Dr ALEKSANDER HULEK
TECHNIKA W SŁUŻBIE REHABILITACJI INWALIDÓW
WARSZAWA 1960
PAŃSTWOWY ZAKŁAD WYDAWNICTW LEKARSKICH
PRZEDMOWA
Rehabilitacja wyszła już z okresu empirii i stała się nauką rozwijającą się coraz głębiej i coraz szerzej w oparciu także o postępy techniki. Każda niemal zdobycz techniczna rozszerza możliwości i zakres rehabilitacji chorych i inwalidów.
'Wspomnę tylkoi przewrót, jaki wprowadziły kilka izaledwie lat temu materiały plastyczne, Osoby dotknięte trwałymi porażeniami mięśni oddechowych w chorobie Heinego-Medina były zmuszone do stałego przebywania w żelaznych płucach. Obecnie otrzymały one lekkie pancerze oddechowe z materiału plastycznego, połączone' z małymi przenośnymi motorkami, które wykonują pracę oddychania. Dzięki temu osoby dotychczas przykute do miejsca mogły nie tylko opuścić szpital i przebywać w środowisku domowym, lecz uzyskały one ponadto, pewną możliwość poruszania się poza domem. Materiały plastyczne zmieniły także technikę protezowania, zwłaszcza jeśli chodzi o protezy' kinetyczne kończyn górnych. Również w innych dziedzinach rehabilitacji można mnożyć niezliczone przykłady.
Do niedawna głównym, rodzajem pomocy technicznej, z której korzystali inwalidzi, było zaopatrzenie ortopedyczne, a więc protezy i aparaty ortopedyczne. W ostatnich latach rozwinął się nowy typ pomocy technicznej, który znajduje teraz coraz szersze zastosowanie zarówno w rehabilitacji leczniczej, jak i zawodowej. Głównym celem tej pomocy technicznej jest bądź ułatwienie samego procesu usprawniania, bądź ułatwianie inwalidzie' życia, oraz jegp pracy domowej czy zawodowej. Są to nieraz, duże sprzęty, jak np. wózki, pozwalające wozić chorego w górę po schodach, lub materace, które przy użyciu motorka zmieniają rytmicznie stopień i miejsce wypełnienia powietrzem i w ten sposób chronią porażonego inwalidę przed odleżynami itd.
Niekiedy pomoc techniczna polega na zastosowaniu małego przyrządu - czasem wymyślnie skonstruowanego, czasem zaś całkiem prostego, który uzupełnia np. brakującą inwalidzie funkcję i umożliwia mu lub ułatwia wykonywanie czynności życia codziennego', a także i pracy...
Niekiedy pomoc techniczna może wydatnie poprawić warunki wykonywania pracy przez odpowiednie dostosowanie samego stanowiska pracy, np. przez modyfikację uchwytu maszyny, dopasowanie siedzenia, przeniesienie obsługi z rąk na nogi lub odwrotnie, zależnie od tego, czego wymaga rodzaj kalectwa. Pomoc techniczna rozszerza wtedy możliwości pracy inwalidy oraz podnosi jakość i wydajność jego pracy.
Pomoc techniczna w rehabilitacji rozwinęła się obecnie tak, że stała się odrębnym działem, bez którego nowoczesna rehabilitacja nie może się obyć.
Ostatnie lata w Polsce przymiosły duży rozwój rehabilitacji, toteż nic dziwnego, że zaczęto się szczególnie interesować pomocami technicznymi. Jak bardzo zagadnienie to stało się u nas aktualne, dowiódł zjazd zwołany we Wrocławiu przez Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej w 23 i 24 kwietnia 1959 r.
Ukazanie się niniejszej pracy odpowiada jak najbardziej potrzebami chwaM. Dr A. Hulek - wybitny znawca spraw rehabilitacji zawodowej, który poznał zagadnienia rehabilitacji w wielu krajach,wyczuł aktuallność tej potrzeby. Przedstawił on interesującą nas problematykę w zarysie, w formie zwartej i przejrzystej.
Zagadnienie pomocy technicznej wydaje się 'na pierwszy rzut oka proste, w rzeczywistości jednak jest ono złożone. Każdy, najmniejszy nawet przedmiot pomocy technicznej musi być dostosowany do fizjopatologicznych warunków inwalidy, musi uzupełniać lub zastępować brak określonej funkcji i spełniać zamierzone zadanie z najmniejszym dla inwalidy wysiłkiem; musi on ponadto uzyskać psychologiczną akceptację inwalidy i wzbudzić chęć używania go.
Te indywidualne wymagania w odniesieniu do przedmiotu pomocy technicznej były przyczyną, że wiele pomocy wykonywanych tylko "na chłopski rozum" nie zdało próby życia, im(imo że miały one bardzo' poprawną dokumentację konstruktorsko-inżynieryjną. Toteż zagadnienie produkcji pomocy technicznych nie jest proste i wymaga zorganizowanych warunków. Sam projekt każdego przedmiotu pomocy technicznej dla inwalidy wymaga współpracy doświadczonych specjalistów w zakresie rehabilitacji (lekarz, technik, nauczyciel zawodu, psycholog itd.).
Autor, przewidując te trudności, omawia szczegółowo' zasady i warunki poprawnego stosowania pomocy technicznych oraz wysuwa sugestie dotyczące ich produkcji.
Książka jest niezmiernie pożyteczna, gdyż pozwala wszystkim osobom zainteresowanym 'problemem pomocy technicznej dla inwalidów poznać i zgłębić istotę zagadnienia. Wypełnia ona istniejącą w naszym piśmiennictwie lukę. Spodziewać się należy, że spełni ona swe zadanie i że w następnych wydaniach będzie możliwe zastosowanie w pełni ilustracji polskiego pochodzenia.
Wiktor Dega
OD AUTORA
Książka ta przeznaczona jest dla pracowników zatrudnianych w zakładach leczniczej i zawodowej rehabilitacji inwalidów (lekarzy, fizjologów, psychologów, inżynierów techników, nauczycieli 'zawodu i inspektorów zawodowej rehabilitacji, w przemysłowej służbie zdrowia, w szkołach specjalnych, zakładach pomocy społecznej i dla wszystkich innych, którzy opiekują się ciężko poszkodowanymi inwalidami oraz osobami w starszym wieku.
Celem pracy jest określenie przedmiotu oraz podanie zasad stosowania pomocy technicznych.
Przy opracowywaniu niniejszej publikacji konsultowałem się w sprawie całości, ewent. poszczególnych części z prof. drem W. Degą, iż Z. Dytnerskim, mgrem H. Larkową, mgrem T. Lidkę, dreirn St. Rutkowskim, doc. drem Weisem, drem J. Tomaszewską, za co składam im serdeczne podziękowanie.
Podane ryciny zapożyczy łem z następujących źródeł: z Instytutu Medycyny Fizykalnej i Rehabilitacji Inwalidów w Nowym Jorku, USA, zie Szpitala Chirurgii Kostnej w Konstancinie, z Ośrodka Rehabilitacji Chorych na przewlekły gościec stawowy w Śremie, z Kliniki Ortopedycznej AM w Poznaniu, według Ann Arbor - z Oddziału Medycyny Fizykalnej i Rehabilitacji Uniwersytetu w Michigan, USA, z Oddziału Fizykalnej Terapia St. Firanciis Hospital w Wichita, Kansas, USA, z Kliniki Rancho Los Amigos, Hondo, Kalifornia, USA, z Un,ax Bolaget Małmo, Szwecja, z I. F. Kieismeier, Ohio., Edison Compiany, Oikron 8, Ohio, USA, z Arbeitshilfen fur behindeirte Handbuch des SchweTbesha-digten yermittiere, Nuipnbeirg 1958, z Handbuch des Schwerbe-sbadigten yermittiers 'Technische Arbeits.hilfen, Numberg 1954, z Zakładu Szkolenia Inwalidów we Wrocławiu, z Svenska Van-fQrevairdens Ceinitiralko!rram:itte, Stockholm, Szwecj.a, według szko" ły Publicznej w Minneapolis - USA, z Cerebral Palsy Equip-ment, Chicago 1950, USA.
Autor
SPIS TREŚCI
Potrzeba pomocy technicznej ............ 7
Pomoce techniczne w rehabilitacji leczniczej ....... 9
Pomoce techniczne w życiu codziennym ......... 13
Pomoce techniczne w pracy inwalidów ......... 26
Zasady i warunki poprawnego stosowania pomocy technicznych . . 33
Funkcja psychoterapeutyczna pomocy technicznych ...... 41
Pomoce techniczne w szkołach specjalnych ........ 45
Pomoce techniczne jako forma opieki społecznej ...... 49
Produkcja pomocy technicznych ........... 49
Zakończenie ................. 50
Piśmiennictwo ................ 51
POTRZEBA POMOCY TECHNICZNYCH
W dobie 'obecnej przy organizacji naszego życia coraz większą rolę odgrywa technika. Głównym i ostatecznym celem, któremu ona służy, jest udogodniienie człowiekowi życia, ułatwienie mu wykonywania pracy, a tym samym pełniejsze zaspokajanie jego potrzeb. Jedną z dziedzin, w której technika znajduje szczególnie duże zastosowanie, jest rehabilitacja inwalidów. W rehabilitacji pomoce techniczne stosowane są na każdym z jej etapów, t j. w okresie rehabilitacji leczniczej, w formie zaopatrzenia ortopedycznego (protezy, aparaty i środki pomocnicze), oraz. rehabilitacji zawodowej, tj. w przygotowaniu inwalidów do pracy i w zatrudnianiu. Mają one również za stosowanie w szkołach specjalnych i opiece społecznej.
Ze względu na spełnianą funkcję, stosowane' w rehabilitacji pomoce techniczne można podzielić na te, które: przyspieszają proces leczniczej rehabilitacji, umożliwiają osobom upośledzonym na zdrowiu pokonywanie trudności i wykonywanie czynności związanych z życiem codziennym:, opanowywanie i podjęcie pracy zawodowej, nauczanie dzieci kalekich i przewlekle chorych, sprawowanie opieki nad pensjonariuszami w domach pomocy społecznej, oraz takie, które' ułatwiają osobom starym wykonywaniie pewnych 'czynności w domu.
Doniosłą rolę pomocy technicznych możemy ocenić w szczególności wtedy, gdy zdamy sobie sprawę z podstawowych zasad filozofii) rehabilitacji. Pierwszą z, nich jest przystosowanie' inwalidy do normalnych warunków życia i pracy zawodowej. Mamy na myśli przystosowanie pod względem fizycznym i psychicznym. W przystosowaniu fizycznym chodzi o' osiągnięcie maksymalnej samodzielności w wykonywaniu czynności życia codziennego' i w pracy zawodowej w oparciu o. tzw. pozostałe sprawności fizyczne, tj. funkcje, które inwalidzie pomiimo' kalectwa pozostały (np. jeżeli inwalida utraci jedną kończynę górną - nauczenie go obsłużenia siebie drugą, np. przy zapięciu krawata, zasznurowaniu butów itp.). W przystosowaniu psychicznym chodzą natomiast o uznanie przez inwalidę faktu inwalidztwa, i w tej sytuacji wyrobienie w nim właściwego' stosunku do siebie, do innych osób i do wszelkich przejawów działalności człowieka. Umiejętność
przystosowania się jest szczególnie ważna wówczas, gdy mamy do czynienia. ze zmiennym środowiskiem, alp. w czasie poruszania się po ulicy, toteż dążymy do wyrobienia umiejętności pokonywania trudności, które wynikają ze zmian w otoczeniu. Słusznie " także coraz częściej podkreśla się drugą zasadę, tg. konieczność przystosowania do potrzeb inwalidy otoczenia fizycznego' i środowiska,, z którym spotyka się on stale, na codzień, np'. z urządzeniami w domu mieszkalnym, w pracy zawodowej itp. Otóż pomoce techniczne odgrywają doniosłą rolę w obu przypadkach, tj. zarówno w przystosowaniu 'inwalidy do otoczenia, jak i' odwrotnie - otoczenia do inwalidy. Są one zatem jednym ze środków osiągnięcia' pełnej adaptacji inwalidy do życia codziennego, społecznego i pracy zawodowej, co' 'właśnie jest 'celem rehabilitacji.
Konieczność stosowania w rehabilitacji środków technicznych wynika z tego, że u osób upośledzonych na zdrowiu - inwalidów - .stwierdza się:
ograniczenie isiły mięśni niektórych partii ciała (np. w przypadku niedowładów, zaników mięśni, złamań kończyn),
- ograniczenie zręczności (np. w przypadku zesztywnień stawów),
- ograniczenie zasięgu ruchów (przy amputacji kończyn, bezwładach),
- zmniejszenie odporności na) wysiłek (np. u przewlekle chorych na gruźlicę płuc, w przypadkach schorzeń układu krążenia),
- brak pewnych funkcji (np. uchwytu w kończynie górnej po amputacji),
- odmienny sposób reagowania na bodźce zewnętrzne (np. w przypadku porażeń spastycznych, u niewidomych, głuchomiemych),
- brak lub osłabienie działania niektórych amalizatorów i w związku z tym, -' w mniejszym lub większym stopniu - inny charakter poznawania', odczuwania i działania woli (głównie ui niewidomych, głuchoniemych 'i osób z zaburzeniami układu nerwowego ośrodkowego i obwodowego), Reasumując możemy stwierdzić, iż każde kalectwo', a nawet trwałe schorzenie ogranicza (w różnym stopniu) lub znosi sprawność poszczególnych partii ciała i funkcji.
Osiągnięcie celu jaki stawiamy przed rehabilitacją, tj. usamodzielnienia inwalidy w możliwie maksymalnym stopniu w życiu codziennym ii w pracy zawodowej, uzależnione jest między iinnymi od zastosowania w cięższych i poważnych iinwalidztwach dodatkowych pomocy techmicznych (różnych przyrządów, narzędzi liub dokonywania zmian w konstrukcji maszyn i we właściwościach fizycznych pirzedmiotów z otoczenia, w którym inwalida 'żyje i pracuje.
W pracy tej omówione będą w szczególności pomoce techniczne i zasady ich stosowania w życiu codziennym i pracy zawodowej inwallidów. Przedtem jednak należy powiedzieć kilka słów na temat 'pomocy technicznych w rehabilitacji leczniczej, gdyż pozwoli nam to na wyrobienie w sobie poglądu na ich rolę w rehabilitacji Inwalidów w 'ogóle.
POMOCE TECHNICZNE W REHABILITACJI LECZNICZEJ
Pomoce techniczne w rehabilitacji leczniczej są obecnie bardzo szeroko stosowane na różnych jej etapach w odniesieniiu do pacjentów z rozmaitego 'rodzaju kalectwami i schorzeniami. Ogólnie można powiedzieć, że służą one jako pomoc w przyspieszaniu procesu leczniczego. Na przykład przy niepełnej zdolności chwytnej. ręki stosuje się specjalne rękawice, których używa się do ćwiczeń gimnastycznych górnych partii 'ciała (ryć. 1). Rękawice mają te właściwości, że palce pozostają w zgięciu, co pozwala wykonywać ćwiczenia w zwisie.
Ryć. 1. Specjalne rękawice ułatwiające ćwiczenia górnych partii ciała. Ryć. 2. Ćwiczenia na specjalnym rowerze.
Ryć. 3. Warsztat tkacki stosowany w celu usprawnienia chorych na przewlekły gościec stawowy.
Ujmując zagadnienie bardziej szczegółowo, możemy powiedzieć, że za pomocą środków technicznych możemy osiągnąć:
1. Przyśpieszenie wzrostu siły i wytrzymałości. Na przykład inwalida, który po przebyciu choroby Heinego^Miedina cierpi na porażenie dolnych kończyn, po zabiegach operacyjnych wymaga ćwiczeń tych kończyn. Wykonuje on te ćwiczenia pedału jąc na specjalnie przystosowanym rowerze lub obsługując przy wyrobie zabawek piłę do cięcia dykty poruszaną nogami (ryć. 2).
2. Reedukację zaburzonych funkcji. W leczniczym usprawnianiu osób chorych na przewlekły gościec stawowy stosuje się w terapii zajęciowej warsztaciki tkackie mające np.
Ryć. 4. Ćwiczenia kończyny przy użyciu bloczka.
odpowiędnie podniesienie dla kończyn górnych. Wykonywanie pracy w formie terapii zajęciowej zapobiega przykurczom mięśni w stawach barkowych (ryć. 3).
3. Zwiększenie zakresu ruchu w stawach. Na przykład aby zwiększyć zakres ruchu w barku kończyny osłabionej na skutek porażenia, wspomagamy ten ruch przez zastosowanie bloczka i pracę drugą, zdrową kończyną (ryć. 4).
' Ryć. 5. Ćwiczenia na płotkach.
4. Lepszą równowagę. W porażeniach spastycznych stosuje się ćwiczenia w chodzeniu po różnych zmiennych podłożach (ryć. 5).
5. Lepszą koordynację ruchów Przy zaburzeniach koordynacji u dzieci z kurczowymi porażeniami stosuje się różnego' rodzaju zabawki. Dzieci bawiąc się wykonują określone ruchy, przez
co usprawniają koordynację 'ruchów {ryć. 6).
6. Lepszą sprawność w poruszaniu się. Do środków technicznych używanych w tym celu należą protezy, aparaty, łuski, kule, waaki, laski itp. (ryć. 7).
Ryć. 6. Dziecko bawiąc się przez zapinanie i odpinanie zabawkii ćwiczy palce i koordynację ruchów ręki.
Właściwe stosowanie pomocy technicznych w rehabilitacji leczniczej jest możliwe tylko pod kierunkiem lekarza; i przy współpracy innych specjalistów, jak fizjologa, terapeuty zajęciowego, instruktora gimnastyki leczniczej, psychologa. Przy użyciu m. ini. środków technicznych osiąga się sprawność fizyczną, a pośrednio poprawę stanu psychicznego. Jest itbi jednym z warunków przygotowania pacjenta 'do pokonywania trudności życia codziennego, a później, po wyjściiu ze szpitala lub ośrodka rehabilitacyjnego, do podjęcia pracy zawodowej.
Ryć. 7. Specjalny stojak ułatwiający poruszanie się.
POMOCE TECHNICZNE W ŻYCIU CODZIENNYM
Pomoce techniczne, które ułatwiają, wykonywanie czynności związanych z życiem codziennym, są stosowane w różnych sytuacjach. Niżej podajemy typowe sytuacje z życia codziennego oraz pnzykłady pomocy technicznych używanych w przy różnych kalectwach i schorzeniach.
SAMOOBSłUGIWANIE SIĘ
1. Ubieranie się. Do pomocy technicznych stosowanych przy tej czynności należą specjalne laski do naciągania bucików
lub szczypce do naciągania pończoch wykonywać skłonu; elastyczne uchwyty w kołnierzykach do na
dla jednorękich; shoijacizki, w aby je oczyścić; elastyczne szelki amputowamym pozwalają zdjąć spodnie
Ryć. 8. Laska z odpowiednim zakończeniem z plastiku umożliwia naciąganie bucików osobom, które nie mogą wykonać skłonu.
osobom pozostającym stale w WÓK cówki 'do protez kończyn górnych, boim z podwójną amputacją kończyn uchwyty ułatwiające wykonywać chwytu ręki; szczotki, gąbki i ręka kach dla osób z ograniczonymi TV cze, uchwyty i podwyższenia prz;
udostępnienia ich osobom z nie mogących stać; specjalne zbiorniki oddawania moczu (ryć. 9,
3. Przygotowanie i sp tym przypadku wskazane są łuski, uchwyty, aparaty, półokrągłe noże rurki dla osób z niedowładami kończyn górnych; stosuje się je w nią (ryć. 12).
Ryć. 9. Aparat do obcinania paznokci dla jednorękich.
Ryć. 10. Rękawiczka z kieszenią na mydło ułatwia mycie się osobom jednorękim. .
Ryć. 11. Poręcze umożliwiające osobom Ryć. 12. Łuski umożliwiające osobom z poważnymi uszkodzeniami z porażeniami rąk spożywanie korzystanie z z posiłków. desu.
ryć. 13. Poręcze nad łóżkiem umożliwiające osobom z porażeniami mięśni tułowia i kończyn dolnych obracanie się.
4. Poruszanie się i wykonywanie pewnych prac w łóżku. Czynności te ułatwiają (poręcze nad łóżkiem, pomagają one paraplegikom przy obracaniu się i podnoszeniu w łóżku;
-pulpity umożliwiające 'czytanie, pisanie i malowanie osobom stale przebywającym w łóżku; uchwyty do umocowywania warsztacików tkackich i maszyn do pisania nad łóżkiem; stosuje się je w celu umożliwienia organizacji zajęć osobom stale leżącym (ryć. 13).
KOMUNIKOWANIE SIĘ
Stosuje się tu aparaty poprawiające słuch głuchym; instaluje lusterka w 'samochodach przed siedzącymi, gdyż umożliwia to głuchym jadącym z osobą słyszącą odczytywać mowę z ruchów jej ust; słuchawki telefoniczne na stojaku dla jednorękich w celu umożliwienia 'im swobodnego używania telefonu (ryć. 14).
PISANIE I CZYTANIE
Pomocne są przy tym 'uchwyty do ołówków, (piór, pędzli - dla osób z niedowładem rąk; końcówki umożliwiające pisanie na maszynie osobom z amputacjami lub niedowładami kończyn górnych; m'echanizmy do obracania kartek czytanej książki dla osób, które nie mogą poruszać kończynami górnymi; ' specjalne przyrządy optyczne umożliwiające czytanie bardzo słabo widzącym i osobom z poważnymi wadami wzroku;
specjalne okulary - pryzmaty, pulpity ułatwiające osobom
'leżącym czytanie (ryć. 15,
nagrywanie książek na płyty co umożliwiakorzystanie z lektury. Ostatnio
Ryć 14 podpórka naramienna dla
czynione są próby konstrukcji ułatwiającej korzystanie z telefonu osobom
z Poważnymi uszkodzeniami Kończyny soriit-J, up. w yiŁy- przypadku bezwładu lub amputacji.
Ryć. 15. Specjalnie zainstalowany aparat, wiraż z dodatkowymi urządzeniami, umożliwiający czytanie osobom z porażeniami kończyn górnych i dolnych.
Ryć. 16. Stojak z odpowiednim pulpitem, ułatwiający czytanie osobom leżącym.
PORUSZANIE SIĘ I PODRÓŻOWANIE
Używane są do tego różnego rodzaju kule, wózki inwalidzkie odpowiednie dla osób o różnym stopniu kalectwa i schorzenia, umożliwiające poruszanie siię w pokoju, w 'zakładzie pracy i na zewnątrz.; dźwigi przymocowane do samochodów, umożliwiające przenoszenie inwalidy z, wózka do samochodu i odwrotnie; przystosowane do samochodu przyrządy sternicze' i pędne dla. inwalidów z poważnymi uszkodzeniami kończyn dolnych (np. niedowłady) i górnych amputacje); odpowiednie laski dla niewidomych, ułatwiające im rozpoznawanie terenu, a przez to poruszanie się (ryć. 17, 18).
Ryć. 17. Przenoszony półschodek ułatwiający chodzenie po schodach osobom mającym trudności w podnoszeniu nóg na wysokość odległości stopnia od stopnia.
Ryć. 18. Wózek elektryczny z odpowiednim zespołem, kółek, ułatwiający znoszenie osób nie mogących samodzielnie poruszać się po schodach.
WYPOSAŻENIE DOMOWE
W skład pomocy technicznych tego rodzaju wchodzą: uchwyty do narzędzi kuchennych przystosowane dla osób z zesztywniałymii palcami; odpowiednio' przystosowane urządzenia kuchni, np. zlewy dla kobiet przebywających w wózku; 'umeblowanie i wszelkie inne wyposażenie domowe odpowiednio adaptowane do rodzaju kalectwa lub schorzenia, 'np. dwustronne poręcze naschodach domu, w którym mieszka inwalida z Uszkodzeniiem kończyn dolnych; zamki na dole okna zamiast w środku, gdyż umoż' liwia to zamknięcie go inwalidzie pozostającemu stale w wózku, sygnalizacja świetlna zamiast dźwiękowej ('dzwonka) w domu głuchego; podłogi bez progów w domu niewidomego'; automatyczmy zapalnik w kuchenkach gazowych w pomieszczeniach, •w których żyją osoby nie posiadające węchu, lub starcy (ryć. 19)
Komitet do Spraw Mieszkaniowych Komisji Ekonomicznej od
krajów europejskich Światowej Federacji byłych kombatantów w raporcie z r. 1957 podaje w tym zakresie następujące zalecenia:
Inwalidów należy lokować, w miarę możności przede wszystkim w pawilonach parterowych. Główne wejście powinno być na poziomie chodnika. Jeżeli poziom parteru jest wyższy niż po' ziom chodnika albo (jeżeli przy domu jest ogród) wyższy niż po' ziom drogi wiodącej do domu, należy urządzić pochylnię o nachyleniu nie przekraczającym 10%.
- Wewnątrz, domu unikać należy wszelkich nierówności, •w szczególności na progu drzwi.
- Pożądane, aby szerokość drzwi wynosiła 0,90 m, a w każdymi razie co najmniej 0,80 m. Ponadto należy pozostawić wolną przestrzeń po obu stronach drzwi, aby umożliwić manewrowanie fotelem na kółkach.
- Boczne ściany ustępów powinny być zaopatrzone w podpory, a z sufitu powinien zwieszać się uchwyt.
- Łazienka miusi być dość obszerna, aby możliwe było doprowadzenie wózka do umywalni. Obok umywalniJ należy umieścić stołek trwale przytwierdzony, który powinien mieć ten sań' poziom co fotel na kółkach. Wysokość umywalni i jej odległość od ściany powinny być tak obliczone, aby można było wsunąć fotel pod umywalnię.
- Przytwierdzenia uchwyty drzwi, szaf ściennych, zwierciadeł, kontakty i wyłączniki) elektryczności itd. powinny być umieszczone na poziomie osiągalnym z fotela na kółkach. Należy również umieścić uchwyty i podpory w odpowiednich miejscach, aby inwalida opuszczający fotel miał odpowiednie' oparcie.
- DzwOnki, telefony itp. powinny być dostępne dla inwalidy siedzącego w fotelu na kółkach. (Minimalna wysokość 0,45 m maksymalna 1,20 m nad poziomem podłogi). Jeżeli chodzi o inwalidów poruszających się za pomocą lasek lub kul, powinny być przestrzegane następujące prawidła,:
1. Schody muszą być w kierunku prostym, (nie kręcone), o łatwym wejściu i zejściu (szerokość poziomej części stopnia 0,32 m wysokość pionowej części 0,14 m), zaopatrzone w potrzebne środki 'ochronne.
2. Podłoga odpowiednia - powinna być ani śliska, ani chropowata. Należy również unikać dywanów nie przytwierdzonych do 'podłogi.
Co się tyczy niewidomych, należy przestrzegać następujących zasad:
1. Unikać wszelkich 'nierówności powierzchni podłogi, w wszczególnościi progów przy drzwiach.
2. Umieścić poręcze wzdłuż schodów. Na dole poręcz powinna zaczynać się poziomo w odległości około 0,30 m od pierwszego stopnia, ciągnąć się bez przerwy na klatce schodowej między piętrami i kończyć się za ostatnim stopniem, w odległości około 0,.,30 mi. Poręczie te powinny być tak urządzone, aby miały wygodne oparcie i łatwy uchwyt,
3. U góry schodów umieścić barierę. '
4. Wybrać odpowiedni typ podłogi unikać nie przytwierdzonych dywanów.
Ryć. 19. Obniżenie zlewu umożliwiające wykonanie wielu prac domowych osobom przebywającym w wózku.
Ryć. 20. Specjalny aparat umożliwiający cerowanie osobom z jedną kończyną górną.
WYKONYWANIE PRAC DOMOWYCH
Ułatwienie stanowią tu stojaczki, na które nakłada się 'pończochę dla zacerowania' jej przez, osobę z jedną kończyną górną;
maszyny elektryczne do szycia, przystosowane dla paraplegiika (wprowadza się je w ruch za pomocą urządzenia umieszczonego pod podbródkiem); odpowiednie zaczepy na laskach, •umożliwiające zawieszanie 'na nich lekkich toreb - ułatwia to osobom, które przy chodzeniu używają dwóch lasek, wychodzenie z domu a np. robienie 'drobnych 'zakupów (ryć. 20).
URZĄDZENIA W GMACHACH PUBLICZNYCH
Aczkolwiek możliwości urządzenia gmachów publicznych dla potrzeb inwalidów są ograniczone, zwłaszcza jeżeli chodzi o urządzenia dla inwalidów poruszających się ma wózkach inwalidzkich, to jednak pewne zmiany w tym zakresie są możliwe.
Wyżej wspomniany Komitet zaleca następujące zmiany w gmachach publicznych :
Urządzenie wejścia na poziomie ulicy 'albo, jeżeli to jest rzeczą niemożliwą, równi, pochyłej (rampy), której nachylenie nie przekracza 10%, a szerokość wynosi co najmnieij 1 m 10. Gdyby długość :i szerokość tej rampy stanowiły pewne ryzyko dla inwalidów, należy ją 'zaopatrzyć w poręcz. Jest 'rzeczą pożądaną, aby podobne wejścia, umieszczone na bocznej stronie gmachu, nie przeszkadzały (ruchowi uliczmemu i prowadziły bezpośrednio do dźwigu (o ile 'instalacja ta istnieje w gmachu).
Zainstalowamie dźwigów umożliwiających jazdę pod górę w fotelu na kółkach (co najmniej 30 X 1 'm 50). Manipulowanie dźwigiem powinno być dostępne dla osoby siedzącej w swoim fotelu.
- Usunięcie każdej nierówności powierzchni podłogi, w szczególności na progu drzwi. Jeżeli nierówność jest nieunikniona, należy zastosować rampę zaopatrzoną w poręcz.
- Dopilnowanie, aby drzwi miały 'szerokość co najmniej 0,90 m.
-Budowę schodów w kierunku prostym '(nie kręcone), o łatwym wejściu i zejściu, zaopatrzonych w potrzebne urządzenia ochronne. Pozioma część każdego stopnia: 0,32 m szerokości, pionowa - 0,13 m.
- Układanie podłóg z odpowiedniego materiału.
-, Umieszczenie w urzędach pocztowych i podobnych miejscach lad i 'tablic na różnych wysokościiach, odpowiadających bądź inwalidom 'chodzącym o kulach, bądź 'tym, którzy jeżdżą na wózku.
- Umieszczenie w czytelniach stołów, przy których inwalidzi siedzący w fotelach na kółkach mogliby czytać.
- Zaplanowanie dostatecznej przestrzeni między oparciem a przegrodami przy ladach, przy wyjściu z dworców kolejowych, z terenów sportowych itp.
- Zaprojektowanie drzwi obrotowych dostatecznie szerokich i w razie potrzeby zaopatrzonych w kołowroty.
- Zainstalowanie w teatrach, kinach ,'i innych salach widowiskowych potrzebnych urządzeń, 'aby osoby używające foteli na kółkach mogły 'się swobodnie poruszać i, w miarę możności, zajmować miejsca droższe lub tańsze, według wyboru. Należy również przewidzieć pewną liczbę foteli specjalnie skonstruowanych dla' osób, które poruszają się z trudnością.
- Zaopatrzenie ścian korytarzy i sieni oraz drzwi 'prowadzących do umywalni itrp. w uchwyty i poręcze.
- Umieszczenie przy ladach uchwytów i podpór dla lasek z rączką.
- Zainstalowanie w urzędach pocztowych co najmniej jednej kabiny telefonicznej o rozmiarach wystarczających dla pomieszczenia wózka.
- Odpowiednie rozmieszczenie dzwonków, telefonów, punktów alarmowych itp. aparatów.
- Urządzenie na każdym piętrze co najmniej jednego ustępu o rozmiarach dostosowanych do inwalidów (przynajmniej 2 m x 2 m).
- Zabezpieczenie dla foteli na kółkach miejsca postoju chroniących przed deszczem".
CZAS WOLNY OD PRACY
Pożądane są wówczas środki umożliwiające gry, itp. stojaczek do kart dla jednorękich; specjalne występy na nakrętkach, u radia, co umożliwiał nastawienie go przez osobę, która nie posiada silnego' uchwytu; stojaczki z gumowymi rurkami, umożliwiającymi palenie papierosów osobom nie mogącym poruszać kończynami górnymi; odpowiednio przystosowane narzędzia domowe, jak młotek, obcęgi itp., aby osoby z uszkodzeniami rąk, np. przy niedowładach, zesztywnieniach, mogły się 'nimi posługiwać '(ryć. 21, 22).
Wyżej opisane pomoce techniczne w bardzo poważnym stopniu usamodzielniają inwalidę w życiu codziennym. O potrzebie pomocy technicznych świadczą wyniki ankiety, jaką Centralny Komitet Opieki nad Kalekami w Szwecji przeprowadził w r. 1957 wśród 625 gospodyń domowych, które są inwalidkami. Wśród nich 310 (ok. 50%) było po chorobie Heinego-Mediina, 146 (ok. 23%) cierpiało' na jedną z postaci chorób reumatycznych, w 30 przypadkach inwalidztwo nastąpiłło na skutek wypadków, a u reszty w wyniku innych przyczyn. Stwierdzono, że największą grupą, która potrzebowała aparatów ortopedycznych i pomocy technicznych, stanowili inwalidzi po chorobie Heinegoi-Medina. 250 gospodyń z grupy używa różnych pomocy technicznych. 103 przy chodzeniu posługuje się aparatami ortopedycznymi i innymi pomocami, 46 osób korzysta z pomocy tylko przy chodzeniu, 45 posiada aparaty ortopedyczne i wózki inwalidzkie, a 27 - tylko wózki. W grupie gospodyń cierpiących na choroby reumatyczne pomocy technicznych potrzebowało 81 osób. Z tych 42 używa ich tylko przy chodzeniu, a 16 korzysta z wózków inwalidzkich.
Ryć. 21. Stojak ułatwiający grę w karty osobom jednorękim.
'. Stosowanie pomocy technicznych i nauka posługiwania się powinny wchodzić w zakres rehabilitacji leczniczej.
W czasie rehabilitacji leczniczej można: dobrać pomoce najbardziej celowe, zgodnie Z indywidualnymi potrzebami. W ośrodkach rehabilitacji leczniczej istnieją warunki do uczenia pacjentów poprawnego używania tych 'pomocy oraz ich konserwowania. Nawyki w ich używaniu kształtują się w korzystnej sytuacjii, tj. wówczas, gdy inwalida jeszcze nie posiada żadnych przyzwyczajeń Przy takim stanie rzeczy inwalida, kierowany późniiej do pracy, jest w pełni usprawniony i przy zaistnieniu odpowiedtnich dla niego środków technicznych umie wykonać
czynmości prawie tak samo' jak człowiek zdrowy. o zasadach stosowania pomocy i o' niektórych jeszcze ich wartościach powiemy w dalszej częścii pracy. Szczególnie ważną rzeczą nałuczenie w tym czasie inwalidy posługiwania się protezami, końcówkami roboczymi, aparatami i innymi środkami ortopedycznymi Umiejętność korzystania z nich stanowi część rehabilitacji leczniczej. - Osiągnięcie sprawnościi w wykonywaniu czynności życia codziennego niejednokrotnie warunkuje możność podjęcia' pracy zawodowej, bowiem nieumiejętność np. obsłużeniia siebie popoważnych uszkodzeniach kończyn górnych może w pewnych
sytuacjach przesądzać, czy inwalida z tego rodzaju kalectwem będzie pracował, czy nie. Z uwagi jednak na to, że nie możemy jeszcze zastosować w pełni rozwiniętej rehabilitacji leczniczej, a zaopatrywanie inwalidów w pomoce techniczne i uczeniem używania ich z konieczności nuszom zająć się spółdzielnie inwalidzkie, zakłady szkolenia inwalidów, zakłady 'pomocy społecznej, inspektorzy zawodowej rehabilitacji inwalidów przy prezydiach rad narodowych, szkoły specjallne i wszelkie inne placówki; opiekujące
Ryc. 22. Protezy Z końcówkami ("uniwersalny hak") umożliwiają podwójnie amputowanym w obrębie kończyn górnych wykonywanie wielu czynności w życiu codziennym i pracy zawodowej. Końcówki są poruszane przez przenoszenie siły mięśni barkowych specjalną elastyczną linką.
się inwalidami :i osobami poszkodowanymi na 'zdrowiu (opiekunowie społeczni). W ten sposób placówki te nadrabiać 'będą braki w rehabilitacji leczmiczej.
POMOCE TECHNICZNE W PRACY INWALIDÓW
Stosowanie pomocy technicznych ułatwiających przygotowanie do pracy i zatrudnienie stanowi jedną z zasadniczych metoc w zawodowej rehabilitacji ciężko poszkodowanych inwalidów W praktyce codziennei niejednokrotnie podejmowano u nas próby
nad udoskonaleniem pomocy technicznych ułatwiających inwalidom pracę zawodową. Jednak dotychczas wysiłki w tym kierunku polegały głównie na ulepszaniu procesu produkcji, dążenia
do racjonalnego wykorzystywania materiału, 'stosowania odpowiednich narzędzi itp. Nie zwracano natomiast szczególnej uwagi na 'usprawnienia i pomoce techniczne, których celem jest przezwyciężanie skutków kalectwa lub schorzenia, a tym samym umożliwienie wykonywania pracy. W rehabilitacji zawodowej chodźi
o takie usprawnienia, które ułatwiają nabywanie kwalifikacji do wykonywania zawodu operacji fabrycznych) oraz dostosowywanie warsztatu i warunków pracy do potrzeb inwalidów.
Sposób wprowadzania pomocy technicznych i cele, jakie związku z tym chcemy osiągnąć w odniesieniu do pracy zawodowej, trzeba rozpatrywać w związku z zagadnieniem odpowiedniego przystosowania 'maszyn i pracy dla robotników nieinwalidów wraz z techniczną i społeczną organizacją oraz warunkami pracy w oparciu o prawa fizjologiczne i psychologiczne. Współczesna nauka poświęca tym zagadnieniom dużo uwagi i od jej postępu w tych dziedzinach zależą m. in, stan zdrowia społeczeństwa, wydajność pracy i podnoszenie stopy życiowej.
Z wymienionych czynników omówimy tylko niektóre. Przy rozpatrywaniu zagadnienia wzajemnego stosumku człowiek - maszyna, musimy 'dać pierwszeństwo problematyce 'dotyczącej robotnika i przy wprowadzeniu wszelkich zmian w maszynach brać także pod uwagę antropometryczne, motoryczne, fizjologiczne i psychologiczne właściwości ludzi. Licznie wprowadzane urządzemia dla nieinwalidów mają m. in. na 'celu: walkę ze zmęczeniem w sensie fizycznym i psychicznym (osiąga się to' przez zapewnienie odpowiedniej pozycji przy pracy, ułatwienie spostrzegania istotnych dla danej pracy sygnałów i zmniejszenie wysiłku umysłowego związanego z panowaniem nad sytuacją roboczą), zapobieganie nieszczęśliwym wypadkom oraz redukcję błędów, braków,
Ryć. 23. Przy utracie przedramienia funkcje jego w wielu przypadkach może spełnić specjalna proteza z ruchomym hakiem.
a tym samym poprawę jakości 'pracy. Krótko mówiąc, sprowadza się to do ułatwiania 'i zwiększania wydajności pracy.
Aby w możliwie naturalny sposób dostosować stanowisko pracy do człowieka, należy maszyny, aparaty i narzędzia traktować jako przedłużenie układu nerwowego i mięśniowego' w aparacie puchowym 'człowieka. W przypadku inwalidów środki techniczne nie tylko "przedłużają", 'lecz 'również "uzupełniają" albo "zastępują" narząd lub funkcje organizmu okaleczałego czy schorzałego.
W zastosowaniu 'do inwalidów pomoce techniczne prócz wartości, jakie przedstawiają i dla nieinwalidow, mają na celu:
1) wyłączenie albo zastąpienie pracy miektórych narządów, jak mp. stojak dla telefoniisty 'przy braku kończyny górnej lub proteza ze specjalnymi uchwytami, którymi można wprawiać w ruch dostosowaną dla obsługi, przez 'niewidomych 'centralę 'telefoniczną (ryć. 23);
2) zmianę sposobu wykonywania pracy przez zastąpienie w pracy utraconegO narządu innym narządem, •n'p. przez 'zastosowanie dźwigni, pedału (ryć. 24) dla osób z uszkodzoną kończyną górną;
3) zwiększenie siły ruchów, np. przez zastosowaniie nieregularnej
Ryć. 24. Brzy braku kończyny górnej można tę samą pracę wykonać przez zastosowanie dźwigni nożnej.
powierzchni trzonka młotka przy trudności chwytu ręką, lub też przy użyciu dźwigni przy częściowym niedowładzie kończyny dolnej (ryc, 25);
Ryć. 25. Nieregularna powierzchniia trzonka (wykonana zgodnie z odpowiednim układem ręki w czasie chwytu) ułatwia trzymanie młotka w przypadku osłabienia siły palców.
4) zwiększenie zasięgu ruchu przez zastosowanie przesuwanego wzdłuż warsztatu siedzenia dla osoby z porażeniami kończyn dolnych '('ryć. 26);
ryć. 26. Przesuwane siedzenie umożliwiające poruszanie się wzdłuż warsztatu osobie z niedowładem kończyn.
5) zapewnienie bezpieczeństwa pracy koniecznego z uwagii na inwalidztwo, np. przez wprowadzenie ochraniaczy przy tokarkach dla niewidomych i osób z obniżoną reakcją na bodźce zewnętrzne ryć. 27);
6) umożliwienie wykonywania ruchów roboczych, np. przez zastosowanie przekładnii do rysowania dla osób z amputacją kończyn górnych (ryc. 28);
7) zapewnienie wygodnej pozycjii przy pracy, np. przez używanie krzesła dla inwalidów z wysoką amputacją obu kończyn dolnych lub z zesztywnieniem stawów biodrowych (ryć. 29);
8) zapobieganie pogłębianiu się inwalidztwa i powstawaniu dodatkowych kalectw, np. przez wprowadzenie specjalnych stojakÓw 'do utrzymaniia się w pozycji półsiedzącej dla osób z przebytą gruźlicą kostno-Stawową kończyn dolnych i(ryc. 30);
9) ułatwienie sposobu dostania się do zakładu pracy i poByć. 27. Ochraniacz zapewniający Ryć. 28. Przystosowanie przyrządu niewidomemu bezpieczeństwo pracy do przekładni, ułatwiające pracę na wiertarce, kreślarzowi z amputowaną lewą kończyną górną.
ruszania się wewnątrz niego; wskazane są tu samochody oraz wózki motorowe i ręczne dla osó'b nie mogących samodzielnie poruszać się (ryć. 31, 32);
10) umożliwienie odbierania wrażeń w przypadku uszkodzeniia lub 'utraty analizatora, 'np. pracuje się nad zastosowaniem teletaktora, co pozwoli głuchym, na czuciowe percepowanie dźwięku o różnej wysokości za pomocą aparacików nałożonych na końce palców.
Ryć. 29. fl, b. Krzesło z dzielonym siedzeniem i podpórka na nogę zapewnia wygodniejszą pozycję przy pracy inwalidzie z zesztywnieniem stawu biodrowego.
W piśmiennictwie w zakresie Ryć. 30. a, b. Krzesło-stojak ułatwia pomocy technicznych podano, ie ie uszkodzeniami
że najwięcej udogodnień wprowadzono dla inwalidów z
uszkodzeniami kończyn górnych i dla niewidomych. Nie ma w tym nic dziwnego, ponieważ oba te narządy mają dla wykonywania pracy szczególne znaczenie. Brak wzroku pozbawia niewidomych możności poznawania zjawisk drogą obserwacji, co ma kolosalny wpływ na kształtowanie się ich psychiki i zachowania się. Utratę tych funkcji można tylko w pewnym stopniu zastąpić drogą naturalnej kompensacji zasobami w obrębie samego organizmu. W naszej praktyce stwierdziliśmy 'możliwość wprowadzania dodatkowych urządzeń dla osób z uszkodzeniami kończyn górnych, niewidomych 'z 'równoczesnym uszkodzeniem kończyn
Dźwignia gazu
Dźwignia Hamulca.
Ryć. 31. Osoby z bezwładem kończyn dolnych mogą prowadzić jeżeli przyrządy sternicze przystosowuje się tak, aby wszystkie można było wykonać kończynami górnymi.
inwalidów Usprawnienia wskazane 'są ' wszystkich rodzajach i schorzeń, we w ' przypadkach, w których mamy do czynienia z narządów oraz ząb' t funkcji. Mają one ts I' zastosowanie w prz 'i chorób przewlekłych. J kładu podamy rodzaj nień ułatwiających w
It nie pracy osobom nie' z równoczesnym usizk kończyn górnych tab. słonych przez Wydzia tyzy Zawodowej Mir Pracy i Opieki Społec
Ryć. 32. Osoby z uszkodzeniami osobistego wyposażenia kończyn górnych mogą prowadzić inwalidy np. jeg' samochód, jeżeli zaopatrzy się je w niarv wartaii odpowiednie końcówki i przystosu Pracy warsztatu, je do kalectwa przyrządy sterownicze rym . pracuje, i pon
W których praca jest wykonywana. I tak jeśli np. dla osób z amputacjami kończyn i niewidomych szczególne znaczenie maią przystosowanie osobistego wyposażenia i warsztatu pracy, to dla ozdrowieńców po gruźlicy płuc i' osób ze schorzeniami 'układu krążenia również rzeczą bardzo ważną jest przystosowanie samego lokalu, np. przez wprowadzenie dodatkowej wentylacji, wyciągów, sal wypoczynkowych i innych udogodnień w związku z mniejszą wydolnością fizyczną w tych przypadkach. Jest to jeden z 'istotnych elementów, które charakteryzują warsztaty pracy chronionej.
Wspomnieliśmy już, że wprowadzenie pomocy technicznych ułatwiaj ącyich pracę inwalidam powinno być rozpatrywane łącznie z zagadnieniami technicznej organizacji pracy. Ostatecznym celem organizacji technicznej jest osią'gnięcie maksymalnej wydajności w pracy 'przy najmniejszym wysiłku i zachowaniu dobrego samopoczucia, Odpowiednia organizacja stanowiska roboczego uwarunkowana jest m. 'in. uprzednią analizą miejsca, warunków i narzędzi pracy, np. stołu, oświetlenia, pozycji przy pracy, rodzaju narzędzia, metod pracy, sposobu dostarczania i układu surowca, narzędzi, odbierania i 'układania gotowego produktu. Na tej podstawie wprowadza się później zmiany, które ułatwiają wykonywaniie pracy inwalidom.
ZASADY I WARUNKI POPRAWNEGO STOSOWANIA POMOCY TECHNICZNYCH
Poprawność w stosowaniu pomocy usprawniających pracę może być zapewniona, jeżeli przy pracach związanych z ich wprowadzeniem zachowana będzie następująca metoda postępowania. Najpierw należy ustalić stan 'zdrowia inwalidy, jego pozostałe sprawności, funkcjonalną wydolność całego organizmu i uszkodzonego narządu, następnie - doświadczenie i kwalifikacje zawodowe, poziom intelektualny, cechy charakteru i temperamentu. W poznaniu inwalidy szczególne znaczenie 'ma określenie pozostałych sprawności, gdyż one to warunkują możność właściwego zatrudnienia go. Z kolei powinno się przeprowadzić funkcjonalną analizę pracy, której inwalida ma się podjąć. Chodzi o ustalenie, jakie są wymagania w związku z pracą (w odniesieniu do sprawności fizycznych, funkcji intelektualnych, cech charakteru, temperamentu. W rozważaniach na temat społecznej i technicznej organizacji pracy problemy te są u nas 'całkowicie pomijane, faktycznie zaś od ich poznania zależy skuteczność szkolenia i zatrudniania robotnika.
Poznanie inwalidy i rodzaju pracy, którą ma ewentualnie wykonywać - 'to podstawowe warunki, z których wynika 'potrzeba
i rodzaj usprawnienia technicznego. Do Warunków uzupełniających należą:
1) przeprowadzenie badań co 'do napotykanych przez inwalidę trudności w życiu codziennym, stopnia dostosowania się inwalidy do pracy - warsztatu (jeżeli już pracować lub pracuje) i stopnia zadowolenia z pracy;
2) ustalenie właściwości maszyn i narzędzi w pracy, braków i błędów w konstrukcji warsztatu czy maszyn (np. pedał 'cofnięty zbyt głęboko, oznaczenie źle widoczne itp.);
3) ustalenie metody wykonywania pracy przez robotnika, momentów krytycznych, jakie miały miejsce przy pracy na danej maszyniie - warsztacie (nieszczęśliwe wypadki).
W 'pracy nad wprowadzaniem usprawnień technicznych powinien brać udział zespół specjallistów, tj. lekarze różnych 'specjalności, fizjolog, psycholog, nauczyciel zawodu i technik. Praca zespołowa jest podstawową metodą przyjętą w rehabilitacji.
Lekarz i fizjolog ustalają celowość zmian technicznych na danym warsztacie pracy z lekarskiego punktu widzenia i zasad fiiz(jologii, o których będzie .mowa, a w szczególności .zdrowia inwalidy, jego funkcjonalnej sprawności, pozycji przy pracy, przeciwwskazań i wskazań do pracy, higieny pracy itp.
Psycholog oceniła, czy wprowadzone zmiany wpływają korzystmie np. na percepcję sytuacji stanowiska roboczego', jego przejrzystość, zrozumienie, swobodę wyboru narzędzi, czy nie wchodzą w grę elementy, które przeszkadzają w wykonywaniu ruchów nawet drugorzędnych i rzadko występujących. Psycholog (przeprowadza analizę pracy z punktu 'widzenia wymagań, jakie w związku z daną pracą stawia się inwalidzie w odniesieniu do jego funkcji intelektualnych, cech charakteru i temperamentu przed ii po wprowadzeniu 'danego urządzenia.
Nauczyciel zawodu ocenia, czy dokonane zmiany nie wpłyną ujemnie na technikę wykonywania pracy zawodowej, sposób trzymania narzędzi, osiąganie odpowiedniej jakości w pracy itp.
Technik ustala;, jak proponowane urządzenie, zastosowany środek techniczny może być rozwiązany najbardziej właściwie z punktu widzeniia mechaniki działania, stosunku sdłi, symetrii, właściwości użytego materiału, możności dobrej konserwacji urządzemia itp. '
W pracy wyżej wymienionych specjalistów należy przyjąć zasadę, 'że samo wykonanie technicznych usprawnień jest wynikiem zaleceń lekarza, fizjologa, psychologa i nauczyciela zawodu. Opinie tych specjalistów powinny być przedmiotem wspólnej dyskusji. Tylko w ten sposób można zadośćuczynić zasadzie kompleksowości w rozwiązywaniU poszczególnego przypadku, co w efekcie
powinno się wyrazić w ułatwieniu pracy inwalidzie. Praca na wprowadzaniem środków technicznych jest typowym przykładem potrzeby pracy zespołowej różnych specjalistów w rehabilitacjii zawodowej. Przy wprowadzeniu pomocy technicznych rzeczą konieczną jest uwzględnienie naukowych zasad fizjologii i psychologiii pracy. Spośród nich trzeba mieć na uwadze przy projektowaniu środowiska pracy prawa 'ekonomii ruchu, zasadę czynego odpoczynku, korzyści pracy dynamicznej, poszukiwania indywidualnych sfer najkorzystniejszego działania w różnych pczycjach, prawo optymalnej sygnalizacji w pracy i prawa rządząc wyższymi czynnościiami nerwowymi. Do najważniejszych zasa należą:
1) angażowanie w pracy, w miarę możliwości, obu kończy górnych <iz uwagi ma symetryczną budowę ciała);
2) angażowanie 'możliwie najmniejszych parti ciała i to tylko tych, których funkcje warunkują wykonanie danej pracy;
3) wykonywanie prac precyzyjnych przez te narządy, parf ciała, które pod względem funkcjonalnym są bardziej wyspecjalizowane (w ten sposób wykorzystuje się naturalne zasoby organizmu)
4) wykonywanie prac mniej precyzyjnych przy użyciu kończyny mniej sprawnej i wartościowej, u inwalidów - kończyn niedowładnej lub kikuta;
5) dążenie - jeżeli 'to. jest możliwe - do uwalniania na pev nych stanowiskach roboczych od pracy kończyn górnych; wykonywać pracę należy raczej kończynami dolnymi, gdyż w ten sposób można zmniejszyć męczenie się serca, płuc iitp.
6) podporządkowanie dużych sił angażowanych w pracy wielkim zespołem mięśni - w ten sposób zapewnia się ekonomiczną gospodarkę organiizmem;
7) rozłożenie obciążenia pracą na poszczególne części ciała ({ dokonaniu bilansu sprawności organizmu przez włączenie czynego odpoczynku, gdyż zabezpiecza to przed jednostronnym zmęczeniem narządów;
8) takie organizowanie jednostajnej pracy, aby przy jej wykonywaniu można było wprowadzić zmienność grup mięśniowych gdyż w 'ten sposób ułatwia się krążenie krwi i opóźnia pojawień się objawów zmęczenia;
9) w przerwach pracy niecałkowite wyłączanie wykonywań ruchów, ponieważ nie pozwala to na dezintegrację mięśni (decontraction des muscules), a tym samym warunkuje mniej męczący sposób wykonywania pracy;
10) zapewniienie możliwości zmiany nawet przy najbardziej wygodnej i korzystnej pozycji przy pracy, gdyż daje to równomierne rozłożenie wysiłku; stagnacja pozycja utrudniła krążenie krwi; . '
11) stosowanie przy wykonywaniu pracy ruchów ciągłych płynnych; zakłócenia wytworzonego rytmu, nieoczekiwane przerwy powodują włączenie ruchów antagonistycznych, a to pociąga za sobą zużycie większej ilości energii;
12) zachowywanie tej samej kolejności, kierunku i harmonii ruchów przy wykonywaniu tej samej kategorii pracy; przez zmianę ich zużywa się dodatkowo 20-30% energii;
13) stosowanie celem zwiększenia szybkości wyraźnych bodźców, o intensywności optymalnej, z uwagi na to, że szybkość wykonywania pracy jest funkcją odwrotną obciążenia percepcyjnego i motorycznego. wykonawcy pracy - im większe obciążenie, tym wolniejsze tempo.; rytm pracy w wytworzonym stereotypie zależy od sygnalizacji, której bodźce powinny być optymallne.
14) zapewnienie wyrazistości w sytuacji 'roboczej przez jasność bodźców; ułatwia to różnicowanie zjawisk i zabezpiecza robotnika przed sytuacjami niepewnymi, co ma także duże znaczenie z punktu widzenia bezpieczeństwa i higieny pracy;
15) unikania sytuacji złożonych w przypadkach, w których chodzi o ocenę i interpretację zjawisk na stanowisku roboczym;
w ten sposób zapobiega się zmęczeniu psychicznemu i eliminuje sygnały obce pracy i sygnały hamujące;
16) uwzględnianie przy dostosowywaniu warsztatu pracy do 'indywidualnych właściwości robotnika czy określonej kategorii 'robotników, np. czy praca jest wykonywana przez 'mężczyznę, czy kobietę (kobiety przeciętnie są niższe od mężczyzn i w stosunku do wysokości ciała posiadają mniejszy 'zasięg ruchów);
17) zapewnienie - w miarę możności - takich warunków natury technicznej i psychologicznej, aby proces pracy przebiegał możliwie w największym 'zakresie bez udziału funkcji intelektualnych; aktywna działalność funkcji intelektualnych powinna być zachowana na momenty ważne i, kluczowe; uwolnienie funkcji, intelektuallnych od stałego czuwania przeciwdziała męczeniu się, które ma miejsce wtedy, jeżeli robotnik musi pełną swą świadomością stale kontrolować sposób wykonywania pracy;
18) rozwijanie u robotników zdolności ujmowania i 'umiejętności słownego wyjaśniania wszystkich sytuacji roboczych. Możność poprawnego wyjaśnienia świadczy o zdolności rozumienia i opanowania sytuacji roboczej, co z kolei ułatwia wykonywanie pracy.
Podajemy tę problematykę dlatego, że wprowadzenie pomocy
technicznych 'bez jej uwzględnienia może się minąć z celem, a nawet przynieść szkodę zarówno jeżeli chodzi o zdrowie fizyczne jak i' psychiczne inwalidy.
Z 'kolei trzeba się zastanowić, kiedy możemy powiedzieć, że techniczne usprawnienie jes't dobre i zdaje egzamin. Przyjęto, że kryterium wartości pomocy i urządzeń technicznych w pracy za wodowej stanowią następujące czynniki;
a) samopoczucie inwalidy; subiektywne odczucie inwalidy odgrywa w tym przypadku dużą rolę i jest czynnikiem pozytywny mobilizującym inwalidę do pracy;
b) wpływ urządzenia na zdrowie inwalidy (z danym kalectwem i schorzeniem), na stan uszkodzonego narządu, stopień zmęczenia fizjologicznego, na pracę serca, reakcje neuromięśniowe i inne;
c) szybkość wykonywania pracy, jest to bardzo ważne, gdyż w zasadzie dąży się, aby wydajność pracy inwalidów była równa wydajności nieinwalidów;
d) precyzja w wykonywaniu pracy.
Ogólnie można powiedzieć, że skuteczność pomocy technicznych uwidacznia się w ochronie zdrowia inwalidy i podniesieniu Jakości i wydajności pracy.
Przy wprowadzaniu usprawnienia technicznego należy bardzo starannie rozważyć jego celowość. Określić, to' można, dając odpowiedzi na następujące pytania:
1) czy drogą naturalną organizm nie byłby zdolny 'skompensować braków, które uzupełnia usprawnienie (granice celowości kompensacji naturalnej)?
2) co daje usprawnienie (ip. wyżej)?
3) jakie są możliwości zastosowaniia tegoż usprawnienia w zakładzie pracy, gdzie 'będzie pracował inwalida?
W zasadzie usprawnienie techniczne nie może zastępować w Sztuczny sposób możliwości pracy pozostałymi sprawnościami inwalidy czy też uniemożliwiać włączenie się ich do pracy. Jeżeli uszkodzenie ciała jest lekkie lub gdy upośledzenie funkcji nawet na skutek poważniejszego kalectwa jest nieduże, wówczas nie potrzeba za wszelką cenę wprowadzać usprawnienia. I tak jeżeli przy utracie prawej ręki może inwalida wykonać pracę lewą ręką, wówczas wprowadzenie sztucznych elementów w samoobsługiwaniu się inwalidy i w pracy zawodowej byłotoby zbyteczne. Trzeba także pamiętać o tym, aby w czasie stałego zatrudnienia inwalidy zabezpieczyć mu usprawnienie techniczne, z pomocą którego był szkolony. W przeciwnym razie nagły brak usprawnienia będzie przyczyną niepowodzenia w pracy. Zaistnieje konieczność kształtowania się nowych nawyków zawodowych w warunkach niekożystnych z punktu widzenia sprawności i wydolności organizmu inwalidy i warunków, jakie istnieją w 'zakładzie produkcyjnym, jeżeli nie jest w nim przewidziane przyuczenie do' zawodu. Stan taki może być przyczyną 'zniechęcenia się i odmowy podjęcia 'czy kontynuowania pracy.
W decyzji co do celowości i typu wprowadzanego usprawnienia technicznego powinien 'brać udział i zainteresowany inwalida. Najlepiej jest, jeżeli koncepcja zastosowania dodatkowej (pomocy technicznej wyjdzie od 'niego'. Pomoce techniczne nie mogą mu być narzucone; mają one umożliwić maksymalne 'usprawnienie danego inwalidy, odpowiadać jegoi indywidualnym cechom i właściwościom,.
Jeśli ocena danego usprawnienia okaże się korzystna, należy zaprowadzić ostateczną dokumentację i wprowadzić ją w życie.
Należyta dokumentacja zawiera: fotografię inwalidy pracującego z danym usprawnieniem, rysunek techniczny usprawnienia, opis usprawnienia i uzasadnienie, co daje usprawnienie' w porównaniu ze stanem, przed jego zastosowaniem. Przykładowo podajemy sposób dokumentacji hełmu spawalniczego wykonany według wzorów zagranicznych przez ob. N. Okonia z Zakładu Szkolenia Inwalidów we Wrocławiu (ryć. 33).
Hełm przeznaczony jest dla spawaczy z wyłuszczoną kończyną górną.
Zastosowanie: inwalida z wyłuszczoną kończyną górną lub bardzo krótkim kikutem 'nie mógłby wykonywać zawodu spawacza elektrycznego, gdyż miałby zasadnicze trudności w posługiwaniu się hełmem - maską chroniącą go przed promieniowaniem łuku elektrycznego.
Zaprojektowany hełm rozwiązuje sprawę ochrony, gdyż umocowany jest na głowie i może być unoszony lub opuszczany 'za pomocą ruchów szczęki dolnej i głowy.
FUNKCJA PSYCHOTERAPEUTYCZNA POMOCY TECHNICZNYCH
Mówimy niejednokrotnie o wartości psychoterapiii w procesie rehabilitacji. Są dwie metody jej stosowania: drogą osobistego włpływu na pacjenta i pośrednio, przez stwarzanie korzystnych sytuuacji społecznych, i materialnych. Wprowadzenie środków technicznych jest częścią tych materialnych udogodnień w urządzeniach, za pomocą których możemy pozytywnie wpływać na psychikę inwalidy. Znam inwalidę niewidomego bez obu przedramion. Ryć. 33. a, b, c. Dokumentacja maski na głowę - hełmu spawalniczego (hełm .otwarty i spuszczony) dla osób z krótkim kikutem kończyny górnej Maska w postaci hełmu (l) umocowana jest ruchomo na metalowej opasce (2). Opaskę zakłada się na głowę i mocuje paskiem (3), który opasuje szczękę dolną. Przy ruchu szczęki ku dołowi pasek pociąga za dźwignię (4),. do której umocowana jest maska, i. podnosi ją. Maska' opada przy ruchu głowy ku dołowi dzięki sprężynie (5). W ten sposób może ona być unoszona i opuszczana bez pomocy rąk.
Naprawdę trudny problem z punktu widzenia pracy zawodowej. Z uwagi na to', że nie można 'było' go początkowo zatrudnić, jego 'samopoczucie 'nie było najlepsze. Zastosowano dla niego krosno, na którym pomimo, tak dużego kalectwa 'mógł pracować. Jego postawa psychiczna wobec siebie i otoczenia w znacznym stopniu zmieniła się w sensie pozytywnym.. Inny inwalida, który na skutek nieodpowiedniego' kikuta nie mógł być protezowany i chodził na kulach, był zgorzkniały i często' mówił "dłużej nie pociągnę, bo' kto' po' piędziesiątce da rady targać to 'cielsko' (otyłość) na kulach". Po dokonaniu specjalnych zabiegów na kikucie i zastosowaniu 'specjalnej protezy zaobserwowałem olbrzyimią zmianę w 'samopoczuciu inwalidy. - ,,Teraz, odżyłem" - rzekł mi przy pierwszym spotkaniu. Są to zjawiska nam znane z życia 'codziennego'. Naszym zdaniem pomoc inwalidzie środkami technicznymi w życiiu codziennym i pracy - to jedna 'z 'metod rehabilitacji, m. ,in. przystosowania psychicznego' i przygotowania inwalidy do pokonywania skutków kalectwa i schorzenia, co jest podstawą dobrego samopoczucia. W ten sposób wyrabiamy u inwalidów pozytywne' ustosunkowanie się do' narzędzi', techniki i maszyn. Wiemy z doświadczenia, że u inwalidów, którzy doznali inwalidztwa na skutek wypadku, istnieje niekiedy lęk przed ponownym podjęciem pracy. Pomoc techniczna, która ułatwia wykonywaniie pracy, przyczynia się do zlikwidowania tego stanu.
Często do zastosowywania pomocy technicznych dążą nawet sami inwalidzi. Czasem dorabiają w domu (lub warsztacie) różne części pomocnicze lub pracują nad usprawniieniem końcówek roboczych, jeżeli używają protez kończyn górnych. Zależy im samym na większej sprawności w życiu codziennym i pracy 'zawodowej. Są wśród nich i racjonalizatorzy. Stanowi' to dowód skuteczności rehabilitacji, której efekt przejawia się 'm. in. w tym, że ' inwalida nie pozostaje bierny, lecz aktywnie ustosunkowuje się wobec trudności życia.
Poniżej podajemy wypowiedź Ob. Cieślewskiego, inwalidy bez obu przedramion, na temat tego', co można 'zrobić protezami z odpowiednimi końcówkami roboczymi (ryć. 34).
"Protezą 'roboczą prawej ręki 'można pisać, rysować, malować, trzymać słuchawkę telefoniczną...
Jakimi końcówkamii 'co można 'zrobić:
a) hak (1); można nim zapinać guziki, zaciągać zamek błyskawiczny, odsznurować i zasznurować obuwie, 'zapiąć pas, 'otworzyć i zamknąć na klucz zamek, dźwigać ciężary, trzymać szpadel (2) zawiązać paczkę, ściągać kurek fuzji lub karabinu '(3); można strzelać z broni długiej, nie używając obu dłoni, pomagać nim można przy pleceniu koszy itp.;
b) hak (4); można nim dźwignąć 'ciężary, rozebrać się, grabić,
Ryć. 34. Rysunki wykonane przez inwalidę bez obu dłoni - Stanisława Cieślewskiego, w wiernej kopii (opis w tekście).
kopać, ubrać w uprząż zwierzę pociągowe, trzymać siekierę i młot (5), otwierać drzwi, pompować wodę iitp.; w ogóle haki są uniwersalnymi koncówkamii w życiu codziennym, w pracy, w fabryce i na roli;
c) nóż '(6); można nim kroić wszelką żywność, trzymać 'garnuszek (7), strugać 'drzewo, ciąć papier, ostrzyć ołówka, itp.;
d)pazur -trójząb (8); można nim trzymać tarnik, pilnik, pałkę do' metalu i drzewa (9), przebijak, przecinak, pędzel, dłuto, szpadel, korby itp.
e) kółko '(10); można mm posługiwać się przy grabieniu, zamiataniu^ kręceniu sieczkarni, 'trzymaniu wideł, motyk, grac itp.;
f) przytrzymywacz pędzli '(11); końcówka ta jest szczególnie użyteczna 'dla malarzy, murarzy, rolników ogrodników (przy sadzeniu), rolników.
Pamiętać przy tym 'trzeba, że nie do każdego zawodu 'można dorobić końcówki, wiele jest jednak tak dowcipnie zbudowanych że z powodzeniem zastąpią utraconą kończynę" .(- "Życie Inwalidy" nr 7, 1952 r.).
Powyższa wypowiedź wskazuje na wiarę inwalidy z tak ciężkim kalectwem w użytkową wartość pomocy technicznych.
Tak jak pomoce techniczne używane w celach terapeutycznych i dla wyuczenia czynności życia codziennego są integralną częścią rehabilitacji leczniczej, tak środki techniczne ułatwiające pracę są istotnym elementem rehabilitacji zawodowej, składową częścią stanowiska pracy, na którym pracuje inwalida, elementem jego wyposażenia zawodowego ii 'elementem kultury pracy.
POMOCE TECHNICZNE W SZKOŁACH SPECJALNYCH
Pomoce techniczne w szkołach specjalnych mogą 'odgrywać bardzo dużą rolę, można je stosować jako pomoc w nauczaniu, w wyposażeniu szkoły; użyteczne są w życiu internatowym i ułatwiają organizację wolnego czasu uczniów. Obecnie najliczniejsze są pomoce techniczne dla dzieci niewidomych. W tym zakresie istnieje duży dorobek; stosuje się je np. w nauczaniu geografii, przyrody, fizyki, matematyki ajtp. (ryć. 35).
Mają one jednak nieco inny charakter aniżeli te, o których mowa w naszej, pracy. Nam chodzi jeszcze i o' pomoce techniczne, które ułatwiają dzieciom szkół 'specjalnych {z niedowładami kończyn, z amputacjami, porażeniami, chorym przewlekle, głuchym, niewidomym i umysłowo upośledzonym), przebywanie w szkole, internacie i wykorzystanie wolnego czasu (ryć. 36, 37, 38). Poważną rolę mogą odgrywać pomoce techniczne ułatwiające pracę w szkołach zawodowych przy szkołach specjalnych. Przy wprowadzaniu pomocy technicznych do szkół można się kierować zasadami, o których była mowa w poprzednich częściach pracy. Trzeba jednak zawsze mieć na uwadze odmienną psychikę dziecka, które rośnie, i konkretne warunki szkoły. Brak fachowego nadzoru przy wprowadzaniu pomocy technicznych i ich stosowaniu może przynieść dziecku poważne szkody. W sumie pomoce techniczne pomagają w osiąganiu celów, jakie sobie szkoła' stawia, oraz ułatwiają personelowi pedagogicznemu i administracyjnemu prowadzenie szkoły.
Ryć. 35. Globus wypukły daje niewidomym możność poznania drogą dotyku kształtu i powierzchni poszczególnych części świata.
Ryć. 36. przesuwana poręcz wzdłuż tablicy umożliwia pisanie uczniom, którzy mają trudności w staniu.
Ryć. 37. a, b. Pulpity przystosowane do wózków inwalidzkich ułatwiają naukę dzieciom przebywającym w tych wózkach.
Ryć. 38. a, b. Stoły 2 odpowiednimi wycięciami umożliwiają zabawę przy wspólnym stole dzieciom, które mają trudności w samodzielnym staniu.
Ryć. 39. Dźwig z odpowiednimi uchwytami ułatwia pielęgnowanie osób stale leżących.
ryć. 40. Umieszczenie odpowiednio przystosowanej maszyny do pisania' nad łóżkiem lub wózkiem przewlekle (nieuleczalnie) chorego umożliwia zorganizowanie mu zajęć o charakterze rozrywkowym.
POMOCE TECHNICZNE JAKO FORMA OPIEKI SPOŁECZNEJ
Zarówno pomoce techniczne 'ułatwiające ży'ciie codzienne, jak i te, które ułatwiają pracę zawodową, imają także duże zastosowanie jako forma opieki 'niesionej osobom w starszym wieku, nieuleczalnie chorym, z bardzo ciężkim kalectwem ciężko upośledzonym umysłowo 'i innym. Pomoce te mogą być stosowane zarówno w 'domu rodzinnym, jak ii w zakładach opieki społecznej, w których osoby te przebywają. Dzięki pomocom technicznym ułatwiającym życie codzienne możemy te osoby w dużym stopniu usamodzielnić, co wpływa pozytywnie na ich samopoczucie. Pomoce techniczne ułatwiają sprawowanie nad tymii osobami właściwej opieki - utrzymaniie czystości, rodzinnej atmosfery itp. -;
oraz organizację zajęć w formie rozrywki. Są one istotnym warunkiem uprzyjemniania życia i maksymalnego usamodzielniania podopdiecznych, a to przecież powinno być zasadniczym założeniem tej formy opieki (ryć. 39, 40).
PRODUKCJA POMOCY TECHNICZNYCH
Przystępując 'do opracowania i produkcji środków technicznych na szerszą skalę, należy dążyć do tego, aby prace w tym zakresie były prowadzone w oparciu o zasady naukowe. Przy organizacji produkcji tych środków trzeba wziąć pod uwagę z jednej strony to, 'że stanowią one przedmiot indywidualnego użytku, a z drugiej strony konieczność produkcji ich w takiej ilości, aby zabezpieczy ć duże zapotrzebowanie, jakie na nie istnieje. W przypadku masowej ich produkcji 'dla pewnych typów kalectw i schorzeń należy przewidzieć jeszcze możliwość 'dodatkowych przystosowań 'dla danej jednostki. Dla inwalidów zatrudnionych w spółdzielniach i przebywających w domach pomocy społeczmej oraz osób zamawiających indywidualnie pomoce techniczne produkować powinny specjalnie do tego' powołane spółdzielnie inwalidzkie; 'dla uczniów w zakładach szkolenia inwalidów jeden z zakładów, który ma ku temu najlepsze warunki; podobnie dla UCZnióÓW w szkołach specjalnych, a dla pracujących w normalnych zakładach - same zakłady pracy lula spółdzielnie inwalidzkie. Poprzednio omówiliśmy zasady, które powinny być stosowane "przy projektowaniu produkcji tych pomocy. Dodać należy, że w normalnych zakładach pracy w ich projektowaniu i wprowadzaniu powinni brać udział: lekarz zakładowy, inspektor bhp, majster działu, w którym pracuje inwalida, inżynier odpowiedzialny za nadzór i postęp techniczny danego działu i instruktor inwalidzki. Inicjując usprawnienia' techniczne w pracy, trzeba wyrobić u inwalidy przeświadczenie o celowości wprowadzenia, tegc środka. W przypadkach dzieci i inwalidów młodocianych należy
brać pod 'uwagę to, że rosną, i korygować zmiany w wymiarach i sposobie działania usprawnienia technicznego.
ZAKOŃCZENIE
Pomoce techniczme są specyficzną ochroną zdrowia inwalidy Umiejętne ich stosowanie, coraz większy rozwój techniki i automatyzacji pozwalają inwalidom na korzystanie z -wielu udogodnień cywilizacji. Technika bowiem dąży do przezwyciężenia 'trudności w 'życiu codziennym i pracy zawodowej inwalidów. Wprowadzanie wielu urządzeń nie wymaga specjalnych kosztów, często bowiem są one bardzo proste. Punkt ciężkości leży w serdecznym ustosunkowaniu się do tych, których ma się pod opieką, zrozumieniu, problemu ii inicjiatywie. Troska o pomoce nie jest dodatkowym obciążeniem personelu zatrudnionego przy rehabilitacji, lecz należy doi jego podstawowych zadań. Wprowadzenie pomocy technicznych jest obowiązkiem szpitali', ośrodków rehabilitacyjnych, zakładów szkolenia inwalidów, spółdzielni inwalidzkich i inspektorów zawodowej rehabilitacji, szkół specjalnych, zakładów pomocy społecznej i normalnych zakładów pracy, gdzie są zatrudnieni inwalidzi. Systematyczne1 badania naukowe nad środkami ułatwiającymi życie codzienne i pracę zawodową prowadzą: Centralny Instytut Ekspertyzy i Organizacj ' Pracy Inwalidów '(Cietin) w Moskwie, Instytut Fizykalnej Medycyny i Rehabilitacji Inwalidów w Nowym Jorku i Centralny Komitet Opieki nad Inwalidami (SVCK) w Sztokholmie. U nas pomoce techniczne ułatwiające życie codzienne stosują ośrodki rehabilitacji leczniczej, np. Klinika Ortopedyczna w Poznaniu, zakłady szkolenia inwalidów i niektóre spółdzielnie inwalidzkie. Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej czyni starania aby zagadnienie urządzeń ułatwiających pracę weszło do planu doskonalenia technicznego tych zakładów pracy, gdzie pracują inwalidzi. Spółdzielczość wystąpiła z cenną inicjatywą organizacji specjalnej spółdzielni, która produkować będzie tego typu środki i urządzenia. Obecnie, w trakcie przygotowania materiałów do opracowania projektu ustawy o rehabilitacji inwalidów zagadnienie to również bierze się pod uwagę. Dążymy do tego aby troska o wprowadzenie pomocy technicznej dla inwalidów w normalnych zakładach pracy 'znalazła swój 'wyraz w tej ustawie. Wraz 'ze wzrostem uprzemysłowiania kraju i dobrobytu zaistnieją bardziej dogodne warunki do wprowadzania tych środków.
PIŚMIENNICTWO
Arbeitshilfen fur behinderte Handbuch des Schwerbeschadingenver-mittiers. Herausgegeben von der Haupstelle.der Bundesanstalt fur Arbeits-vermittlung und Arbeitslosenversicherung. Nurnberg 1958.
Bankiewicz J.: Uwagi do artykułu rnż. Kienstejna pt.: "Końcówki do protez i przyrządy dla bezrękich kreślarzy" (praca nie opublikowana, w posiadaniu Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej).
Die Beschaftigung von Schwerbeschadigten in der Eisen und Metallin-dustrie. Gebruder Janecke, Band I. Hannover, s. 428.
Campbell W. J., Leizer R. R., Eyuker H.: A study of the adaptability of disabled workers Human Resources Study 'Number 3, Division o'f Abili-ties Inc. Albertson, Long Island, New York.
Cieslewski S.: l) Jak radzę sobie w życiu codziennym mimo amputacji obu przedramion. Życie Inwalidy; 12, 10, 1952.
2) O końcówkach do protez rąk. Ibidem; nr 5/6 i 7 is. 14. i s. 8-9, 1952.
3) Usamodzielnienie się inwalidów po amputacji obu kończyn górnych powyżej łokcia. Ibidem; l, 7, 1952.
Cerebral palsy equipment str. XI, 254, bibliografia, lista firm wytwarzających urządzenia i indeks przedmiotowy - wyd. The national society for crippled chiidren und audults, 'inc. The Easter Seal Aingency Chicago 1950.
Dega W.: Przywracanie czynności ruchowych po uszkodzeniach rdzenia i nerwów obwodowych z punktu widzenia kliniki. Zagadnienia zastępczo-ści czynności ruchowych. PZWL; s. 109, s. 109--134.
Device News by arthritis self-hełp device office. New York University - Bellevue Medical Oenter. New Jork.
.Doodson W. E.: Human engineeniing quide for equipment designers, University of Califomia Press. Los 'Angeles 1954.
Fawerge J. M; Leplat J., GuUet B.: L'adaptation de la machinę a L'Hom-me. Presses Uiniveirsitaire de France.
Handbuch des Schwelrbeschadiqtenvelrmittlers Technische Arbeitshilfen. Bundesanstalt fur Arbeitsvermittlung und Arbeitsiosenyersicherung. Nurnberg 1954.
Hatch T. F.: Współpraca techniki z naukami - o pracy w USA 173-178 w książce "Wiedza o pracy ludzkiej", Książka i Wiedza, 1959, s. 173.
Hulek A.: Możliwości pracy osób z uszkodzeniami kończyn górnych. Poi. Wyd. Gospod. Warszawa 1954, s. 138.
Kiersztejn Z.: Końcówki do protez i przyrządy dla bezrękich. Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Polska; 4, 376, 1955.
Lawman E. W.: Self - Hełp devices for the arthritis (Rehabilitation monograph VI) The Institute of Physical Medicine and Rehabilitation New York University-Bellevue Medical Center. New york 1954.
Lehman G.: Fizjologia pracy i jej znaczenie dla praktyki. W ks. "Wiedza o pracy ludzkiej". Książka i Wiedza, 1959, s. 326.
.r- . . 51
Les Invalides et la questioin du logement. Rapport preliminaire prepa pour le Comite de 1'habitat de la Commission economigue pour 1'Euroi par la Fedaration mondiale des anciens oombattants, repporteur. Feder tfon mondiale des anciens oombattants 16 rue Hamelin, Paris 16, 1958.
Missiuro W.: Fizjologiczne czynniki wydajności pracy. W ks. "Wied:
o pracy ludzkiej" - Książka i Wiedza, 1959, s. 303.
Morawski B.: Organizacja inwalidzkiego warsztatu pracy. Życie Inw;
lidy. 2, 7, 1952.
Piątkowski S.: Analiza IV kursu kreśleń technicznych (z punktu widzi nią lekarskiego). Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Polska; z. 3/ 325, 1950.
Ritter Ch. G.: Technical research and Blindness American Foundatic for the Blind. N. York 1956, s. 40.
Roethlisberger F. J., Dickson W. J.: Organizacja przemysłu jako systel społeczny. W ks. "Wiedza o pracy ludzkiej". Książka i Wiedza, 1959, s. 23:
Rusk H. A., Taylor E.. I.: L:iviing with a disability. The Blakistone Con-pamy, Inc. N. York, 1953, s. 207.
Self-Hełp devices for rehabilitation: I-activities of daiły living; II-therapeutic exercise; III-industrial aids (pending). New Jork Uniiwersiti Bellevue Medical Center, Institute of Physica! Medioine and Rehabilitatior
Skalski Z., Hulek A., Larkowa H.: Wytyczne w sprawie zatrudnieni niewidomych z uszkodzeniami kończyn górnych, s. 102, Wyd. Min. Prąc:
i Opieki Społ. Warszawa 1959.
Stier F.: Czy nasze obrabiarki są dostosowane do ludzi. Konstruktiol im Machinen - appairaite - und Geratebau, zeszyt 8, 1959. W opracowaniu I. Sobolskiego, Szkoła Zawodowa, nr 12, 1958.
Szczepanski J.: O motywach wydajności pracy, s. 272-281. W ks. "Wiedza o pracy ludzkiej". Książka i Wiedza, 1959. Svck'^ Publication serioins, nr 6. The physically handicapped housewife Stokholm 1959, s. 68.
Tomaszewska J.: Sprzęt pomocniczy do chodzenia. Chirurgia Narządów Ruchu i Ortopedia Polska. 4, 423, 1956.
Tomaszewski T.: Automatyzm i świadomość w pracy produkcyjnej W. ks. "Wiedza o pracy ludzkiej", Książka i Wiedza, 1959, s. 254.