JEAN WATSON

Model humanistycznej troskliwości

Jean Watson urodziła się w 1940 roku. Podstawowe przygotowanie pielęg­niarskie wraz z dyplomem uzyskała w szkole pielęgniarskiej przy szpitalu Levis Gale w Roanoke. Z kolei w University of Colorado osiągała: najpierw stopień ba­kałarza z zakresu nauk pielęgniarskich, następnie stopień magistra nauk pielęg­niarskich (MS) z zakresu pielęgniarstwa psychiatrycznego i zdrowia psychiczne­go. Naukowy tytuł Ph.D. (doktor filozofii), uzyskała na tym samym uniwersyte­cie w dziedzinie psychologii edukacyjnej.

Badania nauko­we podejmowała nie tylko w USA, ale także w krajach Wschodu: Azja, Australia, Egipt, Indonezja. Bardzo znaczące badania przeprowadzała w zachodniej Austra­lii. Były one poszukiwaniem odpowiedzi na pytania dotyczące fenomenu strat i troskliwości, a stały się podstawą opracowania teorii humanistycznej troskliwo­ści transpersonalnej.

Aktualnie J. Watson zajmuje stanowisko profesora pielęgniarstwa oraz dyre­ktora w Center of Human Caring School of Nursing Colorado Health Science Center University of Denver¹.

¹ Centrum Ludzkiej Troskliwości, Szkoła Pielęgniarstwa Uniwersytetu Colorado, Centrum Nauk o Zdrowiu w Denver.

ZAŁOŻENIA HUMANISTYCZNEJ TROSKLIWOŚCI PIELĘGNIARSKIEJ J. WATSON

1. Troskliwość i miłość są najbardziej uniwersalnymi i najbardziej tajemniczymi siłami kosmosu; jednoczą one najważniejszą i najbardziej uniwersalną energię psychiczną.

3. Potrzeby miłości i troskliwości są często niedostrzegane. Jeśli mamy zachować ludzką godność - konieczne jest, abyśmy stawali się coraz bardziej troskliwi i kochający, zarówno po to, aby tę godność zachować, jak i po to, aby rozwijać ludzką cywilizację.

4. Pielęgniarstwo jest profesją troskliwości. Zachowanie w nim troskliwości zarówno jako ideału, jak i ideologii zapewni jego wpływ na rozwój cywilizacji i będzie determinować jego wkład do ludzkich społeczności.

5. Zacząć trzeba przede wszystkim od nakazania troskliwości i miłości w sto­sunku do samych siebie.

5. Pielęgniarstwo cechowała zawsze humanistyczna troskliwość, wyrażana świadczeniem opiekuńczej pomocy ludziom w ich trudnościach związanych z za­chowaniem zdrowia i w chorobie.

6. Troskliwość jest esencją pielęgniarstwa; troskliwość jest najbardziej cen­tralnym i najbardziej jednoczącym ośrodkiem praktyki pielęgniarskiej.

7. Humanistycznej troskliwości przyznawane jest coraz mniejsze znaczenie w systemach opieki nad zdrowiem i w jej zapewnianiu, zarówno w odniesieniu do poszczególnych osób, jak do ich grup.

8. Jakość troskliwości podlega dewaluacji.

9. Zachowywanie oraz podnoszenie na coraz wyższy poziom humanistycznej troskliwości.

10. Humanistyczna troskliwość w sposób efektywny może być okazywana i praktykowana jedynie w relacjach międzyludzkich.

11. Socjalny, moralny i naukowy wkład pielęgniarstwa na rzecz ludzkości, występujący w teorii, praktyce i w badaniach naukowych, jest wkładem do idei humanistycznej troskliwości.

W uzupełnieniu tych założeń Watson (1985b) przedstawiła także dalsze istot­ne wyjaśnienia filozoficzne swojego modelu.

1. Oknami dla duszy człowieka są jego umysł i emocje.

2. Troskliwość pielęgniarska zarówno może mieć, jak i rzeczywiście ma cha­rakter fizyczny, proceduralny, obiektywny i jest oparta na faktach.

3. Ciało człowieka jest powiązane z czasem i przestrzenią, ale jego umysł i dusza nie mają powiązania z fizycznym uniwersum.

4. Pielęgniarka może docierać w sposób pośredni do umysłu, emocji i wewnętrznego „siebie" człowieka, przez jedną z tych sfer (umysł, ciało, dusza), przyj­mując, że ciało fizyczne nie jest oddzielone od umysłu, emocji i wyższego sensu „siebie" (duszy).

3. Duch, wnętrze „siebie", dusza osoby, egzystuje „w" i „dla siebie".

4. Ludzką potrzebą jest troszczenie się i miłość w stosunku do innych ludzi.

5. Człowiek może chorować w taki sposób, który pozostaje w całkowitym ukryciu „przed naszym wzrokiem".

6. Całość doświadczeń w każdym momencie życia osoby tworzy pole fenomenologiczne. Pole fenomenologiczne stanowi ramy odniesienia, które obejmu­ją: relacje i znaczenia, przedmioty i podmioty, przeszłość, teraźniejszość i przy­szłość - w taki sposób, w jaki są one przyjmowane i doświadczane przez człowie­ka.

Główną strukturę teorii Watson (1985b) tworzy dziesięć czynników, nazwa­nych przez nią „karatowymi" dla pielęgniarskiej troskliwości:

• Ukształtowanie własnego humanistyczno-altruistycznego sytemu wartości.

• Wiara i nadzieja.

• Wrażliwość w stosunku do siebie i w stosunku do innych.

• Kształtowanie ludzkich relacji troskliwości i zaufania.

• Promowanie i akceptowanie wyrażania uczuć - zarówno pozytywnych, jak i negatywnych.

• W podejmowaniu decyzji systematyczne posługiwanie się naukową metodą rozwiązywania problemów.

• Promowanie międzyludzkiego nauczania - uczenia się.

• Promowanie środowiska człowieka jako: wspierającego, chroniącego i/lub korygującego-pod względem: umysłowym, fizycznym, socjokulturowym i du­chowym.

• Asystowanie i zaspokajanie ludzkich potrzeb.

• Uwzględnianie sił egzystencjalno-fenomenologicznych.

Humanistyczno-altruistyczny system wartości pielęgniarki w teorii Watson (1979) obejmuje:

• Cechowanie się wysokim poziomem szacunku dla zjawisk życia, zdumie­wających i niedostępnych dla ludzkiego rozumu.

• Uznawanie ludzkich sił umożliwiających wzrost
  i zmienianie się człowieka.

• Uznawanie duchowego wymiaru życia.

• Uznawanie wewnętrznej siły procesu ludzkiej troskliwości.

• Cechowanie się wysokim szacunkiem i poważaniem dla duchowo-subiektywnego centralnego ośrodka człowieka.

• Przywiązywanie wysokiej wartości do tego, jak osoby (pacjent, pielęgniar­ka) percypują i doświadczają różnych uwarunkowań związanych ze zdrowiem i chorobą.

• Akceptowanie wartości niepaternalistycznych, uznających ludzką autono­mię i wolność dokonywania wyborów własnych.

• Niezależnie od aktualnych uwarunkowań zdrowia/choroby - przyznawanie podstawowego znaczenia zapewnianiu takiej pomocy, jaka jest konieczna do: bo­gacenia wiedzy o sobie, samokontroli, gotowości do przywracania sobie zdrowia.

• Przyznawanie wysokiej wartości relacjom pielęgniarka-pacjent.

• Uznawanie pielęgniarki za współpartnera w procesie humanistycznej tro­skliwości.

Nadrzędne pojęcia pielęgniarstwa
w modelu J. Watson

Osoba

Watson (1985) definiuje osobę jako:

• siedlisko ludzkiej egzystencji, jako całościowy wspaniały byt psychiczny, fizyczny i duchowy, którego esencją jest dusza/duch. Człowiek jest czymś daleko więcej i czymś całkowicie różnym od sumy jego części. Jest on ”sobą” - w pełni zintegrowaną
  i funkcjonalną całością.

Zdrowie

Według Watson (1979), zdrowie jest wyrażane:

• wysokim poziomem funkcjonowania człowieka jako zintegrowanej całości fizycznej, psychicznej i społecznej oraz utrzymywaniem przez niego w codziennym życiu pełnej adaptacji funkcjonalnej;

• brakiem choroby lub podejmowaniem wysiłków, aby do niej nie doszło.

W swoich późniejszych wydaniach Watson (1985b, 1989) określa zdrowie jako pełną harmonię psychiki, ciała i duszy człowieka, harmonię człowieka z innymi ludźmi, a także harmonię z naturą.

Środowisko

Watson w prezentowanym przez siebie modelu właściwie nie zajmuje się środowiskiem. Termin ”środowisko” wprowadza jednak w ósmym czynniku ”karatowym” humanistycznej troskliwości -

• jako promowanie środowiska wspierającego, ochraniającego i/lub korektywnego w stosunku do sfery psychicznej i duchowej człowieka.

Pielęgniarstwo

”Pielęgniarstwo jako słowo jest koncepcją filozoficzną, sugerującą troskliwość (miłość), delikatność/miękkość. Ludzie przypisują jednak temu słowu różne znaczenia. W tej koncepcji pielęgniarstwo ma charakter dynamiczny i zmienny.

Dla mnie pielęgniarstwo w najogó1niejszym znaczeniu obejmuje wiedzę, myślenie, wartości, filozofię, zaufanie i akcje podejmowane z wyraźną pasją. Transakcje ludzkiej troskliwości oraz intersubiektywny osobisty ludzki kontakt ze światem, przeżywanym przez doświadczające go osoby, wymagają wiedzy, wartości, podejmowania działań i pasji”. (1988)

Zróżnicowanie nauk

Medycyna jako nauka	Pielęgniarstwo jako nauka
Wartości
niebranie ich pod uwagę	stanowią znaczącą część - są uznawane i wyjaśniane
Główne skupianie uwagi
na metodach badawczych	na fenomenach
na patologii, fizjologii i na organizmie fizycznym człowieka	na ludzkich reakcjach na chorobę oraz na osobistym znaczeniu ludzkiej kondycji
na etyce jako nauce	na humanistyczno-społecznej moralności, etyce
na człowieku jako przedmiocie	na człowieku jako podmiocie
na człowieku w sposób obiektywny	na subiektywizmie człowieka i na intersubiektywizmie międzyludzkim
na faktach	na znaczeniu doświadczeń dla człowieka
na tym, co konkretne i obserwowalne	na tym, co abstrakcyjne - co może, ale nie musi być obserwowalne
na nauce jako na tym, co dzięki badaniom zostało osiągnięte	na nauce jako procesie odkrywania
na tym, co prawdziwe, jako podlegające pomiarom, obserwacji i poznaniu	na tym, co prawdziwe jako abstrakcyjne, choć głównie subiektywne - to również obiektywne, choć poznawalne - to również może nie być nigdy poznane do końca, co jednak powinno być odkrywane

---