1.Sakramentologia J

prapoczątki dotyczące sakramentów. Biorą swój początek w Jezusie, przez nie kontynuuje swe dzieło zbawcze.

Chrzest – (J 3,1-5) jest przeciwstawiony do chrztu Jana Chrzciciela (chrzest nawrócenia, element poszukiwania obmycia). Pojawia się chrzest z wody i Ducha Świętego (obecność D daje skuteczność). Jest określany jako nowe narodzenie, nowe życie, narodzenie się z góry ofiarowane przez Boga. Przyjęcie chrztu jest skuteczne jeśli się uwierzy. Przebity bok Ch. symbol (Krew – Eucharystia; Woda – obmywa nas, tu pogłębia się teologia chrztu). Sakramenty biorą swoją skuteczność w śmierci Jezusa – element wiary

Eucharystia (J 6)Brak w Ewangelii słów ustanowienia. Mowa Eucharystyczna w kontekście cudu rozmnożenia chleba. Jezus tłumaczy ten znak. Płaszczyzna ludzka i symboliczna – nie tylko, że mogli się najeść do sytości; dwie części mowy: Jezus o sobie: „Ja Jestem Chlebem z nieba...”, odnosi to do przyszłości – chleb jest dany na zbawienie świata.

Cel dawania chleba – spożywanie chleba z nieba jest niezbędne, by otrzymać życie wieczne. Kto nie spożywa nie ma życia w sobie. Tu też potrzebna jest wiara. Owoce Eucharystii: zjednoczenie z Chrystusem (trwa we Mnie) i życie wieczne. W opisie Ostatniej wieczerzy nie ma bezpośredniego nawiązania do Eucharystii, ale gest obmycia nóg ma charakter miłości służebnej i to jest pewne nawiązanie. Krew wypływająca z boku – skuteczność sakramentów przez Śmierć Jezusa. Nawiązanie też do zapowiedzi ST. Manna – Eucharystia – jest to taki sam dar Boga i służy pokrzepieniu wędrującego ludu. My dziś potrzebujemy pokarmu, by pielgrzymować.

Pokuta i pojednanie Śmierć Jezusa zgładziła nasze grzechy. Władza przekazana apostołom – 20,19n. – istotnym elementem jest tekst poprzedzający „Weźmijcie Duch Świętego” – Jego mocą będzie odpuszczany bądź zatrzymywany grzech. Pan uczniów posyła i karze iść, czyli kontynuować dzieło, stąd ma ono trwać i w konsekwencji musi być ta władza przekazywana.

2. Eklezjologia J

nauki wiary wprowadzane, gdy pojawiają się pierwsze błędy. Są 2 etapy formowania się nauki o Kościele:

1.Etap ziemski w nauczaniu Jezusa

2.Etap związany z redakcją – Jan pisze do konkretnej wspólnoty kościelnej, rozwiązuje problemy współczesne jemu, w usta osób rozmawiających z Jezusem wkłada słowa problemów pierwotnych wspólnot – redakcja te problemy porusza.

Kościół jest rozumiany jako nowy Lud Boży (kontekst konfliktu wspólnoty Janowej i synagogalnej). Jezus przyszedł do swoich (do każdego), a swoi Go nie przyjęli. Na czele Ludu Bożego stoi Najwyższy Pasterz J.Ch. On dokonuje wyboru uczniów, wybierani są przez Ojca ze świata i dani są Jezusowi. Podstawą K-ła są ci, którzy uwierzyli. Ewangelistę interesuje osobista relacja każdego ucznia do Jezusa. K-ł wyodrębnia się od synagogi, ale pewne podstawy pozostają. Ten, który wychował się w Starym Przymierzu i uwierzył Jezusowi (wzorem Natanael – potrafi wyznać Jezusa jako Zbawiciela i Króla Izraela – złączenie dwóch tradycji). K-ł Janowy wyznawał siebie jako prawdziwego Izraela, oni przejęli idee Starego Przymierza.

Podobieństwo uniwersalizmu jak u Św. Pawła – Każdy może stać się człowiekiem wspólnoty jeżeli wyzna Jezusa. Każdy kto przyjmuje Słowo staje się dzieckiem Boga. Podstawą przynależności do grona uczniów jest wyznanie wiary (3,18).

Posłanie uczniów – mają głosić to co usłyszeli. W przeciwieństwie do synoptyków są posłani w czasie popaschalnym – to Zmartwychwstały posyła „jak Ojciec Mnie posłał tak i Ja...”

-uczniowie mają kontynuować dzieło Jezusa. Cel nie jest sprecyzowany – w domyśle – kontynuacja. Dokonuje się to dzięki mocy Ducha Świętego.

Przypowieści eklezjalne – o Dobrym Pasterzu i Winnym Krzewie

-obrazy przejęte ze ST – owczarnia i krzew winny

- centralną postacią jest Jezus (Pasterz i Krzew)

-J 10 - my owcami J.pasterz – pewien uniwersalizm – wszyscy mogą do niej należeć, też ci spoza narodu żydowskiego

-Analogia z Ez 34 – przejęte przez Jana – jedynym Dobrym Pasterzem jest J., tylko On może pasterzować, do Niego mogą należeć owce, na pierwszym planie ukazuje się relacja Pasterz – owca, bo On zna swoje owce, zna je po imieniu (tu cechy wspólnoty K-ła), mają one przekonanie, że On je zna (ufność, że one idą za Jego głosem), poczucie bezpieczeństwa; oddaje życie za nie – więź budowana na zaufaniu; bycie w owczarni jest bezpieczne. Jezus będzie trwale opiekował się (10,28) – trwałość relacji

-J 15 – indywidualna więź latorośli z krzewem, każde ma przynieść owoc, jeśli nie, będzie odcięta i uschnie. Analogia z Pawłowym tekstem o Ciele Chrystusa

Szczególna więź z niektórymi apostołami (Piotr i Jan):Wskazuje to na pewne struktury wspólnoty

-Szymon Piotr nie jest pierwszym powołanym, ale jako jedyny ma zmienione imię na samym początku – to wskazuje na coś istotnego w jego życiu – w nim szczególna rola. Nie jest szczególnie przedstawiony; jest wierny (6,69), ale w J18 zapiera się. Wspólnie z umiłowanym uczniem pojawia się w opisach Męki i Zmartwychwstania.

21,15 – opis spotkania z Jezusem – polecenie dane Piotrowi jest koncepcją owczarni („Paś owce moje”), owce pozostają własnością Jezusa, piotr ma się nimi opiekować w imieniu Jezusa.

-Umiłowany uczeń – tam gdzie występuje Piotr i Jan większy autorytet ma Piotr, ale relacja Jezusa jest większa z Janem. Piotr pierwszy wyszedł do grobu, ale Jan pierwszy dobiegł i zobaczył płótna. Nad jeziorem Jan rozpoznał Pana, później inni uwierzyli (21,7) Wymagania stawiane uczniom

Duch braterstwa (20,17) – Jezus nazywa swoich uczniów braćmi, później tak się nazywają chrześcijanie K-ł to krąg przyjaciół – są nimi, gdy czynią wszystko co Jezus mówi – prawo wzajemnej miłości (15) Dążenie do jedności (17)

Rola kobiet w pierwotnej wspólnocie

Marta, siostra Łazarza wyznając wiarę (11,27), jest traktowana na równi

Maria Magdalena – pierwsza, która doświadczyła spotkania ze Zmartwychwstałym

Maryja – pojawia się symbolicznie jako Niewiasta staje się Matką Kościoła, reprezentantką K-ła

3. Pneumatologia J

Parakletos (Pocieszyciel, Advocat) – chodzi o adwokata, kogoś kto ma świadczyć.

Rdz 3,6-8 – Duch, który daje nowe życie – narodziny z Ducha. Duch jest tym, który pozwala czcić Boga bardziej doskonale (4,19), Duch ma być dany – przyszłość.

5 obietnic zesłania Parakleta (kontekst Ostatniej Wieczerzy, mowy pożegnalnej 13-17). Adresatami są uczniowie, którzy są zaniepokojeni, zasmuceni. Powrót Jezusa będzie dziełem Ducha.

Obietnice:

1.14,16 – Jezus obiecuje – jest owocem modlitwy („będę prosił Ojca”). Osobowy dar Ojca. „Innego Parakleta...” – do tej pory był Nim Jezus, drugi to Duch Święty, który będzie kontynuował misję, zastępca Jezusa – będzie działał w Jego imieniu. Przyjąć Go mogą tylko uczniowie, bo inni nie uwierzyli. Jego trwanie będzie wieczne. W pierwszej obietnicy brak jest celu, podkreślona trwałość.

2.14,26 – rola – nauczać i przypominać to co J. Pojawia się analogia – Jezus działa w imieniu Ojca, Duch będzie działał w imieniu Chrystusa. Duch ma doprowadzić do pełnej prawdy.

3.15,26-27 – nowa funkcja. Wskazanie, że Duch będzie działał jako świadek w samych wierzących.

4.16,7n. – tym, który posyła jest Jezus, nie Ojciec. Duch ma zadziałać wobec świata, ma dokonać sądu nad światem. Funkcja – udowodni światu grzech, rozumiany jako niewiara (16,9). Kto nie uwierzył w Jezusa, choć nie popełnia grzechów zostaje potępiony. Duch Święty wykaże, że jest sprawiedliwy, bo wykonał wszystko co było sprawiedliwe. Pojawia się też sąd - w kontekście władcy tego świata – szatana, który został osądzony.

5.16,13-15 – podsumowanie. Wypełnienie obietnic – egzegeci dopatrują się tego momentu w słowach na krzyżu „skonał i oddał Ducha” (19,30).

4. Soteriologia J- Zbawczy charakter Chr.

Zbawca pojawiają się rzadko, choć dużo mówi się o eschatologii. Leksemy są zastąpione określeniami: życie (1-5), życie odrzucone przez świat (7-12), życie tych, którzy uwierzyli (12-20)

Zbawienie (4,22; 4,32; 10,9; 11,12; 12,27;)

-kontekst 3,17 – dialog chrzcielny z Nikodemem, kontekst ponownego narodzenia ma wymiar sakramentalny. 3, 15-18 – zbawienie jest czymś powszechnym, ale z drugiej strony 3,18 – nie wszyscy będą zbawieni. 3,3-5 – cała nauka jest zawarta w warunkach – jest to powtórne narodzenie (z wody i ducha – chrzest) i wiara w Syna.

-Rozmowa z samarytanką (4,22 i 4,42) – wyznanie wiary przez Samarytan (ci, którzy przez Żydów byli wyłączeni ze zbawienia), którzy uwierzyli dzięki świadectwu kobiety – uniwersalizm zbawienia. Jezus w dialogu ukazuje się jako dar oraz dawca zbawienia (jest przedmiotem i podmiotem zbawienia).

-Akcenty 4 rozdz. – potrzeba daru, Z pragnienia wody pitnej rodzi się pragnienie wody żywej, aby nie pragnąć na wieki. Przejście z rozumienia czysto ziemskiego na teologiczne.

-5,34 – w kontekście o Janie Chrzcicielu

-10,9 – w kontekście nauki o Dobrym Pasterzu – brama owiec, przez którą trzeba przejść

Określenia soteryjne: Chleb Życia, Woda Żywa, Światło świata, Śłowo Życia

5.Prawdziwe bóstwo i człowieczeństwo Jezusa Chrystusa u J

Dowody na to, że jest prawdziwym Bogiem:

-1,1 – pierwszy argument

-6,62 – ukazuje swoją preegzystencję

-17,5 – preegzystencja, element boskości

Jezus jako Syn Boży:

-1,34 – Jan Chrzciciel daje świadectwo

-3,16.18 – Bóg dał swego Syna Jednorodzonego, 5,25

Argumenty na rzeczywiste człowieczeństwo Chrystusa:

-1,14 – Słowo stało się ciałem (sarx – ciało prawdziwe, cala istota)

-2,1 – Jego Matka

-2,3.5.12. – relacja z Matką

-6,42 – posiadający ziemską rodzinę

-2,12; 7,3.5.10 – posiadał braci w sensie semickim, ma ludzi, którzy doświadczali Go jako człowieka – ukazany na ziemskiej wspólnocie

-7,27.41.52 – jego pochodzenie galilejskie

-4,9 – jest Żydem

-13,13.34 – przyjazne stosunki z przyjaciółmi

-11 – kocha Łazarza i jego rodzinę – czysto ludzkie relacje

-19,31.38 – posiada ciało, które podlega cierpieniu

-19,28 – odczuwa pragnienie

-18,22 – podlega czynnościom czysto ludzkim, jest człowiekiem z krwi i kości

-krew i woda wypływające z boku na dowód ludzkiej natury

-reakcje czysto ludzkie – bojaźń przed śmiercią, żal z powodu zdrady, modli się do Boga jako pobożny Żyd, dziękuje Ojcu za otrzymane dary

-7,1 – doświadczanie lęku

-7,30 – wrogowie Go prześladują, szukają okazji do aresztowania, chcą go kamienować (8,59; 10,31), ginie jak skazaniec, Jego ciało składają w grobie

6.Tytuły chrystologiczne w Ewangelii

Struktura chrystologii Jana:

Ojciec jest tym, który ma u siebie Syna (Słowo było u Boga 1,1), jest w łonie Ojca (1,18) – został zrodzony, niestworzony (17,5), jest jedynym Synem Ojca (1,14; 3,16) –Jednorodzony; uczestniczący w chwale Ojca – to jan podkreśla w kontekście błędów doketyzmu (nie uznawali Jezusa za Syna); ponieważ był przed założeniem świata, tzn., że był przed Abrahamem (istotna informacja dla Żydów), przed janem Chrzcicielem (1,15.30); oglądał przedwieczną chwałę

1.Syn jest posłany od Ojca – to nie jest misja samego Chrystusa, on sam wskazuje, że jest posłany od Ojca, że działa w Jego imieniu; Ojciec zaświadcza o tym (17,2; 5,21n.) Ojciec daje Synowi moc wszelkiego działania – Chrystus ma moc stwórczą, daje życie, ma władzę sądzenia, daje naukę, wykonuje zadanie od Ojca, sam z siebie nic nie czyni.

2.Syn zna Ojca (3,32) – Syn świadczy o tym co widział, słyszał (6,46; 8,26; 8,40; 15,20) nikt inny Boga nie widział, tylko Syn; nawet ten co nazywa Boga Ojcem nie widział Go; tylko ten co zna Ojca może o Nim nauczać. Być jedno tzn. znać siebie (10,38; 14, 20; 10,15)

3.Przychodzi z góry, nie ze świata – to wskazuje na wyższość nad stworzeniem. Jezus ma autorytet. To rodzi konflikt, nie jest rozumiany.

4.Znając Ojca daje możliwość poznania Go innym. Chce, aby świat poznał Ojca, aby w Nim mięli życie (1,18) . Kto przyjmuje Syna to i Ojca.

5.Przynosi – symboliczne obrazy – światłość → Jezus jako światłość przychodząca (9,5), ze światłem łączy się życie (1,4; 8,12)- jest Dawcą życia. Określa się jako Prawda, nie tylko mówi prawdę, ale nią jest (14,6). Formuły objawieniowe: Ja Jestem.

6.Wypełnić dzieło Ojca – kolejny cel. To dzieło jest również dziełem Ojca (Jezus jest obecny w dziele stworzenia).

7.Po wykonaniu dzieła wraca do Ojca. Łączy te wypowiedzi, gdy mówi, że jest posłany od Ojca. Jest posłany, przychodzi i odchodzi (14,2; 16,7). Istotny jest element pocieszenia (14,2n.; 17,24) – odchodzi, by przygotować miejsce uczniom, nie tylko się żegna, ale i pociesza (12,26).

8. Wiąże się z tematem godziny Jezusa (7,6.8; 8,20; 7,39; 8,28). Doświadczając wydarzeń paschalnych będzie zrozumiałe wszystko.

9.Wstępując do nieba nie kończy się misja – posyła apostołów (20,21). Mają iść i głosić to, co Jezus głosił. Nienawiść świata wobec Jezusa przenosi się też na uczniów.

10.Posyła Ducha – dzięki Niemu mają moc odpuszczania grzechów i ta władza Jezusa przechodzi na uczniów.

11.Duch po to jest posłany, by doprowadzić uczniów do całej prawdy (2,22).

12.Uzdalnia do wypełnienia posłannictwa (związane ściśle z nakazem misyjnym). Misja wśród pogan (12,20). Uzdolnienie uczniów do takiej mowy, jaką ma Chrystus.

13.Rodzi się Kościół – potrzebna jest wspólnota, która ożywiona Duchem Świętym będzie zachowywać depozyt i głosić tym, którzy bezpośrednio z Jezusem się nie spotkali. Chodzi o kontynuację dzieła Jezusa, szczególny akcent w rozdziale 13 – mamy się miłować jak On nas umiłował (oddanie życia). Przypowieść o winnym krzewie – konkretnym owocem ma być wspólnota.

Chrystologia Świętego Jana

-Na podstawie dokonywanych cudów – w tych wydarzeniach centrum stanowi osoba Chrystusa. Ma charakterystyczną nadprzyrodzoną moc, odznacza się nadzwyczajną wiedzą. Inicjatywa cudów należy do Niego, często mocą Słowa. Te dzieła to dzieła samego Ojca, to Ojciec działa przez Niego (5,19). Cuda potwierdzają, że jest Mesjaszem, Synem Bożym. Ukazują chwałę Boga Ojca. Jezus ukazuje się jako postać niezbędna na drodze człowieka ku zbawieniu (Chleb Życia, Woda, Życie i Zmartwychwstanie).

-Na podstawia wypowiedzi własnych – ukazuje się jako Jedyny Syn Ojca, jako Ten, który preegzystował. Ukazuje się jako Bóg (formuła objawieniowa „Ja Jestem”). To samoobjawienie spotyka się z odrzuceniem (chęć ukamienowania), bądź przyjęciem.

-Na podstawie tytułów chrystologicznych – zwłaszcza w prologu i przy powołaniu uczniów.

LOGOS – Słowo Boga traktowane osobowo. (preegzystancja, pochodzenia od Boga, udział w stworzeniu) przeszły na pojęcie Logos. Nowość – Słowo było Bogiem – wskazanie na prawdziwe bóstwo i człowieczeństwo Jezusa.

SYN BOŻY – w ST relacja Bóg – Izrael. Bóg jako karcący i opiekujący Ojciec, synami byli wybrani, prorocy. Syn ma pełnić wolę Ojca, bo od Niego wszystko pochodzi. Jezus został wybrany i posłany, pełni wolę Ojca – inny charakter synostwa; kwestia pochodzenia od Ojca (8,23) – synostwo innej natury – Jezus istniał wcześniej, zanim istniał człowiek. Syn zna Ojca jako jedyny, tylko On jest tak blisko, człowiek może poznać na tyle, ile Syn pozwoli (14,9). Odwieczna miłość i jedność Ojca i Syna. Ewangelia na początku – moment wcielenia (1,18) i w wyznaniu Tomaszowym (20,22) określa Chrystusa jako Boga – natura.

SYN CZŁOWIECZY – spotykamy już w ST, odnosił się do ukazania ludzkiej natury człowieka, który cierpi, przebywa w obecności Boga; obłok – znak teofanii; władza królewska – powierzona Mu panowanie powszechne, wieczne.

Pojawia się ta nazwa w kontekście śmierci Jezusa, kiedy mówi o cierpieniu i eschatologii, w kontekście mów eucharystycznych, sądu ostatecznego – Syn Człowieczy jest sprawiedliwy. Trzy płaszczyzny: ludzka, wywyższenia na krzyżu, uwielbiony Pan, który zasiada w niebie i przyjdzie sądzić

BARANEK BOŻYJ 1,29nawiązanie do Sługi Jahwe

MESJASZ – Christos – pomazaniec, ten, który był namaszczony; w epilogu Jan to podkreśla. Żydzi spodziewali się Mesjasza jako króla, który ustanowi ład, da wyzwolenie. Podczas procesu Jezus mówi – „Jestem królem” – Jego królestwo nie jest z tego świata, ma inny wymiar, odrzuca polityczne zapędy (6,15).

- Jezus prawdziwym Bogiem – Człowiekiem - Ew. silnie ukazuje bóstwo Chrystusa i za razem broni Jego człowieczeństwa. W komentarzach wyeksponowany jest element bóstwa, podkreślony fragment1,14. Przeciw człowieczeństwu mówiono o ciele pozornym: to, że chodził po wodzie, wszedł do uczniów mimo drzwi zamkniętych, przy studni jest motyw pragnienia, ale czy pije?, Rozmnaża chleb, ale czy go spożywa? – posiadał władzę niemożliwą dla człowieka, zachowuje dystans do Żydów (10,34), w relacji do matki ukazuje się jako Pan, a nie syn (w Kanie, pod krzyżem – „Niewiasto”) – to oznacza, że nie jest ludzkim synem. Pozwala Łazarzowi umrzeć, by pokazać boską moc, jakby był człowiekiem nie pozwoliłby mu umrzeć.

7. Wartość historyczna a teologia IV Ewangelii

Zazwyczaj mówi się o trzech rodzajach polemiki: przeciw gnostykom, przeciwko sekcie Joannitów, przeciw Żydom. Jeśli idzie o polemikę przeciw gnostykom, to już św. Ireneusz wspomniał, że Jan polemizował z Ceryntem, gnostykiem i taka opinia utrzymała się aż do XX w. Jan posługuje się rzeczywiście terminami obecnymi w gnozie, wskazu­jąc jednocześnie na J.Ch. jako prawdziwego Pasterza,(1,14; 6,53-54; 19,34). Na podstawie tego co wiemy dzisiaj o doktrynie Cerynta (o różnicy między górnym a dolnym Bogiem, o Duchu opuszczającym Jezusa przed męką) nie można twierdzić, że 4 ew. została napisana w celu przeciwstawienia się jego doktrynie. Jej zainteresowania są szersze. Zdaniem np Sint, o kształcie Ew. J zadecydowała polemika autora ze zwolennikami Jana Chrzciciela. Zwolennicy tej hipotezy potraktowali niektóre teksty Ew. (1,8.15.20-27; 3,26-30; 5,33-36; 10,41) jako echo sporu między zwolennikami J. a zwolennikami Jana Chrzciciela. Uczniowie Jana Chrzciciela stanowiliby grupę współzawodniczącą z uczniami Ch., która przeceniła znaczenie Jana i dlatego trzeba było wyraźnie stwier­dzić, że Jan Chrzciciel nie był prorokiem ani mesjaszem i że we własnym mniemaniu nie był godny "rozwiązać rzemyka u sandała" J. Patrząc na całość Ew.J. trzeba jednak zauważyć, że fragmenty dotyczące Jana Chrzciciela odgrywają w niej drugorzędną rolę. Są wreszcie i tacy autorzy, którzy traktują IV Ew. jako echo polemiki z Żydami, którzy byli przeciwnikami i nieprzyjaciółmi pierwotnego Kościoła. Chrześcijanie, którzy na początku byli członkami wspólnot żydowskich, zostali z nich oficjalnie wyrzuceni, a niektórzy nawet pozbawieni życia. Jan najostrzej ze wszystkich ewangelistów występuje przeciw "Żydom", którzy od początku chcieli zniszczyć Jezusa i Jego dzieło (5,16.18.37-38.45; 7,1.19; 8,22-24.37-59; 10,31-39; 19,7). Zamiast o "naszym", Jezus mówi o "waszym" Prawie, co miało być świadectwem ostatecznego rozdziału między Jezusem a Tradycją żydowską. pod koniec I w. po Chr. podział między synagogą a Kościołem chrześcijańskim był już faktem dokonanym, ale też nie można zapominać o tym, że polemika Jezusa z Żydami jest właściwie polemiką ze światem niewiary. Polemika z Żydami jest raczej symbolem wszelkiego oporu, jaki niewiara stawia orędziu Jezusa.

8. Adresaci i cel napisania J

J 20, 30 byście nadal wierzyli, byście uwierzyli.

Ew. jest skierowana do zagrożonych prześladowaniem, bądź wątpiących. Wspólnota chrześcijańska przeżywa konfrontacja z synagogą (po roku 80) – judaizm staje się rygorystyczny (usuwa się chrześcijan z synagogi).
chrześcijanie zrównani z heretykami. Chodzi o judeo – chrześcijan, którzy ze wspólnoty synagogalnej przechodzili na chrześcijaństwo (9, 12;12, 42;16, 2). Ewangelia jest skierowana do tych, którzy mięli rozterki, że jak chcą wierzyć w Chrystusa to konsekwentnie zostaną wydaleni z synagogi – klimat „Nie lękajcie się!”

2.Być może pojawiły się pierwsze błędy chrystologiczne (doketyzm i agnostycyzm). Dokeci kwestionowali wcielenie – Ew. z tymi polemizuje. J. doświadcza ludzkich cierpień – włócznią przebijają bok; wypływa krew i woda – dowód, że to realne, ludzkie ciało.Gnostycy – o zbawieniu decyduje poznanie, wyższa wiedza. Ew. mówi, że trzeba czynić prawdę – nie tylko poznać (6, 60n.; 3,2).

3.Dzieło polemiczne ze światem – termin świat: 1) – cała ludzkość, dla której przyszedł Chrystus ze zbawieniem – znaczenie pozytywne; 2) – mając szanse świat nie przyjął zbawienia – władcą szatan – znaczenie negatywne – ludzkość, która nie przyjęła Chrystusa; są wrogo nastawieni na Jezusa i uczniów (13 -17)

Ew. broni chrześcijan, że oni nie są wrogiem, nie stanowią zagrożenia, nie są przeciwni ładowi społecznemu – tu chodzi o kwestie moralne. Bunt przeciw cesarstwu nie ma wymiaru politycznego, ale jest moralny.
Wobec Żydów dają świadectwo Synostwa Bożego w Jezusie, wobec świata (obojętnych) – wyznanie Parakleta.
Polemika ze zwolennikami Jana Chrzciciela (1,8), by nie uznawali go za większego od J., bo Jan urodził się wcześniej i ochrzcił Jezusa (1,19n.) – sam Jan uważał się za niższego. Zawiera też elementy dyskusji – to Jezus był pierwszy preegzystował.

Polemika z Żydami – apologia, po wykluczeniu chrześcijan z synagogi. Żydzi są utożsamiani ze światem. Dyskusja z urzędowym judaizmem, ale też dużo opisów świąt judaistycznych – J. przychodzi na święto Paschy, zna tradycję, sam uczestniczy w nurcie religii żydowskiej. Pozytywnie wobec Żydów stosowany jest termin „Izrael” (1, 49). Żydzi to ci wrogo nastawieni, nie przyjmujący Chrystusa. Zachęta dla judeo – chrześcijan, by przyjęli Chrystusa (8, 30; 10, 19n.; 10, 40n.).
Nie można tu mówić o antysemickim charakterze Ewangelii Jana. Owszem ostro i krytycznie wypowiada się o Żydach, którzy nie przyjęli Pana, ale dobrze o Izraelitach.

9. Specyfika stylu Ewangelii Janowej

Styl czwartej Ewangelii.

Częste dialogi (60% materiału). Wszystko rozstrzyga się na płaszczyźnie rozmów, otoczkę stanowi narracja. W odróżnieniu od synoptyków nie jest opowiadaniem, ale dramatem (Słowo odrzucane stopniowo, sąd nad światem). Dialogi służą objaśnieniu nauczania Jezusa. Przekaz najistotniejszych treści jest pewnym zabiegiem literackim – nie dosłownie są to słowa wypowiedziane przez J. Cel – wzbudzić w czytelniku wiarę. Znaki i cuda towarzyszą dialogom. Trudne treści łatwiej wyjaśnia się w dialogu (kwestia powtórnego narodzenia w rozdz. 3). Główne prawdy są ukazywane w postaci dialogów – to ma służyć spotkaniu z Ch. Ostateczny czas powstania – po roku 70, ostateczne redakcja po 85 – już nie ma chrześcijan w synagodze, na pewno przed 150. prolog i rozdział 21 dodany po śmierci Jana.

10.Język i słownictwo Jana

Ew. jest napisana prostym językiem. Napisana prawdopodobnie w języku aramejskim, później przetłumaczone na grecki. Odkrycia w Qumran potwierdziły to – pewne hebraizmy w księgach podobne jak u Jana (Syn Człowieczy, Baranek Boży, Królestwo Niebieskie). Uważa się dziś, że oryginał został napisany po grecku. (Teolog i egzegeta mógł dyktować tekst po grecku, ale obmyślany był po aramejsku, stąd hebraizmy). Ew. J. ma mało konkretnych terminów, dużo abstrakcyjnych (światłość, prawda, życie, miłość) – używane są wieloznacznie. Przez takie zastosowanie wyraża się mnóstwo treści teologicznych. U synopt. jest bogaty język, ale treść jest uboższa. Postrzegany jest semicki charakter pisania – najpierw orzeczenie, później podmiot, rodzajniki przy imionach, częste spójki „i” (καί)

Paralelizm syntetyczny – powtórzenie tej samej treści różnej strony, kilka innych zdań.

11.Idee wiodące Ewangelii J

niektórzy widzą idee wyjścia – podobieństwo epizodów z Wj. i J. (np.: cud w Kanie – Wj 7, 10 a J 2; uzdrowienie paralityka – Wj 15, 27 a J 5; rozmnożenie chleba Wj 16 a J 6). trudno przyjąć jakoby schemat wyjścia towarzyszył redakcji Ew.

-Bouamard twierdzi, że Ew. J. to przejęcie idei stworzenia. 7 okresów z życia Jezusa ukazuje nowe stworzenie. Egzegeta dowodzi podobieństwa w dniach stworzenia z okresami Jezusa: rozdział żywiołów świata z cudami Jezusa, 4 kolejne to ozdabianie świata – Jezus jako Światłość świata, odnowienie człowieka.

-Inni koncentrują się wobec kultu – wątek liturgiczny. Przemija stary kult, jest nowy. Oczyszczenie świątyni. Szabat to nie przepis, ale dzień miłości Boga. Pascha ST staje się okazją do ukazania Jezusa jako Chleba Życia. Śmierć jako Baranka Paschalnego.

-Inni – idea wiodąca to proces , Inni przekładają Ew. w sposób arytmetyczny liczby, symbolika.

-De Four – idea walki ciemności ze światłością. Wokół Jezusa gromadzą się uczniowie, wokół szatana gromadzi się świat. Im jaśniej świaci światło tym większa agresja. Śmierć Chrystusa jest zwycięstwem. Dramat, który zaczyna się prologiem – tu pojawiają się główne postacie: Jan Chrzciciel, uczniowie i centralna postać J. już na początku objawia, kim jest. Akt I – (1 -12) – objawienie się Słowa Bożego światu;Akt II – (13 20) – wywyższenie Syna Człowieczego wobec świata na krzyżu;Akt III – (21 epilog) – uczniowie niosą światło i życie światu. Cel ujęcia dramatu – by czytelnik uwierzył, zobaczył i usłyszał Słowo Chrystusa, bo w ujęciu tej prawdy są świadkowie.

12. Struktura literacka dzieła

wg Charles’a Dodd’a:1.Wstęp (1) 2Księga Znaków: a) gody w Kanie (2, 1 -11); b) uzdrowienie w Kafarnaum (4, 46 -53); c)uzdrowienie chromego nad sadzawką Betesda (5, 2 -9); d) cudowne rozmnożenie chleba (6, 1 - 15); e) chodzenie po morzu (6, 16 -21); f) uzdrowienie chorego od urodzenia nad Siloe (9); g) wskrzeszenie Łazarza (11); 3Księga Męki: a) mowa pożegnalna (13 -17); b)opis Męki (18 –20,2);

Inna propozycja struktury Ewangelii

Wstęp: a) część hymniczna (1, 1 - 18); b) część kerygmatyczno – świadczeniowa (1, 19 -51); c) część historyczno – znakowa (2, 1 - 11) Księga Znaków Jezusa (2, 1 – 12, 50) Księga godziny Jezusa (11, 1 – 20, 29) Chrystologiczne zakończenie (20, 30 -31) i epilog (21, 1 -25)

Zasadnicza część 2, 1 – 20, 29 składa się z 5 sekcji (aktów dramatu Jezusa): a) początki znaków i spotkań (2, 1 – 4, 54); b) dzieła, znaki i mowy (5, 1 – 10, 41); c) znak szczytowy i nadejście godziny Jezusa (11, 1 – 12, 50); d) godzina pożegnalna (13, 1 – 17, 26); e) godzina Jezusa (18, 1 – 20, 29);

13. Struktura teologiczna

Treść teologiczna jest przekazywana w formie dialogów. To angażowało słuchacza, dziś wprowadza czytelnika w dialog z Ch. Jest konkretna struktura:=Pojawia się czas, miejsce – wprowadzenie w dialog – informacje (4, 3 -6)

=Charakterystyka osób, z którymi J. rozmawia, bardziej szczegółowa niż u synopt. =z reguły dialog pojawia się z inicjatywy J., Jego wypowiedzi metaforyczne prowokują do rozmowy, do wyjaśnienia zawiłych treści, pojawia się wykład

=Z rozmowy przejście w monolog; także przy niezrozumieniu J wprowadza pozytywną wypowiedź – to niezrozumienie świadczy, że nie jest prosto przyjąć prawdę, że Ch. jest Synem Bożym – jest możliwość utożsamienia się z tymi rozmówcami – to celowy zabieg autora, by wejść w dialog z Ch. – nie wszystko poznamy umysłem, nie dojdziemy do pełni poznania=Symbolika – charakterystyczna dla Jana– coś wspólnie zestawione – prawda i coś niedostrzegalnego, tajemnica (np. przypowieść o winnym krzewie) =Ironia (forma symboliki) – cel – pobudzić rozmówcę. Czytelnikowi może się wydawać, że już wszystko wie, ironia zbija, przedstawia inny punkt widzenia,.

Struktura teologiczna Ewangelii wg J. de la Potterie

Prolog (1, 1 -18);Publiczne objawienie się światu (1, 19 – 12, 56);Objawienie się uczniom (13, 1 – 20, 31)

Epilog (21) Wobec objawienia są postawy: odrzucenia, bądź przyjęcia – zostania uczniem Jezusa. Objawienie się światu jako: nowa świątynia (2, 13n.), jako jedność działania z Ojcem (5), jako chleb Życia (6), jako Woda Żywa, Źródło, Światłość świata, jako Ja Jestem – stawia siebie na równi z Jahwe, jako jedno z Ojcem (10, 30), jako Syn Boży (10, 36), jako Ten, który żyje w Ojcu (10, 38), jako Życie i Zmartwychwstanie (11, 25), przez uwielbienie na krzyżu (11, 25 – 12, 36).

Uczniom objawia się w rozmowie z nimi, przez opisy Męki (Jan pod krzyżem, Piotr się zapiera). 13 -17 – wyjaśnia uczniom sens śmierci, by ich przygotować na tą godzinę, że pożyteczne jest Jego odejście, by Ojciec posłał Parakleta. 18 –19 – opis Męki, wywyższenie Syna Człowieczego. U synopt. jest ukazanie upodlenie Jezusa, a u Jana to godzina uwielbienia. Krzyż jest miejscem wywyższenia, to nie klęska – tu objawia się miłość Ojca, stąd płynie życie dane światu.

14. Problem autorstwa księgi

W rozumieniu starożytnym był ktoś kto wyraża w dziele własne idee, a pisarzem ten kto spisywał. Autor stał jako autorytet.

świadectwa zewnętrzne:

=Św. Ireneusz utożsamia autora z umiłowanym uczniem Pana, który działał w środowisku efeskim;

=Św. Polikrates wskazuje na powiązanie środowiska Jana w Efezie; Jan – umiłowany uczeń Pana, kapłan i męczennik! Nie ma mowy, że to Jan Apostoł.=Św. Klemens Aleksandryjski – określa Ew. jako duchową, a syn., że skoncentrowali się na życiu ziemskim i działaniu Jezus =Św. Euzebiusz – dowodzi, że w Efezie było 2 Janów – Apostoł i Prezbiter, bo istniały dwa groby =Fragment Murabriego – identyfikuje autora Ew. z autorem 1 Listu///Od IIIw. to Jan Apostoł, choć wzmianka Euzebiusza wprowadza niepokój. Tradycja jest mocno zakorzeniona w Efezie. Być może Jan Prezbiter – uczeń Jana Apostoła był ostatecznym redaktorem Ew. Trudno to rozstrzygnąć.

świadectwa wewnętrzne: (co mówi autor sam o sobie) =J 21,24 – umiłowany uczeń Jezusa – jest obecny na wieczerzy, pod krzyżem, w narracjach o zmartwychwstaniu. -Hipoteza, że to symbol jak większość w Ew., który jest zawsze blisko Mistrza.

-Inni twierdzą, że to Łazarz, nad którym Jezus zapłakał. - Inni, że to Jan Marek, w którego domu gromadzili się chrześcijanie w Jerozolimie. - Inni, że to Jan Prezbiter, którego w tradycji myli się z Janem Apostołem, a który był kontynuatorem myśli Apostoła. W wyniku wojny (70r.) wspólnota janowa przeniosła się do Efezu i tam powstawała redakcja, tam tworzono K-ł na gruncie diaspory żydowskiej. Ze względu na zbieżność imion, z czasem został mylony z Apostołem. -Mało wiarygodne jest twierdzenie, że ów umiłowany uczeń nie był postacią historyczną Ma walor postaci historycznej (Jan Apostoł, syn Zebedeusza) oraz walor postaci symbolicznej (jest obecny pod krzyżem, przy zmartwychwstaniu – każdy z nas ma być taki )

Dzieło to powstawało dosyć długo – wiele źródeł i redakcji

15.Źródła i proces powstawania IV Ewangelii

Brown wyodrębnił 4 epoki: przed ewangeliczna (55 – 80/85r.) redakcji Ew. (lata 90-te) redakcji Listów

po napisaniu Listów 1 – pierwsi chrześcijanie odnaleźli w Ch. obiecanego Mesjasza, którego zapowiadali prorocy ST. Wspólnota pierwszych chrześcijan przyjmowała do siebie pogan (hellenistów), samarytan. Żydzi nie rozumieli, że uznają J. za Mesjasza stąd spory. Uważali, że odchodzi się od monoteizmu, dlatego uczeni żydowscy usunęli pierwszych chrześcijan z synagogi. Wtedy gromadzili się na modlitwach w prywatnych domach. Chrześcijanie nie pozostali dłużni temu wydarzeniu, stąd określenie Żydów jako „dzieci ciemności, diabła”.

2 – wspólnota ta pozostaje w konfrontacji z judaizmem i światem pogańskim. W świetle Jana niechrześcijanie nie mogą być zbawieni, są odłączani od Boga.

3 – czas istniejących we wspólnocie Janowej rozłamów, przez niektórych błędnie interpretowano napisaną właśnie Ew. Szczególnie popełniano błędy chrystologiczne (o wcieleniu), stąd listy, które przestrzegają przed fałszerzami. Ci też byli członkami wspólnoty, niektórzy uczniowie Jana byli takimi fałszywymi, którzy starali się rozbić wspólnotę, stąd tendencja do zacieśnienia wspólnoty wokół Jana Prezbitera, jako tego, który doświadczał obecności Ch. Konieczność wyznawania, że J.jest Mesjaszem. Listy są skierowane do tych, którzy bezpośrednio nie znali J., tylko z opowiadań.

4 – wezwania w Listach okazują się nieskuteczne, pojawiają się pierwsze herezje (doketyzm, gnoza, montanizm)

Wyjaśnianie: Hipoteza źródeł – Ew. połączyło w jedno dzieło wiele różnych spisanych źródeł

Hipoteza redakcji – wielość redakcji, kolejnych wydań przez Jana i uczniów

Jakie źródła

→ źródło znaków J. 7 znaków

Kana Galilejska (2), Uzdrowienie w Kafarnaum (4)

Uzdrowienie nad sadzawką Betesda (5), Cudowne rozmnożenie chleba (6), Chodzenie po morzu (6,16-21), Uzdrowienie niewidomego od urodzenie nad Siloe (9),Wskrzeszenie Łazarza (11)

→ źródło mów

→ osobne źródło dotyczące Męki i Zmartwychwstania Jezusa

Wszystkim tym rozbieżnym redakcjom i źródłom został przypisany jeden duch. Była to teologiczna koncepcja Jana i sam to poustawiał, nie chciał zastąpić synoptyków jako doskonalszą wersję, nie zamierzał uzupełniać treści. To było odrębne, oryginalne dzieło, jego świadectwo o Jezusie. Jest zwarta, nie domaga się znajomości synopsy.

Przypuszczalny przebieg etapów redakcji

Jan Apostoł przekazuje ustnie swoim zwolennikom tradycję o tym co mówił Chrystus, o symbolach, znakach. Grupa uczniów Jana przenosi się do Efezu, uczniowie zaczynają spisywać, teologicznie rozwijane przez Jana Prezbitera i jego towarzyszy

Po śmierci Jana K-ł publikuje Ewangelię Świętego Jana w Efezie (z prologiem i rozdziałem 21)

16. Jan a Synoptycy, podobieństwa i różnice

Różnice:

Ew. J. różni się m.in. wypowiedziami Jezusa, chodzi o koncepcje teologiczne redaktora; u synoptyków są to przypowieści – u Jana koncentruje się symbolika (np. Jezusa do Ojca)

Płaszczyzna geograficzna – u synopt. Jezus w Jerozolimie pojawia się tylko raz – u Jana 3 razy na święcie Paschy; działalność nie koncentruje się na Galilei, większość mów wychodzi w Jerozolimie

Chronologia – u synopt. Jezus spożywa Paschę i zostaje ukrzyżowany 15 Nizan – u Jana jest wigilia, która poprzedza święto i Jezus umiera 14 Nizan

Oczyszczenie świątyni – u synopt. na końcu działalności – u Jana na początku

Różnice teologiczne – u synopt. Jezus Mesjasz to punkt kulminacyjny – u Jana od początku uczniowie o tym wiedzą (1,41)

Podobieństwa:

opisy tych samych wydarzeń

uzdrowienie syna urzędnika królewskiego (J 4,46 por. Mk 8,5), cudowne nakarmienie ludzi (J6,1 por. Mk6), chodzenie po morzu (J6,16n por. Mk6, 45n)

sformułowania Jezusa J2,19 por. Mk14,58n

J3,35 por. Mt11,25 J12,25 por. Mk8,35

Wypowiedzi nie dotyczą dłuższych zdań, ale krótkich zdań!!!

Wnioski:

Jan czerpie z tradycji spisanej o działalności Jezusa z podobnych źródeł co synoptycy Różnice płaszczyzny geograficznej – chronologicznej tłumaczą się procesem redakcji Są powtórzenia materiału jakby Jan się powtarzał (co jest możliwe), albo to zabieg redakcyjny (6,35-50)

Zakończenie przemówienia i zachęta (14,31) – po tym następują 2 rozdziały nieścisłe Nieścisłości w samej Ew. 4,41 – Jezus jest w Galilei, a w 5,1 jest już w Jerozolimie; 6,1- nad J. Tyberiackim

Być może 5 z 6 rozdziałem zostały zamienione przez redaktora, choć temat rozdz. to późniejszy okres.

17. Problem wspólnoty Janowej

Tez.15 do4

O Istnieje też hipoteza szkoły Janowej, nie tylko wspólnota, ale i szkoła, kształtowała inne wspólnoty

O Pisma Janowe ukazuje wspólnotę uczniów – cech szkoły

O Prowadzi dialog z Żydami, po konflikcie sami podejmują się studiów nad ST (podstawa proroctw mesjańskich)

O Wspólnota jest przekonana, że tylko ona dobrze interpretuje naukę Jezusa, dlatego tylko ona może dobrze nauczać świat (przewartościowana rola umiłowanego ucznia)

O Studium tradycji pod przewodnictwem umiłowanego ucznia

O Podobieństwa teologiczne Ew. i Listów jako kontynuacja

18. Corpus Joanneum w tradycji Kościoła

Corpus Joanneum początkowo przyjmowany w różnych kręgach chrze­ścijańskich bez wyraźnego odnoszenia do konkretnego autora. Identyfikacja autora pism Janowych z Janem Apostołem występuje wyraźnie dopiero u św. Ireneusza oraz u Polikraesa z Efezu.

Ireneusz w swoim dziele Adversus hacreses określa autora czwartej Ewan­gelii mianem ucznia J., a Ch. nazywa Nauczycielem Jana. Jana identyfikuje on z umiłowanym uczniem. Autorowi IV Ew. przypisuje symbol lwa na oznaczenie siły wyrazu w jego tekście. Ze świadectw Ireneusza odnoszących się do Jana wynika, że uwydatnia on:

-Jedność autora czwartej Ewangelii, listów Janowych i Apokalipsy

-Jako środowisko powstania pism Janowych wskazuje Efez w Azji, uhono­rowany przez obecność Jana zmarłego na początku II w.

-Wskazuje on również na atmosferę kontrowersji w środowisku Janowym

Polikrates zaświadcza:

- Jan, który spoczywał na piersi Pana, który jako kapłan nosił złoty diadem, i męczennik, i nauczyciel, spoczywa on w Efezie;

- Tekst ten wskazuje na tradycję Janową w Efezie. Ale zagadkowa jest infor­macja o arcykapłańskiej godności Jana oraz o jego śmierci męczeńskiej. Dzia­łalność Jana Apostoła umieszczają w Efezie także Acta Joannis, zredagowane w latach 150—180, ale mówią o jego naturalnej śmierci. Przypisują mu one doketyczne nauczanie o ciele Chrystusa i Jego męce, co stoi w sprzeczności z antydoketycznymi wypowiedziami czwartej Ew i l J.

Św. Klemens Aleksandryjski – określa Ew. jako duchową, a synoptyków, że skoncentrowali się na życiu ziemskim i działaniu Jezusa

Euzebiusz z Cezarei w swojej Historii Kościelnej dowodzi, że:

- w Efezie byli Jan Apostoł i Jan Prezbiter. Powołuje się przy tym na istnienie w Efe­zie dwóch grobów, jak to utrzymuje Dionizy Aleksandryjski. Przytaczając opinią Ireneusza na temat Papiasza z Hierapolis jako słuchacza Jana Apostoła i towarzysza Polikarpa

- dowodzi, że Papiasz nie był słuchaczem Jana Apostoła, lecz jego imiennika, Jana Prezbitera. W tym celu podaje wy­pisy z dzieła Papiasza pt. „Objaśnienia słów Pańskich", w których zauważa, że ten autor odróżnia Jana Apostoła od Jana Prezbitera. Na zakończenie Euzebiusz pisze o Papiaszu: „Papiasz opiera się na świa­dectwach wyjętych z Pierwszego Listu Jana i Pierwszego Listu Piotra.

Jako starożytne świadectwo na temat utożsamienia autora IV Ew. z Janem Apostołem przytacza się także Fragment Muratoriego (z ok. 200 r.). Tekst z Fragmentu Muratoriego identyfikuje autora l J z autorem IV ew, ale niekoniecznie identyfikuje Jana Ew. z Janem Aposto­łem.