Następstwo prawne w prawie podatkowym
Polega na przejściu z jednego podmiotu na drugi określonych praw i obowiązków. W prawie podatkowym mamy do czynienia z pochodnym nabyciem praw, kiedy to następca prawny nabywa prawa i obowiązki przysługujące jego poprzednikowi prawnemu. Jest to nabycie translatywne, dotyczy praw poprzednio już istniejących. Mamy tu także do czynienia z następstwem prawnym pod tytułem ogólnym (sukcesja uniwersalna), kiedy to mocą jednego zdarzenia prawnego dochodzi do nabycia całego lub części majątku, a nabywca wchodzi zarówno w prawa jak i obowiązki swego poprzednika prawnego. Sukcesja prawna w prawie podatkowym występuje przy przejmowaniu przez określone podmioty praw i obowiązków w dziedzinie zobowiązań podatkowych. Dotyczy głównie przejmowania obowiązków podatnika (niekiedy płatnika i inkasenta) związanych z wykonywaniem zobowiązań podatkowych, kiedy to następca prawny wchodzi w więzi prawne swego poprzednika jako dłużnika podatkowego, z czym wiążę się odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe tego dłużnika. Czasami sukcesja daje możliwość kształtowania przez następcę prawnego treści stosunku zobowiązaniowego poprzednika prawnego poprzez wykorzystywanie jego uprawnień do odwoływania się od decyzji organu podatkowego lub tez skierowania sprawy podatkowej na drogę postępowania sądowego.
Regulacja praw i obowiązków następców prawnych zawarta jest w przepisach Ordynacji podatkowej będących lex generalis w stosunku do regulacji ustaw zawierających konstrukcje poszczególnych podatków (lex specialis).
Elementem sukcesji jest odpowiedzialność za zobowiązania podatkowe poprzednika. Ma ona charakter pośredni pomiędzy odp. podatnika, płatnika i inkasenta (podmiotów mających pływ na ukształtowanie i realizację zob. podatkowych) a odp. osób trzecich związaną w zasadzie tylko z samym wykonywaniem zob. podatkowych. Bowiem źródłem powstania tej odpowiedzialności są czynności leżące poza sferą prawa podatkowego- głównie w prawie cywilnym i handlowym.
Odpowiedzialność związana z sukcesją ma miejsce w przypadku
-przekształcania i łączenia osób prawnych (powstała osoba wstępuje we wszelkie pr. i o. każdej z łączących się osób lub spółek; problem „restrukturyzacji” spółek kapitałowych i osobowych uregulowany został KSH i tak spółka przejmująca lub nowo zawiązana wstępuje z dniem połączenia we wszystkie pr. i o. spółki przejmowanej albo spółek łączących się przez zawiązanie nowej spółki)
-przejęcia majątku osoby prawnej przez inną osobę prawną
-komercjalizacji i prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych
-przejmowania przez spadkobierców przewidzianych w prawie podatkowym majątkowych
praw i obowiązków spadkodawcy, a także praw niemajątkowych przysługujących spadkodawcy związanych z prowadzoną działalnością gospodarczą na rachunek spadkobierców (odp. spadkobierców za zobowiązania podatkowe oparta jest na przepisach KC o przyjęciu i odrzuceniu spadku oraz odp. za długi spadkowe, a kształtowana jest przez konstytutywną decyzję podatkową organu podatkowego właściwego ze względu na ostatnie miejsce zamieszkania spadkodawcy; zapisobierca odpowiada do wartości otrzymanego zapisu).
Finanse publiczne, pojęcie i zakres
Finanse publiczne pozostają pod wpływem trzech wzajemnie ze sobą powiązanych
czynników - gospodarki, polityki oraz prawa- takie kompleksowe rozpatrywanie
tych związków daje pełny obraz zjawisk zwanych finansami publicznymi. Efektywność polityki zależy przede wszystkim od trafnego ustalenia - w skali makroekonomicznej - jej skutków gospodarczych i społecznych. Chodzi przede wszystkim o właściwe rozpoznanie rezultatów przesuwania środków pieniężnych pomiędzy sferą finansów prywatnych i finansów publicznych, a także wpływu na gospodarkę publicznych wydatków inwestycyjnych, długu publicznego, nierównowagi budżetowej czy też funkcjonowania rynku finansowego. Jednym z podstawowych źródeł tworzenia publicznych zasobów pieniężnych jest działalność gospodarcza podmiotów prywatnych. Władza publiczna przejmuje rezultaty tej działalności, dysponując atrybutem władztwa, a nie na skutek stosunków rynkowych pomiędzy nią a podmiotami prywatnymi. Wynikają z tego zasadnicze różnice
pomiędzy finansami prywatnymi i finansami publicznymi. I tak z finansami publicznymi będziemy mieli do czynienia gdy wystąpi:
1) podmiot publiczny (administracja publiczna- władza publiczna; administracja
samorządowa; podmiot prywatny wykonujący zadania zlecone na mocy ustawy o
partnerstwie publicznoprawnym),
2) interes publiczny,
3) szczególna regulacja prawna,
4) duże zasoby pieniężne.
O finansach publicznych mowa jest w Konstytucji w rozdziale X noszącym taki właśnie tytuł (art. 216-227). Normy tam zawarte często nadają się do bezpośredniego zastosowania, bez potrzeby ich precyzowania w ustawie np. norma o długu publicznym czy deficycie. Są jednak i takie normy, które są stosowane bezpośrednio ale za pomocą wydania ustawy- jako rozwinięcia postanowień konstytucji np. ustawa o finansach publicznych. I tak zgodnie z art. 3 ufp. finanse publiczne obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych oraz ich rozdysponowywaniem, w szczególności:
1) gromadzenie dochodów i przychodów publicznych;
2) wydatkowanie środków publicznych;
3) finansowanie potrzeb pożyczkowych budżetu państwa;
4) zaciąganie zobowiązań angażujących środki publiczne;
5) zarządzanie środkami publicznymi;
6) zarządzanie długiem publicznym;
rozliczenia z budżetem Unii Europejskiej.
Nie jest to definicja normatywna, ani także ujęcie kompleksowe- zwrot „w szczególności” daje jasno do zrozumienia, iż ustawa nie reguluje całościowo problematyki finansów publicznych, znajdujemy tu regulację pewnego fragmentu związanego z prawem budżetowym i tym co mu towarzyszy (bo tak naprawdę się nie da wszystkiego ująć, nie ma prawa finansowego w znaczeniu jurydycznym; jest tylko w gospodarczym, politycznym).
Funkcje finansów publicznych:
fiskalna - pobieranie środków od obywateli (to polityka będzie o tym decydować)
redystrybucyjna - określa w jaki sposób podzielić PKB aby zaspokoić cele społeczne;
zależy od:
- struktury społeczeństwa
- wielkości wydatków i przychodów
- ustroju państwa
- polityki
Wyróżniamy różne kryteria redystrybucji:
- terytorialne
- podmiotowe
- przedmiotowe
- czasowe
3) stymulacyjna (bodźcowa) - oddziaływanie na obywateli za pomocą obietnic, korzyści
finansowych (ulgi podatkowe, obniżanie stóp procentowych, dofinansowywanie
inwestycji) albo zagrożeń, dolegliwości (obniżenie świadczeń dla bezrobotnych,
grzywny i kary związane z opóźnieniem zapłaty składek),
informacyjno- kontrolna (ewidencyjno-kontrolna) - ewidencjonowanie procesów
gospodarczych aby później lepiej rozdysponować i zaplanować.
Kumulacja podmiotowa i przedmiotowa
Kumulacja podmiotowa to zjawisko polegające na łączeniu podstaw opodatkowania dwóch lub więcej podmiotów, które poza przypadkami, gdy prawo pozwala na takie łączenie, występują oddzielnie. Kumulacja podmiotowa ma swoje podstawy w konstytucyjnej zasadzie ochrony rodziny i małżeństwa wyrażonej w art. 71 Konstytucji .
Występuje ona w ustawie o PDOF przy:
wspólnym opodatkowaniu małżonków
Dotyczy to także małżonków, którzy mają miejsce zamieszkania dla celów podatkowych innym niż Polska Państwie Członkowskim lub innym państwie należącym do EOG albo w Konfederacji Szwajcarskiej; także gdy jeden z małżonków podlega w PL nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu, a drugi ma miejsce zamieszkania dla celów podatkowych w w/w krajach.
Wspólne opodatkowanie polega na tym, że najpierw pomniejszamy osobno dochodów każdego z małżonków o kwoty podlegające odliczeniu (np. składki na ubezpieczenie społeczne), potem sumujemy dochody, a następnie ustalamy podatek w podwójnej wysokości podatku obliczonego od połowy łącznych ich dochodów. Wspólne opodatkowanie nie obejmuje podatku płaconego w postaci zaliczek.
Warunki wspólnego opodatkowania:
- małżonkowie pozostają we wspólnocie majątkowej
- małżeństwo istniało w trakcie roku podatkowego
- jeden z małżonków złoży oświadczenie w zeznaniu o wspólnym opodatkowaniu
Wyłączenie ze wspólnego opodatkowania:
- gdy jedno z małżonków uzyskał dochody podlegające opodatkowaniu na zasadach określonych ustawą o ryczałcie ewidencjonowanym lub ustawą o podatku tonażowym
-gdy jedno z małżonków skorzystało z opodatkowania działalności gospodarczej wg stawki proporcjonalnej- 19 %
opodatkowaniu osób samotnie wychowujących dzieci
Dotyczy to rodzica lub opiekuna prawnego będącego panną, kawalerem, wdową, wdowcem, rozwódką, rozwodnikiem albo osobą w stosunku do której orzeczono separację lub małżonek takiej osoby został pozbawiony praw rodzicielskich lub odbywa karę pozbawienia wolności.
Zasady są podobne jak przy opodatkowaniu małżonków.
Dochody gminy
Już art. 167 Konstytucji stanowi, że jednostkom samorządu terytorialnego zapewnia się udział w dochodach publicznych odpowiednio do przypadających im zadań. Ponadto określa katalog dochodów jednostek samorządu terytorialnego: dochody własne, subwencje ogólne, dotacje celowe z budżetu państwa, jednocześnie wskazując, że źródła tych dochodów określa ustawa- z dnia 13.11.2003r. o dochodach jednostek samorządu terytortialnego. Uregulowanie konstytucyjne przystaje do Europejskiej Karty Samorządu Terytorialnego i jest zgodne z zasadą pomocniczości.
Art. 3 ustawy powtarza katalog z konstytucji oraz wskazuje, że w rozumieniu ustawy dochodami własnymi jst są również udziały we wpływach z podatku dochodowego od osób fizycznych oraz z podatku dochodowego od osób prawnych Ponadto do dochodów jst zalicza również :
1) środki pochodzące ze źródeł zagranicznych niepodlegające zwrotowi;
2) środki pochodzące z budżetu Unii Europejskiej;
3) inne środki określone w odrębnych przepisach.
Dochodami gminy są:
dochody własne:
- wpływy z podatków (od nieruchomości, rolnego, leśnego, od środków transportowych,
dochodowego od osób fizycznych opłacanego w formie karty podatkowej, od spadków i
darowizn, od czynności cywilnoprawnych;)
- wpływy z PDOF 39,34 %
- wpływy z PDOP 6,71 %
-wpływy z opłat (skarbowej, targowej, miejscowej, uzdrowiskowej i od posiadania psów,
eksploatacyjnej i innych)
- dochody uzyskiwane przez gminne jednostki budżetowe oraz wpłaty od gminnych zakładów
budżetowych ;
- dochody z majątku gminy;
-spadki, zapisy i darowizny na rzecz gminy;
- dochody z kar pieniężnych i grzywien określonych w odrębnych przepisach;
-5,0 % dochodów uzyskiwanych na rzecz budżetu państwa w związku z realizacją zadań z
zakresu administracji rządowej oraz innych zadań zleconych ustawami, o ile odrębne
przepisy nie stanowią inaczej;
- odsetki od pożyczek udzielanych przez gminę, o ile odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
- odsetki od nieterminowo przekazywanych należności stanowiących dochody gminy;
- odsetki od środków finansowych gromadzonych na rachunkach bankowych gminy, o ile
odrębne przepisy nie stanowią inaczej;
- dotacje z budżetów innych jednostek samorządu terytorialnego;
- inne dochody należne
subwencja ogólna:
- część wyrównawcza (kwota podstawowa ustalana w oparciu o dochody podatkowe na jednego mieszkańca, uzupełniająca w oparciu o gęstość zaludnienia)
- część równoważąca (uzależniona od wpłat dochodowych)
- część oświatowa (wysokość ustalona w ustawie budżetowej)
3) dotacje celowe z budżetu państwa na:
- zadania z zakresu administracji rządowej oraz na inne zadania zlecone ustawami;
- zadania realizowane przez jednostki samorządu terytorialnego na mocy porozumień zawartych z organami administracji rządowej;
- usuwanie bezpośrednich zagrożeń dla bezpieczeństwa i porządku publicznego, skutków powodzi i osuwisk ziemnych oraz skutków innych klęsk żywiołowych;
- finansowanie lub dofinansowanie zadań własnych;
- realizację zadań wynikających z umów międzynarodowych.
4) środki z funduszy celowych, pozyskiwane na podstawie odrębnych przepisów
5) dotacje udzielane przez Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej oraz wojewódzkie fundusze ochrony środowiska i gospodarki wodnej na podstawie odrębnych przepisów.
Rola orzecznictwa w prawie podatkowym
Nie ulega wątpliwości, że w naszym systemie prawnym orzecznictwo nie jest źródłem prawa w ogóle, co jednoznacznie wynika z art. 87 Konstytucji gdzie ustawodawca enumeratywnie wymienia źródła prawa powszechnie obowiązującego. W związku z tym nie jest także źródłem prawa podatkowego ale pełni znaczącą rolę w stosowaniu tego prawa i wpływa na proces jego tworzenia. Po Przystąpieniu do UE możemy mówić o istnieniu tzw. multicentrycznego systemu prawa, czyli systemu w którym występują dwa centra tworzenia prawa: polskiego i unijnego. Aby taki system mógł funkcjonować należy w procesie wykładni dokonywanej przez organy poszczególnych państw zmierzać do minimalizacji konfliktu zachodzącego między tymi porządkami. Dzięki orzecznictwu zgodnemu z prawem unijnym, w państwach członkowskich powstaje wspólny porządek prawny funkcjonujący zarówno w poszczególnych państwach jak i całej wspólnocie. I w związku z tym rolę orzecznictwa możemy rozpatrywać na płaszczyźnie orzecznictwa sądów krajowych a także orzecznictwa Trybunału Sprawiedliwości UE.
Sądy krajowe
Rolą sądów jest wypełnianie klauzul generalnych i niedookreślonych pojęć występujących (choć nie tak często) w prawie podatkowym tam gdzie ustawodawca pozostawia pewien luz decyzyjny, gdzie pożądany jest aktywizm sędziowski. Oczywiście wszystkie tego typu działania muszą odbywać się w granicach swobody sędziego z uwzględnieniem zasady pewności prawa i bezpieczeństwa prawnego podatników, co wynika z faktu, że prawo podatkowe jest prawem ingerencyjnym. Z punktu widzenia adresata normy prawnej ważna jest także wypracowana przez sądy i administrację podatkową jednolita lina orzecznicza- sprzyja to prognozowaniu, przewidywaniu rozstrzygnięć w oparciu o dotychczasową praktykę i gwarantuje realizację zasady sprawiedliwości opodatkowania- dwa podmioty w takiej samej sytuacji faktycznej na skutek interpretacji przepisów podatkowych powinny być traktowane w taki sam sposób i ponieść taki sam ciężar podatkowy. W oparciu o taką jednolitą linię ustawodawca może dokonać sprecyzowania pojęć niedookreślonych.
Orzecznictwo stanowi także praktyczną weryfikację przyjętych przez ustawodawcę celów opodatkowania oraz trafności doboru techniki podatkowej, pozwala na ustalenie, w jakiej mierze prawo podatkowe jest zgodne z obowiązującym porządkiem prawnym, szczególnie ważna jest synchronizacja z prawem cywilny, tak aby prawo podatkowe go zbyt nie ograniczało ani też nie „psuło”.
Istotną rolę orzecznictwa w prawie podatkowym widać również przez pryzmat długoletniej praktyki sądów, która przyczynia się do swoistego tworzenia nowych rozwiązań prawnych, wpływających na późniejszą politykę legislacyjną. Dotyczy to przykładowo sformułowań związanych głownie ze sferą gospodarczą, które wymagają przełożenia na język prawny, czego dokonują właśnie sądy, a w ślad za nimi ustawodawca.
TS
Zgodnie z art. 19 Traktatu o Unii Europejskiej (TUE) Trybunał zapewnia poszanowanie prawa w wykładni i stosowaniu Traktatów. Z punktu widzenia stosowania prawa ważna jest zasada pierwszeństwa, za pomocą której możemy określić relację między prawem unijnym a prawem polskim. Trybunał sformułował ją już w 1964 roku (Costa v. ENEL) i zgodnie z nią prawo wspólnotowe ma pierwszeństwo stosowania wobec prawa krajowego. Tę zasadę trzeba także rozpatrywać pod względem pierwszeństwa stosowania prawa wspólnotowego przez sądy a nie pierwszeństwa jego obowiązywania. Polega to na tym, że w sytuacji niezgodności, normy prawa krajowego nie przestają obowiązywać, a jedynie nie są stosowane w zakresie w jakim ą niezgodne z prawem unijnym. Prawo wspólnotowe nie ingeruje w prawo krajowe i pozostawia uchylenie norm niezgodnych właściwym organom danego państwa. Inną zasadą wypracowaną w orzecznictwie ETS jest obowiązek interpretowania prawa krajowego w zgodzie z prawem UE.
Rolą Trybunału jest zapewnianie jednolitości stosowania prawa UE. Jednolitość ta ma ogromne znaczenie w realizacji zasady solidarności (lojalnej współpracy) wyrażonej w art. 4 ust. 3 TUE. Zgodnie z jej treścią państwa członkowskie podejmują wszelkie środki właściwe dla wykonania zobowiązań wynikających z Traktatów lub instytucji Unii i jednocześnie powstrzymują się od podejmowania wszelkich środków, które mogłyby zagrażać urzeczywistnieniu celów Unii. Zapewnianie jednolitości prawa przez Trybunał ma duże znaczenie również ze względu na to, że orzeczenia sądów krajowych nie wiążą sądów innych państw członkowskich. Natomiast orzeczenie Trybunału w postaci odpowiedzi na pytanie prejudycjalne choć nie ma skutku erga omnes, to wiąże wszystkie sądy, a nie tylko ten pytający. W efekcie sądy opierając swoje wyroki na dotychczasowej linii Trybunału pośrednio zapewniają jednolitą wykładnię prawa unijnego. Instytucją, która w najwyższym stopniu gwarantuje omawianą jednolitość a także spójność prawa unijnego, jest system pytań prejudycjalnych. Na podstawie art. 267 TFUE, Trybunał Sprawiedliwości jest właściwy do orzekania w tym trybie o wykładni Traktatów a także o ważności i wykładni aktów przyjętych przez instytucje, organy lub jednostki organizacyjne Unii. Jeżeli sąd krajowy ma wątpliwości co do interpretacji prawa unijnego (pierwotnego lub wtórnego), to może zwrócić się do Trybunału z pytaniem prejudycjalnym, jeżeli jego orzeczenie nie jest ostateczne, natomiast sąd krajowy jest zobowiązany do zadania pytania prejudycjalnego jeżeli od jego rozstrzygnięcia nie będą już przysługiwały żadne środki odwoławcze. Należy podkreślić, że kwestia wstępna może dotyczyć jedynie treści prawa wspólnotowego (jego wykładni lub ważności), a nie jego zgodności z prawem krajowym czy też interpretacji prawa wewnętrznego. Innymi zagadnieniami pytania prejudycjalnego mogą być: interpretacja rozporządzeń, dyrektyw, umów międzynarodowych czy przepisów implementowanych do prawa krajowego. Jeżeli chodzi o prawo podatkowe to zasadniczą rolę odgrywają pytania związane z traktatowymi prawami jednostek a także spraw gospodarczych (np. zakaz dyskryminacji podatników prowadzących działalność na terenie danego państwa).