja serca (zawał), rozszerzenie łożyska naczyń krwionośnych w odpowiedzi na ból, infekcję, substancję toksyczną, reakcję alergiczną.
Brak zdecydowanego przeciwdziałania rozwijającemu się wstrząsowi może doprowadzić do postępującego niedotlenienia życiowo istotnych narządów, a następnie śmierci całego organizmu.
Poszkodowany we wstrząsie bywa przytomny, blady, spocony, ma przyspieszoną czynność serca, przyspieszone oddychanie, może odczuwać niepokój, być pobudzony i agresywny. Stopniowo kontakt z poszkodowanym może się pogarszać, pojawiają się kłopoty z porozumiewaniem, senność, sinica ust i paznokci, spłycenie oddychania, zwolnienie częstości tętna. Potem może nastąpić utrata przytomności, sinica lub bladość skóry, tętno jest wolne i słabo wyczuwalne, mięśnie wiotkie, dochodzi do zwolnienia i zatrzymania oddychania, a następnie krążenia.
Przeciwdziałanie rozwijaniu się reakcji wstrząsowej w warunkach doraźnych polega na:
zatamowaniu ewentualnych krwotoków,
zapobieganiu stratom ciepła (folia termoizolacyjna NRC),
stabilizacji złamań i zwichnięć,
działaniu przeciwbólowym,
zapewnieniu komfortu oczekiwania i transportu poszkodowanego (utrzymywanie
kontaktu werbalnego z przytomnym poszkodowanym).
Jeżeli doszło do dużych strat krwi, to po założeniu opatrunków możesz ułożyć kończyny poszkodowanego wyżej, tak aby zwiększyć ciśnienie krwi w głowie i tułowiu (poprawa ukrwienia narządów). Nie zaleca się aktywnego ogrzewania poszkodowanych we wstrząsie, ponieważ rozszerzenie skórnych naczyń krwionośnych względnie zwiększa niedokrwienie narządów wewnętrznych.
Bardzo istotne jest utrzymywanie kontaktu werbalnego z przytomnym poszkodowanym. Rozmowa, dająca poczucie bezpieczeństwa, mobilizuje wolę przetrwania. Przeważnie aspekt psychologiczny ratownictwa jest raczej niedoceniany, a tymczasem w wielu przypadkach sama rozmowa była wystarczającą pomocą do momentu rozpoczęcia zaawansowanych działań lekarskich.
Jak udzielać pomocy osobom zatrutym drogą pokarmową?
U osoby zatrutej, która jest przytomna i współpracuje z ratownikiem, należy wywołać wymioty.
W celu wywołania wymiotów należy podać osobie zatrutej 1-2 szklanki ciepłej, dobrze osolonej wody (solanki) i podrażnić palcem (lub polecić wykonanie tej czynności ratowanemu) tylną ścianę gardła (większość poszkodowanych wymiotuje już po wypiciu solanki). Zabieg należy powtórzyć 2-3 razy. Po ostatnim opróżnieniu żołądka warto podać węgiel aktywny (Carbo medicinalis) w ilości 30-60 tabletek, dobrze pokruszonych z wodą (zawiesina). Asdsorpcyjne (adsorpcja to wchłanianie powierzchniowe) właściwości węgla aktywnego wspomagają eliminację trucizny, a sam węgiel nie wchłania się z przewodu pokarmowego.
Dawkowanie tabletek węgla aktywnego
Ostatnio zalecane normy przez referencyjne ośrodki ostrych zatruć zakładają dawkowanie nawet 3-4 tabletek węgla aktywnego na każdy kilogram masy ciała pacjenta, czyli podanie nawet 200-300 tabletek jednorazowo.
Postępowanie w trudniejszych przypadkach
Nagłe zatrucia substancją żrącą, szczególnie aktywną lub lżejszą od wody (np. benzyną czy naftą) i sytuacje, w których od momentu zatrucia upłynęło więcej niż 4-5 godzin, a perystaltyka przepchnęła zawartość żołądka do dwunastnicy, wymagają pomocy lekarskiej udzielanej przez profesjonalne służby medyczne (Pogotowie Ratunkowe, szpital).
Osób tak zatrutych nie wolno:
niczym poić,
podawać jakichkolwiek środków neutralizujących, szczególnie tzw. domowych i
powodować u nich wymiotów,
ponieważ istnieje poważne ryzyko zachłyśnięcia zawartością żołądka. Dotyczy to również osób z nawet minimalnymi zaburzeniami świadomości.
Zawsze należy starać się zachować opakowanie od substancji, którą ofiara się zatruła. Należy również unikać podawania doustnie mleka, oleju czy wody wapiennej w charakterze odtrutki, jak też i innych neutralizatorów (np. podanie mleka przy zatruciu benzyną może grozić zachłyśnięciem, jak również przyspieszeniem wchłaniania trucizny z przewodu pokarmowego).
Osoby z zaburzeniami świadomości i nieprzytomne
Zatrutą osobę z zaburzeniami świadomości lub nieprzytomną należy ułożyć na boku - w pozycji bezpiecznej (w pozycji "bocznej ustalonej") - i opiekować się nią do czasu przyjazdu lekarza. Okresowo w takich przypadkach należy kontrolować stan przytomności i oddychanie poszkodowanego, a jeśli to możliwe - rozmawiać z nim.
Zatrucia przewlekłe
W sytuacji podejrzenia zatrucia przewlekłego należy zidentyfikować prawdopodobne substancje toksyczne. W codziennym życiu trzeba uwzględnić ryzyko interakcji substancji zawartych w pożywieniu, leków, używek i środków, na które jest się narażonym np. w miejscu pracy.
Konserwanty żywności
Szczególnie kłopotliwą grupę substancji chemicznych stanowią środki służące do konserwacji żywności (tzw. konserwanty). Najczęściej o szkodliwości nadmiaru konserwantów w żywności mogą świadczyć:
podrażnienie przewodu pokarmowego,
biegunka,
nudności,
wymioty.
Problemem mogą przede wszystkim być interakcje konserwantów z alkoholem (nasilanie działań szkodliwych).
Jak prawidłowo i skutecznie udzielić pomocy osobie, która się zadławiła i jest przytomna?
Poszkodowanemu należy zwięźle określić, w jaki sposób ratownik chce udzielić pomocy, a następnie:
Stanąć za ratowanym i objąć go rękami. Najskuteczniejsze jest gwałtowne uciśnięcie brzucha ratowanej osoby.
Ratownik kładzie pięść w taki sposób, aby kciuk przylegał do brzucha nieco powyżej pępka osoby ratowanej, a następnie obejmuje pięść drugą dłonią.
Wepchnięcie pięści w brzuch poszkodowanego gwałtownym ruchem do siebie i ku górze (czynność ta ma na celu wypchnięcie ciała obcego z dróg oddechowych).
W przypadku nieskuteczności pierwszej próby, należy ponawiać wepchnięcia pięści w brzuch tak długo, aż ciało obce zostanie usunięte.
Jeżeli pomoc okaże się nieskuteczna, należy natychmiast wezwać Pogotowie Ratunkowe. Nie wolno wyjmować ciała obcego, chyba, że jest blisko w zasięgu palców.
Zadławienie jest następstwem zablokowania przepływu powietrza w drogach oddechowych. Powodem mogą być drobne przedmioty lub pokarmem. Całkowite zablokowanie przepływu powietrza powoduje śmierć mózgu w ciągu 3-5 min. Natychmiastowe i skuteczne działanie ratuje życie.
Objawy zadławienia
Charakterystycznymi objawami zadławienia u poszkodowanego są:
gest rękami w kierunku szyi,
krztuszenie się,
słabe, nieskuteczne wykrztuszanie,
sine zabarwienie skóry,
drgawki,
utrata przytomności
Odmrożenia są kłopotliwe w leczeniu i zawsze pozostawiają jakiś fragment wygojonej tkanki, ale jednak o gorszym ukrwieniu (blizna) oraz bardziej skłonnej do kolejnych odmrożeń. Szczególnie narażone na odmrożenia są części ciała o naturalnie słabszym ukrwieniu w warunkach wychłodzenia, jak uszy, nos, palce oraz stopy i dłonie.
Zapobieganie odmrożeniom
Najlepiej jest zapobiegać odmrożeniom przez odpowiednie ubranie (np. w odzież eliminującą pocenie się, straty ciepła) i unikanie długotrwałego narażenia na działanie mrozu.
Przyczyny odmrożeń
Najczęstszymi czynnikami sprzyjającymi odmrożeniom są:
przemoczenie odzieży - sprzyjające wychłodzeniu,
za ciasne buty - sprzyjające niedokrwieniu,
zmęczenie - osłabia samokontrolę i sprzyja wychłodzeniu,
wpływ alkoholu - rozszerzenie naczyń sprzyja zwiększonym stratom ciepła i wychłodzeniu,
wiatr - czynnik wychłodzenia,
czas ekspozycji na zimno - im dłuższy, tym bardziej sprzyja wychłodzeniu.
Jeżeli macie do czynienia z osobą, która uległa odmrożeniu, przede wszystkim powinniście rozcierać suchym materiałem - nigdy śniegiem - jej zsiniałe, nieczułe na dotyk i ból części ciała. Należy to robić delikatnie, aby pobudzić krążenie krwi. Możecie również powoli rozgrzewać odmrożone części ciała w coraz cieplejszej wodzie.
Uwaga!
Wszystkie odmrożenia - zwłaszcza z występującymi pęcherzami i martwicami - wymagają profesjonalnej opieki lekarskiej.
Udzielenie pierwszej pomocy osobie oparzonej żrącą substancją chemiczną jest szczególnie trudne. Nie można bowiem z całkowitą pewnością rozpoznać rodzaju oparzenia chemicznego tylko na podstawie wyglądu. Z tego względu postępowanie ratunkowe jest podobne bez względu na rodzaj oparzenia (czynnikiem chemicznym o odczynie kwaśnym lub zasadowym).
Procedura postępowania w zakresie udzielania pierwszej pomocy osobie oparzonej żrącą substancją chemiczną powinna wyglądać wg przedstawionego poniżej schematu.
Krok 1
Usunięcie w sposób mechaniczny żrącej substancji chemicznej z odzieży osoby poszkodowanej i przede wszystkim ze skóry (np. wycinając nożyczkami fragmenty ubrania nasączone tą substancją).
Krok 2
Neutralizacja żrącej substancji chemicznej lub jej spłukiwanie.
Niektóre żrące substancje chemiczne interreagują z wodą! Substancję, która spowodowała oparzenie, możesz neutralizować tylko wtedy, gdy w sposób pewny możesz ją zidentyfikować! Neutralizacja jest dopuszczalna w przypadku oparzenia:
ługiem - roztworem rozcieńczonego kwasu,
kwasem - roztworem rozcieńczonej zasady.
Krok 3
Doraźnie po zneutralizowaniu żrącej substancji chemicznej i spłukaniu jej wodą należy założyć osobie poszkodowanej jałowy opatrunek i skierować ją na kontrolę do lekarza.
Oparzenia śluzówek jamy ustnej, przełyku i żołądka
Szczególnie niebezpieczne są przypadkowe oparzenia śluzówek jamy ustnej, przełyku i żołądka. Wymagają one natychmiastowej profesjonalnej interwencji lekarskiej. Martwica tkanek i obrzęki upośledzają drożność dróg oddechowych i grożą uduszeniem. Sprawiać to mogą opary żrącej substancji chemicznej, na przykład kwasu solnego lub siarkowego.
Uwaga!
U osoby oparzonej wewnętrznie żrącą substancją chemiczną nie wolno wywoływać wymiotów, gdyż grozi to zachłyśnięciem lub pęknięciem przełyku i żołądka!
Nie wolno neutralizować żrącej substancji chemicznej w żołądku, gdyż może dojść do spienienia jego zawartości, wymiotów i zachłyśnięcia!
Można osobie oparzonej wewnętrznie żrącą substancją chemiczną podać do picia 1-2 szklanki ciepłej wody w celu rozcieńczenia tej substancji w jamie ustnej, przełyku i żołądku.
Profilaktyka
W miejscach, gdzie istnieje zawodowe ryzyko oparzenia stężonym kwasem lub ługiem, warto przygotować roztwory neutralizatora - słabego kwasu i zasady. W takich przypadkach najbardziej poręczne są 5-litrowe kanistry, z szerokim wlewem, gdyż można je unieść jedną ręką. Należy również przygotować sprzęt i stanowisko do płukania oczu (najlepiej roztwór fizjologiczny soli kuchennej 0,9%). Inne substancje chemiczne - o szczególnych właściwościach - wymagają szczególnych rozpuszczalników lub neutralizatorów (np. fenol zmywa się spirytusem).
Objawy urazów
Złamania. Jeżeli zauważycie, że poszkodowany nie może poruszać ręką lub nogą, poza tym odczuwa ból oraz pojawia się u niego obrzęk, nienaturalne ustawienie i ugięcie danej kończyny możecie podejrzewać jej złamanie.
Zwichnięcie. Jeżeli natomiast zauważycie, że poszkodowany ma upośledzoną ruchomość w którymś ze stawów, pojawia się u niego ból, obrzęk, zasinienie i przymusowe ustawienie lub nienaturalna ruchomość, możecie podejrzewać u niego zwichniecie czyli uszkodzenie stawu.
Jak postępować ze złamaniami?
W przypadku złamań kończyn górnych i dolnych powinniście - pamiętając o zagrożeniu wstrząsem - postarać się w prosty i delikatny sposób unieruchomić złamaną kość. Prawidłową stabilizację złamanej kości ręki lub nogi uzyskacie poprzez unieruchomienie dwóch sąsiadujących złamaniu stawów. Kończynę górną najprościej przymocować do klatki piersiowej (zgiętą w łokciu). W tym celu możecie zrobić prowizoryczny temblak z podwiniętej poły bluzy, kurtki lub koszuli i zawiesić w nim rękę lub po prostu użyć chusty trójkątnej z zakładowej apteczki pierwszej pomocy. Natomiast kończynę dolną możecie ustabilizować związując ją z drugą nogą, oczywiście omijając okolicę złamania. Najprostszą "szynę" możecie zrobić ze złożonej gazety lub tektury. Pamiętajcie, że w razie złamań z rotacją nie powinno się obracać ich "na miejsce" ponieważ może wtedy dojść do dodatkowego uszkodzenia naczyń krwionośnych i nerwów.
Otwarte złamania, gdzie odłam kostny przebił skórę, powinniście bardzo delikatnie stabilizować, a ranę przykryć luźno opatrunkiem z gazy.
Jak postępować ze zwichnięciami?
W postępowaniu doraźnym ważne jest przede wszystkim unieruchomienie i odciążenie stawu oraz zabezpieczenie go przed szybko narastającą opuchlizną. Jeszcze raz przypominamy Wam, że absolutnie nie wolno w żadnym wypadku podejmować prób samodzielnego "nastawiania" zwichnięcia. Nie należy również rozbierać poszkodowanego, ściągać butów itp. Warto natomiast rozluźnić osobie poszkodowanej buty lub ubranie oraz unieść jej uszkodzoną kończynę wyżej. Decyzję o zastosowaniu długotrwałego usztywnienia, okładów czy rehabilitacji ruchowej może podjąć w tym zakresie wyłącznie specjalista.
KRWOTOK
Postępowanie w przypadku krwotoku
W czasie zaopatrywania ran należy pamiętać o stosowaniu rękawiczek gumowych. Jeśli krwotok z ran skóry jest lekki, krew sączy się kroplami. Krwotok ustaje zwykle samoistnie po kilku minutach, gdy skrzep powstający w miejscu krwawienia zamknie ubytek naczynia. Na czas transportu tego typu ranę należy zabezpieczyć jałowym opatrunkiem. Silny krwotok (krew wypływa z rany ciągłym strumieniem lub tryska pulsując), należy natychmiast zatamować, stosując miejscowy ucisk rany. W przypadku bardzo silnych krwotoków z dużych ran może być konieczny (np. w celu zatrzymania wypływu krwi w pierwszej chwili po amputacji) ucisk czterema palcami dużej okolicznej tętnicy. Na kończynie górnej najczęściej jest to tętnica ramienna, a na kończynie dolnej – tętnica udowa. Ranę należy przykryć jałowym gazikiem i przymocować go kodofixem. Na rany silnie krwawiące, oprócz gazika nakłada się elastyczną poduszeczkę, wykonaną na przykład z drugiego opatrunku osobistego, złożonej gazy lub bandaża. Całość opatrunku umocowuje się ciasno zwojami bandaża. Poduszeczka – uciskając ranę i jej okolicę – wpływa na zmniejszenie światła okolicznych naczyń, co powoduje zatrzymanie krwawienia. Zakładając opatrunek uciskowy należy pamiętać, aby przy zaciskaniu zwojów opaski nie doprowadzić do zastoju krwi w bardziej odległej od opatrunku części kończyny. Nie wolno stosować opasek prowizorycznych (sznurek, lina, kabel elektryczny itp.). Opaska musi być szeroka i nieco elastyczna. Zastój powstaje, gdy żyły powierzchowne zostaną zaciśnięte, a główne tętnice, głębiej położone, zachowują drożności i nadal pompują krew do tej części kończyny. Krew nie ma drogi odpływu, więc następuje przepełnienie naczyń i nasilenie krwotoku, zaś kończyna przybiera kolor siny. W takim wypadku należy natychmiast zdjąć opatrunek i założyć go ponownie, nieco słabiej napinając opaskę. W pojedynczych przypadkach nie można zakładać na krwawiącą ranę typowego opatrunku uciskowego. Te przypadki to:
- rana, w której utkwiły ciała obce
- otwarte złamanie
- amputacja
- krwotok z rozległej powierzchni rany.
Tamowanie silnego krwotoku na głowie, szyi i tułowiu wykonuje się podobnie jak na kończynach, stosując w pierwszej chwili mocny ucisk palcami, najlepiej przez jałowy opatrunek. Następnie zakłada się opatrunek uciskowy. Najczęściej opatrunek ten należy – do czasu przybycia pomocy – dociskać palcami. Poszkodowanego z krwotokiem z nosa sadza się z głową lekko pochyloną ku przodowi. Po stronie krwawienia należy ucisnąć lekko skrzydełko nosa, na nasadę nosa i kark można przyłożyć zimny kompres. Poszkodowany nie powinien łykać krwi. Kiedy krwotok lub inne obrażenia ciała powodują objawy przedwstrząsowe – i wyłącznie wtedy – poszkodowanego należy położyć. Zalecane jest ułożenie na brzuchu lub na boku tak, aby krew swobodnie wyciekała przez nozdrza. Zaciągnięcie krwi do płuc grozi zachłyśnięciem, a połykanie – wymiotami, które mogą być przyczyną dodatkowych powikłań. Nie należy wkładać do nosa gazy lub innych środków opatrunkowych. Krwotok z nosa zwykle nie jest groźny. Zdarza się po silnym uderzeniu w nos, na skutek mocnego kichnięcia lub manipulowania w nosie Krwotok wewnętrzny jest trudny do rozpoznania. Nie widząc na zewnątrz ciała krwi, rozpoznanie można oprzeć jedynie na objawach pośrednich, sugerujących krwawienie. Należy zwrócić uwagę na uwypuklenie się nasiąkających krwią tkanek w przypadku urazu kończyn, na objawy wstrząsu na tułowiu, a w przypadku urazu głowy – na stan świadomości poszkodowanego.
Postępowanie w przypadku amputacji
Na ranę należy założyć uciskowy, jałowy opatrunek i unieść część ciała, której fragment został amputowany. Często, na skutek odruchowego obkurczenia się tętnic, krwawienie jest nieduże i można je zatrzymać tą metodą. W razie niepowodzenia, należy założyć opaskę uciskową. Ponieważ w wielu przypadkach możliwe jest przyszycie odciętej części ciała i jej pełna lub częściowa rehabilitacja, zawsze należy odszukać amputowany fragment tkanki i przekazać go lekarzowi. Amputat, nawet zanieczyszczony, owija się jałową gazą i bez wykonywania żadnych dodatkowych zabiegów – wkłada do woreczka foliowego. Torebkę tę należy umieścić w drugiej, wypełnionej wodą z lodem. Mieszanina wody z lodem zapewnia schłodzenie tkanek, co powoduje zwolnienie w nich procesów przemiany materii i zmniejszenie zapotrzebowania na tlen. Przedłuża się w ten sposób czas, w którym przyszycie ma szansę powodzenia. Jeśli nie ma możliwości oziębienia tkanki, amputowaną część owija się w jałowy gazik i tak przechowuje do czasu przyjazdu pogotowia.
RANY
Ogólne zasady postępowania
Bez względu na rodzaj rany, istnieją ogólne zasady postępowanie przy jej zaopatrywaniu. Obejmują one:
- zapewnienie własnego bezpieczeństwa (rękawiczki)
- natychmiastowe prowizoryczne zaopatrzenie (np. gazą, którą poszkodowany może trzymać sam)
- czyszczenie rany (zasadniczo obowiązuje zakaz czyszczenia ran, lecz rozsądek nakazuje czasem przynajmniej opłukanie wodą lub wodą utlenioną rany zabrudzonej powierzchownie ziemią, drobnymi ciałami obcymi czy, tym bardziej, substancjami trującymi; czyszczenie wodą – wodociągową, woda ze studni do tego celu się nie nadaje – dotyczy również ran oparzeniowych, powstałych w wyniku działania substancji chemicznych; wyjątek stanowią rany zabrudzone wapnem niegaszonym, które należy najpierw oczyścić mechanicznie)
- odsłonięcie okolicy rany w taki sposób, żeby w późniejszym postępowaniu nie było to już konieczne
- ocenę stanu ogólnego, w tym krążenia (w przypadku ran silnie krwawiących zachodzi zawsze podejrzenie pogorszenia się stanu ogólnego poszkodowanego – należy więc zbadać go tak, jak w przypadku szybkiej oceny wstępnej)
- ocenę rany (rodzaj rany, jakość krwawienia z rany, ukrwienie części dalszej kończyny; jeśli krwawienie jest bardzo duże lub występuje ucisk odłamków kostnych na naczynia, w dalszej części kończyny nie wyczuwa się tętna; najczęściej jednak obwodowa część kończyny jest sina i ochłodzona)
- założenie odpowiedniego do rodzaju rany opatrunku
- ucisk bezpośredni miejsca krwawienia opatrunkiem i kontrola ukrwienia części dalszych kończyny
- uniesienie kończyny (często samo uniesienie zranionej ręki wysoko nad głowę zatrzymuje krwotok)
- unieruchomienie okolicy rany (ma na celu ograniczenie do minimum dolegliwości bólowych, związanych z napinaniem uszkodzonej skóry lub mięśni czy przemieszczaniem się odłamków kostnych)
- przygotowanie do transportu (w tym także czynności związane z zaopatrywaniem rany)
- precyzyjne określenie czasu założenia opatrunku uciskowego, a zwłaszcza opaski uciskowej: na skórze, plastrze lub kartce przyczepionej do ubrania poszkodowanego należy napisać dokładną godzinę założenia opaski lub opatrunku uciskowego
- stałą kontrolę stanu poszkodowanego: przytomności, oddychania i krążenia (nie wolno karmić i poić poszkodowanego)
- postępowanie przeciwwstrząsowe (częściowo zastosowane już wcześniej – unieruchomienie okolicy zranionej i założenie opatrunku ochraniającego; w tej części postępowania należy zadbać o postępowanie ogólne: komfort psychiczny, ułożenie poszkodowanego i okrycie go)
- kontrolę rany przez lekarza