WYKŁAD

ROLA METODOLOGII w BADANIACH

szczegółowe omówienie procedury badawczej.

I. METODOLOGIA TO SYSTEM:

• jasno określonych reguł i procedur, do których odwołują się badania będące podstawą ewaluacji wiedzy;

• ten system reguł i procedur jest normatywnym składnikiem metodologii naukowej;

• normy zaś tworzą standardy ;

• umożliwiają komunikację, krytykę i naukowy postęp.

METODOLOGIA DOSTARCZA:

• metod obserwacji i weryfikacji;

• reguł komunikowania (jest publiczna i dostępna, tworzy się podstawa do powtarzania badań i ich konstruktywnej krytyki) - replikacja (powtarzanie badań w identyczny sposób, co poprzednicy ma uchronić przed błędami i oszustwami);

• reguł wnioskowania - głównym narzędziem podejścia naukowego jest logika - system reguł wnioskowania pozwalających na wyprowadzanie rzetelnych wniosków zaobserwowanych faktów;

• reguł intersubiektywności - wymiana informacji wśród naukowców, informacji dotyczących wyników obserwacji i faktów. Twierdzenia nauki są trafne, gdy zostały logicznie wyprowadzone, czy wyciągnięte z przyjętych a priori założeń (błędne wnioski z potwierdzonych faktów lub poprawne z nieprawdziwych - zawiodło wnioskowanie). Zatem jeżeli jeden naukowiec prowadzi badania, to inny je może powtórzyć i porównać ze sobą dwa zbiory - jeżeli zastosowano prawidłowo metodolie i (co zakładamy ) warunki, w jakich przeprowadzono badanie, czy zdarzenie jakie nie uległy zmianie, to mamy prawo oczekiwać podobnych wyników. Intersubiektywność polega na zdolności do rozumienia i oceniania metod innych oraz prowadzenia podobnych obserwacji w celu potwierdzenia faktów i wniosków.

TO WSZYSTKO POZWALA NAM:

• ZROZUMIEĆ, WYJAŚNIĆ I PRZEWIDZIEĆ WŁASNE ZACHOWANIA I WŁASNE ŚRODOWISKO W SPOSÓB, W JAKI INNE SPOSOBY GROMADZENIA WIEDZY (WIARA, OPARTA NA AUTORYTECIE) NIE SĄ W STANIE TEGO UCZYNIC)

II. ANALIZA KOLEJNYCH CZYNNOŚCI BADAWCZYCH

W STRUKTURZE PROCESU BADAWCZEGO

• określenie przedmiotu i zakresu badań oraz ustalenie tematu pracy;

• sformułowanie celu i problemu pracy;

• ustalenie listy zmiennych i dobór modelu badawczego;

• sformułowanie hipotez badawczych;

• zdefiniowanie zmiennych;

• dobieranie wskaźników do zmiennych;

• ustalenie i dobieranie próby do badań; opracowanie procedury badawczej; konstruowanie narzędzi, dobór technik i metod badawczych;

• przeprowadzenie badań próbnych;

• przeprowadzenie badań właściwych;

• opracowanie wyników badań;

• wyprowadzenie z badań empirycznej teorii pedagogicznej;

• ukazanie związku teorii pedagogicznej z praktyką dydaktyczno-wychowawczą.

PRZEDMIOT - pewne zjawisko mieszczące się w problematyce teorii i praktyki danej subdyscypliny pedagogicznej i wyodrębnione w celach badawczych. Takim zjawiskiem wyodrębnionym w celach są np. osiągnięcia szkolne uczniów, postawy społeczno-moralne młodzieży, aspiracje edukacyjne uczniów, zainteresowania przedmiotowe, selekcje szkolne, przydatność zawodowa absolwentów, aktywność twórcza w działalności szkolnej.

Następnie badacz dokonuje analizy stanu badań w wybranym przez siebie przedmiocie badań. Ogólnie orientuje się w znaczeniu podejmowanej problematyki dla teorii i praktyki. Ustala typ i zakres badań.

Na podstawie tej analizy formułuje temat badań.

PRZYKŁADY GNITECKI J., Wprowadzenie do metod badań

w naukach pedagogicznych s. 56 - 57

CEL: najczęściej rozumiany jako rodzaj zamierzonego efektu, do którego ma doprowadzić działalność badawcza.

PILCH wyróżnia:

• cele eksploracyjne (dążenie do rozpoznania faktów, zbiorowości, tworzenie obrazu badanych warunków, formułowanie i koncentrowanie się na problemach przyszłych badań, generowanie nowych idei, przypuszczeń i hipotez itp.);

• opisowe (wytwarzania bardziej szczegółowych opisów, odnoszenie nowych danych do znanych uprzednio, opisywanie podstaw kontekstu sytuacyjnego itp.);

• wyjaśniające (wypracowywanie i wzbogacanie wyjaśnień teoretycznych, testowanie przesłanek i założeń teorii, wiązanie kwestii i tematów z ogólnymi zasadami itp.).

INNY często stosowany podział celów to:

• poznawcze,

• teoretyczne,

• praktyczne.

POZNAWCZE: głównie związane z opisem, wyjaśnianiem i przewidywaniem zjawisk pedagogicznych

PRZYKŁADY GNITECKI J. Wprowadzenie… s. 59 -60.

TEORETYCZNE: może zmierzać do opracowania założeń teoretycznego lub empirycznego modelu zajęć dydaktyczno-wychowawczych, który następnie będzie weryfikowany lub uzasadniany w pracy badawczej

Przykłady Gnitecki s. 60 - 61

PRAKTYCZNE: związane z realizacją zadań praktycznych np. opracowaniem dyrektyw pedagogicznych, czyli praktycznych wskazówek kierowanych pod adresem nauczycieli, rodziców, dzieci.

PRZYKŁADY Gnitecki J., Wprowadzenie…s. 61 - 62

PROBLEMY BADAWCZE

Dobrze sformułowane cele poznawcze, teoretyczne i praktyczne umożliwiają sprecyzowanie problemów badawczych.

Problem badawczy definiuje się na ogół jako zespół pytań, na które odpowiedzi ma dostarczyć badanie empiryczne.

PROBLEMY to ogólne pytania dotyczące związków pomiędzy zmiennymi.

Mogą to być pytania rozstrzygnięcia: zaczynające się od partykuły…CZY (dwie odpowiedzi tak nie) oraz pytania dopełnienia zawierające pytajnik: JAKI…. KIEDY? W JAKICH WARUNKACH? W JAKIM STOPNIU?

Formułując problem wyznaczamy ramy badania.

Podział na problemy (J. Brzeziński, S. Nowak, H. Komorowska):

• istotnościowe ((ustalenie ważności - istotności danego czynnika z punktu widzenia interesujących nas zmian w uczniu - dotyczy to właściwości przedmiotów nas interesujących, pytania czy zaszły interesujące nas zjawiska, albo pytania o natężenie cech);

• zależnościowe ( (dotyczy relacji zachodzących między zmiennymi występującymi w badaniu

Problem ogólny:

Jak rządzić państwem demokratycznym?

1. Kto rządzi Polską?

2. Jakie są przyczyny inflacji?

3. Dlaczego biurokracja zagraża demokracji?

4. Czy integracja w szkole sprzyja zdobywaniu wykształcenia/?

PRZYKŁADY Gnitecki s. 67 - 73

W procesie badawczym wymaga się, aby przekształcić tak sformułowane pytanie ogólne na zbiór hipotez (proponowanych odpowiedzi) po to, aby możliwe stało się ich zbadanie.

W przypadku, gdy badania dotyczą tylko opisu wydarzeń faktów danych (lub zadanych) bez ukazywania związków między nimi, nie jest konieczne formułowanie hipotez badawczych!

HIPOTEZY

to proponowane odpowiedzi dające się sprawdzić empirycznie (dotyczą spodziewanego kierunku zależności lub przewidywanego kierunku wydarzeń)

1. Prawdopodobieństwo… zmienia się istotnie…

2. prawdopodobieństw….. zwiększa się…wraz…

3. ………………… zależy bezpośrednio

4. Im większy….. tym większa

5. Jeżeli…. to…….

• HIPOTEZA - JEST TO PROPONOWANA ODPOWIEDŹ, JAKIEJ MOŻNA UDZIELIĆ NA PYTANIE BADAWCZE.

• Jest wyrażona w postaci jasno określonego związku pomiędzy zmienną zależną i zmienną niezależną.

PRZYKŁADY

Zmiana niezależna: główna uboczne(?) zmiana: zależna

↙ ↙

zindywidualizowane { } rozwój poznawczy

nauczanie dziecka dziecka

działalność { } oczekiwania

socjalna zakładu pracowników

metody i formy pracy { } zmniejszenie trudności

dydaktycznej w rozwiązywaniu zadań

program rozwijania { } osiągnięcia uczniów

umiejętności czytania w szkolnej nauce języka

i analizowania tekstów polskiego

muzykoterapia { } zmniejszenie zachowań

agresywnych

RÓŻNE DEFINICJE hipotez:

OKOŃ: hipoteza to niesprawdzone twierdzenie, które ustala bądź wyjaśnia cechy badanych zjawisk lub związki miedzy nimi.

ŁOBOCKI: są oczekiwanymi przez badacza wynikami planowanych badań. Są zawsze tylko założeniami a nie wynikami badań.

ZACZYŃSKI; będąc założeniem przypuszczalnych zależności, jakie zachodzą między wybranymi zmiennymi jest w rzeczy samej wstępną odpowiedzią na pytanie zawarte w sformułowanym problemie.

BRZEZIŃSKI: dane stwierdzenie może być uznane za hipotezę naukową jeżeli jest sprawdzalne. Hipoteza,, której nie można poddać procedurze sprawdzania empirycznego nie może pretendować do miana hipotezy naukowej

KONARZEWSKI: jest wnioskiem logicznym wyprowadzonym z teorii i odnoszącym się do dającego się zaobserwować stanu rzeczy.

RODZAJE ZMIENNYCH:

• Zmienna zależna - zmienna, którą badacz stara się wyjaśnić;

• Zmienna niezależna - zmienna, która powoduje zmiany wartości zmiennej zależnej.

• Związki między zmiennymi można scharakteryzować nie tylko przez podanie kierunku, ale również podanie ich siły (jest zakres w jakim zmienne współzmieniają się dodatnio lub ujemnie. Największa możliwa siła jest związkiem doskonałym (wartość jednej dokładnie wyznacza wartość drugiej np. prawo Einsteina E=mc², to przykład doskonałego związku

• Po stronie przeciwnej mamy najmniejszą siłę związku, tj związek zerowy - zmiany wartości jednej nie wpływają na zmianę wartości drugiej, Związki, którymi się zajmuje pedagogika oscylują od zerowych do idealnych.

BUDUJĄC HIPOTEZĘ badacz nie wie, czy zostanie potwierdzona, czy nie.

• Jeżeli odrzucimy, to należy zbudować następną.

• Można wyprowadzać dedukcyjnie (z teorii), indukcyjnie - na podstawie obserwacji, czy intuicyjnie, albo łącząc elementy tych sposobów.

J. Gnitecki Wprowadzenie do metod badań w naukach

pedagogicznych s. 80 wykres

CECHY HIPOTEZ:

• Muszą być jasno sformułowane - badacz musi zdefiniować pojęciowo i operacyjnie wszystkie zmienne.

• Są konkretne. Badacz określa, jakie są oczekiwane związki pomiędzy zmiennymi w terminach kierunku (dodatni czy ujemny) i warunków, warunków jakich danych związek będzie zachodził.

• Są sprawdzalne z pomocą dostępnych metod. Ocena hipotezy zależy od tego, czy istnieją metody pozwalające na jej przetestowanie.

• Są pozbawione elementów wartościujących. Badacz musi być świadomy swojej stronniczości i starać się uczynić ją jawną.

Dobrze sformułowane to takie, które odpowiadają warunkom:

• Ukierunkowują badacza;

• Odwołują się do znanych faktów z dziedziny danej nauki;

• Jest zdaniem wysoce prawdopodobnym;

• Możliwa jest do zweryfikowania;

• dotyczy istotnych dla danej nauki zdarzeń i ma moc teoriotwórczą;

• nie jest sprzeczana z udowodnionymi już twierdzeniami danej dyscypliny naukowej;

• jest jednoznaczna i dostatecznie szczegółowo sformułowana; tłumaczy w sposób dostateczny znane już fakty; posiada ograniczony zasięg.

PROBLEMY I HIPOTEZY mogą zostać wyprowadzone dedukcyjnie z teorii, bezpośrednio z obserwacji, intuicyjnie bądź na podstawie kombinacji tych sposobów.

Najbogatszym źródłem jest literatura fachowa.

PRZYKŁADY S s. 85

Wykład 3 - wskaźnikowanie i proste

procedury badań

Nachmias, Metody badawcze w naukach społecznych strona 109 - problemy etyki w badaniach (anonimowość i poufność) - do samodzielnego przestudiowania.

BADANIA JAKOŚCIOWE

Do metod jakościowych. Palka ( Metodologia

pedagogiki zorientowanej humanistycznie s.77) zalicza:

• Obserwację uczestniczącą (z pozycji członka obserwowanej grupy w toku jej funkcjonowania społecznego);

• Wywiad swobodny, otwarty, narracyjny, introspekcyjny oparty na dialogu (wywiad indywidualny i wywiad grupowy);

• Analizę treści dokumentów osobistych np.listów, pamiętników, pamiętników których łatwo wydobyc osobiste rysy badanych osób, ich świat przeżyć wewnętrznych);

• Metodę biograficzną, skoncentrowana nie tylko na odtwarzaniu faktów życiowych, lecz także na wskazywaniu przez osoby badane zdarzeń kluczowych, znaczących egzystencjalnie, przełomowych;

• Studium przypadku, ujmujące jednostkową sytuacje egzystencjalną człowieka w pełnym kontekście historycznym i społecznym.

8

---