TEMAT 6: Pieniądz i system bankowy.

1. Pieniądz - jego funkcje i rodzaje

2. Systemy pieniężne

3. Rola banków komercyjnych

4. Kreacja pieniądza przez banki

5. Miary pieniądza

6. Baza monetarna - mnożnik kreacji pieniądza

7. Popyt na pieniądz

Ad. 1.

Pieniądz - każdy, powszechnie akceptowany środek zapłaty i regulowania zobowiązań.

Funkcje pieniądza:

1. Miernik wartości, czyli jednostka rozrachunkowa. Pieniądz służy do wyrażania wartości wszystkich towarów, umożliwiające określenie cen nominalnych. Tę funkcję pełni pieniądz symbolicznie.

2. Środek wymiany (cyrkulacji) - pieniądz pośrednicz w aktach kupna i sprzedaży. W sensie historycznym ta funkcja bardzo przyspieszyła rozwój rynku. Rozdzielenie w czasie i miejscu aktu kupna i sprzedaży.

3. Środek płatniczy - miernik odroczonych płatności. Oznacza to, że pieniądz służy do regulowania zobowiązań powstałych w przeszłości, np. z tytułu zaciągniętego kredytu, podatki, opłaty za gaz, wodę itp. Funkcja ta przyczyniła się do rozwoju podstawowych instrumentów systemu kredytowo - pożyczkowego, jak np. kredyt, czek, weksel.

Czek - polecenie bankowi wypłacenia określonej sumy okazicielowi czeku lub osobie wskazanej na tym czeku.

Weksel - dokument kredytowy zobowiązujący wystawcę weksla (dłużnika) do zapłacenia wierzycielowi ustalonej sumy w określonym czasie i miejscu.

4. Środek tezauryzacji, czyli gromadzenia skarbu - pieniądz może przechowywać wartość w czasie. Pieniądz jest traktowany jako jeden ze składników majątku obok innych form majątku, jakimi mogą być: np.

• aktywa pieniężne („niby pieniądz”), czyli depozyty na rachunkach terminowych w bankach.

• Inne aktywa finansowe, np. akcje, obligacje

• Aktywa rzeczowe - biżuteria, dzieła sztuki

Część bogactwa może być utrzymywana w formie najbardziej płynnej, jest to pieniądz w dosłownym znaczeniu i zaliczamy do niego gotówkę oraz środki na rachunkach bankowych uruchamiane na żądanie.

Płynność oznacza łatwość i szybkość dostępu i (możliwość) użycia pieniądza w formie umożliwiającej realizację funkcji środka wymiany lub środka płatniczego.

Główną zaletą przechowywania pieniądza jest taka, że możemy go natychmiast użyć.

Wadą przechowywania pieniądza jest to, że:

• Nie przynosi on dochodu

• Jego stała wartość nominalna, co przy inflacji może się wiązać ze spadkiem sił nabywczej

Wśród funkcji pieniądza wymienia się także funkcję pieniądza światowego. Pieniądzem światowym taje się ten pieniądz, który wyżej wymienione funkcje pełni w skali światowej. Historycznie pierwszym pieniądzem światowym było złoto, potem zostało wyparte przez dolar amerykański, na mniejszą skalę funt angielski, marka niemiecka, jen japoński. Od kilku lat pieniądzem światowym jest też euro.

SDR - jednostka umowna skonstruowana przez międzynarodowy fundusz walutowy w końcu lat 60 - tych.

Rodzaje pieniądza:

1. Pieniądza towarowy - towary powszechnego użytku, takie jak skóry zwierząt, sól, bursztyn, herbata. Były nietrwałe, podzielne, można je było przemieszczać.

2. Metale - najpierw nieszlachetne (miedź, żelazo, brąz, a później szlachetne (srebro, złoto). Na początku był to pieniądz ważony, później liczony (w postaci kulek), a dopiero później spłaszczony. Stopniowo ograniczano liczbę kruszców pozostających w obiegu aż do XIX w., kiedy pozostał tylko pieniądz złoty.

3. Banknoty - pojawiły się jako kwity depozytowe - weksle bankiera lub złotnika, który stwierdził przyjęcie określonej ilości kruszcu. Z czasem bankierzy zaczęli emitować coraz więcej banknotów które nie miały pokrycia i stopniowo wymienialność na kruszce uległa zmniejszeniu.

4. Pieniądz papierowy symboliczny - bilety banku centralnego - symbole wartości i prawne środki płatnicze obowiązujące w danym kraju, na straży wartości którego stoi bank centralny.

5. Pieniądz bezgotówkowy (skryptualny, bankowy, żyrowy) - ma postać wkładów bankowych uruchamianych na żądanie za pomocą czeków, poleceń przelewu lub kart płatniczych. Możemy płacić bez gotówki, ale musimy mieć rachunek bankowy.

6. Pieniądz elektroniczny - wartość pieniężna stanowiąca elektroniczny odpowiednik znaków pieniężnych. Karta płatnicza nie jest pieniądzem elektronicznym!!! Abu płacić elektroniczną portmonetką nie musimy mieć rachunku w banku.

Ad. 2

System pieniężny jest to zbiór instytucjonalnych uregulowań dotyczących obiegu pieniądza, w którym określone zostają, m.in. rodzaje pieniadza, nazwa, stosunek wymiany na złoto lub jego brak, a także zasady emisji.

Historycznie występowały m.in. następujące systemy pieniężne:

1. ze względu na liczbę metali pełniących funkcje pieniądza:

• system wielometalowy (polimetaliczny)

• system dwumetalowy (bimetaliczny)

• system oparty na 1 metalu (monometaliczny)

2. ze względu na wymienialność banknotów na złote monety:

• system pełnej wymienialności (s. waluty złotej; granica: I wojna światowa - koniec pełnego pokrycia pieniadza)

• system sztabowo - złoty (s. waluty pozłacanej)

• system dewizowo - złoty

• system wielodewizowy

System sztabowo - złoty - wymieniano pieniądze tylko na duże sztaby złota

system dewizowo - złoty - od lat 20. XX w. - polega na tym, że waluta krajowa była wymieniana na inną walutę, której wymienialność na złoto została jeszcze podstrzyman (najdłużej był to dolar amerykański).

System wielodewizowy - obowiązuje od 1973 roku - w tym systemie brak powiązania walut krajowych ze złotem - system walut papierowych, a w użyciu są różne rodzaje pieniądza krajowego i międzynarodowego. Współcześnie żadna waluta nie jest wymieniana na złoto - pieniądz w 100 % symboliczny.

Pieniądz ze względu na wartość materiału, z którego jest zrobiony:

- Pieniądz pełnowartościowy - taki, którego wartość nominalna pokrywa sięz wartością materiału pieniężnego.

- Pieniądz niepełnowartościowy - wartość nominalna jest wyższa od wartości materiału.

- Pieniądz nadwartościowy - nominał jest wyższy od wartości materiału, z którego pieniadz został wykonany (np. bilon o b. niskich nominałach).

Jeżeli w obiegu występują 2 rodzaje pieniądza, których oficjalna relacja wymienna różni sięod relacji ukształtowanej przez rynek działa prawo Kopernika - Greshama i pieniądz gorszy wypiera z obiegu pieniądz lepszy. Pieniądz gorszy krąży w obiegu, obsługuje transakcje, p. lepszy jest tezauryzowany.

Ad. 3

Banki komercyjne zajmują się przyjmowaniem wkładów i udzielaniem kredytów. Są jednostkami nastawionymi na maks. Zyski. Aby przyciągnąć depozyty, proponują atrakcyjne oprocentowanie i towarzyszące im warunki prowadzenia rachunków.

Wkład bankowy jest zobowiązaniem banku i klienta, które złożył depozyt.

Zdeponowane środki banki mogą uruchamiać w postaci udzielanych kredytów za odpowiednim oprocentowaniem.

Marża odsetkowa - różnica w wysokości oprocentowania kredytów i wkładów, stanowi ona dochód banku. Banki komercyjne nazywane są instytucjami pośrednictwa finansowego, gdyż ułatwiają kontakty pieniędzy kredytodawcom i kredytobiorcom. Dzieje się to pod nadzorem państwa - obowiązek rezerw.

Banki komercyjne powstały w naturalny sposób w celu usprawnienia działalności rynku (od XVI w.). Pierwsze banki często bankrutowały, bo ludzie woleli mieć pieniądz kruszcowy niż banknoty (panika finansowa, np. w czasie wojny).

Ad. 4

Kreacja ≠ emisja

Banki komercyjne zawsze muszą utrzymywać rezerwy na mocy decyzji banku centralnego oraz na podstawie własnych kalkulacji (tzw. przezornościowych). Klienci deponują pieniądze w banku, jeżeli są to rachunki uruchamiane na żądanie, to mają w ciężar tych rachunków wystawiać czeki. Stworzone wkłady bank uruchamia w postaci kredytów przy zachowaniu bezpiecznych rezerw. Cykl się powtarza. Dzięki temu banki komercyjne kreują pieniądz kredytowy, gdyż możemy posługiwać się większą ilością pieniądza niż wynosi jego nominalna wartość.

Max ilość pieniądza możliwa do wykreowania przez banki komercyjne przy danej stopie rezerw:

Współczynnik kreacji depozytów - (tzn. mnożnik depozytu k_dp jest równy odwrotności stopy rezerw obowiązkowych R_o )

K_dp =1/ R_o

Całkowita suma możliwych do wykreowania kredytów może być opisana wzorami:

S_k = N_dr * K_dp

Czyli: S_k = N_dr *1/ R_o

gdzie:

S_k - suma możliwych do wykreowania kredytów

N_dr - pierwsza nadwyżka depozytów w banku 1.

Zatem w całym systemie bankowym potencjalnie może znaleźć się suma depozytów na kwotę:

D₁ = 1/ R

gdzie:

D₁ - depozyty pierwotne

ĆWICZENIA

W pewnej gospodarce w stanie równowagi na rynku dóbr konsumpcja autonomiczna A=200, inwestycje I=200, KSK=0,6.

1. Jaki jest poziom produkcji w stanie równowagi?

2. O ile zmieni się produkcja zapewniająca równowagę, jeśli inwestycje zmniejszą się o 52?

1). S= - A + (1-KSK)Y Y' = AD (warunek równowagi w skali makro)

200= - 200 + 0,4 * Y Y' = A + KSK * Y' + I

Y = 1000 Y' = 1000

2). ∆Y = K * ∆I = 1/ 1 - 0,6 * (-52) = - 130

Y'' = 1000 - 130 = 870

Ad.5) Miary zasobów pieniądza

Podaż pieniądza określamy jako wartość zasobów pieniądza znajdujących się w obiegu w roli środka wymiany. Funkcjonują jednak szersze definicje pieniądza różniące się pomiędzy sobą w poszczególnych krajach, ale tworzone zgodnie z podobnymi zasadami.

Miara MO to najwęższa miara zasobów pieniądza zwana też bazą monetarną albo pieniądzem wielkiej mocy.

Obejmuje:

- gotówkę w obiegu

- rezerwy gotówkowe banków komercyjnych oraz banku centralnego

Miara M1 obejmuje:

- gotówkę w obiegu

- wkłady na rachunkach bankowych uruchamianych na żądanie

Odpowiada ściśle rozumianej podaży pieniądza. Kryterium zaliczenia do M1 jest wysoka płynność.

Miara M2 - agregat obejmujący:

- M1

- wkłady terminowe do określonej wysokości (wkłady detaliczne) - wynikają z konieczności gromadzenia środków na przyszłe planowane wydatki.

Miara M3 obejmuje:

- M2

- wkłady terminowe powyżej przyjętej wysokości

Im wyższa miara zasobów pieniądza tym niższy jest jej stopień płynności.

Ad.6) Baza monetarna i mnożnik kreacji pieniądza

Podaż pieniądza jest ściśle powiązana z bazą monetarną

M= Mk * MO Mk = M / MO

gdzie:

M - podaż pieniądza

MO - baza monetarna

Mk - mnożnik kreacji pieniądza

Mnożnik kreacji pieniądza obrazuje wielkość zmiany podaży pieniądza wywołanej zmianą bazy monetarnej o jednostkę.

Bazę monetarną możemy wyrazić jako sumę gotówki: w obiegu(banknoty i bilon)G? i gotówki zgromadzonej w systemie bankowym( w bankach komercyjnych i w banku centralnym w postaci rezerw) R:

R_o = G + R

Jednocześnie możemy zapisać, że podaż pieniądza jest równa sumie gotówki w obiegu (G_L ) i depozytów bankowych (D)

M = G_L + D

Następnie możemy powiązań rezerwy i gotówkę w obiegu z wielkością depozytów

Zatem:

Mk = (G_L + D) : ( G_L + R)/D

Otrzymamy: mk = ( G_L /D +1) : ( G_L /D + R/D)

GL/D - to relacja gotówki w obiegu pozabankowym do całkowitej sumy depozytów, im niższa - tym większy będzie mnożnik

R/D - relacja rezerw gotówkowych banków do depozytów, im niższa - tym wyższy będzie mnożnik

Mk - będzie zawsze większy od 1

Relacja G_L /D będzie zależała np. od sposobu wypłat wynagrodzeń, od upowszechnienia się rozliczeń bezgotówkowych.

Relacja R/D będzie zależała od stopy rezerwy obowiązkowej

7. Popyt na pieniądz

Popyt na pieniądz jest to ilość pieniądza (jednoimiennych jednostek pieniężnych) na jaką zgłaszają zapotrzebowanie przedmioty gospodarcze.

Czyli ile pieniądza potrzebują do dyspozycji.

Równanie wymiany Fishera:

M * V = P * Q

gdzie:

M - ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym

V - szybkość obiegu pieniądza (tj. ile razy jednostka pieniężna została użyta do zawierania transakcji w jednostce czasu)

P - przeciętny poziom cen dóbr (wraz z usługami i innymi transakcjami, np. finansowymi)

Q - ilość transakcji (odpowiadająca ilości wszystkich dóbr)

Zatem:

M = P * Q / V

Założenie - neutralność pieniądza

Neutralność pieniądza - podaż pieniądza nie ma wpływu na realną produkcję i na realną stopę procentową.

Jeżeli przyjmiemy, że podaż pieniądza jest określona przez bank centralny, liczba transakcji w danym, krótkim okresie jest dana, a szybkość obiegu pieniądza jest stała (warunki instytucjonalne), to wynika z tego, że przeciętny poziom cen w gospodarce jest proporcjonalny do nominalnego zasobu pieniądza w obiegu.

Zatem np. inicjowane przez państwo zmiany pieniądza wywołają wyłącznie zmiany cen (a to spowoduje wzrost popytu na pieniądz w ujęciu nominalnym).

Czynniki decydujące o popycie na pieniądz: załóżmy, że ludzie posiadają tylko 2 rodzaje aktywów. Pieniądz w postaci najbardziej płynnej nie przynoszącej odsetek oraz obligacje, które przynoszą stały dochód, ale nie są środkiem płatniczym.

Z utrzymywaniem pieniądza wiąże się koszt alternatywny.

Koszt alternatywnym utrzymywania pieniądza - procent utracony utrzymywania aktywów w formie pieniężnej (gotówki lub wkładów na żądanie), a nie w formie oprocentowanych obligacji.

W warunkach inflacji należy posługiwać się realną stopą procentową.

Realna stopa procentowa obligacji to stopa nominalna pomniejszona o stopę inflacji. Jeżeli stopa oprocentowania obligacji wynosi r, a stopa inflacji ∏, to realna stopa oprocentowania obligacji = r - ∏, natomiast koszt przechowywania bogactwa w formie pieniężnej można wyrazić jako:

K_p= r * ∏ - ( - ∏ ) = r

- czyli jest on równy nominalnej stopie oprocentowania obligacji

Jednak ludzie, mimo kosztu alternatywnego, decydują się na utrzymywanie pieniądza. Keynes nazwał to zjawisko preferencją płynności i wyróżnił 3 główne motywy utrzymywania pieniądza.

- motyw transakcyjny ( wynika z konieczności posiadania środków niezbędnych do zawierania bieżących transakcji. Motyw ten wynika z niepełnej synchronizacji wpływów wydatków w czasie). Przechowywana ilość pieniądza będzie rosła wraz ze wzrostem cen. W przybliżeniu jako miernik motywu transakcyjnego utrzymywania pieniądza można potraktować realny dochód narodowy).

- motyw przezorności (wynika on z chęci zabezpieczenia się przed koniecznością realizacji nieprzewidzianych wydatków)

- motyw portfelowy (spekulacyjny) odnosi się on do szerszej definicji pieniądza. przynajmniej do MZ, a nawet do MS. Motyw ten tłumaczy utrzymywanie pieniądza w formie gotówki lub depozytów gotówkowych, zniechęca do ryzyka oraz lęku przed przechowywaniem bogactwa w innej, bardziej ryzykownej formie, tzn. że ludzie wolą niższą, ale dającą się przewidzieć korzyść dlatego część aktywów będą przechowywać w formie pieniężnej. Im wyższe będzie oprocentowanie obligacji tym niższy będzie portfelowy popyt na pieniądz.

W związku z działaniami powyższych motywów ludzie będą utrzymywali pieniądz kierując się swą kalkulacją, czyli porównaniem krańcowej korzyści z krańcowym kosztem przechowywania dodatkowej złotówki. Jeżeli wzrośnie nominalne oprocentowanie obligacji to wzrośnie koszt alternatywny utrzymywania pieniądza, a wtedy planowana wielkość utrzymywanych realnych zasobów pieniądza obniży się. Jeżeli wzrośnie realny dochód narodowy, to wystąpi więcej transakcji, wzrośnie zapotrzebowanie na pieniądz w wyrażeniu realnym. Im wyższa będzie różnica między korzyściami z aktywów o wysokim ryzyku, a procentem z wkładów terminalnych, tym mniejszy będzie popyt na pieniądz o charakterze portfelowym.

---