Gruczoły łojowe rozmieszczone są  prawie  na całej powierzchni skóry. Wyjątek stanowią podeszwy stóp i powierzchnie dłoniowe rąk. Głównym zadaniem gruczołów łojowych  jest produkcja łoju - SEBUM. Sebum chroni skórę i włosy. Poza tym bierze udział w regulacji gospodarki wodnej, poprzez  natłuszczenie ich powierzchni. Jednoczesne oddziaływanie sebum na skórę i włosy możliwe jest dzięki odpowiedniej budowie aparatu mieszkowo - łojowego. Trzeba, bowiem wiedzieć, że gruczoł łojowy nie ma  odrębnego - swojego ujścia na powierzchnię skóry. Gruczoły łojowe nie otwierają się  bezpośrednio na powierzchni skóry, a do mieszka włosowego. Dopiero stamtąd sebum wydzielane jest na zewnątrz. Ilość wydzielanego łoju jest proporcjonalna do rozmiaru gruczołu. Największe gruczoły łojowe występują w skórze: karku, mostku i twarzy/tzw. strefa T - czoło, ok. nosa, broda/. Gruczołom tym  towarzyszą niewielkie mieszki włosowe. Na skórze głowy owłosionej występują zarówno  duże mieszki  jak i duże gruczoły łojowe. Na pozostałych obszarach skóry występują małe mieszki z towarzyszącymi małymi gruczołami łojowymi.

SKŁAD SEBUM:

Pod względem chemicznym sebum jest mieszaniną wielu związków chemicznych o charakterze lipidowym /tłuszczowym/.
Do najważniejszych należą:
1 glicerydy
2 woski
3 wolne kwasy tłuszczowe
4 węglowodory /skwalen/
5 sterole, estry steroli

PODSTAWOWE MECHANIZMY REGULUJACE WYDZIELANIE SEBUM:

Najważniejszymi  związkami  mającymi wpływ na  aktywność gruczołów łojowych są hormony. Jedne  pobudzają wydzielanie sebum inne hamują. Hormony  stymulujące prace gr. łojowych:
1./ ANDROGENY - tzw. hormony męskie
Najsilniej stymuluje wydzielanie łoju pochodna testosteronu - DwuHydroksyTestosteron /DHT/. DHT powstaje z testosteronu pod wpływem enzymu 5 - alfa reduktazy. Najwięcej androgenów wydzielanych jest w organizmach męskich. Z tego powodu  wynikają różnicę w wydzielaniu sebum u kobiet i mężczyzn. U mężczyzn obserwujemy nadmierne wydzielanie sebum, występują też częściej problemy z łojotokiem / tłusta skóra, przetłuszczanie włosów/. U kobiet nadmiar androgenów spotyka się w przypadku  zaburzeń hormonalnych. Występuje wtedy tzw. hiperandrogenizm. Objawy hiperandrogenizmu to: nadmierne owłosienie w miejscach nietypowych/twarz, brodawki sutkowe, w skrajnych przypadkach całe ciało/, łojotok, niekiedy trądzik o dużym nasileniu.

2./ U kobiet na czynność gruczołów łojowych maja wpływ ponadto inne hormony:

a) ESTROGENY - hamują łojotok, dodatkowo zmieniają fizyko-chemiczne właściwości sebum. Dzięki tym zmianom zmniejsza się lepkość łoju i tym samym zmniejsza się tendencja do zatykania porów i tworzenia zaskórników. Niestety nie możemy wykorzystać estrogenów w leczeniu łojotoku, ponieważ dopiero bardzo duże dawki zmniejszają łojotok, tak wysokie dawki niosą za sobą możliwość wystąpienia zbyt dużej ilości działań ubocznych.

b) PROGESTERON - hamuje enzym 5 - alfa reduktazę. Dzięki czemu spada ilość DwuHydroksyTestosteronu /DHT/. Niestety w praktyce stosowanie samego progesteronu jest niecelowe, ponieważ  o właściwościach antyłojotokowych decyduje stosunek progesteronu do estrogenów. W przypadku zwiększanie ilości progesteronu nad estrogenami dochodzi do gwałtownego łojotoku. Zjawisko to jest wynikiem  zwiększenia  liczby  komórek produkujących sebum pod wpływem progesteronu.

c) PROLAKTYNA - wzrost ilości tego hormonu powoduje  zwiększoną aktywność gruczołów łojowych. Zwiększoną ilość prolaktyny obserwujemy w  ciąży oraz w drugiej połowie cyklu miesiączkowego. Dlatego u kobiet można zaobserwować nasilenie łojotoku  w tych okresach.

d) HORMONY KORY NADNERCZY- wzmagają aktywność gruczołów łojowych. Hormony kory nadnerczy wydzielane są w większej ilości w stanach stresu. Dlatego  u osób narażonych na  stres obserwujemy pojawienie się tłustych włosów i  łojotoku skóry twarzy.

3./ Innymi czynnikami mającymi wpływ na wzrost aktywności gruczołów łojowych są substancje  drażniące skórę. Właściwości drażniące  wykazują  substancje chemiczne, które powstają pod wpływem enzymów /lipaz/ wydzielanych przez drobnoustroje zasiedlające skórę łojotokową. Do najważniejszych mikroorganizmów należą:
a) Bakterie: Propionibacterium acnes,Propionobacterium granulosum, Gronkowiec naskórkowy
b) Drożdżaki: Pityrosporum ovale
Powyższe drobnoustroje rozkładają zawarte w sebum trójglicerydy do kwasów tłuszczowych. Kwasy te po utlenieniu mają silne właściwości drażniące powierzchnię naskórka. Ilość drobnoustrojów wzrasta w przypadku łojotoku. Nadmierne wydzielanie łoju sprzyja zasiedleniu skóry przez liczne drobnoustroje, ponieważ zawarte w sebum  mieszaniny lipidów stanowią wspaniałą pożywkę. Mechanizm ten jest przyczyną powstania tzw. błędnego koła- nadmiar sebum sprzyja rozwojowi flory bakteryjnej i drożdżaków .Wzrost ich ilości powoduje zwiększenie kwasów tłuszczowych, przez co dochodzi do drażnienia powierzchni skóry i pobudzenia gruczołów łojowych do nadmiernego wydzielania łoju itd.

PIELĘGNACJA SKÓRY ŁOJOTOKOWEJ

Zasady pielęgnacji skóry łojotokowej są bardzo złożone i wielokierunkowe. Niestety preparaty zewnętrzne jedynie w niewielkim stopniu mogą  wpływać  na podstawowe przyczyny łojotoku, jakimi są zaburzenia hormonalne. Kosmetyki  stosowane w pielęgnacji skóry łojotokowej  powinny:
1. Zmniejszać łojotok. Można to uzyskać dzięki zastosowaniu substancji ograniczających  aktywność  enzymu 5 alfa reduktazy. Właściwości takie posiadają:
- sole cynku, szczególnie sole kwasów organicznych np. kwasu glutaminowego i pirolidonokarboksylowego. Inne substancje o podobnych właściwościach to :
- witamina B6 / największe stężenie tej witaminy  jest w drożdżach/
- kwas azelainowy
2. Normalizować procesy rogowacenia w obrębie mieszka  włosowego.
- takie właściwości  posiadają pochodne witaminy A. Nie wpływają  hamująco  na enzym 5 alfa reduktazę oraz nie mają działania antyandrogenowego. Powodują natomiast zmniejszenie powstawania czopów rogowych, utrudniających odpływ sebum.
- inne substancje o działaniu sebostatycznym. Do nowszych substancji należy elubiol, pochodna  związków stosowanych w terapii łupieżu- ketokonazolu i climbazolu. W przeciwieństwie do tych substancji elubiol wykazuje nieznaczne właściwości przeciwgrzybicze.
3. Ograniczać ilości drobnoustrojów na powierzchni skóry, tym samym zmniejszenie ilość związków drażniących. Do tego celu stosuje się wyciągi naturalne np. z olejku herbacianego
4. Udrożnić ujście mieszka włosowego, do tego celu służą:
-  Alfa hydroksyKwasy/AHA/ np. kwas glikolowy, mlekowy
-  BetaHydroKsykwasy /BHA/ np.kwas salicylowy
- wspomniane już pochodne witaminy A/ retinoidy/
- siarka koloidalna
5. Złagodzenie stanu zapalnego. Dobre efekty przeciwzapalne  posiada alantoina, wyciągi z lukrecji, szałwi, rozmarynu, jemioły, dziurawca, irysa.
6. Pochłanianie nadmiaru sebum - uzyskanie efektu matowienia skóry. Najbardziej efektywne są związki zawierające krzem np. glinki, kaolin, pył wulkaniczny

---