ksi C4 85 C5 BCka 20006

1'anfa i fantaityka w dobił patylyttitmu

Kiedy mosną leci Między nasze drzewa?"

Kiedy indziej w obecności dzieci rozmawia z ptakami i drzewami:

,,.-l ty, kukułeczko,

< o na dneicach siadasz,

Jakie to nowiny Kuku, kuku,

Ił' lezie, rozpowiadasz?

a jeszcze kiedy indziej jako ukryty narrator ukazuje bezpośredni kontakt dzieci / przyrodą:

„Leci pliszka,

Spod kamyczka.

Jak >i( macic, dzieci f Już przybyła II7osm<i mila,

Jui słoneczko (wieci."

lego rodzaju wtajemniczanie dziecka w zjawiska przyrody, budzenie w nim serdecznego, osobistego do niej stosunku było na tle pozytywistycznej literatury dziecięcej wyzwaniem rzuconym jednostronnie pojętym hasłom poznawczym i bezpośrednim tendencjom edukacyjnym.

.. Przyroda w lirykach K onopnic kie j _uk a za na jest w sj>o.sól> nastrojowy. nasycony liryzmem, rośliny i zwierzęta związane są z polskim kiajobiazem. Jerzy Cleślikowski w swej pracy poświęconej wierszom Konopnickiej szczegółowo analizuje funkcję występujących tutaj ptaków i drzew oraz związane z nimi asocjacje malarsko-sym-bolicznc: jaskółka jest zwia.stunką wesołych nowiu, jest ptakiem mchu, lotu, skowronek jest ptakiem piosenki stylizowanej na ludowo, kukułka jest ptakiem towarzyskim, skłonnym do zabawy z dziećmi, mętownnia, bocian to głównie element dekoracyjno-statyczny, go-ląbki i owieczki wywodzą swój wdzięk z sentymentalnej sielanki.¹

Liryki dziecięce Konopnickiej stanowią swoistą odmianę jej liryk ludowych. Tematem piosenek, które śpiewała dzieciom, było Aycic

itoif At$irii AVwi»/>»t itkłtj Hrt

/ u«r

ludu, przyroda, podobnie jak w jej cyklach: Na fujarce, / l*[k i pól. Pieśni i piosenki i innych. Nie znajdujemy w nich jednak akcentów ironii ani ciągłych kontrastów między urodą rodzinnej ziemi a tragicznym losem zamieszkującego ją ludu. ów ,,lt»d" jest bardziej konwencjonalny, ujęty tradycyjnie. Wieśniak jest allm hieratyczny i pełen godności, jak w wierszu Piasl, albo pięknie ubrany i śpiewający dziarskie piosenki, a jeśli nawet Konopnicka ukazuje jego trud i cienką dolę, zawsze zakończy utwór pokrzepiającym akcentem. Tym pokrzepieniem jest np. dla kosiarza świadomość, że pracuje, by nie zabrakło cldeba, lub duma, że ..ta pszenłczka sandomierska słynie na świat cały".

Wieś jest, jak w Kochanowskiego, ,,s|>okojna" i ,,wesołą". Dziecięcy arlresat zdecydował o przekształceniu pieśni tragicznej w pieśń optymistyczną, radosną. Owa zmiana punktu widzenia przyczyniła się do większej prostoty środków wyrazu niż w poezji dla dorosłych, co sprawiło, że w wielu wypadkach kształt ich stal się piękniejszy, czystszy. W lirykach dziecięcych o wiele mniej znajdujemy elementów stylizucyjnych. stanowiących odbicie panującej w poetyce modernizmu mody na pewne zestawienia gładkich i niewiele mówiących układów słownych, owych ,.tęsknic", ,,strojenia gęśli", ,.tajemnej żałości", ,,liści kobierców" i ..mórz toni". Mniej tu także pytań retorycznych, kontrastowych zestawień, wytartych już przez częste powtarzanie. Można też zaobserwować ciekawe zjawisko: w niektórych lirykach ludowych Konopnickiej tendencja spoh czna wybija się na plan pierwszy w sposób osłabiający ich wymowę, natomiast w jej lirykach przeznaczonych dla d/ieei, choć pojęcie tendencyjności zrosło się z tym gatunkiem, jest ona zjawiskiem o wiele rzadszym. Autorka częściej każe dzieciom po prostu w sposób bezinteresowny zachwycać słę przyrodą zamiast pobudzać iell refleksję kontrastowaniem urody wsi z chłopską nędzą.

W zestawieniu z lirykami ludowymi ze znanych cyklów Konopnickiej można także w wierszach dla dzieci zaobserwować o wicie szerszy zakres posługiwania się refrenem, powtórzeniem całej strofy i jej części, przyśpiewkami i dopowiedzeniami. Urzekająca śpiewność tych wierszy przejawia się w tak różnorodnych kształtach rytmie/, nycli, że nie ma mowy o monotonii w wykorzystywaniu jednego wzorca, który często autorzy dla dzieci uważają za najbardziej od po-władni i powielają w licznych wariantach. Konopnicka często po-

Zob. J Cigliliowiki! II'tn. * Mani Konopnickiej Jla dzień. Wrocław I1KKI, * 43-&0