Podstawy teorii pielęgniarstwa

Dr n. med. Elżbieta Grochans

PIELĘGNOWANIE

• JEST SZTUKĄ, PRZEDE WSZYSTKIM SZTUKĄ WSPÓŁPRACY I ODDZIAŁYWANIA NA LUDZI.
  JEDNAK W SPOSÓB BARDZO ŚCISŁY MUSI OPIERAĆ SIĘ ONA NA NAUCE.
  W PROFESJONALNYM PIELĘGNOWANIU ODDZIELENIE TEJ SZTUKI DO NAUKI STAJE SIĘ NIEMOŻLIWE.

Nauka - pojęcie wieloznaczne

• Rodzaj specjalnej wiedzy skoncentrowanej na specyficznym temacie i umiejętnościach - pielęgnowaniu

• Metodologia konieczna do dostarczenia tejże wiedzy

Cel nauki

• Określenie prawd mieszczących się
  w obszarze zainteresowania pielęgniarstwa, w tym czynników, które warunkują przebieg istotnych zdarzeń, np. wpływających na proces zdrowienia.

Wiedza

• Stanowi podstawowy zakres treści wypełniający dyscyplinę naukową.

• Wiedza to treści testowane empiryczne, możliwe do zaobserwowania i wielokrotnej weryfikacji poprzez powtórzenia, będące podstawą faktycznej informacji

Fenomen-koncepcja

• Jest to drugorzędowy zakres treści składający się na naukę, przyjmowany na zasadzie wiary i doświadczenia, dopuszczający możliwość naukowego opisywania i wyjaśniania. Fenomenem są wszystkie wydarzenia czy fakty bezpośrednio dostrzegalne poprzez rozsądek

Filozofia

• Koncentruje się wokół opinii, sądów
  i komponentów pielęgniarstwa, które nie są możliwe do empirycznego testowania, uważane za rzetelne i prawdziwe poprzez zaakceptowanie i wyznawane poprzez grupę zawodową pielęgniarek i społeczną ich afirmację.

• Sposobem uwierzytelniania filozofii jest wspólne definiowane wiodących terminów, (np. o naturę pomagania w pielęgnowaniu wypracowaną na zasadzie rozumowania , a nie badań empirycznych).

Teoria

• obejmuje fenomen i swoistą wiedzę dyscypliny, w formie uporządkowanej dostarczającej informacji dla członków dyscypliny, jak mogą je wykorzystywać w praktyce.

• Teorie pozwalają na nadanie sensu, istoty bieżącym wydarzeniom zdrowotnym, kontrolowanie ich oraz przewidywanie przyszłych zdarzeń poprzez stosowanie działań mieszczących się w obrębie określonego fenomenu.

Etapy tworzenia teorii:

• Formułowanie definicji odzwierciedlającej interesujące naukę cechy świata zewnętrznego, np. człowiek posiada biologiczne, psychiczne, społeczne, duchowe i ekologiczne potrzeby;

• Tworzenie pojęć poprzez łączenie definicji abstrakcyjnych i operacyjnych w celu odzwierciedlenia istoty zjawisk, np. przedstawianie rzeczywistości w formie graficznej, matematyczno-symbolicznej:

Etapy tworzenia teorii:

• Udowadnianie i przedstawianie wzajemnych relacji pomiędzy pojęciami - sformułowanie twierdzeń teoretycznych, np. w czasie pielęgnowania wpływa się poprzez elementy środowiska na zmianę indywidualnego stanu zdrowia:

• Stworzenie teorii poprzez łączenie w sposób uporządkowany w jedną całość twierdzeń, praw teoretycznych, np. pielęgniarstwo zorientowane jest na sytuację zdrowotną pacjenta, która wyznacza sposoby postępowania z nim.

Fenomen pielęgniarstwa

• składa się z koncepcji rozumianej jako określony obszar wiedzy naukowej powiązany specyficznymi stwierdzeniami, odzwierciedlającymi relacje koncepcji i fenomenu naukowego.

Fenomen pielęgniarstwa

• Koncepcje bazują na abstrakcyjnych fundamentach, czerpią z impresji ludzkich myśli w zakresie fenomenu, dlatego można je określić jako „subiektywne istoty teorii”, dla której są wymyślone.

• W pielęgniarstwie najczęściej zawierają pojęcia: człowiek, środowisko, zdrowie, pielęgniarstwo.

Teoretyczne struktury poznawcze

• stanowią próbę podporządkowania zjawisk względem siebie poprzez określenie wiodących pojęć odzwierciedlających sposób postrzegania pielęgniarstwa, ale nie zawierają relacji zachodzących pomiędzy tymi pojęciami. Są one przeznaczone do opisywania w terminach struktur zjawisk i reguł ich funkcjonowania, dla których nie przeprowadzono wystarczającego procesu weryfikacji empirycznej.

Struktury pojęciowe

• Dotyczą abstraktów, czyli pojęć, zebranych razem dlatego, że dotyczą tego samego zagadnienia. Różnią się od teorii tym, że nie zawierają twierdzeń o relacjach zachodzących pomiędzy poszczególnymi pojęciami.
  Struktury pojęciowe stanowią mniej formalną
  i mniej rozwiniętą próbę podporządkowania zjawisk względem siebie, niż ma to miejsce
  w teoriach.

Modele teoretyczne

• reprezentują rzeczywistość, która nie jest bezpośrednio obserwowalna, lecz tylko poprzez dobór słów i definicji w specjalnym języku teorii, lub z wykorzystaniem symboli graficznych , matematycznych w celu odzwierciedlenia relacji zachodzących pomiędzy pojęciami, założeniami a rzeczywistością.

• Model jest wyznacznikiem daleko zawansowanego etapu rozwoju teorii, ale nie może jej zastąpić.

Termin MODEL

Oznacza najczęściej graficzne lub symboliczne przedstawienie zjawiska lub zjawisk, a więc przy minimalnym użyciu słów. Stąd model lub diagram schematyczny jest takim rodzajem prezentacji zastosowanej przez autora, która pomaga wyrazić to, co abstrakcyjne w sposób bardziej obrazowy. Dla ukazania relacji zachodzących pomiędzy pojęciami wykorzystywane są linie, strzałki lub inne symbole graficzne.

Zasady budowy modeli:

• w modelu powinna znaleźć swoje odzwierciedlenie filozofia pielęgniarstwa, właściwa dla systemu kulturowego danej społeczności,

• model powinien uwzględniać określone potrzeby opieki pielęgnacyjnej i społeczno- ekonomiczne uwarunkowania jej realizacji,

Zasady budowy modeli:

• powinien być zrozumiały dla pielęgniarek
  na wszystkich szczeblach i kierunkach ich działalności,

• powinien być możliwy do wdrożenia do praktyki pielęgniarskiej,

• wszystkie aspekty potrzeb człowieka powinny być w równym stopniu uwzględnione.

/A. Marriner- Tomey/

Paradygmat

• Uporządkowanie w strukturę, tzw. sieć wspólnie akceptowaną przez przedstawicieli dyscypliny: wiedzy, filozofii i teorii, jako najważniejszych komponentów każdej dyscypliny naukowej.

• To „matryca dyscypliny”

Paradygmat pielęgniarstwa

• Określany jest mianem postmodernistycznego, obejmuje filozofię pielęgniarstwa przesyconą ideą humanizmu.

• Polega na profesjonalnym pomaganiu oraz holistycznym postrzeganiu pacjenta.

• To paradygmat troski o człowieka postrzeganego jako ekoholistyczny system otwarty.

Teorie pielęgniarstwa-założenia (stwierdzenia) wspólne dla wszystkich teorii 

• Człowiek odnosi korzyści z opieki pielęgniarskiej.

• Człowiek ma wewnętrzną siłę do poprawienia swojego stanu zdrowia.

• Wzrost poznania istoty ludzkiej ułatwia i ulepsza opiekę pielęgniarską.

• Wiedza pielęgniarska przyczynia się do ukazania związku, jaki zachodzi pomiędzy stanem ludzkiego zdrowia a chorobą.

• Pielęgnowanie różni się od innych sposobów dbania o zdrowie.

Teorie pielęgnowania-założenia (stwierdzenia) wspólne dla wszystkich teorii 

• Ludzie oddziałują wzajemnie na siebie.

• Ludzie nie żyją w izolacji, są pod wpływem innych ludzi, rodziny i środowiska naturalnego.

• Na zdrowie człowieka składa się coś więcej
  niż jego potrzeby fizjologiczne.

• Poprawa stanu zdrowotnego ludzi jest celem społecznym.

• Zdrowie jest wartością pozytywną.

Torres , 1986

CECHY WSPÓLNE TEORII

• Określają czym jest pielęgniarstwo, kim jest pielęgniarka oraz jaka pełni rolę.

• Wskazują podstawy filozoficzne w pielęgniarstwie.

• Określają w jaki sposób pomagać pacjentom i jak optymalnie sprawować nad nimi opiekę.

• Wskazują kim są odbiorcy świadczeń pielęgniarskich.

CECHY WSPÓLNE TEORII

• Przedstawiają podmiot opieki w ujęciu holistycznym.

• Uczą, że odbiorca usług pielęgniarskich reaguje na każde zdarzenie w sposób holistyczny.

• Twierdzą, że działania pielęgniarskie są wtedy istotne i słuszne, gdy pacjent (podmiot opieki) jest traktowany całościowo i wszechstronnie.

Pojęcia wykorzystywane we wszystkich teoriach

• Osoba

• Środowisko

• Zdrowie

• Pielęgnowanie

Klasyfikacja teorii
ze względu na zasięg stosowania teorii w praktyce pielęgniarstwa:

• Teorie szerokiego zasięgu

• Teorie średniego zasięgu

• Teorie lokalne

Ze względu na poziom ustrukturalizowania teorii

• Filozofie

• Modele koncepcyjne

• Teorie

Ze względu na genezę wiodących treści teorii pogrupowano je na odnoszące się do:

• Środowiska

• Potrzeb

• Systemów

• Interakcji międzyludzkich

---