Pojęcie i budowa społeczeństwa
Więź społeczna - łączy jednostki w różne co do wielkości i trwałości skupienia, których potoczne rozumienie nie zawsze jest identyczne z ujęciem socjologicznym. Umożliwia ona swoim członkom przynależność do społeczeństwa. Człowiek tkwi i funkcjonuje w społeczeństwie za pośrednictwem różnorodnych skupień, zwanych zbiorowościami społecznymi. Są nimi kręgi, grupy, zbiorowości etniczne, zbiorowości oparte na podobieństwie zachowań i zbiorowości terytorialne oraz klasy i warstwy społeczne. Wymienione zbiorowości, na czele z rodziną jako najważniejszą grupą, zaliczane są do podstawowych składników społeczeństwa i form życia zbiorowego.
Społeczeństwo bywa różnorodnie pojmowane w zależności od kontekstu najczęściej oznacza ono:
Rodzaj szerokiej czy nawet najszerszej zbiorowości terytorialnej. F. Zaniecki uważał społeczeństwo za kompleks współwystępujących i krzyżujących się grup, nad którymi dominuje jedna z nich: naród, państwo lub kościół.
Szerokie zbiorowości powiązane specjalnymi typami stosunków np.: jako formacja społeczno ekonomiczna.
Ogół instytucji i urządzeń zapewniających jednostkom wspólne zaspokajanie potrzeb i uregulowane współżycie, tworzenie i rozwój kultury. Jest to ujęcie „organizacyjne”, które zwraca uwagę nie na dominującą zbiorowość, lecz na wszystkie formy i przejawy życia w zbiorowościach zorganizowanych formalnie i nieformalnie.
Postać egzystencji człowieka wyrażająca się w stwierdzeniu - człowiek może istnieć tylko w społeczeństwie dzięki przynależności do rozmaitych zbiorowości. W tym kontekście społeczeństwo nie jest kategorią empiryczną, lecz filozoficzną, czyli kategorią bytu ludzkiego.
Społeczeństwo pojmowane jako forma życia zbiorowego poza organizacją państwową. Egzemplifikacją są różne hasła i oświadczenia wyrażające postawy i dążenia określonych zbiorowości, jak: społeczeństwo pragnie pokoju, popiera lub dezaprobuje określone decyzje rządu.
Pojmowanie społeczeństwa można zawęzić do trzech koncepcji. Są to:
Empiryczne, czyli ukazująca społeczeństwa konkretne, które realnie istnieją na określonym obszarze i szczeblu rozwoju;
Konceptualistyczna, która przedstawia społeczeństwo ujęte modelowo, a nie konkretne społeczeństwo danego państwa;
Filozoficzna, która społeczeństwo traktuje jako środowisko i kategorię istnienia człowieka.
Przyjmując pierwszą z tych koncepcji J. Szczepański uważa, że społeczeństwo oznacza dopełniające i krzyżujące się formy życia zbiorowego współwystępujące i mające część wspólną członków w ramach narodu, państwa czy konfiguracji kulturowej, które cechuje odrębność i osobliwość kulturowa, strukturalna i dziejowa.
Strukturę społeczną dzielimy na: mikrostrukturę i makrostrukturę.
Struktura społeczna
Mikrostruktura Makrostruktura
(małe grupy, opis grupy (wielkie zbiorowości: klasy,
i inne małe zbiorowości) warstwy, kategorie zawodowe,
grupy polityczne, religijne i inne)
Rys. Mikrostruktura i makrostruktura.
Mikrostruktura oznacza ułożenie jednostek, ich ról i stosunków w funkcjonalną całość. Jest ona jedyną strukturą w małej grupie, składająca się z poszczególnych członków.
Grupy i inne zbiorowości, składające się z wielu mikrostruktur, nazywamy makrostrukturą porządkującą wielkie i największe elementy społeczeństwa globalnego takie jak: klasy, warstwy, kategorie zawodowe itp.
ZBIÓR, KATEGORIA I ZBIOROWOŚĆ SPOŁECZNA
Więź społeczna łączy jednostki w mniej bądź bardziej trwałe skupienia, zwane zbiorowościami społecznymi. Zbiorowość społeczną należy jednak odróżniać od zbioru i kategorii społecznej.
Zbiorem społecznym nazywa się ogół ludzi, posiadających jakąś wspólną cechę, nawet mniej istotną którą wyróżnia obserwator lub badacz bez względu na to, czy jej posiadacze uświadamiają to sobie czy też nie .Może to być zbiór osób skośnookich, długowłosych lub wysokich. Żadna z tych cech , jak np. kształt oczu , długość włosów czy wzrost, nie ma większego wpływu na życie społeczne.
Jednostki wyróżnione ze względu na cechy ważne dla przebiegu procesów społecznych i względnie stałe, jakimi są zwłaszcza cechy demograficzne i społeczne, nazywamy kategoriami społecznymi.
Zbiorowość społeczna natomiast, oznacza skupienie ludzi, między którymi chociażby na krótki okres wystąpiła wieź społeczna. Inną trwałość ma więź w publiczności kinowej czy tłumie, inną w kręgu koleżeńskim lub w społeczności osiedlowej.
POJĘCIE I STRUKTURA GRUPY SPOŁECZNEJ
Przez grupę społeczną rozumie się co najmniej trzy osoby powiązane systemem stosunków uregulowanych instytucjonalnie, posiadających niektóre wspólne wartości (zadania) i oddzielone od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.
Prawie każda grupa społeczna posiada takie cechy ją kontynuujące, jak:
Przynajmniej trzech członków, którzy mają określony rodzaj członkostwa, odpowiedni wzór fizyczny i moralny oraz wynikające z tego członkostwa funkcje, zwaną też rolą;
Identyczność, czyli odrębność od innych grup i różnych zbiorowości;
Ośrodki skupienia;
Zadania i cele;
Organizację grupy utożsamianą ze strukturą, w której istotne są takie jej składniki, jak pozycja, rola i władza.
W przypadku par układ zbiorowości nie ma wpływu na to co dzieje się między dwoma członkami. Jeżeli grupa składa się z trzech członków, wtedy stosunki między dwoma członkami są wyznaczone przez stosunki z trzecim partnerem.
Rys. Układ stosunków w grupie społecznej.
Z graficznego ujęcia grupy społecznej widzimy, że możemy o niej mówić wówczas, gdy w jakimś zespole jednostka A pozostaje w stosunku nie tylko do jednostki B i C, ale również w stosunku do tego, co dzieje się między jednostką B i C.
Członkostwo wskazuje na przynależność jednostki do określonej grupy. Mamy do czynienia z dwoma rodzajami przynależności:
Realną, oznaczającą fakty i pełny udział członka w życiu grupy, z którą jest on związany subiektywnie i obiektywnie;
Ideologiczną, gdy spełnione są niektóre kryteria przynależności subiektywnej. Z przynależnością ideologiczną mamy do czynienia w tych wszystkich sytuacjach, kiedy np. emigrant podtrzymuje emocjonalnie więź ze swoim dawnym narodem i ojczyzną.
Czyjąś przynależność do odpowiedniej grupy społecznej ustalamy najczęściej na podstawie spełnionej w niej roli. Grupa precyzuje funkcje i zadania oraz wzory postępowania dla członków, jak również dla samych siebie. W stosunku do członków ustala wzór fizyczny i moralny. Składnikiem konstytuującym grupę społeczną jest też jej identyczność, którą zapewnia zasada odrębności. W każdej grupie, nawet w rodzinie, jest płynność lecz mimo to istnieje pewna ciągłość i trwałość. Zapewniają je wartości moralne, duchowe oraz symbole. Zasada odrębności wyraża się w poczuciu solidarności i świadomości która stanowi podstawę do pielęgnowania tradycji i zachowania ciągłości kulturowej każdej grupy. Następnym składnikiem grupy są ośrodki skupienia, na które składają się zarówno materialne podstawy jej istnienia, jaki wartości, symbole oraz idee, które ją identyfikują. Innymi komponentami konstytuującymi grupę są cele i zadania. „Zadania grupy to ustalone i świadomie zdefiniowane stany rzeczy i zjawiska, które grupa jako całość chce osiągnąć lub wywołać”.
Zadanie grupy jest syntezą tworzącą się z wypełniania funkcji przez poszczególnych członków. Funkcja to nie tylko realizacja cząstki zadania grupy, lecz także okazywania gotowości do jej podjęcia i obrony interesów grupy. Składnikiem konstytuującym grupę społeczną jest też powiązanie jej członków systemem stosunków uregulowanych przez odpowiednie instytucje. Oznacza to, że każda grupa musi posiadać odpowiednią organizację. Na organizację tę składają się: instytucje, stanowisko kierownika bądź przywódcy, wzory działania i formy kontroli. Organizacja zwana też strukturą powoduje że grupa stanowi klarownie zarysowaną swoistą i względnie trwałą całość.
Skład grupy to jej członkowie i ich cechy osobiste. Struktura grupy to układ wszelkich elementów, a nie tylko jej członków oraz zasady wzajemnego podporządkowania tych elementów. Oznacza ona sposób ułożenia i podporządkowania sobie członków, instytucji i podgrup składających się na grupę. W skład struktury wchodzą również inne elementy grupy, jak: podstawy materialne, symbole, wartości, wzory zachowań, stosunki i pozycje społeczne zajmowane przez jej członków.
Socjologowie w grupach w pełni rozwiniętych wyróżniają mikrostrukturę i makrostrukturę.
Mikrostruktura występuje w grupach małych, liczących kilka lub kilkanaście osób. Wyznacza ją najczęściej układ pozycji społecznych jej członków, takich jak: zawód i stanowisko; udział w zbiorowej konsumpcji; udział we władzy i możność podejmowania decyzji politycznych, aspiracje, światopogląd, itp.
Makrostrukturę odnosimy do różnych grup. Stanowi ona budowę złożoną i jest czymś więcej niż sumą struktur małych grup. W jej skład, oprócz członków, wchodzą małe i średnie grupy, odpowiednio rozbudowana organizacja, rozmaite składniki materialne, symbole i wartości. Wszystkie elementy są uporządkowane i ułożone w spójny system zdolny do funkcjonowania i rozwoju.
Wymiarem struktury grupy jest rola społeczna którą rozumiemy jako „względnie stały i wewnętrznie spójny system zachowań, będących reakcjami na zachowania innych osób, przebiegających według mniej lub więcej wyraźnie ustalonego wzoru”.
Rolę społeczną często definiuje się w kategoriach praw i obowiązków. Oznacza ona zbiór praw i obowiązków, przywilejów i wymagań, które instytucjonalnie określają zachowanie jednostki zajmującej daną pozycję.
Drugim wymiarem struktury grupy jest pozycja jednostki, jaką w danej grupie zajmuje. Najogólniej pozycja oznacza miejsce danej roli w grupie albo w hierarchii ról.
Pozycje, pozostające ze sobą w określonych stosunkach, tworzą strukturę grupową. Z pozycją związane są pewne prawa i obowiązki odnoszące się do zajmującej je jednostki.
Od roli i pozycji społecznej odróżniamy status jednostki. Stanowi on wypadkową zajmowanej pozycji i posiadanego prestiżu, które zależą głównie od cech osobistych człowieka.
Trzecim komponentem strukturalnym grupy społecznej, jest władza grupowa, która wyraża się w kontroli jednego członka nad innymi bądź nawet na wymuszeniu zachowań uznanych za obowiązkowe lub pożądane z punktu widzenia danej grupy.
Zakres władzy może być wyznaczony osobowo, gdy decyzje jednostki posiadającej władzę są skierowane do osób ze względu na pełnione role społeczne lub streficznie, gdy decyzje dotyczą wszystkich tych, którzy swoją aktywnością wchodzą w zakres praw objętych władzą.
Władza często jest związana z intencjonalną kontrolą czyjegoś zachowania czyli jej efektywność zależy w dużej mierze od środków zapewniających jej kontrolę.
Wyróżnia się pięć podstaw sprawowania władzy:
Przestrzeganie pewnych norm społecznych przez ludzi stanowiących strukturę władzy,
Władza oparta na wiedzy, którą posiada sprawujący władzę;
Dysponowanie nagrodami;
Władza oparta na karze;
Identyfikacji i lojalność osoby stojącej niżej w hierarchii władzy wobec osoby stojącej wyżej.
Techniki sprawowania władzy:
Magiczne lub religijne, odwołujące się do sił ponadludzkich;
Przeświadczenie obywateli o kompetencji władzy i pełnionej kontroli nad nią;
Persfazja i przekonywanie za pomocą określonych argumentów;
Wychowanie i wpajanie podporządkowanym zasad ideologii, w imię której sprawowana jest dana władza;
Nadzieja nagrody za posłuszeństwo oraz zastraszanie i terror w przypadku nieposłuszeństwa.
W rzeczywistości mamy do czynienia z mieszanymi formami technik sprawowania władzy.
Niektóre z prawidłowości rządzące sprawowaniem władzy w grupie.
Członkowie grup wykazują tendencje do naśladowania postępowania i zachowań tych członków, którzy w hierarchii władzy znajdują się najwyżej,
Osoby posiadające wyższą władzę w grupie społecznej inicjują zachowania, których celem jest kontrola zachowań innych, zwłaszcza osób zajmujących niższe pozycje w grupie,
Osoby zajmujące wyższą pozycję w hierarchii władzy wywierają wpływ na osoby stojące niżej w inny sposób, niż osoby oddziałujące z niższych pozycji na osoby pozostające na wyższych pozycjach.
Z tych prawidłowości wynika, że osoby zajmujące wysokie pozycje w hierarchii władzy są bardziej związane z grupą. Dla nich grupa staje się bardziej atrakcyjna, silniej się z nią identyfikują niż jej członkowie zajmujący niższe pozycje w hierarchii władzy.
Struktura może być może byś grupie nadana przez większą organizację, której jest elementem, zwanym podgrupą. W tych okolicznościach struktury grupowe mogą być wyznaczone przez dokumenty. Wówczas mamy do czynienia ze strukturami formalnymi. Jeżeli zaś struktura jest tworzona w sposób spontaniczny przez samych członków danej grupy, to wtedy wytworzy się struktura nazywana nieformalną. Nie opiera się ona na żadnych dokumentach, które by ją przynajmniej częściowo wyznaczały.
Typowy przykładem struktury nieformalnej grupy jest struktura socjometryczna. Wskazuje ona na rozkład atrakcyjności.
Rys. Grupa i cechy ją konstytuujące.
Wszystkie elementy grupy wzajemnie się zazębiają i są komplementarne. Tym samym stanowią pewien układ społeczny o wielkiej doniosłości o przebiegu zjawisk i procesów życia zbiorowego.
Grupa jest systemem wydzielonym z pewnej całości tkwiącej w szerszej całości społecznej, oddzielonym od innych zbiorowości a równocześnie funkcjonalnie w tą całość włączonym.
PODSUMOWANIE
Społeczeństwo najczęściej oznacza:
Rodzaj szerokiej zbiorowości terytorialnej, jako kompleks współwystępujących i krzyżujących się grup, nad którymi dominuje jedna z nich: naród, państwo lub kościół.
Szerokie zbiorowości powiązane specjalnymi typami stosunków np.: jako formacja społeczno ekonomiczna.
Ogół instytucji i urządzeń zapewniających jednostkom wspólne zaspokajanie potrzeb i uregulowane współżycie, tworzenie i rozwój kultury.
Postać egzystencji człowieka - człowiek może istnieć tylko w społeczeństwie dzięki przynależności do rozmaitych zbiorowości.
Jako forma życia zbiorowego poza organizacją państwową.
Trzy koncepcje pojmowania społeczeństwa:
Empiryczne, czyli ukazująca społeczeństwa konkretne, które realnie istnieją na określonym obszarze i szczeblu rozwoju;
Konceptualistyczna, która przedstawia społeczeństwo ujęte modelowo, a nie konkretne społeczeństwo danego państwa;
Filozoficzna, która społeczeństwo traktuje jako środowisko i kategorię istnienia człowieka.
Struktura społeczna
Mikrostruktura Makrostruktura
(małe grupy, opis grupy (wielkie zbiorowości: klasy,
i inne małe zbiorowości) warstwy, kategorie zawodowe,
grupy polityczne, religijne i inne)
Zbiorem społecznym nazywa się ogół ludzi, posiadających jakąś wspólną cechę, nawet mniej istotną którą wyróżnia obserwator lub badacz bez względu na to, czy jej posiadacze uświadamiają to sobie czy też nie.
Zbiorowość społeczna oznacza skupienie ludzi, między którymi chociażby na krótki okres wystąpiła wieź społeczna.
Grupa społeczna- co najmniej trzy osoby powiązane systemem stosunków uregulowanych instytucjonalnie, posiadających niektóre wspólne wartości (zadania) i oddzielone od innych zbiorowości wyraźną zasadą odrębności.
Grupa społeczna posiada takie cechy ją kontynuujące, jak:
Trzech członków;
Identyczność;
Ośrodki skupienia;
Zadania i cele;
Strukturę.
Członkostwo wskazuje na przynależność jednostki do określonej grupy. Mamy do czynienia z dwoma rodzajami przynależności:
Realną, oznaczającą fakty i pełny udział członka w życiu grupy, z którą jest on związany subiektywnie i obiektywnie;
Ideologiczną, gdy spełnione są niektóre kryteria przynależności subiektywnej. Z przynależnością ideologiczną mamy do czynienia w tych wszystkich sytuacjach, kiedy np. emigrant podtrzymuje emocjonalnie więź ze swoim dawnym narodem i ojczyzną.
Mikrostruktura oznacza ułożenie jednostek, ich ról i stosunków w funkcjonalną całość. Jest ona jedyną strukturą w małej grupie, składająca się z poszczególnych członków.
Makrostruktura stanowi ona budowę złożoną i jest czymś więcej niż sumą struktur małych grup. W jej skład, oprócz członków, wchodzą małe i średnie grupy, odpowiednio rozbudowana organizacja, rozmaite składniki materialne, symbole i wartości. Wszystkie elementy są uporządkowane i ułożone w spójny system zdolny do funkcjonowania i rozwoju.
Pięć podstaw sprawowania władzy:
Przestrzeganie pewnych norm społecznych przez ludzi stanowiących strukturę władzy,
Władza oparta na wiedzy, którą posiada sprawujący władzę;
Dysponowanie nagrodami;
Władza oparta na karze;
Identyfikacji i lojalność osoby stojącej niżej w hierarchii władzy wobec osoby stojącej wyżej.
Techniki sprawowania władzy:
Magiczne lub religijne, odwołujące się do sił ponadludzkich;
Przeświadczenie obywateli o kompetencji władzy i pełnionej kontroli nad nią;
Persfazja i przekonywanie za pomocą określonych argumentów;
Wychowanie i wpajanie podporządkowanym zasad ideologii, w imię której sprawowana jest dana władza;
Nadzieja nagrody za posłuszeństwo oraz zastraszanie i terror w przypadku nieposłuszeństwa.