Stary Testament

Literatura: „ Wstęp do S.T.”- Pallotinum

„ Katolicki Komentarz Biblijny”

„ Pięcioksiąg”- ks. S. Wypycha

„ Pięcioksiąg dzisiaj”- ks. J. Lemański

Księga Rodzaju

Pochodzenie i powstanie Pięcioksięgu.

Pięcioksiąg- jeden z utworów podzielony na 5 tematów: Rdz. Wj. Kpł. Lb. Pt. inaczej Pentateuch ( zestaw 5 pudełek). W tradycji żydowskiej nazywa się Torą ( prawem). W znacznej części są tam przepisy prawne. Te księgi zostały ułożone jak „ podręcznik z najnowszych czasów”. Kluczowe są tu wskazówki życia. Opowiadania mają charakter pouczający ( walor przykładowo prawny) np. opowieść o Józefie lub o Abrahamie. Pięcioksiąg opowiada o początku Izraela. Ma wydźwięk podobny do konstytucji- fundamentu prawnego. Fundamentem Izraela jest jego pochodzenie, ustalenie sytuacji człowieka, narodu wybranego. Nie tylko ciekawość historyczna, ale i aktualna, (czego Bóg chce teraz od Izraela). Jako całość, to pouczenie dla Izraela. To pierwotne dzieło było dłuższe. + Joz, Sdz.- Heksateuch ( sześcioksiąg). Jest pewna ciągłość między Pwt. A następnymi w tym samym duchu.

„ Rodz.- Genesis” Rodzaj - ród pochodzenie; Geneza- pochodzenie „ Księga Początków

„ Wj.- Exodus” Przodkiem były nazwy hebrajskie ale kiepsko odnosiły się do początku

tekstu. Exodus- wyjście

„ Kpł.- Leviticus” Nazwa pochodzi od lewito. Dużo przepisów odnośnie kultu

„ Lb.- Arithoi” Dużo danych statystycznych

„ Pwt.- Deutronomion” Nowe ujęcie często tych samych praw.

Skąd wziął się Pięcioksiąg?

Na początku myślano, że powstał na początku V wieku a jego autorem był Mojżesz. Jednak ślady wskazują inaczej gdyż był czytany już w III wieku i wtedy został przetłumaczony na język grecki. Grecy zaczęli się rozwijać i podbili Persję, żydzi byli wtedy w krajach sąsiadujących i zaczęli przechodzić na stronę grecką przez to zaczęto tłumaczenia pism na język grecki. Pierwsza wzmianka o prawie pojawia się w 2 księdze Królewskiej reformy Jozjasza w tedy to znaleziono świątyni zwój prawa. Prawo tożsame lub bliskie do Pwt.

Pięcioksiąg - około V wieku, jeżeli przyjmiemy, że wiadomości na temat prawa w Ezd. dotyczą Pięcioksięgu. Oni przybyli z wygnania. Wróciwszy do Jerozolimy zaprowadzili nowy ład zgodny z tradycją. Prawo obowiązujące to prawdopodobnie Pięcioksiąg wprowadzał np. zwalczanie małżeństw z poganami- Ezdrasz.- był uprawniony przez króla perskiego do reformy prowincji Judy. Około 400 roku ogłoszono Pięcioksiąg jako prawo obowiązujące. Ezdrasz przybył z Babilonii, więc Pięcioksiąg najprawdopodobniej też. Powstal on przed 400rokiem wśród żydów żyjących w Mezopotamii. Wprowadzenie prawa jest początkiem Kanonu. Nie było jeszcze zbioru Ksiąg Świętych. Potem pojawiły się kodeksy prawne (cząstkowe). Pięcioksiąg, był traktowany jak dzisiejszy kanon. Od zamknięcia Pięcioksięgu zaczęła się religia księgi ( religia Izraela). Pismo święte zaczyna się po uformowaniu Pięcioksięgu. Centrum jednak pozostaje prawo.

Zawartość, literackie formy, przesłanie teologiczne Pięcioksięgu:

Punktem wyjścia była obserwacja z XVII wieku francuskiego lekarza który zauważył, że niektóre fragmenty Pięcioksięgu używają systematycznie imienia Bożego Jahwe, Jahwe niektóre Bóg Elohim. W XIX wieku na podstawie słownictwa można zauważyć 4 sposoby pisania. Ta teoria wiąże się z Niemcem Juliuszem Wellhansenem.

1. źródło Jahwistyczne

2. źródło Elohistyczne

3. źródło Kapłańskie

4. źródło deuteronomiczne

Uważał, że były to zasadnicze źródła pisane, które zostały połączone. Ta teoria musiała być trochę zmodyfikowana - czy te źródła pisane są osobne? Można tak tłumaczyć przynależnością ich do pewnych tradycji. Teksty mają charakter mieszany, np. z dwóch źródeł.

1. opis z dwóch źródeł

2. źródeł oparciu o cztery tradycje autor pisze na nowo.

3. Teksty, które nie mają cech żadnych z tych tradycji

Wzajemne relacje tradycji

Wellhausen:

J E D P

V wiek

Inne schematy:

- Na początku był jeden dokument, później drugi, później trzeci i czwarty

- dziś

(J) X Juda

(JE) (E) VIII Jzrael

(JED) (D) VII Jerozolima

(JEDP) (P) VI niewola

(J)- pod względem językowym należy tu opis świata, co odpowiada VI wiekowi

(D)- wzmianka w Krl. o reformie w oparciu o odnalezienie prawa (622). Księga prawa było coś podobnego do Pwt. Znalezienie tego prawa to pewnego rodzaju fikcja według

Wellhausena

(P)- opis zwyczajów kapłańskich np. zasady w świątyni, po niewoli, ale pamiętano jak było przed niewolą.

Do tradycji (J) dołączona elementy (E). Uzupełniono ją o (E), ale (J) była osią, nie odwrotnie. Następnie dołączono do nich (D) i mamy (JED). D- zawiera przede wszystkim prawo. Dołączono później tradycję kapłańską (P). Po połączeniu i redakcji powstało (JEDP).

- Jednak istnieje wątpliwość połączenia (D) i (P) czy nie powinny być na odwrót. Różne elementy Pięcioksięgu pozostają jednak ze sobą w konflikcie.

- konkurencyjne możliwości:

neguje o odmianie tych tradycji

tworzenie Pięcioksięgu przypomina kulę śniegową, istniały zalążki i dorzucano do nich resztę księgi.

Osią Pięcioksięgu dla Żyda nie musiało być opowiadanie o stworzeniu wiata, lecz kodeks prawa zawarty w trzech księgach Wj. Pwt. Kpł.

Treści teologiczne:

Pięcioksiąg nie jest jednolity teologicznie, połowa to różne tradycje teologiczne i myślowe. Te tradycje tradycje narracyjne zwracają uwagę na działalność Boga (charakter historyczno zbawczy) zaś w Wj. Kpł. i Pwt. Mamy charakter prawny. W tych trzech kodeksach mamy trzy spojrzenia na Boga:

- kodeks Wj.- przymierze z Bogiem

- kodeks Pwt.- przestrzeganie prawa jako prawa w całej jego rozległości.

- kodeks Kpł.- czystość i świętość kapłańska

Widać, że autorzy natchnieni mieli świadomość, że natchnienie nie ma charakteru jednolitego wykładu.

Skąd się wzięły te tradycje?

(JE)- zbiory opowiadań o przodkach

(D)- zbiory ustaleń prawnych

(P)- zbiory ustaleń prawnych, liturgicznych

Tradycje te w pewnym czasie ustabilizowały się w postaci pisemnej. W Pięcioksięgu podział na perykopy jest dziełem tłumaczy, bo są jakieś przełamania w tekście starsze niż sam Pięcioksiąg. Każda z perykop ma pewne odrębności.

Klasyfikacja perykop w oparciu o gatunki literackie

• Gatunek całościowy rysuje się na tle gatunków częściowych. Elementy częściowe: pięcioksiąg napisany jest prozą; utworów poetyckich jest mało np. pieśni. Gatunki prozatorskie w Rodz. to opowiadanie jednak nie są to główne teksty.

• Teksty prawne- przepisy. Przepisy prawne są formowane na dwa sposoby:

- formowanie normy, zakaz lub nakaz

- opisuje się przypadek

Prawa są albo kazuistyczne lub apodyktyczne.

- apodyktyczne- (narzuca swą wolę). Prawo a formie nakazu lub zakazu. Może też być bardziej szczegółowe opatrzone sankcją. Istnieje kara w przypadku naruszenia tego prawa. Jeśli niema sankcji jest raczej przepis moralny niż prawo.

- kazuistyczne- omówienie przypadku. Jak został rozwiązany dany problem.

Ujęcie prawe otrzymuje tu również kwestię moralną i liturgiczną. Język prawny jest szeroko obecny. Teksty prawne tworzą kodeksy, zbiory prawne.

• Mowy- w starożytności nie było zwyczaju notowania tego, co ktoś mówi. Mowy są systematycznymi, teologicznymi, ideologicznymi wykładami, które później uznaje się w całości.

• Opowiadania- autorzy natchnieni posługiwali się różnymi rodzajami opowiadań:

- moralizujące np. o Józefie, który zostaje nagrodzony, bo nie zgodził się grzeszyć

- symboliczne np. Rdz.- stworzenie świata

- tradycje rodzinne- dotyczą autentycznych ludzi są zebrane jako opowieści o przodkach tzw. Saga

- etiologia- splot przyczyn, które powodują choroby. Wiedza o przyczynach. Czyli opowiadania, które wskazują źródło, przyczynę danego stanu rzeczy.

- wspomnienia narodowe- jest opisem i wyjaśnieniem zdarzeń oprócz tego jest jeszcze legendarne czyli nakłada się tu opracowanie literacki i powstaje tak zwany midrasz.

- mit- odpowiedzenie obrazowo na jakieś pytania. Świat jako arena walki sił natury. Mit o świecie dzisiejszym mówi o początku. Ludzie wyobrażają sobie jak teraz ten świat wygląda.

- mitologia- na płaszczyźnie formy inspirowała ks. Rodzaju. W biblii przyjęto jakieś obrazy z mitologii. Księga Rodzaju nie jest mitem, ale opowiadaniem odnoszącym się do mitu, ma jednak inną tezę.

Opis stworzenia świata i człowieka

Pierwszy opis stworzenia- sześć dni stwarzania, siódmy dzień to dzień odpoczynku Boga. Układ całości ma charakter poetycki.

1. światłość, ciemność- ich rozdzielenie

2. wody górne od dolnych ( oceany i niebo, deszcz) pośrednio oddzielenie powietrza

3. oddzielenie lądu od wody i stworzenie roślin na lądzie

Pierwsze trzy dni opisują elementy postrzegane jako statyczne ( nieruchome). Kolejne trzy dni to odpowiadające im elementy ruchome.

4. stworzenie ciał niebieskich ( słońce, gwiazdy i te inne bajery)

5. ptaki, które poruszają się

6. zwierzęta, człowiek

7. Bóg odpoczywa ( Bóg jako wzór dla ludzi, wezwanie do naśladowania Go)

Dzień odpoczynku nazywany jest świętym ( stąd też szabat). To nie opis przyrodniczy, lecz wyliczenie rzeczy na świecie z geometrycznym uporządkowaniem. Harmonia w opisie jest ukazana za pomocą liczby 7. Pierwsze i ostatnie słowa opisu są podobne. To powtórzenie jest zamienne. Trzeba było zasygnalizować, że coś się kończy ( powtórzenie w tym wypadku rodzajem tytułu) na początku i końcu.

Stworzył ( heb. Bara)- nie utworzył, uporządkował, zrobił, lecz STWORZYŁ ( niebo i ziemię = wszystko).

Bezład, pustaka- obrazy pierwotnego świata. Dalsze dni stwarzania mają charakter porządkowania chaosu. Budowa dni jest uporządkowana każdy dzień zaczyna się od „ Bóg rzekł”. Nie stwarza wysiłkiem fizycznym, lecz słowem. W 3 i 6 dniu pada polecenie „ niech ziemia zrodzi”. Bóg stwarza tu pośrednio. Potem nadaje nazwę rzeczom. Nazwa ( heb. Szem)- zdefiniowanie. Osoba wyższa umysłowo daje nazwę niższej.

1- Biblia o stworzeniu człowieka

„ uczyńmy”- liczba mnoga niektórzy uważają, że to pozostałość po wielobóstwie. Ale chodzi tu o zamysł Boga. Stworzył człowieka na swój obraz. Na obraz Boży stworzy. Pierwotnie obraz i podobieństwo to palaleizm. Hebrajskie: wizerunek obraz celem, podobieństwo rzecz podobna jakby rzeźba. Człowiek nie jest Boski, lecz podobny, naśladuje go: rozumność, duchowość, godność życie wieczne.

„ niech panuje nad…” tak jak Bóg panuje nad światem tak ma i człowiek. Godność człowieka pojawia się jako ostatni i jest jak by ukoronowaniem całego dzieła Bożego. Całą ludzkość utrzymuje świat, jest powierzona ludziom przez Boga, przez co mają większą wartość. Człowiek został stworzony przez Boga i jest do niego podobny.

2- Relacja do świata

3- Płodność ( różnica płci i płodność należą do natury człowieka). Rozróżnienie płci a nie konkretnych osobników.

Płodność nie chodzi o kult płodności, ale ludzkość ma jako całość zaludnić świat. Człowiek znajduje się niejako w 3 relacjach: do Boga jest stworzeniem

Do świata jest nadrzędny nad nim, ale otrzymał go od Boga. Jest istotą męską i żeńską ( bliskość płodność i panowanie nad światem.

Drugi opis tworzenia świata

Autor łączy obie tradycje (P) i (J), dał obraz bardziej złożony i trzeba odczytywać je całościowo nie wyrywać z kontekstu.

Adam i Ewa i ich grzech.

Stworzenie człowieka sprowadza się do jednego zdania: „ Bóg ukształtował człowieka z prochu ziemi i tchnął w jego nozdrza tchnienie życia. Człowiek jest prochem, który jest sproszkowaną ziemią. Proch jest przybliżeniem pojęcia materia, czyli człowiek jest osobą materialną. Ukształtował ulepił. Człowiek sprzeciwiający się Bogu. Czy człowiek może spierać się ze stwórcą, jak garnek z garncarzem. Człowiek stoi o wiele niżej od Boga, który tchną w niego tchnienie życia. Przez ten „ powiew” człowiek stał się istotą żywą i „ mówiącą” ( życie i myślenie są to czynniki rozumne. Niby ukształtowany, człowiek został pośrednio, bo jest materią. Stworzenie człowieka odnosi się do ludzkości).

Określenie natury człowieka: materia ożywiona tchnieniem. Tak człowiek został umieszczony w ogrodzie. Ogród dla i wokół człowieka również rośliny są dla niego. Centralnym drzewem jest drzewo życia pierwiastek, który człowiek podtrzymywał i został mu dany. To dar Boga dla człowieka niejako z zewnątrz ( owoce z tego drzewa podtrzymywały go przy życiu). Ogród, jest obrazem szczęśliwego życia. Obfitość wody cztery rzeki wypływały z ogrodu ( liczba kosmiczna). Eden jako raj i matka wszystkich wód skąd wypływały cztery rzeki: Nil, wody Arabii, Mezopotamii, z Tygrysem i Eufratem ( w biblii ich się nie tłumaczy)

Człowiek spotyka inne stworzenia, ale nie są one dla niego wystarczającym towarzystwem. Nie są one dla niego równe. Zna ich naturę, bo nadaje im imiona. Panuje nad nimi

Człowiek podobny do Boga: tchnienie życia. Człowiekowi służą tez inne stworzenia: drzewa dają mu owoce, zwierzęta mu służą.

Gdy człowiekowi usuną, wyjął z boku żebro i stworzył kobietę to nie była ona stworzeniem wtórnym. ”Kość z moich kości” -tożsamość natury, „ciało z mego ciała” - są tego samego rodzaju. „Żebro” - kość najbliższa sercu. Serce w Biblii symbolizuje umysł.

W dawnym j. Mezopotamii, j. Sumerów, słowo życie i żebro są bardzo podobne. Symbolizowałoby to stworzenie kobiety z życia mężczyzny, lub funkcja kobiety w przekazywaniu życia.

Jak Adam oznacza człowieka tak Ewa (hebr. Hawwa -imiesłów zwrotny od formy sprawczej żyć, żywić). Pl. Życie (1. Kobieta - życie, żywa - gr. Zoe).

Kobita to ta, która przekazuje nowe życie. „Dlatego porzuca mężczyzna … i łączy się z żoną… są jednym ciałem.” I pierwsza para ludzka była pojmowana jako małżeństwo. „Dlatego nazywa się mężatką (iszsza), bo jest wzięta z męża (isz). Słowo mężczyzna i kobieta pochodzą od jednego rdzenia tematu, tylko końcówki się zmieniają. „…i staja się jednym ciałem” - chodzi o życie płciowe, żyją jako małżeństwo.

Czym jest i skąd wziął się grzech???

Pierwszy opis - na końcu jest człowiek. Drugi opis - rzeczy świata pojawiają się wokół człowieka.

Grzech pierwszych ludzi:

Jabłko - pochodzi stąd, ze tłumacz wykorzystał z łac. malum - zło. Śmiało można powiedzieć, że zerwanie owocu - jabłka - symbolu, z drzewa poznania dobra i zła oznacz nieposłuszeństwo względem Boga.

Zerwanie owocu - czytelny obraz przywłaszczenia sobie, czego co nie należy do nas.

Drzewo życia - zasada, fundament a zarazem roślina mocno zakorzeniona, trwała.

Poznać (hebr.jada) poznanie w sensie czynnym, czyli zdobywanie wiedzy, odbiór wrażeń. Człowiek chciał zapanować nad dobrem i złem, to poznanie było na zasadzie dominacji. Człowiek sam nie może decydować. Izajasz - biada tym, którzy nazywają zło dobrem, a dobro złem. Bóg jako źródło dobra, dlatego człowiek ma go naśladować. Natura grzechu jest sprzeciwianie się Bogu. Korzeniem grzechu jest samowola moralna. Każdy człowiek chce po swojemu definiować dobro i zło, co odziedziczył po pierwszych rodzicach. Zarówno my jak i pierwsi rodzice jesteśmy tacy sami, zamiast służyć chcemy panować.

Jak doszło do grzechu i co z tego wynikło???

- wąż - symbolizuje działanie szatana, pojmujemy go jako głupiego gada. Natomiast starożytności wąż kojarzył się z modrością i życie (zrzuca skórę i się odnawia). Początkiem zła w człowieku jest podpowiedź szatana.

Szatan (diabeł) - przeciwnik ludzi oskarżyciel. W księdze Hioba diabeł występuje jako anioł, który znienawidził człowieka i namawia go do złego, dlatego kara dla niego było usunięcie z nieba.

Kobieta daje się namówić. Wąż jej się pyta: ”czy to prawda, że Bóg zakazał wam jeść owoców ze wszystkich drzew” - jest to wyuzdanie zakazu, Bóg jest przedstawiony jako tyran. Nie można nawet dotykać, patrzeć - tj. wyolbrzymienie. Przestroga: nie należy wyolbrzymia zakazów, wydaje się, że Bóg zadumo zakazał wiecho, co Go słuchać.

Drugi czynnik: ”ludzie dzięki grzechowi zyskają, jak Bóg będziecie znali dobro i zło - tj. zawłaszczenie dobra i zła. Będziecie jak Bóg - tj. półprawda, cechą Boga jest określenie, co jest dobre, człowiek próbuje zająć miejsce Boga.

Rola kobiety i mężczyzny w tym grzechu: długi opis namawiania kobiety i krótki kuszenia mężczyzny przez kobietę. W warunkach starożytnych jest to mało prawdopodobne, bo mężczyzna nie musiał słuchać kobiety. Mężczyzna i kobieta pojawiają się w różnej kolejności, która jest umowna, ma ona charakter literacki.

Skutki grzechu:

- otworzyły im się oczy, człowiek zna swój wstyd, nędzę i to chowa nawet przed Bogiem. Człowiek im bardziej grzeszy tym bardziej się chowa. Czyste serce symbolizuje uporządkowany umysł. „Gdzie jesteś - Bóg szuka grzesznika”.

Podczas przesłuchania mężczyzna zrzuca winę na kobietę, a ta na węża. Przekleństwo na węża pewna degradacja. Wąż czołga się po ziemi i jest prześladowany przez ludzi: kontrast: głowa (najwyższy punkt ciała) - pięta ( najniższy punkt ciała).

Potomstwo niewiasty - ludzkość, Jezus, który pokona zło - jest to protoewangelia. Tł. łac. mówi, że „ona zmiażdży ci głowę” - Maryja?

Mężczyzna - trud pracy na roli (w pocie czoła) - trud zdobywania środków do życia

„ z prochu…” - skutkiem grzechu jest śmierć, proch=materialność

Bóg wypędza człowieka z Edenu, aby uprawiał ziemie, z której jest wzięty. Wypędzenie graniczyło z kara śmierci. Jeżeli człowiek odrzucił boga jako źródło Prawdy, to odcina się od źródła życia. Kara - następstwo winy.

Kain - obawia się czy go zabija na wygnaniu, choć innych ludzi niema. Model opowiadania istniał: motyw realizacji braci. Bóg przychylny Ablowi. Kain reaguje zazdrością i zabija brata, ( bo tamten ma Boże błogosławieństwo). Krewnego nie można było zabić, więc wypędzano.

Najpierw był grzech duchowy, myślą, a później czynem. Człowiek znający Boga jest lepszy od nieznających go. Kain - starszy. Bóg wielokrotnie wybiera młodszych braci.

Lista potomków Kaina, Seta. Ci potomkowie to dwie twarze jednej ludzkości. Potomkowie Kaina - miasto, pasterstwo, sztuka, muzyka, kowalstwo. Etiologia (przyczyna); opowiadanie o przyczynach i skutkach pewnych czynów.

Genealogia - spis przodków, dokument. To charakter symboliczny. Oznacza pewne powiązanie. Genealogia to powiązanie pomiędzy prehistorią, a historią. Chodzi o ciągłość pomiędzy nimi. Liczby są symboliczne.

Synowie Boży i córki ludzkie - motywy mityczne:

- „skrócenie” - życia ludzkiego do 120 lat nawiązanie do mitu Mezopotamskiego

- motyw herosów - boskiego pochodzenia

Przez połączenie tych mitów okazało się, że pokazane jest wielożeństwo.

Synowie Boga; mogły to być osoby półboskie. Historia dzieje się w świecie ludzkim, na ziemi. Termin ten symbolizował aniołów otaczających Boga. Władcy -bóg nazywa króla swoim synem. Synami Boga są izraelici. Mogli być oni sprawiedliwymi ludźmi żyjącymi blisko boga. Skrytykowane jest wielożeństwo władców.

OPIS POTOPU

Opis w tradycji jachwistycznej i kapłańskiej. Są jakby wymieszane. Czekanie na potop 7 dni, znów 7 dni, 40 dni potopu 7 opadają i 7…łącznie około roku. Zalał całą ziemie:, czyli nie kule ziemską, bo tego nie znano, ale kraj.

Autor znał mity mezopotamskie ( podobne opisy: poemat o herosie Gilgameszu, i poemat Atrahasis. To, co jest istotne dla interpretacji teologicznej potopu to autor zmienił. Do istniejących mitów autor dołożył swoją myśl. W opowiadaniu biblijnym jest jeden Bóg, jak w stworzeniu. W mitologii mogła to być zachcianka bóstw, bogom zagrażali ludzie, a tu przyczyną jest brak moralności ludzi. Jeden Bóg stawia przykazania ludziom i je egzekwuje. Ze smutkiem wymierza sprawiedliwą karę, pośrednio oznacza to zachętę do poprawy postępowania. Ludzie pochodzą w tej interpretacji od Noego ( zdeprawowani potomkowie Kaina). Noe reprezentuje ludzkość bardziej niż Kain. Rezultat potopu daje większą wagę zakorzenienia w Bogu i w posłuszeństwu Noe.

WIERZA BABEL

- bardziej pasuje do początków. Grzech sprowadza śmierć, a jeśli ktoś nie grzeszy to się ratuje. W człowieku jest czynnik grzesznej ludzkości - potop i człowiek z niego uratowany; rozdwojenie w człowieku. Zło człowieka dotyka całego świata, chaos. Z analogi do innych rozdziałów wynika, że Bóg wybawia człowieka. Potop wyraża reakcje Boga na zło.

Ofiara złożona Bogu przez Noego: błogosławieństwo i zakaz przelewania krwi, przymierze z Noe, epizod z pijaństwem. Noe jako symbol wszystkich ludzi. Po potopie:

- budowa ołtarza i ofiara - akt kultu ( religia jest naturalną właściwością człowieka)

- Bóg udziela błogosławieństwa - dotyczy płodności i zaludniania ziemi, jest bliższe sytuacji dzisiejszej tj., że nie będzie już potopu. Ludzie nie słusznie obawiają się katastrofy. W raju człowiek żywił się zwierzętami, zwierzętami one roślinami.

Bóg daje zakaz jedzenia mięsa z krwią. Krew była pojmowana jako czynnik życia, dar Boga. To nie tylko przepis rytualny, ale i zakaz zabójstwa. Wyraża to przykazanie Boże: „ nie zabijaj”. Zapowiada też karę za naruszenie tego prawa. Odpłatą za zabójstwo jest śmierć ( wymierzona przez ludzi). Ta zasada wyklucz a zemstę z nadwyżką. W tym miejscu nie jest wymierzone inne przestępstw. To, co w przymierzy z Noe dotyczy wszystkich, nawet niewierzących. Sprawiedliwe jest karanie zabójców śmiercią.

Przymierze z ludźmi. Ludzie mają się wstrzymać o zabójstw, a On ich nie wyniszczy. Uniwersalizm polega na tym, że to przymierze obowiązuje wszystkich ludzi. Ludzie mają się opiekować światem. Znakiem tego przymierza będzie „ łuk na obłokach, „czyli tęcza”.

Noe- rolnik. Z winoroślą wiąże się pokusa pijaństwa. Jego syn Cham rozpowiedział o jego kompromitacji. Może to być aluzja do zachowań homoseksualnych, lub jakiegoś romansu. Autor pokazuje przykład dobrej lub złej relacji wobec bliskich. Noe przeklina tego samego syna na niewolnictwo. Potępienie rozciąga się też na jego potomstwo, Kanaan. Bo izraelici po przybyciu do Kanaanu zobaczyli ohydne życie mieszkańców np. grzech Sodomy. Naród kannejski został przedstawiony jako potomkowie Chama.

Rodz. 10- wyliczenie narodów świata Biblijnego. Plemię było wyobrażane jako jedna osoba.

Sem- ludy semickie

Cham- ludy Afryki

Jafet- grecy, indoeuropejskie

Ten podział odpowiada podziałowi językowemu. Wyliczenie narodów zamyka prehistorię biblijną. Pełni funkcję rozwinięcia dziejów Noego. Ludzkość pięknie się rozwija
( liczba narodów= 70). Żadnego narodu nie wyróżniono i nie potępiono. Pominięto wyjątkowość Izraela. Autor biblijny wykonuje jakiś dokument, aby pokazać ludzkość jako jedną rodzinę ( bracia, synowie i jeden ojciec)

Punkt wyjścia rodziny- plemię z jednego przodka, izraelici są krewnymi. Cała ludzkość jest spokrewniona. Jest to wizja uniwersalistyczna. Opis potomków Noego kontrastuje z wieżą Babel. Babel oznacza ściśle biorąc nie wieżę, lecz miasto, w którym budowano wieżę. Wieża ta była piramidą w stylu schodkowym nazywaną Zikkurat z świątynią Boga Marduka na szczycie. Inną nazwą Babilonu jest Szinear. Budowanie takiej wieży oznaczało popadnięcie w bałwochwalstwo i uniezależnienie się od jednego i prawdziwego Boga. Bałwochwalstwo, porzucenie miasta podróżowanie i rozproszenie ludzi pokazuje, czym staje się świat bez Boga. Babel po polsku oznacza „ zmieszał”.

Rodowód Abrahama- początkowa część wyjścia genealogii przypomina poprzednią, kojarzy się bardziej z pradziejami. Koniec przedstawia dokładniej krewnych Abrahama, przybierając postać opowieści rodzinnej. Pojawiają się imiona żony i szczegóły z życiorysu. Początek należy bardziej jak by do prehistorii, koniec do dziejów Abrahama. Jest on łącznikiem między obiema epokami i ukazuje Abrahama jako przodka Adama i Noego.

Dzieje Izraela

Izrael jako naród: Błędem jest, że naród to pojęcie nowożytne, w starożytności to też już był naród. Stary Testament mówi, że Izraelici się czuli narodem. Początkiem narodu jest osiedlenie się w Kankanie. Przed osiedleniem była mowa o przodkach Izraela.

Synowie, patriarchowie Izraela.

Abraham- XV- XIV ( kwestia pobytu w Egipcie).

Wiek XIII- Wyjście i wejście do Kanaanu Joz

Wiek XII- XI- czasy sędziów Sm

X- czasy królewskie Salomon Krl

Wygnanie do Babilonii- 538

Wiek V powrót 520- 515 ( odbudowa) Piecioksiąg

Persowie ( Ezd, Ne)

Grecy ( III- I) Mch

Rzymianie

Czasy Abrahama i patriarchów:

Patriarchów tym okresie nie ma tam jakiejś większej wiedzy politycznej. Są jakieś incydenty, spory. Opowiadania o Abrahamie, Izaaku, czy Jakubie są jak by wspomnieniami rodzinnymi.

Na ile to jest historyczne?

W mezopotami mamy archiwum. Okazuje się, że kwestie prawno rodzinne są podobne, np. mowa o synu niewolnicy. Cała konstrukcja dziejów patriarchów jest konstrukcją genealogiczną. Dwanaście plemion ukształtowało się w czasach Królewskich. Te plemiona uznały się za krewnych wywodzących się od Noego. Naród Izraelski miał rodzinną świadomość, chciał nią być. Genealogia objawia pokrewieństwo sąsiadujących narodów.

Teksty o Abrahamie:

Pozbawienie imienia było jak by nowym narodzeniem. Dla tego dostaje jeszcze polecenia opuszczenia ziemi i udania się w drogę. Jest to jak by wykorzenienie pozbawienie wszystkiego i zaufanie Bogu. Abrahama znamy z wiary a nie z historycznego aspektu.

Obraz Boga:

Słowo „ El”- ogólno semickie na określenie Boga. Jest jednym z bogów, ale najwyższym i odległym, to Bóg bogów, „ deus otiosus”- odpoczywający. Ten Bóg jest odwrotnie traktowany przez patriarchów- najbliższy. Np. określenie krewny Jakuba.

Kult patriarchów, ( zwrócony do jednego Boga).

Byli oni za monolatrią, czyli kult jednego Boga. Oddają cześć tylko swojemu Bogowi, czyli monoteizm praktyczny. Boga czczono oddając mu ofiary gdzie się chciano jednak takie miejsce po złożeniu ofiary stawało się wyjątkowym.

Betel- dom Boga, miejscowość druga po „Jerozolimie”.

Drabina- sen Jakuba źle przetłumaczono, powinno być wieża mezopotamska, która miała dosięgnąć miejsca przebywania Boga.

J 17, J 18- przymierze Boga z Abrahamem, którego symbolem było obrzezanie. Bóg się przedstawił Abrahamowi i zażądał 2 rzeczy. Pierwsza to czczenie Go a druga to życie w czystości moralnej. Następnie Bóg prosi, aby Abraham złożył w ofierze swego syna, przez te żądanie chce sprawdzić posłuszeństwo Abrahama Bogu.

Historia Jakuba:

Jakub podstępem otrzymuje błogosławieństwo od ojca i zaraz po nim ucieka przed bratem Ezawem. Chcąc się ożenić z młodszą córką Labana musi odpracować siedem lat jednak Laban podstępnie daje mu starszą córkę nie tą, o której myślał Jakub. Więc pracuje dalej, aby zdobyć młodszą córkę. Po osiągnięciu celu wraca wraz z żonami i dziećmi i godzi się z bratem. Pod koniec następuje zmiana imienia Jakub na imię Izrael. To od imion jego synów pochodzą nazwy dwunastu pokoleń Izraela.

Historia Józefa:

Utwór późniejszy rozwinięty w opowiadanie dydaktyczne. Jest opowieść o umiłowanym synu Jakuba, który pochodził z jego upragnionej żony. Został on sprzedany przez braci do Egiptu, gdy dorósł został zarządcą Egiptu. Po zapanowaniu głodu w świecie jego bracia przychodzą do niego prosząc o pomoc, on umieszcza cały Izrael w Egipcie.

Jakub został pochowany w grobie rodzinnym, była to pieczara Makpela w Chebronie.

KSIĘGA WYJŚCIA

Wyjście z Egiptu I połowa XIII w p n e.

Mamy dwie daty datę wyjścia z Egiptu i wejścia do Kanaanu. Na pustyni przebywali przez 40 lat. Data patriarchów jest pochodną względem tych obliczeń.

Izraelici mieszkają w ziemi Goszen ( miedzy Egiptem, a pustynią). Po śmierci Józefa nastał nowy faraon, który nie znał jego zasług i dlatego prześladował izraelitów. Nastąpiła też zmiana dynastii:

I rządy Hyksusa (1650-1550) - kiedy tę dynastie obalono, to izraelici pozostali jako obywatele II kategorii. Przebywali oni w Egipcie przez 400 lat.

Jest 300 lat „luki” Mojżesz miał być prawnukiem Lewiego, który osiedlił się w Egipcie.

Zmiana dynastii przed wiekiem XIII

II Faraonowie nowej dynastii nosili imię Ramzes, tak też nazywało się miasto, które budowano. Mógł to być faraon Ramzes II , który w bardzo młodym wieku objął rządy (ok.<1300<1240). Miał on początkowo władze nad kanaanem. W 1284 miała miejsce bitwa pod Każesz, którą to Egipcjanie przegrali.

- wyspa Santorem - wybuch wulkanu, stąd mogły nastąpić ciemności. Zniszczenie prawie wszystkiego na krecie.

- okoliczności wyjścia:

Są trzy źródła:

- pozabiblijne - istnieje napis Merenptah (1226) ten faraon najechał na Kanaan i postawił pomnik na znak zwycięstwa. Są na nim nazwy podbitych państw

- archeologiczne - badając osadnictwo zauważono, że pod koniec XIII wieku nastąpił interesującą zmiana. Dostęp do wody, w górach w kilku miejscach są tylko źródła. W XIII wieku pojawia się nowy styl osadnictwa. Ludność rolniczo-pasterska, do konserwacji cystern, oraz do dezynfekcji zaczęto używać wapna. Kopane one były w ziemi i obmurowane kamieniami.

- biblijne - daty panowania królów: 1000 Dawid obejmuje władzę w Jerozolimie, okres sędziów około 100 lat - 12 pokoleń. Zaokrąglona liczba 12 nie bardzo wiedziano wtedy, co to jest pokolenie. Pokolenie można liczyć na dwadzieścia kilka lat, czyli okres sędziów przypada na 200 - 300 lat.

=/- 2-3 przed rządami Dawida miało miejsce osiedlenie się w kankanie.

2 ćwiartka XIII w wyjście z Egiptu

3 ćwiartka XIII w wejście do Kanaanu.

Opis wyjścia:

Niema mowy o morzu czerwonym, lecz o morzu sitowia (wybrzeże, laguna). Na skinienie Mojżesza rozsunęły się wody. Później jest wyjaśnione, że Bóg zesłał wiatr wschodni. Wiatr spycha wody z miejsca płytkiego. Mamy sporo miejscowości na półwyspie Synajskim. Ciągłość opisuje jest dziełem autora. Duża część jest niezidentyfikowana. Góra Synaj- miejsce nie do znalezienia, Są cztery teorie, co do jej lokalizacji:, bo góra Jahwe ma wiele nazw.

Choreb- inna lokalizacja w ramach masywu no i seir. Znalezienie źródła wody tłumaczono umiejętnościami Mojżesza, jako pasterza. Słowo „tysiąc” znaczy rodzina, lub oddział wojska. Wodzem był Mojżesz. Może to być motyw do władcy Mezopotamii ileś lat przednim. Prześladowanie Izraelitów jest bardzo podobne. Jedną z wersji jest ta, że Mojżesz mógł mieć hebrajskie imię. Egipskie „Mores” - sługa - jest częste. Ramzes - Rameses - sługa boga Re.

Dzieje Mojżesza.

Wychowany po Egipsku, zabicie Egipcjanina, ucieczka na pustynie. Madianici - kiedyś napadali osiedla Izraelitów. Tam spotkał Boga. Ta relacja tłumaczy różne tradycje, a opis jest trochę przetworzony. Wj 3 - wzmianka, że umarł faraon. Mojżesz pasał owce swego teścia Jetro, i doszedł do góry Choreb wtedy ukazał mu się anioł pański i przemówił do jego sam Pan, zastępujące imię Boga Jahwe. Jahwe czasach późniejszych niechętnie mówiono o osobistych spotkaniach z Bogiem.

Krzak gorzał, a nie zgorzał. Podejdę, aby się przyjrzeć, wtedy Pan zawołał; Nie zbliżaj się….

Mojżeszu, Mojżeszu - podwójne uroczyste wezwanie, kapłani do świątyni wchodzili boso. Mojżesz zasłonił twarz, bo bał się spojrzeć na Bóg był tam osobiście.

Imię - wiemy, kim ten ktoś jest, Jestem, który Jestem - słowo spokrewnione, bo Jahwe pochodzi od imiesłowu będący. Określenie najwyższego Boga, Bóg, który jest. Istota Boga jest istnienie. Jest on obecny. Jestem z wami na miejscu.

Wyjście - plagi, widać tu opracowanie literackie, ubarwiony sposób pisania. Zmiana wody w krew - Egipt był nawodniony, w czasie podniesienia poziomu wody zbierał się muł i zabarwiał wodę. Muchy, komary - są lat, kiedy tego było dużo. Faraona to nieprzekonało, gdyż mógł, to interpretować jako naturalne zjawisko. Izraelici pracowali przy budowie (nadzór Egipcjan). Upiększone literackie relacje - midrasz ( głównie w tradycji żydowskiej, tyle, co objaśnienie).

Śmierć pierworodnych - skoro izraelici sprowadzili te zarazy, to trzeba się ich pozbyć. Kult Boga - mały podstęp, aby pożyczyć od sąsiadów złote i srebrne przedmioty, celem była ucieczka. Obrazą było to, że ktoś pochodził od niewolników. Wypędzono ich, gdy wybuchła zaraza, czyli byli jako zarażeni, oraz za rzekomą kradzież. Te cenne przedmioty, to symbol dobrych elementów pogaństwa.

Izraelici przed wyjściem obchodzą paschę ( spożycie baranka, lub koziołka pieczonego na ogniu, chleb niekwaszony). Rytuał paschy odpowiada późniejszym elementom świętowania. Uzasadnienie świąt: Pewna warstwa naturalna - święta rolnicze np.: zbiorów, pszenicy, jęczmienia ma to powiązanie z elementami historyczno zbawczymi. Podobnie pascha - wyjście z Egiptu + rytuał pasterski. Opowiadanie łączy się z obrzędem ( wyjście i pascha).

Pustynia - Bóg jest widoczny i obecny wśród Izraelitów, np.: słup obłoku. Boga nie przedstawiano w jakiejś widzialnej postaci na wzór człowieka.

Pieśń Mojżesza i pieśń Miriam ( rozbudowane) - archaiczne wydarzenia śpiewane przez kobiety.

Droga do Synaju i zawarcie przymierza. Kult złotego cielca - na ile to historyczne, a na ile modelowe. Gdy Bóg nie patrzy na nich to oni się od niego odwracają. W państwie północnym były ośrodki kultu np.: Betel, Dan, bo izraelici chcieli Boga w formie widzialnej. Byli jako symbol Boga - wyobrażenie wielkiej siły. Zwierzęta przedstawiono jako Bogów. W przymierzu ważną role odgrywają warunki - dekalog, władca zawiera przymierze z kimś mniejszym. Ustanawia i porządkuje relacje pomiędzy Bogiem, a ludźmi w różnych postaciach było ono odnawiane. Przymierze określało życie narodu izraelskiego, dzięki temu Izrael został zdefiniowany. Opis przymierza podany jest w sposób przetworzony.

DEKALOG

Ustalanie sensu zamierzonego - metoda egzegezy. Dzieli się na pierwotny i w kontekście pięcioksięgu.

Metoda teologii biblijnej - zagadnienie przykazań w kontekście całego pisma świętego.

Metoda aktualizacji tekstu biblijnego:

- odczytywano indywidualnie i społecznie. Kwestia zasięgu przykazań, każde przykazanie posiada rozszerzenie np.: nie zabijaj - wszystkie czyny przemocy, tzw. Aktualizacja sensu przykazań

10 przekazań metodą egzegetyczną:

- przymierze wiązało się z nadaniem przykazań, jest to zapis układu między człowiekiem Bogiem. Cała relacje do Boga przyporządkowana jest przykazaniom. Zasadniczo bogowie wymagali właściwej postawy wobec kultu. A dekalog rozbudowany jest o część etyczną, relację między sobą. Dziesięć przykazań jest ułożone na styl starożytny, czyli przymierze silniejszego z słabszym. Dyktowane przez Boga ludziom według ówczesnych zasad.

Dekalog tłumaczy się jako dziesięć wypowiedzi ( stwierdzeń) lub dokładniej słów. Gdy jako pierwsze zaliczymy „ Jam jest…” to wtedy należy połączyć dwa ostatnie w jedno. W niektórych książkach kolejność przykazań jest różna. Część przykazań jest bez komentarza zaś część jest dodatkowo opisana. W pierwotnej wersji nie istniały dopiski. Lecz krótkie stwierdzenia. Bóg przedstawia się ludziom tak jak robią to oni między sobą. Tablice przechowywane były tak jak by znajdował się tam sam Bóg.

Właściwe przykazania

1. „ nie będziesz miał cudzych ( obcych) Bogów przede mną ( obok mnie). Bóg jest Bogiem zazdrosnym. Innych bogów czcić nie należy. Jest to przykazanie, co do kultu. Nie mówi, że innych bogów nie ma. Jednak zaznacza, aby czcić jednego Boga. Jahwe widzieli jako Bóga narodowego a obok czcili innego a tak nie można. Przykazanie zakazuje wielobóstwa.

- zakaz wykonywania obrazów. Nie będziesz oddawał mi pokłonów zasadniczo Jahwe czczono bez wizerunków. Obrazy- były aktem kultu pogańskiego, takie było przeznaczenie obrazów. Zazdrość wiąże się z zazdrości małżeńskiej. Bóg jest zazdrosny o Izrael tak jak mężczyzna o kobietę.

- karanie błogosławieństwo. Błogosławieństwo przezwycięża karanie nie godziwych. Monoteizm Izraelski to była kropla w morzu. To przekazanie jako pierwsze jest najważniejsze. Było w tamtych czasach naruszane, bo czczono wielu bogów i służono im. Izraelici mieli pociąg do wielobóstwa.

2- „nie będziesz brał imienia Pana Boga na darmo”

„ nie będziesz wzywał imienia Pana w błahych sprawach”

„ nie będziesz posługiwał się imieniem Jahwe w złym celu”

imię Jahwe oznaczało istotę osoby. Lekceważenie imienia oznaczało lekceważenie tej . osoby. Nadużyciami imienia Boga są np. zaklinanie się lub inne występki. Są jednak w biblii wskazania, kiedy można używać jego imienia. Grzechy przeciwko drugiemu przekazaniu: fałszywe proroctwa, zaklinanie, złorzeczenie. Żydzi rozumieli jako zakaz wymieniania imienia Jahwe zastępowali je jako np. Adonai. Przykazanie dotyczy jednak czci Boga każde określenie Boga jest jego imieniem. Trzeba, więc mówić o sprawach Bożych z szacunkiem i prawdziwie. Głosząc nie prawdę znieważa istotę osobę Boga zniekształca Go. Pozytywem jest mówienie prawdy.

3- przykazanie świętowania szabatu „ dzień święty święcić”. szabat- zapowiedziany w 7 dzień stwarzania. W tym przykazaniu mowa jest nie o szabacie tylko o uświęceniu siódmego dnia. Szabat oznacza odpoczynek. Ten dzień powinien być szanowany i poświęcony Bogu. Istotą jest odpoczynek. Nakaz świętowania dnia nie identyfikuje go z sobotą z czasem nazwa odpoczynek stała się nazwą dnia.

4- „ czcij Ojca swego i Matkę swoją abyś długo żył na ziemi danej przez Boga”. Przestrzeganiu tego towarzyszyły błogosławieństwa np. dobrze będzie ci się powodziło. Czcić- najpierw posłuszeństwo, szacunek, na co dzień, opieka rodziców. Wchodzi też w grę karcenie dzieci ( karu mają służyć dobru dzieci; sama forma kary może być zmienna; dziecko musi widzieć, że za złe czyny się kara.) Zasada czci rodziców osadzona społecznie jako zasada powszechnie obecna to fundament przyszłych relacji między ludźmi. Dobre wychowanie sprawia, że nie naruszymy przykazań, była zasada, że nieposłusznych synów należy kamienować.

5- „ nie zabijaj” dosłownie nie będziesz zabijał. Nie zabijał byś- kwestia gramatyczna oznacza zakaz. W oryginale oznacza zbrodnię zabójstwa a nie zabijanie życia. Chodzi o zabijanie człowieka z jakichś niskich pobudek jako czyn niemoralny nie dotyczy wojny. Karą za zabójstwo w starożytności była śmierć. Liczne teksty potępienie zabójstwa jak zbrodnia Kaina kojarzą się z karą śmierci. W księgach historycznych nie ma prawie dokumentów udawadniających, aby ta kara była stosowana. Rozwinięcie w Nowym Testamencie zostało poszerzone to przykazanie o różne formy agresji.

6- „ nie cudzołóż”. W Starym Testamencie oznaczało zdradę małżeńską ze strony żony jak i współżycie z mężatką. W wypadku cudzołóstwa karą była kara śmierci jednak nie wiadomo czy była stosowana. Pokrzywdzony mąż mógł pobić cudzołożnika lub obarczyć go grzywną. Rozwody zostały poszerzone dopiero z praktyki Żydowskiej. Więc nie cudzołóż oznacza ochronę wartości małżeńskich.

7- „ nie kradnij” oznacza ochronę i prawo do własności.

8- „ nie mów fałszywego świadectwa” rozumiane jest jako: nie będziesz opowiadało o bliźnim kłamstwa jako świadek przykład w sądzie. Później rozwinięto to również na kłamstwa poza sądem.

9 i 10- „ nie pożądać”

Wj.- nie będziesz pożądał domu, żony…bliźniego, ani żadnej jego rzeczy. Nie będziesz chciwie pragnął.

Pwt.- tu przekazanie to występuje jako dwa różne.

Jednak w Wj. jest wersja pierwotniejszą.

Pożądać- można traktować bliskoznacznie do rabowania. To nie tylko grzech myśli, ale zamiar na drodze do realizacji. Można też przez to zrozumieć spiskowanie, knucie. „Nie pożądaj żony bliźniego swego” oznacza zakaz próby zabrania komuś żony. Spowodowania, aby się rozwiodła i związała z innym mężczyzną. Grecy uważali pożądanie jako zakłócenie życia moralnego. Ideałem dla nich był spokój ducha. Pożądanie zakłóca wewnętrzny ład i nie pozwala osiągnąć szczęścia.

Dziesięć przekazań dla wierzącego jest drogą wskazującą szczyt góry. Jest drogowskazem po ziemskiej drodze.

Przykazania w kontekście Izraelskim.

1. „ nie będziesz miał Bogów cudzych przede mną”

- Małe dziś niebezpieczeństwo politeizmu. Np. znaki zodiaku jest to kult ciał niebieskich. Czasami są nieświadomi tego wpływu.

- Bardziej ku rzeczom tego świat, np. przekonanie do samowoli. Kult człowieka w formie społecznej.

- Kult rzeczy materialnych, np. pieniądze, odniesienie siew życie seksualne. Chrystus jako zmartwychwstały, a zapomina się o ukrzyżowanym

2. „ nie będziesz brał imienia Boga na daremne”

Chodzi tutaj o powoływanie się na Boga w niecnych czynach. Zaś o samym Bogu mówi się mało

3. „ dzień święty…”

Odpoczynek jest dla człowieka. Podporządkowanie do miłości bliźniego masowa praca handlu narusza to przekazanie.

4. cześć rodziców

Więzy między dzieckiem a rodzicami są nienajgorsze. Ale jakie wiezy ma z nimi prawo państwowe.

5. „ nie zabijaj”

gorzej jest z zabijaniem dzieci nie narodzonych

6. „ nie cudzołóż”

Życie społeczne wpływa na prawo o zawieraniu związków małżeńskich. Uważa się, że małżeństwo powinno być udane. W kościele katolickim są zawierane nierozerwalne związki małżeńskie zaś państwo mówi, że wszystkie związki można rozwiązać.

7. „ nie kradnij”

Do tej pory była kradzież władz państwa ( metoda socjalistyczna). Istnieje również kradzież w sensie nie płacenia czynszu.

8. „ nie mów fałszywego świadectwa”

Fałszywe zeznawanie w sądzie łączy się z kłamstwem politycznym.

9. „ nie pożądaj”

Uważa się że pragnienie jest czymś naturalnym. To niebezpieczne ponieważ wiąże się z kapitalizmem, który zachęca między innymi do bogacenia się.

Inne prawa w pięcioksięgu:

- o różnych obrzędach

samo przestrzeganie prawa też jest obowiązkiem moralnym, ale nie może stać a przeszkodzie prawu Bożemu.

Trzy zbiory przepisów:

- Wj.- Kodeks przymierza - o przymierzu na Synaju

- Kpł.- Kodeks świętości- zbiór praw, które pokazują jak być nieskalanym.

- Pwt-. Kodeks deuteronomistyczny

Teksty prawne mają dwa typy sformułowań:

- apodyktyczne-normy(zakazy nakazy)

- kazuistyczne- analiza przypadków

Kpł. 19 „ będziecie święci bo ja jestem święty” etyka biblijna opiera się na naśladowaniu Boga, a nie na przestrzeganiu przepisów. Bóg daje przykazanie miłości, bo jest miłością „ będziecie doskonali jak Ojciec wasz niebieski jest doskonały”. Etyka biblijna nie jest kodeksem, lecz zawiera szczegóły

Przepisy szczegółowe Pwt. 24, 1- Prawo rozwodowe. List rozwodowy jest dany, jeśli mężczyzna znalazł coś odrażającego. To jest hebrajskie erwah- coś odrażającego np. narządy płciowe jako coś odrażającego ( odraza fizyczna ) dlatego nie dochodzi do współżycia. Mężczyźni porzucali żony, również przed tym prawem, ale bez dokumentów. Mojżesz nakazuje dawać te dokumenty, ale to nie on ustanowił rozwód. Stary Testament nie popularyzował rozwodu. W księdze Malachiasza jest zakaz rozwodów. W księdze Tobiasza małżeństwo to więź jak brata z siostrą, którego nie da się rozwiązać. Problem poronienia jest źle tłumaczony za poronienie kiedyś była kara śmierci jak za zabójstwo.

Kwestia króla

Ostatecznie władza zawdzięcza władzę Bogu. Władza nie może mieć charakteru zabytkowego nie afiszować się swoim bogactwem. Król jest strażnikiem a nie właściciele prawa. Nie ma norm jak wybierać króla, byle by rządzący przestrzegali prawa.

10

---