Rok 4 sem 7 STARY TESTAMENT

1.Przedstaw istotę grzechu pierwszych ludzi.

Zerwanie owocu wiadomości albo dokładnie poznania dobrego i złego miało na celu właśnie poznanie, ale ówczesnym rozumieniu. Chodziło tu o słowo „jada” które można wyjaśnić na zasadzie kontaktów między kobietą i mężczyzną. Mąż poznał żonę, tzn. współżył z nią fizycznie i ją zdominował. Jest to, więc poznanie w sensie fizycznym i zapanowaniem nad rządzą pożądania. Gdy więc mówimy o poznaniu dobra i zła, należy rozumieć czynne doświadczenie, próbę zawładnięcia granicą między nimi. Pierwsi ludzie sami chcieli decydować, co jest dobre, a co złe, a przecież to Bóg jest najwyższym dobrem i nie można dobrem nazywać czegoś, co nie jest od Boga. Pierwsi ludzie odrzucili więc źródło dobra starając się nagiąć Jego granice. Odrzucając jeden przymiot Boga - dobro nie mogli pozostać z Nim w łączności i czerpać z Niego życia. Ten grzech jest skłonnością wszystkich ludzi i rwa do dziś.

2. Znaczenie teologiczne postaci Abrahama.

Abraham bł dla Izraela Ojcem Narodu, dlatego, że Bóg wybrał go spośród wielu i zawarł z nim przymierze dotyczące potomków Abrahama. Tak jak przymierze z Noem było uniwersalne i dotyczyło całej ludzkości, tak przymierze z Abrahamem dotyczyło tylko Izraela. Począwszy do Abrahama Bóg zaczął się objawiać poszczególnym patriarchom w celu potwierdzenia umowy. Wciąż jednak były to objawienia jednostkowe i doświadczenia indywidualne. Waga przymierza z Abrahamem polega na wyznaczeniu celu i drogi jaką mają iść Izraelici. Dlatego tak ważne jest ukazanie jednolitego powiązania poszczególnych pokoleń z Abrahamem. Ciągłość ta musi być zachowana i muszą być na nią dowody aby trwała w Izraelu świadomość religijna oparta na wybraniu, wyróżnieniu, wierze i w pewnym sensie też uświadomieniu, że tylko Pan, jest prawdziwym Bogiem Zmiana imienia Abrahamowi może być podyktowana tym, że nie znano do końca oryginalnego imienia. Później nadano temu znaczenie teologiczne. Bóg zmieniając imię czyni człowieka kimś innym. Bóg żąda od Abrahama, aby ten wyrzekł się bezpieczeństwa ziemskiego i udał się tam gdzie będzie zdany tylko na Boga. Dzieje Abrahama to odpowiedź na pytanie o początki Izraela. Jak każdy człowiek jest on potomkiem Adama i Noego a jednocześnie ich dziedzicem. Jest to pierwszy człowiek, który po epoce zagubienia więzi z Bogiem usłyszał jego głos i odpowiedział wiarą. Stał się nowym praojcem jako ojciec wszystkich wierzących. Postać Abrahama i jego historia są łącznikiem między prehistorią biblijną, która odpowiada na pytanie o początki ludzkości i prawdy powszechne a jego dziejami dotyczącymi konkretnego czasu historycznego w którym Bóg objawił się ludziom.

3. Kiedy izraelici opuścili Egipt? Skąd to wiemy?

Według Wj Izraelici przebywali w Egipcie ok. 400 lat, ale niektórzy pamiętali czasy wolności, więc to odpada. Mogli tam osiąść za panowania Hyksosów, z którymi byli spokrewnieni, ale wtedy czasy Abrahama musielibyśmy datować na rok XVIII bo Hyksosi panowali w Egipcie ok. 1600 r przed Ch a inskrypcję o narodzinach Izraela datuje się na wiek XV więc odpada ta teoria. Izrael budował miasta Ramzes i Piton za czasów panowania władcy, którego rządy trwały długo. Ramzes II panował ok. 60 lat do ok. 1306 r. W drugiej połowie XIII w nastąpił napływ ludności do ziemi Kanaan, która osiedlała się na wyżynach. Z tego okresu pochodzą również ruiny miast kananejskich. Od roku 1280 Egipt stracił wpływy w sąsiednich krajach - było gdzie uciekać. Wyjście miało prawdopodobnie miejsce w pierwszej połowie XIII w a osiedlenie w Kanaanie w drugiej połowie XIII wieku.

4. Objaśnij I przykazanie i zakaz nadużywania imienia Bożego w kontekście Izraelskim.

1- „nie będziesz miał cudzych bogów obok mnie” Bóg zabronił czczenia innych bogów, tzn. budowania im ołtarzy na wyżynach, stawiania stel i szerów, ponieważ wcześniej patriarchowie właśnie w takich miejscach czcili Boga. Poza tym niektóre kulty wymagały ofiar z ludzi i nierządu sakralnego co Bóg potępia. Bóg wybrał naród Izraela, tak jak się wybiera oblubienicę. Ona musi być Mu wierna. W przeciwnym razie poniesie zasłużoną karę. To przykazanie poszerzone jest też o robienie podobizn bożków, którego również dotyczy zakaz. Bóg jest niewyobrażalny i nie można Go przedstawić w postaci stworzeń, które to On powołał do życia.

2- „nie będziesz brał imienia Pana Boga na daremno”, „nie będziesz wzywał imienia Pana w błahych sprawach”, „nie będziesz posługiwał się imieniem Jahwe w złym celu”. Imię Jahwe oznacza istotę osoby, było święte. Oznaczało Jego istotę „Będący” lub „Istniejący”- ten, który jest prawdziwy i jest ze swym ludem. Tylko arcykapłan raz w roku mógł wypowiedzieć to Imię, którego nie można bezcześcić W innych wypadkach zastępowano Je słowem Pan. Jakiekolwiek imię, zawsze miało oznaczać charakter osoby, której zostało nadane i tak też było w przypadku Jedynego Boga. To On objawił swoje Imię tzn istotę a nie nadał Mu imienia człowiek, ponieważ nadanie imienia oznacza wzięcie w posiadanie. Trzeba, więc mówić o sprawach Bożych z szacunkiem i prawdziwie. Głosząc nie prawdę znieważa istotę osobową Boga zniekształca Go. Pozytywnym jest mówienie prawdy.

5. Przedstaw i objaśnij II opis stworzenia ludzi (RDZ. 2, 4B-25)

Drugi opis stworzenia ludzi odwrotnie niż pierwszy stawia człowieka w centrum stworzenia, chodzi o to, że Bóg najpierw stworzył ziemię, człowieka, a następnie rośliny, zwierzęta a na końcu kobietę, gdyż stwierdził, że nie było dla człowieka odpowiedniej pomocy. Opis ten należy do tradycji Jahwistycznej. Bóg ulepił człowieka jak garncarz z prochu ziemi. Proch znaczy tyle co materia. Tchnął w nozdrza tchnienie życia - tchnienie, wefesz oznacza oddech, życie. Życie zostało dane człowiekowi, nie należy do jego natury. Drzewa wyrosły z ziemi - stworzenie pośrednie. Drzewo jest najstarszą rośliną, znaczy tyle, co fundament. Rzeki symbolizują obfitość, człowiek ma pracę w naturze, musi uprawiać ziemię, aby się utrzymać.

Bóg dostrzega samotność człowieka, chce stworzyć mu pomoc towarzystwo. Gdyż człowiek po nadaniu zwierzętom nazw, nie znalazł godnej dla siebie pomocy.

Kobieta nie została zrobiona z prochu ziemi lecz z żebra mężczyzny. Mężczyzna zapadł w głęboki sen i wówczas Bog wyjął z niego żebro i stworzył z niego kobietę. Żebro i życie w języku summerów oznaczało się podobnymi słowami. Wzięta z żywego ciała oznacza daje życie. Żebro jest bliskie sercu. Kość jest czymś trwałym, bliskość i pokrewieństwo. Autor biblijny zakłada, że pierwsi ludzie żyli w małżeństwie, bo w hebrajskim słowa mężczyzna i kobieta oznaczają jednocześnie mąż i żona. W małżeństwie nagość nie budzi zakłopotania i chęci zakrycia się.

Isz- iszsza oznacza podobieństwo.

6. Prawdziwe znaczenie i funkcje genealogii w Rdz

Biblia zawiera wiele rodowodów, przy czym bywają to zarówno historyczne wykazy przodków, jak symboliczne. Ogólnym, powszechnym celem rodowodu jest pokazanie związku między osobami. Wyliczenia potomków pierwszych ludzi służą powiązaniu obecnej ludzkości z jej początkami. Genealogie rodowe i plemienne służą udowodnieniu pokrewieństwa, genealogie królów i kapłanów - ich prawowitego pochodzenia. Na tej zasadzie genealogia prowadząca od Adama do Abrahama, „ojca wierzących”, którą zawiera Rdz., służy powiązaniu Izraelitów i wszystkich ludzi wiary ze sprawiedliwymi z dawnych czasów i pierwszymi ludźmi. Każdy z nas jest potomkiem Adama i Noego, ale podanie jego rodowodu czyni go jakby ich dziedzicem. Biblijne rodowody na sposób obrazowy przedstawiały powiązania między ludźmi i epokami. Genealogia stanowi rodzaj łańcucha łączącego czasy pierwotne i epokę biblijną, historyczną. Miała unaocznić, że czytelnik Biblii przez swoje pochodzenie jest zakorzeniony w początkach ludzkości. Lista królów Sumerów- była to lista imion królów długo rządzących - wielokrotność liczby 3600 - liczba symboliczna 60*60= 3600. Symboliczne zwielokrotnienie czasu rządów. Sa to królowie sprzed potopu.

7. Kim byli historycznie patrząc przodkowie Izraela?

Przodkowie pochodzili z Mezopotamii.[Życie koczownicze, zwyczaje prawne, religia patriarchów] Abraham pochodził z Ur Chaldejskiego (miasto starożytne, liczyło około 100 tyś mieszkańców). XVIII - XVII przed Chr. to czasy patriarchów. Napływ ludności aramejskiej, zniszczyły kulturę polityczną lecz zasymilowały się kulturowo w wierzeniach, obyczajach. Do tych aramejskich plemion należał Abraham. Wywędrował on ze swoim ojcem Terachem szlakiem wzdłuż rzeki Tygrys (Chiddekel) do Haramu i dopiero tam otrzymał powołanie od Boga. Abraham znał język pra-aramejski , zwyczaje i wierzenia semickie. Patriarchowie prowadzili życie koczownicze. Koczownicy żyli na skrajach ziemi cywilizowanej. Sprzedawali mieszkańcom miast swoje wyroby a kupowali od nich potrzebne narzędzia. Abraham najpierw osiedlił się w Sychem, dopiero później przywędrował do Hebronu. Opis z Rdz wskazuje na historyczne pochodzenie narodu, świadczy o tym styl życia koczowniczego. Miastom Mezopotamskim zagrażały hordy HABITU [HAPIRU] - określenie grup koczowniczych. Prawa jakimi posługiwał się Abraham obowiązywały w Mezopotamii. Abraham chciał przekazać cały swój majątek swojemu słudze Eliezarowi, gdyż nie miał syna - było to praktykowane w prawie obowiązującym w Mezopotamii; szukanie żony w swoim rodzie, żeby zachować czystość rodową. Religia patriarchów - RODOWA, to nie był JHWH tylko `el - MONOLATRIA, nie wykluczali istnienie innych bóstw. EL - bóstwo semickie. Jozuemu objawia się EL BETEL; Hagar - EL ROI

8. Jakie znasz rodzaje ofiar izraelskich?

Ofiara krwawa- żertwa święta czynność świątynna powszechne zjawisko w religiach ówczesnych. Ofiara krwawa oznaczała: dar składany Bogu(w Grecji składano gorsze rzeczy a mięso zjadano); akt wspólnoty z Bogiem- część się pali a część się spożywa. Zabicie zwierzęcia odbywało się dramatycznie, dlatego zaczęło to być przeżywane religijnie, gdzie celem ofiary było jej zjedzenie, a to, co gorsze spalano Bogu- jako akt wspólnoty. - obah- hebr. Wznosić się-ofiara całopalna-spalano całą ofiarę całe zwierze (krowę, owce, kozły) gr.holokaustos - całopalna oznaczała absolutny hołd wobec Boga. - zebah hebr. Ofiara krwawa; Szelamin hebr.-ofiara biesiadna i pojednania więź ,jedność - prawdopodobnie to ta sama ofiara. Oznaczała nawiązanie kontaktu z Bogiem, część spalano Bogu część przypadła kapłanowi, resztę spożywał sam ofiarujący z innymi (rodziną, sąsiadem). Same formy kultu są powszechne, podobnie fakt święta. - tada- hebr. Ofiara dziękczynna, gr.eucharistia- krwawa ofiara. - ofiary za grzechy- składający je nie spożywał ich. - aszam- ofiara za winy nie umyślne, przebłagalna. - hattat (odmiana słowa grzech)- grzechowa- ofiara za winy umyślne, za grzech przeciw Bogu.

Ofiary bezkrwawe: - pierwociny-składanie pierwszych kłosów na ołtarzu - minhah- z wina i mąki -chleby pokładne- co tydzień przybytku umieszczano 12 chlebów i posypywana je kadzidłem - ofiary z kadzidła - spalono kadzidło na ołtarzu kadzenia i na blasze rozgrzanej

9. Jakie były następstwa grzechu pierwszych ludzi

- zerwanie więzi z Bogiem. Skoro nie akceptowali Boga w samej istocie jako źródła dobra i prawdy to nie mogli już przez to brać udziału w życiu z Bogiem w raju. Zerwana została wspólnota pierwszych ludzi- Adam zrzucił winę na Ewę i Boga jako jej stwórcę, a wcześniej był nią zachwycony. Kobiecie będzie towarzyszył trud rodzenia, a mężczyźnie trud pracy na roli

- wąż - symbolizuje działanie szatana. W starożytności wąż kojarzył się z modrością i życiem (zrzuca skórę i się odnawia). Początkiem zła w człowieku jest podpowiedź szatana. Szatan (diabeł) - przeciwnik ludzi oskarżyciel. W księdze Hioba diabeł występuje jako anioł, który znienawidził człowieka i namawia go do złego, dlatego kara dla niego było usunięcie z nieba. Kobieta daje się namówić. Wąż pyta się niej: ”czy to prawda, że Bóg zakazał wam jeść owoców ze wszystkich drzew” - jest to wyuzdanie zakazu, Bóg jest przedstawiony jako tyran. Nie można nawet dotykać, patrzeć - tj. wyolbrzymienie. ”ludzie dzięki grzechowi zyskają, jak Bóg będziecie znali dobro i zło - tj. zawłaszczenie dobra i zła. Będziecie jak Bóg - tj. półprawda, cechą Boga jest określenie, co jest dobre, człowiek próbuje zająć miejsce Boga. Rola kobiety i mężczyzny w tym grzechu: długi opis namawiania kobiety i krótki kuszenia mężczyzny przez kobietę. W warunkach starożytnych jest to mało prawdopodobne, bo mężczyzna nie musiał słuchać kobiety. `Otworzyły im się oczy' - człowiek zna swój wstyd, nędzę i to chowa nawet przed Bogiem. Człowiek im bardziej grzeszy tym bardziej się chowa. Czyste serce symbolizuje uporządkowany umysł. „Gdzie jesteś - Bóg szuka grzesznika”.Podczas przesłuchania mężczyzna zrzuca winę na kobietę, a ta na węża. Przekleństwo na węża pewna degradacja. Wąż czołga się po ziemi i jest prześladowany przez ludzi: kontrast: głowa (najwyższy punkt ciała) - pięta ( najniższy punkt ciała). Potomstwo niewiasty - ludzkość, Jezus, który pokona zło - jest to protoewangelia. Mężczyzna - trud pracy na roli (w pocie czoła) - trud zdobywania środków do życia „ z prochu…” - skutkiem grzechu jest śmierć, proch = materialność; Bóg wypędza człowieka z Edenu, aby uprawiał ziemie, z której jest wzięty. Wypędzenie graniczyło z kara śmierci. Jeżeli człowiek odrzucił boga jako źródło Prawdy, to odcina się od źródła życia. Kara - następstwo winy. Kain - obawia się czy go zabiją na wygnaniu, choć innych ludzi nie ma. Model opowiadania istniał: motyw realizacji braci. Bóg przychylny Ablowi. Kain reaguje zazdrością i zabija brata, ( bo tamten ma Boże błogosławieństwo). Krewnego nie można było zabić, więc wypędzano.

10. Stosunek pierwszych rozdziałów Rdz do mitologii.

W mitologii znajdujemy następujące cechy wspólne z pierwszymi rozdziałami Rdz:- Księga rodzaju korzysta z mitologii, co do swojej formy literackiej;- Opisy stworzenia, grzechu i potopu znajdujemy w mitach pt. „Atrahasis”i „Enuma Elisz”;- W mitologii występuje wielobóstwo, natomiast w Rdz. Monoteizm;- W mitach człowiek stworzony jest jako sługa bogów; -Potop w mitach jest spowodowany zbyt dużą liczbą ludzi, tym, iż nie chcieli oni służyć Bogom, skrócenie życia ludzi, bo za bardzo się rozmnożyli.; -Potop w sposób podobny do Biblii ukazuje również poemat pt. „Gilgamesz”, podobne elementy: statek ratujący, wypuszczenie ptaków, w celu sprowadzenia osuszenia ziemi oraz ofiara dla bogów po ocaleniu);-W Gilgameszu mamy również podobieństwo z opisem stworzenia: wąż zabiera Gilgameszowi gałązke z drzewa życia.

Należy odpowiedzieć sobie napytanie, czym są mity; czy są to tylko pogańskie baśnie o bogach i bohaterach?. Można stwierdzić, że są odpowiedzią obrazową na jakieś pytania. To mitologia na płaszczyźnie formy inspirowała księgę Rodzaju. W Biblii przyjęto jakieś obrazy z mitologii. Księga Rodzaju nie jest mitem, ale opowiadaniem odnoszącym się do mitu, ma jednak inną tezę. Mitologia stosuje pewien język obrazowy i symboliczny, którego dosłowne rozumienie byłoby powierzchowne lub chybione. Badacze laiccy próbują dowieść, że początek Rdz to przeróbka mitów z Mezopotamii, w ich oczach treść S. T. to przebrzmiała odmiana religii mitycznych. Synowie Boży i córki ludzkie - motywy mityczne: - „skrócenie” - życia ludzkiego do 120 lat nawiązanie do mitu Mezopotamskiego; - motyw herosów - boskiego pochodzenia. Przez połączenie tych mitów okazało się, że pokazane jest wielożeństwo. Synowie Boga; mogły to być osoby półboskie. Historia dzieje się w świecie ludzkim, na ziemi. Termin ten symbolizował aniołów otaczających Boga. Władcy - bóg nazywa króla swoim synem. Synami Boga są izraelici. Mogli być oni sprawiedliwymi ludźmi żyjącymi blisko boga. Skrytykowane jest wielożeństwo władców. Autor biblijny dokonuje w opisie stworzenia detronizacji bóstw pogańskich oraz demitologizuje siły przyrody. Przedstawia je jako rzeczy stworzone przez Stwórcę. Liczne elementy stworzenia świta były wymierzone przeciwko wierzeniom pogańskim. Myśl o stworzeniu wszystkiego przez jednego Boga jest na tle mitów nowa

11. Przedstaw i objaśnij opis przymierza na Synaju

Przymierze zawarte między Bogiem a Izraelem - pierwsze zawarte z całym ludem. Mojżesz jest pośrednikiem między Bogiem a ludźmi. Święta góra była tabu - nie można było koło niej przejść. Oczyszczenie się przygotowuje do zawarcia przymierza, a złożenie ofiary przypieczętuje przymierze. W przymierzu ważną rolę odgrywają warunki - dekalog, władca zwiera przymierze z kimś mniejszym. Ustanawia i porządkuje relacje pomiędzy Bogiem, a ludźmi w różnych postaciach, było ono odnawiane. Przymierze określało życie narodu izraelskiego, dzięki temu Izrael został zdefiniowany. Opis przymierza podany jest w sposób przetworzony. Składniki przymierza: opieka Boga i wyróżnienie ludu Izraelskiego. Bóg oznajmia im dobrodziejstwa doświadczone i przyszłe i stawia im warunki( przestrzeganie przykazań i słuchanie głosu Boga) Było to samoobjawienie się Boga Mojżeszowi, któremu towarzyszą błyskawice i obłok oraz głos Boga. Bóg przemawia wśród tych zjawisk. Warunkiem przymierza jest przestrzeganie Dekalogu, który Bóg dał na kamiennych tablicach. Przymierza zawsze zawierano w formie pisemnej.

12. Objaśnij kwestię nieczystości i oczyszczeń w religii izraelskiej

Czystość nie ma wymiaru moralnego dla nas, w Dawnym Izraelu przenikała życie codzienne, sacrum - sfera święta, profanum - świecka, pospolita, według Izraelitów trzeba ręce obmyć, aby jeść. Sacrum i profanum było oddzielone i mocno tego przestrzegano. Wszystko, co ściągało człowieka do pospolitego stanu było zanieczyszczeniem: nieczyste pokarmy, bród, dotykanie rzeczy nieczystych, dotykanie zmarłego lub padliny, nieczystości związane z chorobami, szczególnie skórnymi - trądem, nieczystości związane z życiem seksualnym, zwłaszcza podczas miesiączki (krew rzecz święta) oraz po porodzie- okres oczyszczenia dla kobiet trwał od 40 do 80 dni, wykluczano osoby kalekie i eunuchów, nieczystość dostawano po zjedzeniu wieprzowiny, zająca lub drapieżników, oraz po używaniu przedmiotów kultu pogańskiego, lub przez zwykły grzech. Nieczystość ma sens przenośny, pokarmy mleczne z mięsami - niemożna łączyć(koźlęcia mlekiem matki).

Usuwanie nieczystości: mycie, czekanie, aż nieczystość minie, składanie ofiar dziękczynnych, lub przebłagalnych za grzechy.

13. Wyjaśnij porządek i treść opisu stworzenia świata w 6 dniach (RDZ 1); Pominąć to, co dotyczy ludzi.

Stworzenia świata nie można odczytywać w rozumieniu nauk ścisłych. Opis biblijny powstał w czasach, kiedy te nauki nie istniały. Nie przedstawia wiec budowy stworzonego świata, ale skupia się na stwórczym działaniu Boga. W opowiadaniu o stworzeniu nie chodzi również o kolejność historyczną. Kolejność i treść stwarzania można wytłumaczyć następująco: - pierwsze 3 dni opisuja elementy świata, które jawią się jako nieruchome (1-światło i ciemność, 2-wody górne i dolne, 3-woda, ląd i rośliny). - kolejne 3 dni - odpowiadające trzem pierwszym - elementy ruchome. (4-słońce, księżyc i gwiazdy, 5-stworzenia wodne i ptaki, 6- zwierzęta i człowiek). Ujęcie stworzenia w 6 dni daje porządek i ład estetyczny (w dodatku 3 pierwsze dni odnoszą się jakby geometrycznie do 3 kolejnych). Opis taki wskazuje na rozumowanie przyczynowe autora. (zgodne z ówczesnym obrazem świata - ziemia w centrum). Opis sześciu dni stworzenia ma charakter hymnu pochwalnego na cześć Boga Stwórcy. Dodatkowo ład i harmonia zostały zaznaczone przez dodanie 7 dnia - co sprawiło że okres stwarzania był liczbą pełną i doskonałą. Bóg stwierdza 7 razy, ze co uczynił jest dobre.

Stworzył „Bara” z niczego, „niebo i ziemię” = wszystko, bezwład i pustkowie nad którym unosił się Duch Boży - Ruah. Dalsze czynności Boga realizowane zgodnie z Jego stwórczym zamysłem opisywane są już słówkiem wajjas - uczynił. Każdy akt stwórczy potwierdzony jest słowem dobry = piękny, bo pochodzi od Boga. Bog potwierdza zgodność ze swoim zamysłem. Wszystko, co pochodzi od Boga jest dobre i piękne. Jest to opis tradycji kapłańskiej, która polemizuje z opisem stworzenia świata zawartego w mitach.

- Mity- Apsu = Tiamat - MIT O POWSTANIU ŚWIATA Z WODY. Diamat była boginią haosu i z jej ciała powstało sklepienie niebieskie i ziemia. Ziemia jest skutkiem ubocznym walki bóstw. Autor biblijny odrzuca mit o stworzeniu świata przez bóstwa.

14. Przedstaw i objaśnij relację o wieży BABEL

-Wieża Babel opowiadanie o tradycji Jahwistycznej, kolejne ukazanie człowieka zranionego grzechem. Istniało jako samodzielne opowiadanie. Autor biblijny posługuje się nim, by przekazać treści teologiczne. Opowiadanie ma 8 wersetów i 9 wersetów dodanych później. Babel to właściwie Babilon, w którym historycznie istniał zikkurat ustawiony na cześć boga Marduka, na szczycie zwieńczony świątynią. Według Izraelity jest to bałwochwalstwo i stan człowieka w grzechu, oddalonego od Boga Jahwe.

Treść: ukazanie zamysłu człowieka, jako ludzkości, która zamiast czcić Boga to pragnie Mu dorównać. Taka ludzkość nie może tworzyć jedności, bo jej źródłem Bóg. Stąd pokazana odpowiedź Boga- „pomieszajmy języki”, tak by nie dokończyli budowania dzieła. To przesłanie teologiczne w 9 umiejscawia w Babilonie i kojarzy z tamtejszym zikkuratem. Babel to świątynia Ela.

15. Opis przybytku w Wj i jego interpretacja

Umieszczony w kontekście wędrówki Izraelitów z Egiptu do Ziemi Obiecanej.Na pustyni sanktuarium dla Hebrajczyków był „Namiot Spotkania” z centralnie umieszczoną Arką Przymierza.. Jahwe spotykał się tu z Mojżeszem „twarzą w twarz”, udzielał Hebrajczykom przez Mojżesza instrukcji. Tradycja P podkreśla aspekt zamieszkania na stałe Boga wśród swojego ludu- symbolem Jego obecności był obłok, który okrywał namiot. Nie wiemy jak wyglądał „Namiot Spotkania” - relacja o jego konstrukcji(Wj 26,1-37) i wykonaniu pozostaje pod wpływem opisu świątyni i dlatego nie może być brana dosłownie. W namiocie znajdowała się ARKA- miejsce przechowywania tablic. W „Namiocie Spotkania” były także 2 ołtarze- jeden przed wejściem do namiotu, drugi wewnątrz przed arką. Był on uroczyście konsekrowany, a w Dniu Pojednania oczyszczany. Uprzywilejowanym miejscem ołtarza były rogi - wylewano na nie krew. Zawiera wyidealizowany obraz sprawowanego kultu, który pomija szereg nadużyć, jakich dopuszczali się kapłani i Lawici.

Przybytek- ogrodzony tren, w centrum znajdowała się ukryta pod Namiotem Arka Przymierza sporządzona z drzewa cedrowego, cała pokryta złotem. Przykryta przebłagalnią, na wierzchu były 2 strzegące cheruby. W środku były tablice prawa. Przed Przybytkiem ołtarz ofiar całopalnych, ołtarz kadzenia i stół na chleby pokładne, woda do obmyć. Pierwszeństwo i jedyne prawo do ofiar kadzielnych mieli potomkowie Aarona. Posługi drobniejsze pełnili Lewici. Przybytek był jedynym miejscem sprawowania kultu.

16. Objaśnij przykazanie trzecie (oświętowaniu)

„Dzień święty święcić” - jest to przykazanie świętowania szabatu, czyli świętowania dnia 7, kiedy to Pan Bóg odpoczął po stworzeniu świata. Jednak w oryginale nie użyto słowa „szabat”. Szabat oznacza odpoczynek. Ten dzień powinien być szanowany i poświęcony Bogu. Istotą jest odpoczynek. Nakaz świętowania dnia nie identyfikuje go z sobotą z czasem nazwa odpoczynek stała się nazwą dnia. Człowiek ma odpocząć po dygodni pracy i zwróciś serce ku Bogu. Dzień odpoczynku jest dniem oddawania kultu Bogu- musimy iść do kościoła, zagłębić się na modlitwie, czy też spędzić dzień z rodziną, na wspólnych rozmowach i zabawach.

17. Przedstaw i objaśnij pierwszy opis stworzenia ludzi (Rdz 1)

1. Biblia o stworzeniu człowieka: „uczyńmy”- liczba mnoga niektórzy uważają, że to pozostałość po wielobóstwie. Ale chodzi tu o zamysł Boga. Bóg stworzył człowieka na swój obraz. Stworzenie czegoś, czego nie było. Człowiek jest nową jakością, a swoje istnienie zawdzięcza Bogu. Pierwotnie obraz i podobieństwo to „palaleizm”. Człowiek nie jest Boski, lecz podobny, naśladuje go: rozumność, duchowość, godność życia wiecznego, tworzenie, praca, panowanie nad wszystkimi stworzeniami, zaludnienie ziemi. Bóg jest Panem świata jako stwórca, a człowiek ma być panem świata, który dał mu Bóg w zarządzanie. Człowiek jest uwieńczeniem całego dzieła, jest najważniejszy. Ale jest częścią świata, jest stworzeniem. Bóg stoi nad człowiekiem, ale człowiek stoi ponad światem. Adam symbolizuje całą ludzkość.

2- Relacja do świata „niech panuje nad…” - jak Bóg panuje nad światem tak ma panować nad światem człowiek. Godność człowieka pojawia się jako ostatnia i jest jakby ukoronowaniem całego dzieła Bożego. Cała ludzkość otrzymuje świat, jest powierzona ludziom przez Boga, przez co mają większą wartość. Człowiek został stworzony przez Boga i jest do niego podobny. 3- Płodność (różnica płci i płodność należą do natury człowieka). Rozróżnienie płci a nie konkretnych osobników. Płodność - nie chodzi o kult płodności, ale ludzkość ma jako całość zaludnić świat. Człowiek znajduje się niejako w 3 relacjach: a) do Boga jest stworzeniem, b) do świata - ma panować nad nim - jest nadrzędny nad nim, otrzymał go od Boga. c) do drugiego człowieka - jest istotą męską i żeńską (bliskość płodność i panowanie nad światem.

18. W jaki sposób i kiedy powstał pięcioksiąg

Zgadujemy jak powstał - połączenie wielu tradycji. W jednych źródłach występuje słowo Jahwe, a w innych Eleohim, więc są to różne źródła powstania.

Są 4 grupy w Pięcioksięgu i liczne teksty nie należące do żadnej grupy i wiele tekstów mieszanych.

Są 4 główne źródła powstania Tory - teoria czterech źródeł, które zostały ze sobą połączone w Torę. Twórcą tej teorii był Wellhansen:

a) najstarsze źródło to tradycja jahwistyczną - używa dużo razy imienia Jahwe. Powstała w Judzie w X wieku. Litera J.

b) elohistczna - dużo razy Eleohim - powstała w Izraelu w VIII wieku litera E

c) deuteronomiczna- taka sama tradycja jak w PWP powstała w Judzie w VII wieku litera D

d) kapłańska -powstała w Judzie w VI wieku litera P.

Do V wieku połączono wszystkie tradycje w Pięcioksiąg. Wszystkie zawierają elementy młodsze i starsze. Źródła nie dają się dokładnie przyporządkować do dokładnego czasu. Powstawały etapami. Opowiadania były zbiorami tradycji ustnych. Pewne motywy rozbudowano dodając do Tory.

Drugi etap powstania:

Skupienie się na tradycji ustnej i jej systematyzacji i klasyfikacji. Podsumowanie wiary i prawa Izraelitów.

19. Przedstaw i objaśnij zjawienie się Boga Mojżeszowi pod Hebronem

HOREB- góra Boża, ze względu na objawienie, tam ukazał się Mojżeszowi anioł Jahwe ( objawienie Boga na zewnątrz) gorejącym krzaku. Krzew płonął ogniem, ale się nie spalał. Mojżesz był ciekawy dlaczego krzak się nie spala. Pan kazał zdjąć Mojżeszowi sandały, bo wchodzi na ziemię świętą. Mojżesz zasłonił twarz, bo bał się zobaczyć oblicze Boga - strach przed Bogiem. Bóg rzekł do niego, że jest Bogiem ojca jego, Bogiem Abrahama, Bogiem Izaaka, Jakuba, Jahwe przyszedł wyprowadzić lud do ziemi obiecanej opływającej w mleko i miód. Jestem, który jestem = Jahwe. W Nim istota pokrwa się z istnieniem. Istnieć to być obecnym w pobliżu. Bóg jest obecny tu i teraz - wnioski na istnienie Boga. Mojżesz pasał owce swego teścia Jetro i doszedł do góry Horeb wtedy ukazał mu się anioł pański i przemówił do jego sam Pan, zastępujące imię Boga Jahwe. Krzak gorzał, a nie zgorzał. Podejdę, aby się przyjrzeć, wtedy Pan zawołał nie zbliżaj się…Mojżeszu - powoduje uroczyste wezwanie, kapłani do świątyni wchodzili boso. Mojżesz zasłonił twarz, ba bał się spojrzeć na Boga. Imię - wiemy, kim ten ktoś jest, jestem, który jestem - słowo spokrewnione, bo Jahwe pochodzi od imiesłowu będący. Określenie najwyższego Boga, bóg który jest. Istotą Boga jest istnienie. Jest on obecny. Jestem z wami na miejscu.

20. Objaśnij pierwsze przykazanie i zakaz kultu wizerunków

„ nie będziesz miał cudzych ( obcych) Bogów przede mną ( obok mnie). Bóg jest Bogiem zazdrosnym. Innych bogów czcić nie należy. Jest to przykazanie, co do kultu. Nie mówi, że innych bogów nie ma. Jednak zaznacza, aby czcić jednego Boga. Jahwe widzieli jako Boga narodowego a obok czcili innego a tak nie można. Nikt nie zaprzecz istnieniu innych Bogów, ale dla nas istnieje tylko jeden „ słuchaj Izraelu Pan jest twoim Bogiem, Bogiem jedynym - Adonai Ehad” „nie będziesz czynił żadnych wizerunków”- zakaz wykonywania obrazów. Nie będziesz oddawał mi pokłonów zasadniczo Jahwe czczono bez wizerunków, nawet nie wymawiano jego imienia. - Obrazy, posagi- były aktem kultu pogańskiego, takie było przeznaczenie obrazów, wierzono, że w posągach, obrazach mieszkają bogowie. Zazdrość Boga wiąże się z zazdrości małżeńskiej. Bóg jest zazdrosny o Izrael tak jak mężczyzna o kobietę.; - karanie i błogosławieństwo. Błogosławieństwo przezwycięża karanie nie godziwych. Monoteizm Izraelski to była kropla w morzu. To przekazanie jako pierwsze jest najważniejsze. Było w tamtych czasach naruszane, bo czczono wielu bogów i służono im. Izraelici mieli pociąg do wielobóstwa.

21. Jakie były przyczyny grzechu pierwszych ludzi, źródło pokus

Grzech pierwszych ludzi zaczął się od momentu polemiki kobiety z wężem. Wąż był symbolem mądrości i mocy Boskiej. Sam fakt rozmowy kobiety z wężem był „błędem”. Bóg umieszczając człowieka w Edenie - przyjemność daje im wszystko, czego im potrzeba do życia. Stawia on tylko jeden warunek, ze, że wszystkich drzew (drzewo jako fundament), ludzie mogą spożywać owoce, lecz z „drzewa dobra i zła” nie będą zrywać owoców. Nie było to jabłko, tylko owoc. Jabłko jest synonimem zła zerwanie oznacza nieposłuszeństwo względem Boga, oraz próbę przywłaszczenia sobie czegoś. Wąż zadając pytanie podchodzi kobietę mówiąc o „dotykaniu” Rozpoczyna się pomiędzy nimi dialog, skutkiem, którego kobieta zrywa owoc i daje skosztować mężowi. Wąż pozbawia człowieka życia z Bogiem. Był przeciwnikiem człowieka, który prowadzi go do złego. Wąż wyolbrzymia zakaz Boga i podpowiada człowiekowi, że dorówna Bogu, że będą znali dobro i zło. Jest to argument oszukańczy - człowiek nie może być większy niż jest. Człowiek chciał być jak Bóg znać dobro i zło. Wąż ukazuje ludziom, że nieposłuszeństwo może im przynieść korzyść. Człowiek odczuwa pokusę. Bóg sądzi ludzi wymierzając im karę. Wąż - symbolizuje szatana. Za karę będzie się na brzuchu czołgał. Jego głowa zostanie mu zmiażdżona - Maryja - protoewangelia. Karą dla ludzi jest wypędzenie z raju. Kobieta będzie rodziła w bólach i będzie odczuwała pociąg do mężczyzny, mężczyzna w pocie czoła będzie pracował, aby zadbać o rodzinę.

22. Opis potopu ( Objaśnij biblijną relację o potopie)

Opis w tradycji jachwistycznej i kapłańskiej. Są jakby wymieszane. Oba opisy mówiły o tym samym, różniły się tylko szczegółami liczbowymi. Liczby są tu symboliczne łącznie wynoszą około roku- jeden cykl ziemski uległ zamieszaniu. Zalał całą ziemie:, czyli nie kule ziemską, bo tego nie znano, ale kraj. Była to lokalna powódź. Autor znał mity mezopotamskie ( podobne opisy: poemat o herosie Gilgameszu, i poemat Atrahasis. To, co jest istotne dla interpretacji teologicznej potopu to autor zmienił. Do istniejących mitów autor dołożył swoją myśl. Obecne Morze Czarne powstało ok. 7 tyś lat temu. Może przez trzęsienia zimi woda z morza zaczęła się przelewać do niższego jeziora i zalała kraj. Góra Ararat nie wiadomo czy oznaczała górę, ale była nazwą kraju Urartu- tu mogła osiąść Arka ( skrzynia unosząca się nad wodami). Potop to powrót do pierwotnego haosu. W opowiadaniu biblijnym jest jeden Bóg, jak w stworzeniu. W mitologii mogła to być zachcianka bóstw, bogom zagrażali ludzie, a tu przyczyną jest brak moralności ludzi, grzeszność ludzi. Grzech jest przyczyną potopu. Potop miał go zmyć. Jeden Bóg stawia przykazania ludziom i je egzekwuje. Ze smutkiem wymierza sprawiedliwą karę, pośrednio oznacza to zachętę do poprawy postępowania. Ludzie pochodzą w tej interpretacji od Noego ( zdeprawowani potomkowie Kaina). Noe reprezentuje ludzkość bardziej niż Kain. Rezultat potopu daje większą wagę zakorzenienia w Bogu i w posłuszeństwu Noe. Błogosławieństwo Boga - ziemia ma się na nowo zaludnić.

23. Treść i pochodzenie i gatunek literacki opisu plag egipskich

Plagi egipskie są karą Pańską zesłana na Egipt. Przygotowały uwolnienie od wszelkiej zewnętrznej zależności i obcego panowania. Całego obrazu plag egipskich nie można zinterpretować fałszywie jako sztucznego spiętrzenia niezależnych cudów wewnętrzna spójność i związek przyczynowo skutkowy, w którym już z pierwszej plagi wynika następna wskazuje na czysto naturalny proces, choć niekoniecznie trzeba tego dowodzić. Plagi: -wysoki poziom wód-czerwone zabarwienie wody spowodowane jest dużą ilością rozdrobnionej gliniastej gleby. Kolor został wzmocniony przez zawartość bakterii, które były przyczyn ą zapachu; -żaby - zostały zmuszone do wyjścia na ląd z powodu zatrucia ich środowiska naturalnego na skutek za 7 dni zdychały i rozkładały się; -komary- rozmnażały się w licznych bajorach, które zostały po powodzi; -zdychanie bydła zwierzęta zaraziły się wąglikiem z miejscach gdzie leżały żaby; -pryszcze- chodziło o wąglika skóry; -burze i grad w górnym Egipcie burze występowały rzadko, ale za to o każdej porze roku; -szarańcze po poprzedzającej wilgotnej zimie są szczególnie korzystne warunki rozwoju jaj. Wiatr wschodni gna te owady zwykle nad półwyspem Synaj z północy w dolinę Nilu; -ciemność chodzi zapewne o burze piaskową, jakie zdarzają się od marca do maja; -zabicie wszystkiego, co pierworodne- wydarzenie to leży poza tymi wszystkimi przyrodniczymi problemami.

24. Jakie znasz święta Izraelitów opisane w Pięcioksięgu.

Pierwszym i podstawowym świętem jest Szabat - jako dzień odpoczynku i dziękczynienia za dzieło stworzenia. Był to siódmy dzień tygodnia, dzień święty. Nie można było wykonywać żadnych prac, ani nawet przekroczyć odległości drogi szabatowej, czyli 1000 kroków. Ponadto Izraelici byli zobowiązani (przez prawo objawione im na górze Synaj) do potrójnej celebracji świątecznej. Sprecyzowanie liturgii szabatowej oraz wieczerzy szabatowej. Objaśnienie teologiczne: wspomnienie znaczenia wydarzeń Biblijnych, świętowanie całości dnia zbawieniaTe trzy podstawowe święta można zauważyć w każdej z ksiąg Pięcioksięgu (oprócz Rdz), lecz najściślej precyzuje je Pwt 16,1-17: Święto Paschy, Święto Tygodni i Święto Namiotów. Obowiązkiem było także pielgrzymowanie 3 razy w roku do miejsca, które wybierze Jahwe. W późniejszych czasach święta te związane były ściśle z pielgrzymowaniem do świątyni w Jerozolimie, i nabrały charakteru pielgrzymkowego. Jednakże geneza tych świąt wywodzi się z ich typowo rolniczego charakteru.

Pascha - była nazywana po żydowsku Pesach. Oznacza przejście Anioła Śmierci, z Egiptu do wolności. Była świętem pasterskim- pasterze w pośpiechu zjadali upieczonego baranka, wyjście z Egiptu i święto Paschy. Święto domowe.Rodzina spożywa baranka.

Przaśniki - pochodzenie rolnicze święta, przed żniwami pszenicy jest oczyszczenie przed nowymi żniwami. Wyrzucenie starego zakwasu i starego chleba. Spożywano chleb bez zakwasu. To święto odnowy wyjścia z niewoli, odcięcie się od tego co było.

Święto Tygodni (szabu'ot), także typowo rolnicze, ale pierwotne nazwy to Święto Żniw, alboPięćdziesiątnica- 50 dni od Paschy. Święto to zamykało okres żniw. Obchodzone było nazajutrz po siódmym szabacie od Paschy (50 dni, 7 tygodni). Wspominano przymierze na Synaju.

Święto Namiotów -. Było to radosne święto rolników na zakończenie zbiorów. Pierwotna nazwa to chag hassukkot (święto szałasów), nazwa wzięła się z tradycji budowania szałasów podczas zbioru płodów. Później zostało związane z historią zbawienia - mieszkaniem Izraelitów pod namiotami na pustyni, i została nazwa Sukkot. Wszystkie święta łączyły się ze składaniem ofiar, przede wszystkim pierwocin.

Dzień przebłagania- dzień pokuty z postem ścisłym. Wypędzenie kozła na pustynię- symbolicznie składano na niego grzechy ludzi i wypędzano. Pustynia jest siedliskiem śmierci.

25. Objaśnij opowiadanie o śnie Jakuba w Betel

-Jakub zasypia w Betel, domu Boga, ze stellą pod głową. Chce otrzymać wskazówki od Boga, która ma być ukryta we śnie. Śni mu się zikkurat - piramida babilońska. Wysłannicy od Boga wchodzą i schodzą podrabianie sięgającej swym wierzchołkiem nieba. Bóg na szczycie piramidy, się objawia i prezentuje

26. Przykazanie 3 w kontekście izraelskim

- Pamiętaj abyś dzień święty święcił. To szabat jest dla człowieka a nie człowiek dla szabatu. Oznacza to dla Izraelitów czczenie Szabatu, dnia, który jest poświęcony Bogu Jahwe. Sześć dni ma człowiek pracować, ale siódmego dnia ma się poświęcić Bogu i oddać Mu należną cześć. Pan powtarza obietnicę daną Abrahamowi o licznym narodzie oraz zapowiedział opiekę nad Jakubem. Jakub obudził się przerażony, że leży w sanktuarium Boga. Bóg przemawia przez sen. Jest to wizja, że trzeba zaufać Bogu Brama oznacza- punkt łączności z Bożym światem. Jakub wziął kamień, na którym leżał i postawił go jak Stellę i na jej wierzchołek wylał oliwę- ofiara płynna. Wyżyna -miejsce podniesione, na którym stoi ołtarz.

27. Objaśnij opowiadanie o plagach egipskich od strony literackiej, historycznej i teologicznej.

- mogły by być naturalne, ale, są na wielka skalę i następują jedna po drugiej Więc są uznawane za cudowne. Zdarzenia nadzwyczajne mówiły człowiekowi o Bogu Jego obecności i sile.

- ciemności- przy dużej ilości pyłu wulkanicznego

- zamiana Nilu w krew muł był czerwony i on zabarwił wodę

- plagi skłoniły Egipcjan do wypuszczenia izraelitów z Egiptu w 15 wieku Później zmienia zdanie i wysyła wojsko w pościg. Wojsko ginie w rozstąpionym morzu.

28. Z jakimi okolicznościami późniejszej historii Izraela wiąże się epizod ze złotym cielcem (nie chodzi o wydarzenie spod góry Synaj)

Złoty cielec - wykroczenia przeciw Bogu, bo nie wolno było robić podobizny Boga, bo nikt Go nie oglądał. Przymierze - sprawa kultu złotego cielca to pierwsza ze zdrad Izraela. Zastanawiano się na ile to opis historyczny a na ile wzorcowa historia zdrady Izraela. W Izraelu w państwie Pn. był taki kult. Powstały w Betel i Dan schizmatyckie sanktuaria, sanktuaria których postawiono złote cielce. Tutaj podobnie mamy kult jakiegoś byka. Byk - symbol siły, potęgi, wyobrażenie symboliczne. Znaczenie cielca - oznacza definitywne odrzucenie bałwochwalstwa. I tak dochodzimy do przymierza z Bogiem. Jest ono pewnym obrazem. Ludzie widzieli często przymierze na zasadzie nierówności między narodami i rodzinami (silny i słabszy). A zatem chodziło o pewien model relacji Boga do ludzi. Pamięć o przymierzu powracać będzie nieustannie (odnawianie, przestrzeganie).Mamy całą serię przymierzy ale to na Synaju ma szczególny charakter. Przez określenie relacji Boga do ludzi, Izrael został zdefiniowany. Przed przymierzem mówimy o przodkach a po nim już o Izraelu. Ma wymiar społeczny i religijny. Jest to naturalnie pewna interpretacja i zapis

29. Objaśnij od strony historycznej i teologicznej listę potomków Noego w Rdz 10

Ogólnym i powszechnym celem rachunku jest pokazanie związku między osobami. Wyliczenie potomków ma na celu wyjaśnienie pochodzenia obecnej ludzkości z jej przodkami. Genealogii służy pokazanie że każdy z nas jest potomkiem Noego podanie rodowodu jest niejako wskazaniem na dziedzictwo Noego. Abraham jest potomkiem Noego. Rodowód jest niejako łańcuchem ciągłości narodu na pochodzenie od danych przodków.

30. Gdzie podano w Biblii Dekalog? Co ta nazwa znaczy? Jakie są różne możliwości odnośnie do numerologii i podziału przykazań?

Dekalog odnajdujemy w księdze Wj Bóg objawił i przekazał je Mojżeszowi na Synaju. Dekalog - to dwie kamienne tablice mające autentyczny kontekst historyczny. Tłumaczy się jako 10 wypowiedzi, stwierdzeń lub dokładniej słów. Stąd są różne numeracje przykazań. Wychodzi od 9 do 12 przykazań. Dwa przykazania były w innej kolejności.

- pierwszy był wstęp- przedstawienie Boga

- przykazanie 9 i 10 zostało połączone.

- nie cudzołóż było przed nie zabijaj.

- najpierw były dotyczące rodziny a później dotyczące obcych.

- nie pożądaj domu bliźniego było pierwotne, my mamy najpierw żone, a później dom.

- Zawierał elementy prawa odpowiadające tamtejszym zasadom historycznym. Są dwie wersje Dekalogu. Nawiązuje do dawniejszych przymierzy z Hetytami, którzy padli po najeździe ludów morza.

Tablice mają 3 sekcje, tematy:

1. Przykazania dotyczące bezpośrednio Boga.

2. Przykazania dotyczące bezpośrednio ludzi.

3. Przykazania dotyczące bezpośrednio rzeczy.

Dekalog jest ułożony na styl starożytnego przymierza między mocniejszym a słabszym, rozbudowany jest o część etyczną, relacją między sobą. Jest przymierzem dyktowanym przez Boga ludziom wg ówczesnych zasad. Bóg przedstawia się ludziom tak jak oni to robią między sobą. Tablice z przykazaniami były przekazane tak jakby tam był sam Bóg. Przymierze boga z ludźmi wiązało się z nadaniem przykazań - jest to zapis układu między Bogiem a człowiekiem. Cała relacja do Boga przyporządkowana jest przykazaniom.

31. Pięcioksiąg nazywany jest też Prawem. Z czego ta nazwa wynikła, na co wskazuje ona w sferze historycznego oddziaływania pięcioksięgu oraz sferze jego interpretacji?

- Pięcioksiąg powstał przed III w p. Ch. Bo wtedy został już przetłumaczony, jako autorytatywne prawo. W VII wieku przepisy Pwt inspirowały reformę Jozjasza, poza tym nie ma innych śladów na jego istnienie. Mógł powstać około V wieku. Księgi Ezdrasza i Nehemiasza wskazują na istnienie jakiś praw. Ezdrasza czcił jakąś księgę jako obowiązujące prawo. Nie wiemy, czy powstał z jego inicjatywy, czy wcześniej.

Wellhausen uporządkował w sposób klasyczny cztery źródła:

- tradycja jahwistyczną „J” X w.

- tradycja elohistyczna „E” VIII w.

- tradycja deuteronomiczna „D” VII w.

- tradycja kapłańska „P” V w.

Prawdopodobnie do tradycji Jahwistycznej dochodziły nowe źródła, jednocześnie ją przeredagowując.

Ina nazwa Pięcioksięgu to Tora -Prawo. Ta nazwa odnosi się do treści zwojów. Podstawowym celem Tory jest przekazanie prawa, a nie pradziejów. Mamy tu opisy wzorcowych przykładów pojmowanych jako norma. Określały, kim jest człowiek. Autor chciał oznajmić i uświadomić Izraelitom, kim są i jak mają żyć. Pięcioksiąg był zamierzony jako księga prawa.

32. Sens opowiadania o ofierze z Izaaka

Opowiadanie to miało swoisty charakter. Pan Bóg obiecał Abrahamowi potomka. Jego pierworodnym był Izrael, ale był to syn niewolnicy Hagar. Natomiast jego „właściwym synem” (z Sary), był Izaak. Abraham cieszył się niezmiernie, że ma syna a Pan Bóg postanowił wystawić Abrahama na próbę i sprawdzić jego wiarę. Powiedział Abrahamowi żeby wziął Izaaka i złożył go w ofierze. Abraham był posłuszny poleceniom Boga. Wtedy gdy Bóg zobaczył że Abraham jest gotów poświęcić syna, nakazał mu żeby nie zabijał syna żeby zawarł z nim przymierze. Obiecał mu, że jego potomstwo będzie tak liczne jak gwiazdy na niebie. Główną treścią tego opowiadania jest fakt posłuszeństwa wobec Boga to, że Abraham był w stanie poświęcić Bogu najdroższą mu osobę. Abraham zawierzył Bogu wszystko, co miał. Nie bał się stracić tego, co ziemskie, bo wiedział, że czeka go większa nagroda w niebie. Chodziło też o nie składanie Ofiar z ludzi. Jest to zapowiedź ofiary Chrystusa.

33. Problem interpretacji przykazania 9 i 10

W Wj „nie będziesz pożądał domu, żony bliźniego , ani żadnej jego rzeczy. Nie będziesz chciwie pragnął” jest wersją pierwotniejszą

W Pwt przykazanie to występuje jako dwa różne. Pożądać- można traktować bliskoznacznie do rabowania. To nie tylko grzech myśli, ale zamiar na drodze do realizacji. Można też przez to rozumieć spiskowanie i knucie. „Nie pożądaj żony bliźniego swego” oznacza zakaz próby zabrania komuś żony, prowokowania do rozwodu. Grecy uważali pożądanie jako zakłócenie życia moralnego. Pożądanie zakłóca wewnętrzny ład człowieka

34. Wiara w Boga w religii patriarchów Izraela.

- Patriarchowie czcili boga o imieniu El ( występował w mitologii kananejskiej jako ojciec bogów) w inny sposób niż późniejsi Izraelici. Oddawali Mu cześć w miejscach kultów kananejskich i w wieli innych. Widzieli w Elu boga bliskiego, najwyższego, który w wędrówce opiekuje się ludem. Elohim - Bóg, ale tylko Izraela.

El- każdy bóg, oraz imię własne najwyższego Boga panteonu kananejskiego. Nie ma jednak wzmianki o innych bogach- monolatria- innych bogów nie brano pod uwagę. Bóg objawia się jako Bóg „osobisty”, patron patriarchy i jego plemienia. W czasach biblijnych religijność jest powszechna. Religijność patriarchów odpowiada epoce.

PRZYKAZANIE PIERWSZE

„Nie będziesz miał cudzych (obcych) Bogów przede mną (obok mnie).” Bóg jest Bogiem zazdrosnym. Innych Bogów czcić nie należy. To przykazanie odnosi się do kultu. Nie mówi, że nie ma innych bogów. Jednak nakazuje czczenie jednego Boga. Boga JAHWE widzieli jako Boga narodowego, ale obok czcili innych bogów. Przykazanie zakazuje wielobóstwa, oraz zakaz wykonywania obrazów Boga. Zasadniczo JAHWE czczono bez wizerunków- nie będziesz oddawał mi pokłonów. Obrazy były aktem kultu pogańskiego. Zazdrość Boga wiąże się z zazdrością małżeńską. Bóg jest zazdrosny o Izrael tak jak mąż o żonę.

DRUGIE PRZYKAZANIE

„Nie będziesz brał imienia Pana Boga na darmo”, „nie będziesz wzywał imienia Pana w błahych sprawach”, nie będziesz posługiwał się imieniem JAHWE w złym celu”. Imię JAHWE oznaczało istotę osoby. Lekceważenie imienia oznaczało lekceważenie tej osoby. Nadużyciem imienia Boga było np. zaklinanie się. Są w biblii wskazania, kiedy można używać Jego imienia. Grzechami przeciwko drugiemu przykazaniu są: fałszywe proroctwa, złorzeczenie, zaklinanie się. Żydzi zastępowali imię JAHWE imieniem Adonai. Przykazanie dotyczy czci Boga i każde określenie Boga jest jego imieniem. Trzeba, więc mówić o sprawach Bożych z szacunkiem i prawdziwie.

TRZECIE PRZYKAZANIE

Przykazanie świętowania szabatu: „dzień święty święcić”- szabat został zapowiedziany w 7 dzień po 6 dni stwarzania. W tym przykazaniu nie jest mowa o szabacie ale o uświęceniu siódmego dnia. Szabat oznacza odpoczynek. Ten dzień powinien być poświęcony Bogu i powinien być szanowany.

CZWARTE PRZYKAZANIE

„czcij ojca swego i matkę swoją abyś długo żył na ziemi danej przez Boga”

Przestrzeganiu tego przykazanie towarzyszyły błogosławieństwa np. dobrze będzie ci się powodziło. Czcij czyli posłuszeństwo, szacunek i opieka nad rodzicami. Zasada czci rodziców osadzona społecznie jako zasada powszechnie obecna to fundament przyszłych relacji między ludźmi. Możliwe jest karanie dzieci- kara ma służyć dobru dziecka- dziecko musi wiedzieć, że za złe czyny grozi kara. Dobre wychowanie sprawia, że nie naruszymy przykazań.

PIĄTE

„nie zabijaj”- dosłownie nie będziesz zabijał. W oryginale oznacza zbrodnie zabójstwa a nie zabijanie życia. Chodzi o zabijanie człowieka z jakichś pobudek jako czyn niemoralny- to nie dotyczy wojny. Kara za zabójstwo w starożytności była śmierć.

SZÓSTE

„nie cudzołóż” W starym Testamencie oznaczało zdradę małżeńską ze strony żony jak i współżycie z mężatką. W wypadku cudzołóstwa karą była kara śmierci jednak nie wiadomo czy była stosowana. Pokrzywdzony maż mógł zabić cudzołożnika lub obarczyć go grzywną. Nie cudzołóż oznaczało ochronę wartości małżeńskich.

SIÓDME

„nie kradnij” ochrona i prawo do własności

ÓSME

„Nie mów fałszywego świadectwa” rozumiane jako: nie będziesz opowiadał o bliźnim kłamstwa jako świadek w sądzie. Później rozwinięto to również na kłamstwa po za sądem.

1

---