Ćwiczenia

TEORIA DECYZJI PRODUCENTA

ISTOTA, CELE I TEORIA FUNKCJONOWANIA PRZEDSIĘBIORSTWA, KOSZTY PRODUKCJI ORAZ DECYZJE PRODUKCYJNE

1. ISTOTA PRZEDSIĘBIORSTWA I CELE JEGO FUNKCJONOWANIA

1.1. Podstawowe cechy przedsiębiorstwa

1.2. Charakterystyka otoczenia przedsiębiorstwa

1.3. Podstawowe cele działalności przedsiębiorstwa

1.4. Główne funkcje przedsiębiorstwa

1.5. Proces produkcyjny w przedsiębiorstwie

1.6. Czynniki wpływające na decyzje produkcyjne przedsiębiorców

1.7. Znaczenie zysku w przedsiębiorstwie

1.8. Efektywność techniczna i ekonomiczna

2. TEORIA PRODUKCJI

2.1. Teoria funkcji produkcji

2.2. Funkcja produkcji w krótkim okresie

2.2.1. Założenia do jednoczynnikowej funkcji produkcji

2.2.2. Produkcja całkowita, przeciętna i krańcowa

2.2.3. Graficzna prezentacja TP, AP, MP oraz zależności między nimi

2.3. Funkcja produkcji w długim okresie

3. KOSZTY PRODUKCJI W PRZEDSIĘBIORSTWIE

3.1. Pojęcie kosztów produkcji

3.2. Funkcja kosztów produkcji

3.3. Klasyfikacja kosztów produkcji

3.4. Koszty rzeczywiste (explicite), alternatywne (implicite) i ekonomiczne oraz zysk
ekonomiczny i rachunkowy

3.5. Rodzaje kosztów produkcji przedsiębiorstwa w krótkim okresie związane
z dynamika produkcji

3.5.1. Graficzne zobrazowanie kosztów - krzywe kosztów i ich kształt

3.5.2. Krzywe kosztów i zależności między AC i MC

3.6. Koszty produkcji w długim okresie

3.7. Analiza kosztów w przedsiębiorstwie - optimum produkcyjne

4. DECYZJE PRODUKCYJNE PRZEDSIĘBIORSTW

4.1. Rozmiary produkcji opłacalnej

4.2. Kryteria podejmowania decyzji produkcyjnych

4.3. Decyzje przedsiębiorstwa w różnych strukturach rynku

4.3.1. Optimum produkcyjne i zysk w warunkach konkurencji doskonałej

4.3.2. Optimum produkcyjne i zysk w warunkach monopolu

4.4. Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w długim okresie

4.5. Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w krótkim okresie

5. WYBÓR TECHNOLOGII WYTWARZANIA

5.1. Wariant I - Izokwanta

5.1.1. Malejąca MSTS (marginalna stopa technicznej substytucji)

5.2. Wariant II - Izokoszta

5.3. Optimum ekonomiczne

1. ISTOTA PRZEDSIĘBIORSTWA I CELE JEGO FUNKCJONOWANIA

Przedsiębiorstwo jest głównym ogniwem procesu gospodarczego.

PRZEDSIĘBIORSTWO - organizacja pod jednym zarządem, wyodrębniona ekonomicznie i prawnie, której celem jest działalność gospodarcza przynosząca zyski ze sprzedaży swoich produktów - dóbr i usług. względnie autonomiczna organizacja dążąca do osiągania korzyści ekonomicznych, składająca się z co najmniej: jednej jednostki regulującej działalność gospodarczą (co produkować, po ile sprzedawać, itp.); jednostki realizującej materialne procesy gospodarcze (produkcję, sprzedaż, transport, itd.). (czasem łączy to jedna osoba). Podmiot gospodarczy prowadzący działalność produkcyjną, handlową lub usługową. Jest on jednostką wyodrębnioną pod względem ekonomicznym, techniczno-organizacyjnym i prawno-organizacyjnym. Zatrudnia różnorodne czynniki produkcji (pracę, kapitał, ziemię) w celu wykonania określonych dóbr lub świadczenia usług, które sprzedaje na rynku innym przedsiębiorstwom, gospodarstwom domowym bądź władzy centralnej lub lokalnej.

Rodzaje przedsiębiorstw

1.1. Podstawowe cechy przedsiębiorstwa

Do najważniejszych cech przedsiębiorstwa należy zaliczyć to, iż:

• wyznacza cel, zadania i środki ich realizacji;

• pokrywa wydatki ze swoich dochodów;

• samodzielnie wchodzi w porozumienia;

Wyodrębnienie:

• organizacyjne

• wyodrębnienie ekonomiczne - właściciel samodzielnie włada majątkiem
  przedsiębiorstwa i rozwija jego działalność w oparciu o uzyskiwane dochody
  z tej działalności;

• wyodrębnienie prawne - ma osobowość prawną, czyli zdolność do zawierania umów, zaciągania kredytów, występowania jako podmiot w handlu, itp.;

• jest towarem - może być przedmiotem obrotu i ma cenę zależną od różnych
  czynników i popytu na ten rodzaj działalności;

Posiada dwa poziomy funkcjonalne:

1. sferę realną - całokształt nakładów materiałowych i ludzkich uczestniczących
   w procesie produkcyjnym- (ludzie, maszyny, surowce, energia, pieniądze). Efektem ich zastosowania jest produkt; dobro materialne lub usługa.

1. sferę regulacji - system gromadzenia, przetwarzania i przekazywania
   informacji - (planowania, organizowania, motywacji, kontroli) W tej sferze podejmuje się decyzje w sprawach produkcji (co wytwarzać, przy zastosowaniu jakich czynników, jak i po ile sprzedawać, itd.).

1.2. Charakterystyka otoczenia przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwo działa w szerszym otoczeniu ekonomicznym i społecznym - jest ich częścią. Otoczenie zewnętrzne tworzą:

1. otoczenie realne:

• zasoby pracy;

• zasoby i stan środowiska naturalnego;

• stan wiedzy i technologii;

1. otoczenie regulacyjne:

• rynek pracy;

• rynek dóbr i usług potrzebnych przedsiębiorstwu;

• rynek produktów wytwarzanych przez przedsiębiorstwo;

• system walutowo - pieniężny;

• system finansowy państwa;

• system prawny, polityczny i społeczny (edukacja, kultura, tradycja,...)

1.3. Podstawowe cele działalności przedsiębiorstwa

Głównym celem działalności przedsiębiorstwa jest osiąganie korzyści ekonomicznych czyli zysku. Jest to warunek podstawowy istnienia i rozwoju przedsiębiorstwa.

Zysk = przychody - koszty

Inne cele:

• odpowiednia pozycja na rynku i w branży;

• rozwój i poziom życia załogi;

• rozwój regionu, miasta;

• troska o środowisko naturalne;

• integracja środowiska;

• jakość życia zawodowego.

Innych celów nie da się realizować w dłuższym okresie bez odpowiednio wysokiej rentowności.

1.4. Główne funkcje przedsiębiorstwa

W gospodarce i społeczeństwie przedsiębiorstwo pełni określone funkcje:

1. Funkcję podażową (produkcyjną) - wytwarzanie dóbr i usług i kierowanie ich na rynek.

1. Funkcję popytową - tworzą popyt na osobowe i rzeczowe składniki produkcji - efekty działalności innych przedsiębiorstw, a także działalności poza gospodarczej - oświaty, nauki, kultury, prawa.

1. Funkcję społeczną - kształtowanie stosunków międzyludzkich - współpracy i konkurencji, nawyki pracy i gospodarności, edukacja i oddziaływanie na środowisko zewnętrzne, absorbują siłę roboczą, współtworzą kulturę i środowisko społeczne i prawne, itd.

1. Funkcję rozwoju społeczno - gospodarczego - suma wyżej wymienionych funkcji.

1.5. Proces produkcyjny w przedsiębiorstwie

Główne elementy (problemy) ekonomiczne procesu produkcji w przedsiębiorstwie to:

1. Cel - korzyści ekonomiczne w formie:

• zysk dla właściciela;

• płaca robocza dla pracowników.

Zysk zależy - przy danym poziomie cen - od:

• wielkości produkcji;

• wielkości sprzedaży;

• kosztów produkcji.

2. Posiadanie czynników produkcji. Warunkiem rozpoczęcia procesu produkcji jest
   posiadanie czynników produkcji. Wejście w ich posiadanie odbywa się poprzez zakup
   rzeczowych i ludzkich elementów procesu produkcji (siły roboczej, maszyn, surowców, materiałów pomocniczych, itp.). Stąd problem posiadania kapitału pieniężnego na te
   zakupy, który może pochodzić z dwóch źródeł:

• kapitał własny;

• kapitał obcy.

3. Produkcja (co produkować). Zastosowanie czynników produkcji rozpoczyna proces
   produkcji.

Produkcja - nadawanie nowej formy użytkowej materiałom wprowadzonym do procesu produkcji. Rezultatem są określone produkty czyli dobra lub usługi.

3.1. Fazy jakie przechodzi kapitał przeznaczany na proces produkcji:

Faza I: zakup czynników produkcji (kapitał występuje w formie pieniężnej)

Faza II: produkcja dóbr (kapitał występuje w formie rzeczowej, w postaci surowców,
maszyn, pracowników, itp.)

Faza III: sprzedaż wytworzonych dóbr (kapitał ponownie przybiera postać pieniężną)

NAKŁADY WYNIKI

Zadaniem producenta jest taki wybór kombinacji nakładów na produkcję
i efektów z produkcji, aby różnica między nakładami i przychodami była dodatnia
i możliwie jak największa.

4. Technologia produkcji. Zastosowanie czynników produkcji w procesie produkcji
   odbywa się w określonych technologiach - proporcjach zastosowania poszczególnych czynników właściwych dla danej technologii. Ten sam rezultat można uzyskać przy
   zastosowaniu różnych technologii - o wyborze decydują koszty ich zastosowania
   i uzyskany rezultat. Każdą technologię charakteryzują określone dla niej współczynniki technologiczne, które określają ilości danego zasobu niezbędne do wyprodukowania jednostki wyrobu (usługi).

Technologia - stanowi dla producenta jedynie konieczny środek pozwalający osiągnąć korzyści ekonomiczne z podjętej działalności produkcyjnej.

5. Aktywa. Ogół środków będących własnością przedsiębiorstwa jest jego majątkiem.
   Majątek stanowi aktywa przedsiębiorstwa. W zależności od okresu w jakim się one
   zużywają w procesie produkcji, można je podzielić na:

• środki trwałe - wykorzystywane do produkcji w długim okresie w swej naturalnej
  postaci. Tracą swoja wartość użytkowa (zużywają się) w procesie produkcji,
  stopniowo i przenosząc swoją wartość pieniężną na nowy produkt;

• środki obrotowe - zużywają się całkowicie w cyklu produkcyjnym lub zmieniają swoją naturalna postać.(surowce, półfabrykaty, energia, a także środki pieniężne -
  w tym zasoby gotówkowe, należności, itp.).

6. Amortyzacja. Zużywanie rodzi problem ich odnowy - zakupu nowych lub regeneracji istniejących - co powoduje powstawanie kosztów odnowy.

1.6. Czynniki wpływające na decyzje produkcyjne przedsiębiorców

Decyzje produkcyjne przedsiębiorców - stosujących kryterium zysku - zależą od:

• wielkości przychodów z produkcji;

• kosztów tejże produkcji;

Te kwestie stanowią istotę teorii podaży.

Podejmując decyzje produkcyjne przedsiębiorstwo analizuje dwie grupy problemów:

1. własne (wewnętrzne) uwarunkowania produkcji i możliwości optymalizacji produkcji
   w tych uwarunkowaniach. Takie działania umożliwia analiza:

• funkcji produkcji (podaży);

• kosztów produkcji;

• technologii wytwarzania;

1. warunki panujące na rynku (jego strukturę);

W oparciu o wyniki tych analiz - porównując własne możliwości z warunkami
na rynku - przedsiębiorstwo decyduje o przedmiocie, skali, strukturze i technologiach
wytwarzania.

1.7. Znaczenie zysku w przedsiębiorstwie

W gospodarce rynkowej zysk jest podstawą wyborów producenta, kształtuje
strukturę produkcji.

Zysk jest w sposób bezpośredni związany z działalnością przedsiębiorstwa:

• wpływa na możliwości inwestycyjne,

• określa stopień samofinansowania przedsięwzięć produkcyjnych,

• wpływa na wielkość zatrudnienia,

• spełnia rolę motywacyjną (na jego podstawie producent decyduje o zwiększeniu lub zmniejszeniu wielkości produkcji).

Każde przedsiębiorstwo musi się rozwijać. Aby było to możliwe firma musi
przeznaczać chociaż część zysku na inwestycje, które tworzą podstawy dla osiągania dalszych zysków.

W odniesieniu do działalności produkcyjnej przedsiębiorstwa można wyróżnić trzy
rodzaje zysku: zysk brutto, netto, zysk pozostający do dyspozycji właścicieli.

Zysk brutto = przychody ze sprzedaży - koszty produkcji i sprzedaży

Zysk netto przedsiębiorstwa = zysk brutto - podatki

Zysk dla właścicieli = zysk netto - obowiązkowe i dobrowolne rezerwy

Przykład:

Sprzedaż, koszty i zyski przedsiębiorstwa „Swarzędzkie Fabryki Mebli” (w 1992 roku, %).

Przychody ze sprzedaży	100 %
Koszty zakupu materiałów	49 %
Wynagrodzenia + narzuty	20 %
Pozostałe koszty	18,6 %
Amortyzacja	2,5 %
Zysk brutto^*	5,1 %
Podatki od zysku	2 %
Zysk netto pozostający do dyspozycji przedsiębiorstwa	3,1 %

^* Podany zysk brutto uwzględnia również zyski z operacji finansowych, koszty operacji finansowych oraz zyski i straty nadzwyczajne.

1.8. Efektywność techniczna i ekonomiczna

Podjęcie decyzji o wytwarzaniu danego dobra lub świadczeniu danej usługi pociąga za sobą konieczność podjęcia decyzji o wyborze technologii produkcji. W teorii ekonomii odróżnia się efektywność techniczną od efektywności ekonomicznej.

Efektywność techniczna - oznacza maksymalizowanie wielkości produkcji z wykorzystaniem danych nakładów na jej prowadzenie. Wiąże się to z faktem, iż producent nie będzie angażował do produkcji więcej czynników (nakładów) niż to jest konieczne z punktu widzenia danej wielkości produkcji. Wybór technologii produkcji zgodnie z kryterium efektywności technicznej opiera się na zasadzie maksymalizowania wielkości produkcji (wyrażonej w jednostkach fizycznych). W postępowaniu tym uwzględnia się ceny relatywne.

Efektywność ekonomiczna - oznacza takie wykorzystanie nakładów czynników produkcji, aby koszt wytworzenia jednostki produktu był jak najmniejszy. Wybór technologii produkcji zgodnie z kryterium efektywności ekonomicznej opiera się na zasadzie minimalizowania kosztów wytwarzania (wyrażonej w jednostkach pieniężnych).

Producent, realizując zasadę maksymalnego zysku, postępuje zgodnie z zasadą
efektywności ekonomicznej. Nie podejmie więc decyzji o wyborze takiego procesu
produkcyjnego, który przyczyniłby się do zmarnowania choć części nakładów w postaci czynników produkcji.

2. TEORIA PRODUKCJI

Przychody przedsiębiorstwa zależą od wielkości produkcji i podaży. Produkcja
zależy od nakładów czynników produkcji, co wyraża funkcja produkcji.

2.1. Teoria funkcji produkcji

Zależności pomiędzy wielkością produkcji a nakładami czynników produkcji wyraża funkcja produkcji.

Funkcja produkcji - określa maksymalne rozmiary produkcji przy danym poziomie nakładów.

Postać wieloczynnikowej funkcji produkcji:

TP = f (F₁, F₂, ..., F_n)

gdzie: TP - wielkość produkcji,

F - nakłady czynników produkcji.

Z uwagi na czynnik czasu (okres w jakim odbywa się działalność produkcyjna)
można wyróżnić dwa rodzaje czynników produkcji:

1. stałe - te, których nakład nie zmienia się pomimo, że wzrasta lub maleje wielkość produkcji,

2. zmienne - takie, których nakład zmienia się wraz ze zmianami rozmiarów
   produkcji.

W ekonomii rozróżnienie dwóch okresów czasu: krótkiego i długiego nie jest
związane z upływem czasu kalendarzowego. Ogólnie przyjmuje się, że:

• krótki okres czasu to taki, w którym nie zmienia się technologia produkcji,

• z długim okresem czasu mamy do czynienia wtedy, gdy następują zmiany
  w technologii produkcji.

Funkcja produkcji, z uwagi na okres jakiego dotyczy analiza działalności
produkcyjnej przybiera najczęściej postać:

I dla krótkiego okresu II dla długiego okresu

TP = f (L) TP = f (K,L)

gdzie: TP - wielkość produkcji, L - czynnik pracy, K - czynnik kapitału.

Sporządzając wykresy funkcji produkcji w odpowiednich miarach otrzymamy: miarach względnych - krzywą produktu całkowitego albo krócej krzywą produkcji; miarach bezwzględnych - względne zależności pomiędzy tymi wielkościami przedstawiają wykresy krzywych wydajności przeciętnej i krańcowej.

2.2. Funkcja produkcji w krótkim okresie (interpretacja)

2.2.1. Założenia dotyczące analizy jednoczynnikowej funkcji produkcji [TP = f (L)],
są następujące:

• istnieje tylko jeden czynnik zmienny, którym jest czynnik pracy L,

• istnieje tylko jeden czynnik stały, którym jest czynnik kapitału (K),

• przedsiębiorstwo wykorzystuje w procesie produkcyjnym daną technologię,

• czynniki pracy i kapitału łączą się w procesie produkcyjnym w dowolnych
  proporcjach,

• przedsiębiorstwo wytwarza produkt jednorodny.

2.2.2. Produkcja całkowita, przeciętna i krańcowa

Przyporządkowanie poszczególnym wielkościom produkcji, od­powiadających im
poziomów zatrudnienia (L), daje w efekcie funkcję produkcji całkowitej (TP):

Jeżeli poszczególne wielkości produkcji całkowitej (TP) zostaną podzielone przez liczbę zatrudnionych pracowników (L), otrzymuje się produkcję przeciętną (AP):

Natomiast przyrost produkcji całkowitej (ΔTP), związany z za­trudnieniem kolejnego pracownika (ΔL), definiuje się jako produkcję krańcową (MP):

2.2.3. Graficzna prezentacja TP, AP, MP oraz zależności między nimi

Zależności między produkcją przeciętną i krańcową

Między poszczególnymi, wymienionymi powyżej funkcjami, istnieją określone
zależności:

1. produkcja krańcowa jest większa od produkcji przeciętnej wtedy, gdy produkcja przeciętna wzrasta: MP > AP ⇔ AP ↑

2. produkcja krańcowa jest mniejsza od produkcji przeciętnej wtedy, gdy produkcja przeciętna maleje: MP < AP ⇔ AP ↓

3. produkcja krańcowa jest równa produkcji przeciętnej wtedy, gdy produkcja przeciętna osiąga swoje maksimum: MP = AP ⇔ AP = max

4. produkcja krańcowa jest dodatnia wtedy, gdy produkcja całkowita wzrasta:

MP > 0 ⇔ TP ↑

5. produkcja krańcowa jest ujemna wtedy, gdy produkcja całkowita maleje:

MP < 0 ⇔ TP ↓

6. produkcja krańcowa jest równa zero wtedy, gdy produkcja całko­wita osiąga swoje maksimum:

MP = 0 ⇔ TP = max

Zależności między wymienionymi funkcjami produkcji wynikają z prawa malejącej produkcji krańcowej (prawa malejących przycho­dów krańcowych).

Prawo malejącej produkcji krańcowej

Zgodnie z prawem malejącej produkcji krańcowej (przy założe­niu niezmienności pozostałych czynników), nakłady na czynnik zmienny rosną do takiego poziomu, po którego przekroczeniu każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego powoduje powstawanie malejących przyrostów produkcji całkowitych. Produkcyjność kolejnego czynnika zmniejsza się - MP maleje.

Prawo powyższe dobrze obrazuje funkcja produkcji zaprezentowana w podr. Samuelsona, która obrazuje produkty całkowite i krańcowe dla dwóch czynników:

6	346	490	600	692	775	846
5	316	448	548	632	705	775
4	282	400	490	564	632	692
3	245	346	?	490	548	600
2	200	282	346	400	448	490
1	141	200	245	282	316	346
0	1	2	3	4	5	6

Etapy produkcji

Zależności między produkcją całkowitą, przeciętną i krańcową dają podstawy do
wyodrębnienia trzech etapów produkcji:

I etap: występuje od uruchomienia działalności przez przedsiębiorstwo do osiągnięcia w nim takiej wielkości zatrudnienia (L), przy której produkcja przeciętna (AP) jest max. II etap: występuje od wielkości zatrudnienia, przy któ­rej produkcja przeciętna jest największa do wielkości zatrudnienia (L), przy której produkcja krańcowa (MP) jest równa zero. III etap: występuje od takiego poziomu zatrudnienia, przy którym produkcja całkowita zaczyna maleć, a produkcja krańco­wa (MP) zaczyna przyjmować wartości ujemne. Produkcja całkowita (TP) wzrasta zarówno w I, jak i w II etapie, na­tomiast w III etapie - maleje. Dlatego w III etapie przedsiębiorstwo, którego celem jest maksymalizacja zysku, powinno zaprzestać prowa­dzenia działalności.

2.3. Funkcja produkcji w długim okresie

W długim okresie wszystkie czynniki produkcji są zmienne. Pro­ducent poszukuje więc optymalnej kombinacji wszystkich czynników wykorzystywanych w procesie
produkcji. W rzeczywistości gospodar­czej produkcja wymaga nakładu wielu czynników. Jednak podstawową zależnością funkcyjną, którą analizuje się w odniesieniu do procesu produkcji jest funkcja dwuczynnikowa, badająca wpływ na wielkość produkcji dwóch czynników: pracy i kapitału.

Efekty skali produkcji

Tak jak prawo malejących przychodów krańcowych odnosi się do analizy procesu
produkcji w krótkim okresie, tak efekty skali pro­dukcji odnoszą się do procesów produkcji,
w których wszystkie czyn­niki są zmienne, a zmiany dokonują się według stałych proporcji, bez względu na to, czy dany proces produkcji charakteryzuje wysoka praco-, czy kapitałochłonnością.

Istnienie efektów skali produkcji stwierdza się w odniesieniu do analiz
długookresowych, wyróżniając:

• Stałe efekty skali produkcji - wszystkie czynniki produkcji zmie­niają się proporcjonalnie i produkcja zmienia się w tej samej pro­porcji. Oznacza to, na przykład, że
  podwojeniu nakładów czynni­ków produkcji towarzyszy dwukrotny wzrost produkcji.

• Malejące efekty skali produkcji - wszystkie czynniki produkcji zmieniają się
  proporcjonalnie, natomiast produkcja zmienia się mniej niż proporcjonalnie. Występuje to wtedy, gdy podwojeń u nakładów czynników produkcji towarzyszy mniejszy niż
  dwukrot­ny wzrost produkcji.

• Rosnące efekty skali produkcji - wszystkie czynniki produkcji zmieniają się
  proporcjonalnie, natomiast produkcja zmienia się więcej niż proporcjonalnie. Występuje to wtedy, gdy podwojeń u nakładów czynników produkcji towarzyszy większy niż
  dwukrotny wzrost produkcji.

3. KOSZTY PRODUKCJI W PRZEDSIĘBIORSTWIE

W poprzednim zagadnieniu, w oparciu o analizę zależności pomiędzy ponoszonymi
nakładami a uzyskanymi efektami ich zastosowania w procesach produkcji, wyjaśniono jak kształtuje się wielkość produkcji (czyli źródło przychodów przedsiębiorstwa). Bazując na tej wiedzy można analizować drugi człon warunkujący wielkość zysku i decyzje
produkcyjne przedsiębiorstwa, to jest koszty produkcji.

3.1. Pojęcie kosztów produkcji

Koszty produkcji - to zużyte w procesie produkcji i sprzedaży czynniki produkcji (ich wielkość). Koszty produkcji - całokształt nakładów - w wyrażeniu pieniężnym - pracy żywej i nakładów materiałowych zużytych w procesie produkcji (we wszystkich fazach od zakupu czynników do sprzedaży produktu - w tym reklama, ubezpieczenia, itp.)

3.2. Funkcja kosztów produkcji

Funkcja kosztów produkcji - relacja między kosztami i odpo­wiednią wielkością produkcji. Krótkookresowa funkcja kosztów produkcji ma postać: TC = f (TP) gdzie: TC - koszty całkowite, TP - wielkość produkcji. Przedstawiona postać funkcji produkcji jest określona przy zało­żeniu, że produkcja odbywa się w ramach danej technologii oraz doty­czy tylko jednego produktu. W zależności od tego, co jest celem ana­lizy kosztów wyróżnia się funkcję kosztów produkcji w krótkim i w długim okresie.

3.3. Klasyfikacja kosztów produkcji

Koszty produkcji w przedsiębiorstwie można różnie klasyfikować, mierzyć i oceniać.

Kryterium podziału	Rodzaje kosztów produkcji
Forma wyrażenia kosztów	fizyczna - zużyte w procesie produkcji czynniki, pieniężna - całokształt nakładów pieniężnych na produkcję koszty alternatywne lub zaniechanych możliwości - innych możliwości zastosowania kapitału.
Możliwość ewidencji	1. koszy księgowe lub wyraźne - wydatki pieniężne przechodzące przez rynek 2. koszty ukryte - nie księgowane, np. praca członków rodziny, przekazanie ziemi lub pieniędzy bez opłaty, itp.
W układzie rodzajowym	materiałowe, amortyzacja, osobowe, inne
Miejsce powstania	produkcji podstawowej, produkcji pomocniczej, marketingu, BHP, prac badawczo-rozwojowych (B+R), informacji nauk.- techn.
Kalkulacyjne	bezpośrednie - wyliczane bezpośrednio, np. koszt surowca, pośrednie - wyliczane szacunkowo, wg wskaź np.0,1% B+R
Związane	A. bezwzględne
z dynamiką	- całkowite (TC)		- stałe (FC)		- zmienne (VC)
produkcji	B. względne
	koszt przeciętny całkowity (ATC)	koszt przeciętny stały (AFC)		koszt przeciętny zmienny (AVC)		koszt krańcowy (MC)

3.4. Koszty rzeczywiste (explicite), alternatywne (implicite) i ekonomiczne oraz zysk
ekonomiczny i rachunkowy

Koszty rzeczywiste - związane są z zakupem czynników wykorzystywanych do produkcji (praca, kapitał, ziemia, technologia itp.). Koszty te otrzymuje się mnożąc ilość nabywanych czynników przez cenę jednostkową. Koszty rzeczywiste, będące faktycznymi wydatkami na zakup czynników produkcji są nazywane również kosztami explicite.

Koszty alternatywne - koszty związane z utratą korzyści z uwzględnieniem dostęp­nych zasobów zakupionych na rzecz innej działalności. Koszty te nazywane są również kosztami implicite. Jednym z elementów kosztów implicite jest zysk normalny. Sta­nowi on tę część zysku, którą otrzymuje przedsiębiorca-właściciel, przeznaczający środki finansowe na zakup czynników produkcji.

W mikroekonomii z podziałem kosztów na rzeczywiste i alter­natywne związana jest
ściśle kategoria kosztów ekonomicznych.

Koszty ekonomiczne - wartość wszystkich czynników wykorzy­stanych w procesie produkcyjnym. Wartość tę określa koszt najlepsze­go, alternatywnego wykorzystania tych czynników. Można stwierdzić, że koszty ekonomiczne to suma kosztów explicite i implicite oraz zysk normalny, czyli ta część zysku, którą otrzymuje przedsiębiorca anga­żujący swoje środki: koszty ekonomiczne = koszty explicite + koszty implicite + zysk normalny

Zysk ekonomiczny (czysty zysk ekonomicznym) - zysk otrzymany z tak zwanego zysku normalnego. Otrzy­muje się go po odjęciu kosztów ekonomicznych od przychodów cał­kowitych przedsiębiorstwa: zysk ekonomiczny = przychody całkowite - koszty ekonomiczne

Zysk rachunkowy (rzeczywisty) - jest najczęstszą kategorią zysku, który otrzymuje się odejmując koszty rzeczywiste (explicite), ponie­sione na działalność produkcyjną, od przychodów całkowitych przedsiębiorstwa. zysk rachunkowy przedsiębiorstwa = przychody całkowite - koszty rzeczywiste

3.5. Rodzaje kosztów produkcji przedsiębiorstwa w krótkim okresie związane
z dynamika produkcji

Wielkość różnych rodzajów kosztów ma swoje uzasadnienie w rozmiarach nakładów ponoszonych na określoną ilość produkcji (patrz funkcja produkcji).

1. Bezwzględne

Koszt całkowite (TC) - suma nakładów (wydatków) ponoszonych w związku z produkcją
dóbr i usług. TC = VC + FC

Miarą kosztów całkowitych są koszty ekonomiczne - czyli suma wyrażonych w pieniądzu nakładów zużytych w procesie produkcji i realizacji celów
przedsiębiorstwa.

Na koszty całkowite składają się:

• koszty stałe (FC) - wydatki niezależne od wielkości produkcji (opłaty za ziemię,
  podatki, czynsze , amortyzacja, itp.);

• koszty zmienne (VC) - wydatki zależne od wielkości produkcji - (energia, płace,
  surowce, itp.).

B. Względne

1. Koszty przeciętne całkowite (ATC) - średnie wydatki na jednostkę produkcji.

lub

Poziom produkcji (rozmiary), przy której ATC jest najniższy, jest najbardziej
korzystny (optymalny) z technicznego punktu widzenia, ponieważ rokuje najwyższe zyski (różnicę pomiędzy utargiem jednostkowym a kosztem jednostkowym).

Na koszty przeciętne całkowite składają się:

• koszty przeciętne stałe (AFC),

• koszty przeciętne zmienne (AVC).

2. Koszty krańcowe (MC) - jest to przyrost kosztów całkowitych spowodowany przyrostem
   produkcji o jednostkę.

lub

3.5.1. Graficzne zobrazowanie kosztów - krzywe kosztów i ich kształt

Tabela wielkości produkcji i jej kosztów

Wielkość produkcji Q	Koszt stały całkowity FTC	Koszt zmienny całkowity VTC	Koszt całkowity TC	Koszt stały przeciętny AFC	Koszt zmienny przeciętny AVC	Koszt całkowity przeciętny ATC	Koszt marginalny MC
0	10	0	10	-	-	-	-
1	10	11	21	10	11	21	11
2	10	18	28	5	9	14	7
3	10	22	32	3,3	7,3	10,6	4
4	10	24	34	2,5	6	8,5	2
5	10	25	35	2	5	7	1
6	10	26	36	1,6	4,3	5,9	1
7	10	28	38	1,4	4	5,4	2
8	10	32	42	1,2	4	5,2	4
9	10	39	49	1,1	4,3	5,4	7
10	10	50	60	1	5	6	11

3.5.2. Krzywe kosztów i zależności między AC i MC

Krzywe kosztów produkcji (bezwzględne) Krzywe kosztów produkcji (względne)

Krzywa TC zaczyna się na poziomie kosztów

Stałych FC, a następnie rośnie wraz ze wzrostem

produkcji, bo rosną koszty zmienne (VC).

Interpretując zależności występujące między funkcją kosztów krańcowych oraz
funkcjami kosztów przeciętnych (zmiennych i cał­kowitych), można stwierdzić, że:

1. Koszty krańcowe są równe przeciętnym kosztom zmiennym wtedy, gdy te drugie
   osiągają swoje minimum (pkt. A):

MC = AVC ⇒ AVC = min

2. Koszty krańcowe są równe przeciętnym kosztom całkowitym wte­dy, gdy te ostatnie
   osiągają swoje minimum (pkt. B):

MC = ATC ⇒ ATC = min

3. Przeciętne koszty zmienne są rosnące wtedy, gdy koszty krańcowe są od nich większe:

AVC ↑⇒ MC > AVC

4. Przeciętne koszty całkowite są rosnące wtedy, gdy koszty krańco­we są od nich większe:

ATC ↑ ⇒ MC > ATC

5. Przeciętne koszty zmienne są malejące wtedy, gdy koszty krańco­we są od nich mniejsze:

AVC ↓ ⇒ MC < AVC

6. Przeciętne koszty całkowite są malejące wtedy, gdy koszty krańcowe są od nich
   mniejsze:

ATC ↓ ⇒ MC < ATC

7. Koszty krańcowe i przeciętne koszty stałe nie są ze sobą powiązane.

MC ⇔ AFC

Ponadto można stwierdzić, że funkcja przeciętnych kosztów zmiennych osiąga swoje minimum wcześniej niż funkcja przeciętnych kosztów całkowitych.

3.6. Koszty produkcji w długim okresie

W krótkim okresie czasu produkcja odbywa się w ramach danych wielkości zakładu produkcyjnego i technologii. Dlatego część kosztów produkcji jest stała.

W długim okresie natomiast wszystkie rodzaje kosztów ulegają zmianom. Wiąże się to z koniecznością zwiększenia nakładów na wszystkie czynniki produkcji w celu
powiększenia produkcji poprzez budowanie nowych, większych zakładów stosujących
nowe technologie wytwarzania.

Długi okres czasu jest często nazywany również horyzontem czasowym.

Dla celów planowania długookresowego znaczenie mają tylko pewne odcinki krótkookresowe krzywych kosztów. Z połączenia tych odcinków powstaje krzywa kosztów całkowitych (TC) w długim okresie czasu.

Krzywa kosztów całkowitych (TC) w długim okresie czasu		Krzywa kosztów przeciętnych (ATC) w długim okresie czasu
Krzywa kosztów przeciętnych a korzyści skali

Zwiększanie produkcji na drodze powiększania rozmiarów przedsiębiorstwa jest uzasadnione ekonomicznie tylko do momentu zrównania się minimum krzywej kosztu dla danej wielkości zakładu z minimum kosztu długookresowego. Dalsze powiększanie przedsiębiorstwa jest nieekonomiczne.

3.7. Analiza kosztów w przedsiębiorstwie - optimum produkcyjne

Analiza kosztów przedsiębiorstwa wskazuje na występujące zależności
pomiędzy nimi. Najistotniejsze zależności z punku widzenia decyzji produkcyjnych przedsiębiorstwa to zależności pomiędzy AC a MC.

Stąd wynikają dwa ważne wnioski:

• dopóki MC jest niższy od AC, to spycha on AC w dół,

• od momentu kiedy MC jest wyższy od AC, powoduje tendencję jego wzrostu.

W punkcie przecięcia AC i MC, koszt przeciętny jest najniższy i w ten sposób
wyznacza „optimum produkcyjne”.

Optimum produkcyjne - wyznacza punkt przecięcia AC i MC, w którym koszt przeciętny jest najniższy.

4. DECYZJE PRODUKCYJNE PRZEDSIĘBIORSTW

Decyzje produkcyjne obejmują wybory:

• o podjęciu lub zaniechaniu produkcji,

• o skali produkcji.

Podstawą decyzji produkcyjnych jest ZYSK = Utarg - Koszty

Stad tez przedsiębiorstwo bierze pod uwagę dwa elementy główne:

1. uwarunkowania swoje (koszty):

• koszty przeciętne „AC”,

• koszty krańcowe „MC”.

2. uwarunkowania zewnętrzne - głównie cenę (P) rynkową produktu, która jest źródłem utargu (przychodu), a więc zysku - i jej pochodne:

• utarg całkowity TR = P x Q,

• utarg krańcowy MR = ΔTR : ΔQ wzrost przychodu TR wywołany wzrostem
  sprzedaży o jednostkę odpowiada cenie po której może być sprzedana ostatnia
  jednostka dobra,

• utarg przeciętny AR = TR : Q

4.1. Rozmiary produkcji opłacalnej

Rozmiary produkcji opłacalnej można wyznaczyć porównując swoje koszty do
ceny i ich pochodnych (utarg).

Rozmiary produkcji opłacalnej - krzywej podaży przedsiębiorstwa - wyznacza punkt przecięcia krzywej MC i AC w punkcie „A”, ponieważ uzyskany
w tym punkcie TR pokryje TC, (pod warunkiem że cena wyniesie
przynajmniej „P”).

Punkt „A”(ilość Q przy cenie P) jest zarazem punktem „wejścia” lub „wyjścia” z rynku.

Podstawą do podjęcia produkcji jest sytuacja

Wnioski:

• krzywą podaży wyznaczają koszty krańcowe.

• 
  wzrost ceny do P₁ przesunie rozmiary produkcji opłacalnej z Q do Q₁,
  przynoszącej zysk jednostkowy równy odcinkowi D-G.

4.2. Kryteria podejmowania decyzji produkcyjnych

Podejmując decyzje o produkcji i jej rozmiarach przedsiębiorstwo kieruje się dwoma kryteriami:

1. Kryterium krańcowe - gdy MR = MC, w tym punkcie Zysk jest Max - jest to poziom produkcji zapewniający najwyższy zysk.

1. Kryterium kosztu i utargu przeciętnego - AR > AC, sprawdzenie czy jest zysk.

Decyzje przedsiębiorstw

Warunki krańcowe			Warunki przeciętne
MR > MC	MR = MC	MR < MC	P ≥ AC	P < AC
zwiększyć produkcję	wielkość optymalna	zmniejszyć produkcję	Produkować	zaprzestać produkcji

4.3. Decyzje przedsiębiorstwa w różnych strukturach rynku

4.3.1. Optimum produkcyjne i zysk w warunkach KONKURENCJI DOSKONAŁEJ

Zysk w warunkach konkurencji doskonałej

Przypadek konkurencji doskonałej - gdy przedsiębiorstwo spotyka na rynku płaską krzywą popytu, do której przyrównuje swoje koszty - sprawia, że przy wyborze rozmiarów produkcji przedsiębiorstwo może stosować dwa kryteria:

1. krańcowe - wybierając poziom optymalny.

2. przeciętne (opłacalności) - sprawdzając czy można uzyskać zysk.

1. Stosując kryterium krańcowe powinno wybrać rozmiary produkcji wyznaczone
   przecięciem krzywych kosztów krańcowych i utargu krańcowego:

MC = MR = cena (P)

Ich zrównanie wyznacza optymalny poziom produkcji, ponieważ zysk
jednostkowy produkcji w tym punkcie jest MAX, ponieważ:

• produkcja wyższa od optymalnej oznacza, że dodatkowa produkcja przynosić będzie straty zmniejszające zysk całkowity bo MC > MR - do każdej następnej jednostki należy dokładać z już osiągniętego zysku,

• produkcja niższa, np. w punkcie najniższych kosztów przeciętnych zmniejsza
  możliwy zysk całkowity.

2. Warunek opłacalności:

Następnie bada się czy TR pokrywa TC P - AC > 0

Poniżej P₁ - przedsiębiorstwo zaprzestaje produkcji.

Zysk można podzielić na dwa rodzaje:

1. normalny (przy P₁),

1. nadzwyczajny (dodatkowy) (przy P).

4.3.2. Optimum produkcyjne i zysk w warunkach MONOPOLU

Zysk w warunkach monopolu

Przy podejmowaniu decyzji produkcyjnych w warunkach monopolu brane są pod uwagę te same kryteria jak w warunkach konkurencji doskonałej.

1. Kryterium krańcowe - optymalny poziom produkcji wyznacza punkt przecięcia
   krzywych MR i MC

MR = MC

Jeżeli MR przewyższa MC, to dodatkowa produkcja bardziej zwiększy U (przychód) niż C (koszty), czyli zwiększy zysk.

2. Kryterium opłacalności - kiedy AR ≥ AC

Poziom produkcji i skala zysku monopolisty

Do warunków na rynku wyznaczonych przez ukośną krzywą popytu monopolista przykłada własne uwarunkowania, czyli własne krzywe AC i MC. Nie dostosowuje swojej produkcji do warunków (głównie cen!) panujących na rynku lecz narzuca ilość i cenę
wynikające z kosztów własnych. Kieruje się przy tym dążeniem do określenia poziomu
produkcji w punkcie optimum ekonomicznego.

Wnioski:

• najniższy punkt AC wyznacza najniższą cenę opłacalną (P₀ nie pokryje kosztów),

• zysk na jednostkę wyniesie: P - P₁,

• zysk całkowity to: (P - P₁) * Q - pole A, B, P, P₁,

Ponadto:

• obniżenie produkcji może przynieść zyski,

• można zwiększać produkcję do momentu aż MR = MC.

4.4. Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w długim okresie

Interpretacja wykresu:

1. W długim okresie przedsiębiorstwo wybiera rozmiary produkcji określone przez punkt B, dla którego MR jest równy MC.

2. Następnie sprawdza, czy przy rozmiarach produkcji Q₁, nie ponosi strat:

• jeżeli cena jest równa lub wyższa od AC₁, czyli długookresowych kosztów przeciętnych dla produkcji Q₁, to przedsiębiorstwo nie ponosi strat i utrzymuje się na rynku,

• jeżeli cena jest niższa od AC₁, to produkcja przedsiębiorstwa powinna w długim okresie wynosić zero, co oznacza jego likwidację.

4.5. Decyzje produkcyjne przedsiębiorstwa w krótkim okresie

Interpretacja wykresu:

1. Przedsiębiorstwo ustala wielkość swojej produkcji na poziomie Q₁, przy którym krótkookresowy koszt krańcowy (MC) jest równy utargowi krańcowemu (MR).

2. Następnie sprawdza, czy podjęcie produkcji ma sens z ekonomicznego punktu widzenia:

• jeżeli cena jest wyższa od krótkookresowych przeciętnych kosztów całkowitych (ATC), to rozmiary produkcji wynoszą Q₁ a przedsiębiorstwo osiąga zyski,

• jeżeli cena ustali się na poziomie między ATC a AVC, to przedsiębiorstwo ponosi wprawdzie straty, ale częściowo pokrywa swoje koszty stałe. Wielkość produkcji powinna więc zostać utrzymana na poziomie Q₁,

• natomiast w sytuacji, gdy cena spadnie poniżej AVC, produkcja powinna wynosić zero. Przy tej cenie bowiem przedsiębiorstwo nie jest w stanie pokryć nawet swoich kosztów zmiennych.

5. WYBÓR TECHNOLOGII WYTWARZANIA

(efektywnej kombinacji czynników produkcji)

Wytwarzać dobra i usługi można przy zastosowaniu różnych proporcji czynników
wytwórczych. Rozważymy możliwości wyboru przez przedsiębiorstwo najbardziej
efektywnej technologii (metody wytwarzania), w sytuacji sprowadzonej do najprostszego modelu (nakładów tylko 2 czynników - maszyn i pracowników) w warunkach rynku
konkurencyjnego.

W tych warunkach przedsiębiorca może optymalizować produkcję w dwóch wariantach:

1. Minimalizowania nakładów przy założonej wielkości produkcji.

lub

2. Mając ograniczenie budżetowe (wielkość kapitału pieniężnego) poszukać
   maksymalne rozmiary produkcji przy danym nakładzie.

5.1. Wariant I - Izokwanta

Założoną wielkość produkcji można zrealizować przy różnych proporcjach nakładów czynników. Te możliwości obrazuje to izokwanta produkcji albo krzywa jednakowego
produktu.

IZOKWANTA (krzywa jednakowego produktu)

Izokwanta produkcji - wykres przedstawiający wszystkie możliwe kombinacje czynników dające taką samą wielkość produkcji. Izokwant produkcji może być bardzo wiele (rys.) Izokwanta Q1 przedstawia wszystkie efektywne kombinacje K i L, które dają taki sam poziom produkcji Q1. Natomiast izokwanta Q2 przedstawia wszystkie kombinacje K i L dające poziom produkcji Q2, przy czym Q2 > Q1. Przemieszczając się wzdłuż izokwanty (A → B) zmianie ulegają kombinacje kapitału i pracy. Zmianie ulegają wielkości nakładów czynników, a także proporcje między czynnikami. Poziom produkcji (Q) = constans

PRZYKŁAD

Przykładowe dla wariantu I kombinacje zestawienia nakładów czynników produkcji - kapitału (maszyn - K) i pracy (liczby pracowników - L) - i kosztów ich zastosowania
niezbędnych do uzyskania wielkości produkcji Q₁ = 100 szt. przedstawia poniższa tabela:

Ilość maszyn	Cena jednostkowa	Nakład kapitału	Liczba pracowników	Płaca	Koszty pracy	SUMA KOSZTÓW
1	5000	5000	50	300	15000	20000
2			10000		30		9000	19000
3			15000		20		6000	21000
6			30000		10		3000	33000

Jak wynika z zestawienia wariantem optymalnym jest wytwarzanie 100 szt. produktu przy zastosowaniu 2 maszyn i 30 pracowników przy założeniu stałych cen kapitału i pracy.

5.1.1. Malejąca MSTS (marginalna stopa technicznej substytucji)

Z ruchem wzdłuż izokwanty wiąże się wzrost jednego i spadek drugiego czynnika przy zachowaniu takiego samego poziomu produkcji.

MSTS - marginalna stopa technicznej substytucji - stosunek, zgodnie z którym można zastąpić jeden czynnik produkcji drugim czynnikiem tak, aby wielkość produkcji nie uległa zmianie.

5.2. Wariant II - Izokoszta

W tym wariancie przyjmuje się że przedsiębiorca ma ograniczony i ściśle
określony zasób środków finansowych na zakup czynników produkcji. W takiej sytuacji będzie on dążył do nabycia za posiadane (dostępne, z góry przewidziane, maksymalne) środki takiego zestawienia czynników, które może przyniosą maksymalną produkcję. Stąd też konieczne staje się wprowadzenie do rozważań linii budżetowej - podobnie jak w teorii postępowania konsumenta.

Dla zilustrowania tego wariantu zakładamy, że przedsiębiorca dysponuje kwotą
20 000 tyś. zł. Ceny jednostkowe czynników pozostają takie same jak w tabeli.

Przy tych założeniach przedsiębiorca może nabyć następujące zastawienia
czynników:

Warianty
A	B	C	D	E
Ilość maszyn (5000zł./szt.)	4	3	2	1	0
Liczba pracowników (3000zł./10 prac.)	0	16	33	50	66

Na tym przykładzie można wykreślić linię jednakowego nakładu (kosztu)

Linia jednakowego kosztu (nakładu) - „Izokoszta”

W oparciu o wyniki dotychczasowych rozważań można poszukiwać optimum ekonomiczne technologii wytwarzania założonego produktu czyli najbardziej efektywną kombinację czynników produkcji. Przeprowadza się to porównując izokwany produkcji z linią jednakowego kosztu. W ten sposób porównuje się to co technicznie możliwe (izokwanty produkcji) z tym co jest dostępne (linia jednakowego kosztu).

5.3. Optimum ekonomiczne

OPTIMUM EKONOMICZNE CZYLI STAN RÓWNOWAGI PRZEDSIĘBIORSTWA Przedsiębiorstwo osiąga optimum ekonomiczne czyli stan równowagi tylko w punkcie styczności (pkt. A) linii jednakowego nakładu z jedną izokwantą produkcji - Q2. Uwagi: tylko w tym punkcie przedsiębiorstwo osiąga najniższe koszty wytwarzania jednostki produktu dzięki najlepszej kombinacji czynników wytwórczych; tylko w tym punkcie przedsiębiorstwo osiąga najwyższy zysk (bo koszty są najniższe) i maksymalna produkcję z zainwestowanego kapitału. Wszystkie inne kombinacje zestawienia czynników produkcji nie są optymalne: rozwiązania leżące powyżej Q2 (np. Q3) są niedostępne, bo przekraczają możliwości finansowe przedsiębiorstwa, rozwiązania leżące poniżej Q2 (np. leżące na Q1) oznaczają niewykorzystanie możliwości finansowych przedsiębiorstwa (bardziej kosztowna metoda), ponieważ ustalenie proporcji np. w punkcie B oznacza produkcję mniejszą od maksymalnie możliwej przy danych środkach.

Teoria decyzji producenta 3

PRACA

ZIEMIA

AP, MP

TP

Przy stałej wielkości czynnika „K” zatrudnienie kolejnych pracowników powoduje:

1. Szybszy niż proporcjonalny przyrost
   produkcji (produktu całkowitego ”TP”)
   w stosunku do nakładów, aż do punktu „A”, w którym proporcje przyrostów
   zrównują się,

2. Od punktu „A” do punktu „B” produkcja rośnie już mniej niż proporcjonalnie w stosunku do liczby dodatkowo zatrudnionych pracowników. W punkcie „B” występuje najwyższe wykorzystanie czynnika zmiennego ”L”, bo w tym punkcie wydajność przeciętna jest najwyższa.

3. Od punktu „B” do punktu „C” przyrost liczby pracowników powoduje jeszcze mniejsze przyrosty produkcji, ale w zamian osiąga się pełniejsze wykorzystanie czynnika „K”.

4. Zatrudnienie dodatkowych pracowników powyżej punktu „C” spowoduje chaos
   i spadek produkcji.

Koszty

Produkcja Q

ZYSK

krańcowe

Kryterium

opłacalności

Kryterium

1

P

P

DD

Optimum prod.

0

P

Ponieważ izokwanta produkcji jest wypukła
w stosunku do początku układu dlatego mamy do czynienia ze zjawiskiem malejącej
marginalnej stopy technicznej substytucji.

Malejąca MSTS wiąże się z faktem, że
w miarę zastępowania czynnika kapitału przez coraz większą ilość czynnika pracy zmniejsza się ilość kapitału, którą można zastąpić przez każdą dodatkową jednostkę pracy.

Q

AC

MC

AC

MC

Q

Koszty i cena

ZYSK

1

P

P

Q =

Produkcja (Q)

(MC, AC, P)

A

B

MR

MR = P

surowce, półfabrykaty, maszyny, urządzenia, usługi innych czynników produkcji

• siła robocza

• ziemia

• kapitał

PRZEDSIĘBIORSTWO

dobra pośrednie,

dobra finalne

• dobra inwestycyjne

• dobra konsumpcyjne, usługi

---