GATUNKI DZIENNIKARSKIE - I. HOFMAN

REPORTAŻ gatunek twórczości dziennikarskiej; zapis faktów znanych autorowi z własnych obserwacji lub ze źródłowych dokumentów, zwykle łączy informację z próbą interpretacji przedstawionych zjawisk, rzadziej z ich jednoznaczną oceną; ukształtowany w prasie jako odrębny gatunek pod koniec XIX w. Nie jest autonomiczny ale adoptowany do innych gat. dzien.

GATUNKI DZIENNIKARSKIE to swego rodzaju kod (kodowanie -> dekodowanie). Są formą umowy 2u stronnej, której złamanie może zaburzyć model komunikacji. Są to również zindywidualizowane struktury, pełniące rolę w komunikowaniu masowym.

• G.D łączą wszystkie formuły wyst. w sztuce np. didaskalia,

• G.D rozpatrywane są zawsze na tle gatunków literackich i w powiązaniu z innymi gatunkami.

• G.D. różnią się od gat. lit., ponieważ odnoszą się do rzeczywistości sprawdzalnej ( mniej niż inne posługują się fikcją)

• G.D powiązane są ściśle z mediami i pełnią funkcję powiadamiania (w przeciwieństwie do gat. lit.)

PODZIAŁ GATUNKÓW DZIENNIKARSKICH:

• mieszane (synkretyczne): - współwystępuje pewien zespół cech łączących 2 lub 3 rodzaje. Czystość gat, występuje do klasycyzmu, potem już tylko gat. synkretyczne (np. reportaż, esej, publicystyka bardziej niż informacja),

• zmieszane - (Kapuściński) - cechy charakterystyczne dla lit. Pięknej oraz innych form wypowiedzi np. naukowej, filozoficznej, recenzja

PODZIAŁ G.D (BAHNER I CHUDZIŃSKI):

Informacyjne

• kryterium funkcjonalności,

• opiera się na odpowiedzi na pytanie o istotę przekazu na publicyst.., publicystyka nie może istnieć bez informacji,

• głębokie uzasadnienie ze względu na funkcje - wyjaśnieniowe, interpretacje zakorzeń, kształtowanie systemu wartości odb., dostarczanie wzorców, f. Rozrywkowa,

• gat. dziennikarskie spełniają funkcję powiadomienia: rzeczywistości, zmniejszanie dystansu wobec informacji,

Publicystyczne

• interpretacyjna,

• persfazyjna,

KOMUNIKOWANIE MASOWE - społeczne oddziaływanie gat. dziennikarskich. Składa się z tworzywa, treści, formy, występuje w sposób powtarzalny.

TYPOLOGIE GAT. DZIEN. (ze względu na):

Tworzywo:

• językowe - wyłącznie w prasie i radiu, teksty druk. Wygłaszane przez mikrofon lub teksty połączone z dźwiękiem,

• językowo-obrazowe - wyst. w prasie i tu, oraz internetowe: teksty, druk z ilustracjami (foto-reportaże), tekst i zdj. Filmowe,

• obrazowe - występują w prasie i tu, np. rysunki, wykresy, mapy, zdj. I filmy i ich połączenia,

Formę, formę tworzą:

• styl języka

• kompozycja

• układ tekstu

• ukształtowanie graficzne

• sposób ujęcia tematu

• rola i udział podmiotu autorskiego

ZAKRES I DOBÓR GAT. DZIENNIKARSKICH ZALEŻY OD:

• cel i funkcje publ.,

• adresat,

• miejsce publ.,

• sytuacja w której realizujemy kom.,

SYNKRETYCZNOŚCI GATUNKOWE:

• trudno znaleźć gat. dzien. O klasycznej, czystej formie,

• dominanta, to co najistotniejsze dla eseju, pozwala na swobodne poruszanie się w obrębie G.D

• przełom 18. i 19. wieku - pojawił się esej, rozwinęła się publicystyka, felieton, nowa formuła gazety,

• 20lecie między wojenne to punkt wyjścia dla dyskusji: o współczesnych gat.

DLACZEGO POTRZEBNA JEST ŚWIADOMOSĆ HIST. G.D KONWENCJI, STYLÓW I MISTRZÓW:

• dla wzbogacenia własnego warsztatu, mamy wiedzieć kto, kiedy i jak pisał,

• jakie elementy z modelu możemy zapożyczyć,

• wynika z potrzeby określenia, stylu komunikowania,

CO WYRÓŻNIA G. D:

• mają być definiowane przez masowość - polemika, rośnie znaczenie mediów elektronicznych

• G.D a nie „prasowe”,

• Pakt faktograficzny - szczególna umowa pomiędzy nadawcą, a odbiorcą, które jest dotrzymywana przy zachowaniu pewnych wartości - wierności faktowi, szczegółowości, zwięzłości, odpowiedzialności nadawcy za treść, uwzględnienie siły mediów, dokładności, funkcjonowanie kodeksów etycznych, regulujący pracę dziennikarzy,

GATUNKI INFORMACYJNE:

• wzmianka - minimalna informacja prasowa, podstawowy segment informacji, mówi o jednym fakcie. Charakterystyczne:

• skrótowość,

• rzeczowość, kto co gdzi,

• dominanty, potoczne specjalistyczne,

• gry tytułem,

• notatka prasowa - opisowo, informacja poszerzona, sekwencja, 2-3 wzmianek, dopuszczalne jest wartościowanie o ile nie dotyczy faktów bulwersujących, krótko w lidzie, uszczegółowione w korpusie, (notatka autonomiczna, n. Stowarzyszona) Charakterystyczne:

• anegdoty,

• cytaty,

• gry tytułem,

• max 2-3 akapity w korpusie

• wiadomość prasowa - informacja pełna, składa się z 3ech części, wzorzec kanoniczny wiadomości: 1. nagłówek 2 lid 3 korpus. Charakterystyczne:

• zwięzłe powiadomienie o fakcie lub wydarzeniu,

• streszczającym, dramatyzowanie,

• korpus -> forma sprawozdania,

• wiadomość to gat. otwarty,

• zapowiedź - informacja o informacji i reklama informacji,

• sprawozdanie - relacja jest równoległa do dziejących się faktów a sprawozdanie nie koniecznie, sprawozdanie w zamkniętej perspektywie przedstawia wydarzenia przeszłe,

• kronika wydarzeń, kalendarium - uporządkowanie wzmianki lub notatki

• przegląd prasy - wybór wątków na ogół ułożonych tematycznie,

• sylwetka prasowa - inf. O osobie i rekomendacja osoby, - ludzi, kariery (często występuje element publicystyczny np. dotyczący filmu, literatury itp.) [sylwetka wspomnień, anons, w formie notatki prasowej, w kształcie wiadomości, w formie artykułu publicystycznego, w formie wywiadu, skł, tekstu inf.

CECHY INFORMACJI:

• powinna odpowiadać na pytanie - 5w, czasami uzupełnione o pytanie „skąd to wiemy?”

• zawsze dążymy do tego by informacja była obiektywna, ale nie ma informacji obiektywnej! Jednak dążenie do obiektywizmu to cel każdego dziennikarza (patrz. R. Kapuściński „autoportret dziennikarza”),

• aktualność

• zaufanie - do medium

• rola medium lokalnych - wiadomości z bliska są dla nas istotniejsze niż z daleka,

• język - zbyt trudny język eliminuje nadawcę,

• następstwo newsów „pole keeper”

RODZAJE INFORMACJI:

• własne:

• proste

• rozwinięte

• agencyjne:

• proste

• rozwiniete

• nadesłane

SELEKCJA (gatekeeping) INFORMACJI ZALEŻY OD:

• krótkotrwałość,

• nie budzi wątpliwości,

• zgoda z oczekiwaniami odbiorcy,

• niespodziewalność,

• powtarzalność,

• odgrywa pewną rolę,

• łatwa zauważalnosć faktów,

• spersonifikowana,

OBOWIĄZUJĄ DWIE ZASADY:

ADDYTYWOŚCI?- im więcej kryteriów spełnia news tym wyższe miejsce w serwisie,

KOMPLEMENTARNOŚCI - nie spotykamy już informacji, które spełniają wszystkie kryteria, pewne cechy występują w takim natężeniu, że rekompensują brak innych,

GATUNKI PUBLICYSTYCZNE:

• osią dziennikarstwa jest informacja,

• publiczne, aktualne, społeczne, istotne wypowiedzi na jakiś temat z wyraźnie zaznaczonym poglądem autora,

• publicysta - interpretuje, stawia hipotezy, wyciąga wnioski, diagnoza, a nie rejestruje rzeczywistość,

• zarzut o tendencyjność - nieuprawniony, poza niektórymi np. „Nasz dziennik”

• dziennikarstwo to informacja przeniesiona na wyższe piętro, publicystyka zaangażowana w diagnozę rzeczywistości,

• publicysta na drugim poziomie - publicystyka podpowidzią dla wartościowania wyobrażeń,

• każdy gat. publicystyczny ma inny schemat,

GATUNKI PUBLICYSTYCZNE - RODZAJE:

• Esej,

• artykuł,

• komentarz,

• artykuł publicystyczny

• szkic,

• recenzje,

• felieton,

• wywiad,

• reportaż

CECHY STYLU PUBLICYSTYCZNEGO:

• najczęściej łączy styl naukowy, artystyczny, potoczny - skrótowość myśli, konkretyzm, kolokwializm, emocje, sarkazm, cytaty, przytoczenia, precyzja języka,

• indywidualizm stylu,

• lead nie ma zastosowania w gat. publicystycznym,

• unikać narzucania racji, nie przekonywać,

• wystrzegać się populizmu,

• obiektywizm,

• jeśli polemizujemy trzeba się odnieść do poglądu, z którym polemizujemy,

• przekazywanie przytoczenia nie jest dobre,

4 ujęcia:

• prezentujące - z czym polemizujemy,

• interpretujące - przedstawia swój pogląd,

• polemiczne,

• apelatywne - postulat co chce omawiać

PODSUMOWANIE WYKŁADU:

• polimedialność - ocena jednego faktu, za pomocą wielu mediów, równoległość obrazu dźwięku, pisma,

• infonteinment - połączenie informacji z rozrywką (tabloidy, tabloidyzacja mediów, talk-show, telefony do TV) - czynnik ekonomiczny wymusza łączenie informacji z rozrywką,

• wielka agresja mediów - gdzie jest granica przekazu, gdzie jest dziennikarstwo żetelne, a gdzie zaczyna się wypaczanie i gonienie za sensacją (np. śmierć Diany, hala w Katowicach)

• zniesienie cenzury politycznej - rozwój pracy

• autortoniczne - tylko prasa,

• ksenoktoniczne - przeniesione z innych kregów piśmienniczych

• depesza - gatunek agencyjny, królowa gatunków informacyjnych („wiedzieć wszystko o czymś i coś o wszystkim”)

REPORTAŻ - GATUNEK PUBLICYSTYCZNO-LITERACKI obejmujący utwór o charakterze sprawozdań z wydarzeń, których autor był bezpośrednim świadkiem albo uczestnikiem.

• ten rodzaj rozumienia reportażu pojawił się na początku 20. wieku,

• rozwój reportażu wiązał się z rozwojem prasy,,

• pierwowzorem reportażu były listy z podróży, dzienniki podręczne kroniki, wspomnienia,

• reportaże wojenne - teraz korespondencje,

• reportaże społeczno-obyw. - w rozkwicie

• reportaże sportowe - raczej sprawozdania,

• reportaż podróżniczy - w rozkwicie

• charakterze reportażu decyduje równowaga pomiędzy el. Informacyjnymi a autorską interpretacją faktów, co otwiera pole do lokowania rep. W publicystyce,

WAŃKOWICZ ZAPOCZĄTKOWAŁ POLSKĄ SZKOŁĘ REPORTERÓW,

• Reportaż wykazuje poetykę noweli, report. Przypisany do literatury, (na siłę przypisany do publicystyki),

• 20lecie - Ksawery Pruszyński, Józef Kisielweski, Irena Krzewicka, Melchior Wańkowicz (kartka La Fontiera, „bitwa o Monte Cassino), przedwojenne reportaże Wańkowicza, wysłano za nim listy gończe bo pobudzał do patriotyzmu, nowołtwał, po wojnie został na emigracji,

DEFINICJE REPORTAŻY:

• powiadomienie o zjawiskach realnych, które mogły być bezpośrednio poznane lub udokumentowane,

• reporter może być uczestnikiem ale może też rekonstruować wydarzenia na podst. Relacji świadków, dokumentów,

KONWENCJE REPORTAŻU:

• elementy eseju, felietonu, kroniki B. Prusa (nie koniecznie był na miejscu ale mógł coś zrekonstruować),

• okres 20lecia sprzyjał ukrystalizowaniu reportażu,

• Walt, Iżykowski, Skwarczyńska, Grydzewski,

• Reportaż 20lecia - dokumentowanie życia w innych regionach (powodem trudności w podróży),

• Literatura faktu jako oddzielny gat.

• W latach 50tych ukształtowanie polskiej szkoły reprtażu - „Polityka” - Kraal, Kapuściński, Konkolewski,

• W latach 70,80ych - propaganda, dziennikarze uciekali w esej i felieton,

• Współcześnie - reportaż zbliża się do formy opowieści reportażowej, odchodzi się od rygoru sprawozdania, dopuszcza się fabularyzacje zdarzeń, a nawet el. Fikcji, oraz rozbudowane monologi bohaterów, pojawienie się metaforyczności, aluzyjność, stylizacja gawędziarska, odejści od sprawozdawczości,

• Na współczesny kształt rep. Mają wpływ: okoliczności w jakich piszemy, cechy niegatunkowe,

• Tabloidyzacja przekształca się na miejsce reportażu w literatuże,

• Od trzech i więcej zdjęć jest fotoreportaż,

• Reportaż od łacińskiego słowa reportare - donoszę,

• Jestem reporterem - jestem tłumaczem kultur - Kapuściński,

CECHY LITERACKIE REPORTAŻU:

• zwięzłość, jednowątkowość, prosta fabuła, dramatyzm opowieści, otwarcie na nowinę, obrazowość, umiejętność odtw. Rzeczywistości, komunikatywność stylu, waga problemu,

• wolny - dawniej źródłem reportażu była plotka,

• trzy elementy (Wańkowicz):

• dokumenty,

• obserwacje własne,

• doznania, wrażenia,

PODZIAŁ REPORTAŻY:

• ze względu na problem,

• ze względu na środek przekazu,

TYPOLOGIE REPORTAŻU - KONKOLEWSKI:

• informacyjny,

• sprawozdawczy,

• publicystyczny,

• literacki,

TYPOLOGIE REPORTAŻU - MAZIARSKI:

• relacje,

• szkice,

• fabularne,

• formy pośrednie,

• środowiskowe,

• problemowe,

• portretowe,

TYPOLOGIE REPORTAŻU - SZULCZEWSKI:

• Publicystyczny - klasycznie rozbudowana formuła,

• Informacyjny

TYPOLOGIE REPORTAŻU -JADWIGA LITWIN:

• Narracyjny - pełna fraza, długa opowieść,

• Relacyjny - dynamika, rozmowy,

• Dramatyczny - akcent na skutki, chce pokazać problem, dokonuje udramatyzowania za pośrednictwem środków lit.

TYPOLOGIE REPORTAŻU -ZMORZYŃSKI

• fabularne, to repotraż pisany, radiowy, telewizyjny, fotoreportaż, (gramy zdj. minimum 3y zdj.)

• problemowe, publiczne mają w większości charakter problemowy, tekst pisany uzupełnia obraz:

feature - z USA, narodził się w latach 60, 20ego wieku.. Relacja zwierająca podstawowe fakty o rzeczywistości i szczegóły oboczne tworzące tło informacyjne. Za pomocą tego podgatunku wskazuje się najważniejsze cechy, cechy wyróżniające. Stosując tą formułę może coś bardzo pobieżnie napisać. Istotne są zdjęcia (2), UZUPEŁNIAJĄ FEATURE. Nie buduje się całej atmosfery wokół wydarzenia itp.

NIEZBĘDNE WYRÓŻNIKI REPORTAŻU:

• przestrzeganie paktu faktograficznego i aktualności problemu,

• budowa reportażu:

fabularny:

-wstęp (wiedza o zdarzeniu)

-zawiązanie akcji/konfliktu,

-rozwiązanie konfliktu,

-zakończenie/pointa,

problemowy:

-we wstępie zarys problemu, też zawiązanie,

-zakończenie z rozwinięciem i pytaniami (adresowane np. Do instytucji lub środowiska) pytania z odpowiedzią lub bez.

• reporter w 4ech rolach fabularnych i problemowych:

• świadek

• uczestnik,

• rekonstruktor,

• słuchacz,

STYL REPORTAŻU (często zbliżony do stylu użytkowego, nagromadzenie rzeczowników, nazw konkretnych czasowników, zróżnicowanie składni,

• obiektywny, a zarazem emocjonalny,

• obrazowy,

• oficjalny i potoczny, adoptowanie replik dialogowych albo wywiad „autentyzm wypowiedzi bohaterów”

STOWARZYSZENIE GATUNKÓW:

WIADOMOŚĆ + WYWIAD PRZES. + FOTOREPORTAŻ

HYBRYDA

WYWIAD jest synkretyczny, polimedialny, na pograniczu publicystyki, często adaptowany do reportażu, sylwetki, ma odpowiadać na pytania, które realizują podstawowe założenia gatunku, w hierarchii gatunków dziennikarskich wywiad jest między informacją a publicystyką, istnieje też wywiad autorski np. Moniki Olejnik.

Definicja wywiadu wywiad to:

• rozmowa ze znaną osobistością podana do druku, radia lub telewizji

• koncentruje się zwykle na jednym temacie

• tekst składa się z pytań i odpowiedzi (cecha charakterystyczna dla wywiadu prasowego)

• rozwój wywiadu związany jest z rozwojem prasy

• dokumentalność najważniejszym walorem

• istotą jest poszukiwanie informacji

• wywiad jest esencją zawodu

• siatka pytań pozwala poznać kulisy zawodu i warsztat

Jak konstruować pytania??

• Dorze skonstruowany wywiad pozwala podejrzeć okoliczności towarzyszące wywiadowi

• Nie jest łatwo ocenić otwartość rozmówcy

• By pytanie było skuteczne musi być skorelowane z klimatem i sytuacją

• Czy występujemy w roli eksperta czy tylko pośrednika?

• Atrakcyjność wywiadu polega na połączeniu kontaktu odbiorcy z żywym słowem

• Daje czytelnikowi iluzję kontaktu bezpośredniego (iluzja rozmowy)

• Iluzja czyni nas bardzie podatnymi

• Iluzji nie da się wykorzystać w wywiadzie radiowym i telewizyjnym

• W wywiadzie nie musimy skupiać się na obiektywizmie(inaczej przeprowadzimy wywiad z politykiem inaczej sondę uliczną)

• Adaptacja katalogu pytań (atrakcyjność)

• Wywiad zaczyna królować, bo jego atrakcyjność dostrzegają też odbiorcy (min. ze względu na uwiąd innych gatunków)

• Wywiad jest bardzo dobrą metodą zdobywania informacji o faktach.

Struktura wewnętrzna i zewnętrzna wywiadu:

• Jak trudno jest przełamać nieufność rozmówcy (Żakowski, Kraal

• Kobiety są skuteczniejsze w zadawaniu pytań, lepiej prowadzą rozmowy

• Struktura jest rygorystyczna

1. Następstwo przytoczeń kolejne pytania odnoszą się do poprzednich i do odpowiedzi, najpierw zadajemy te pytania, które dadzą nam realizację tematu wywiadu, pytania kontrowersyjne lepiej zadać na końcu (bo może rozmówca odmówi odpowiedzi i zamknie się na nas)

2. Dynamika procesów zdobywania informacji ma odpowiadać na pytanie o rolę dziennikarza prowadzącego wywiad, wywiad to przede wszystkim gatunek prasowy, wartość wywiadu polega na otwarciu na cudze słowa, dialogowa struktura wywiadu stanowi większą wartość niż monologiczność artykułu publicystycznego, wywiad to sformalizowany dialog pomiędzy dziennikarzem, a źródłem informacji.

Bohater wywiadu prasowego - typologia i struktura

• formalizacja przeniesienie dialogu z obszaru publicystycznego do obszaru, w którym pojawia się milczący świadek rozmowy (czytelnik, widz, słuchacz), zastąpienie słowa żywego publikowanym, formalizacja zuboża gatunek

• `Rozmowy na koniec wieku' traciły w praktyce prasowej, nie było didaskaliów, brak scenerii itp.

• Teresa Torańska wywiad z Cimoszewiczem, gdy przekładamy wywiad nagrany trzeba pamiętać o didaskaliach

• W wywiadzie telewizyjnym i radiowym są pauzy, zająknięcia itp., w prasie tego nie ma dlatego TV i radio są bardziej atrakcyjne i wiarygodne

Autoryzacja wywiadu radiowego i telewizyjnego większość jest na żywo, więc autoryzacja jest nie możliwa, ale gdy nie jest na żywo to taki wywiad lepiej autoryzować

Rada etyki mediów 2005 brak konieczności autoryzacji wywiadu radiowego i telewizyjnego może być powodem do manipulacji

• wywiad radiowy i telewizyjny jest bardziej spontaniczny pozwala na pytania niezaplanowane (dodatkowe)

• dziennikarze prasowi podążając za radiem i telewizją zachowują pewne zwroty charakterystyczne dla rozmówcy by zachować autentyzm

KLASYCZNY WYWIAD

Hans Joachim Netzem

Dwa podziały

1. Zum Sache - do rzeczy

2. Zum Person - do osób

• dziennikarz pozostaje niewidoczny, powinien pomagać rozmówcy i naprowadzać go na pytania (ta teza wydaje się być przestarzałą wobec współczesnych mediów)

• tabloidyzacja i drapieżność mediów powoduje drapieżność wywiadu

Podstawowy problem klasyfikacji to:

• po co wywiad przeprowadzono

• wywiad prasowy należy analizować na tle dialogu (sondaż, ankieta)

• sonda cykl wywiadów lub mikrowywiady

• formy te imitują bezpośredniość, są konwencjonalnie bezpośrednie

• Baner czytający wywiad powinien mieć wrażenie, że nastąpił po spotkaniu bezpośrednim, rozmowie (gra konwencją bezpośredniości)

• Kontakt bezpośredni jest konieczny przy interview

Klasyfikacja pod kontem podmiotowości:

• Wywiad dwupodmiotowa forma wypowiedzi dziennikarskiej, uwzględniająca warunki komunikacji bezpośredniej lub medialnej

• Dyskusja wielopodmiotowa medialna (radio, TV, forum)

• Rozmowawielopodmiotowa, bezpośrednia

Wyodrębnienie:

1. formy kontaktu wzorowane na komunikacji bezpośredniej

• interviewdwu podmiotowe

• rozmowa wielopodmiotowa

2. formy kontaktu wzorowane na komunikacji medialnej

• wywiad dwu podmiotowy

• dyskusja lub ankieta wielopodmiotowe

te klasyfikacje w pewnym sensie ograniczają wywiad prasowy: to co w prasie to interview, to co w TV to wywiad

FORMY WYWIADU

• listy czytelników

• rubryki cytatów z prasy

• dialogi dziennikarzy biorących udział w wymianie poglądów

DOBÓR ROZMÓWCY

• często ciekawiej wypowie się „nie-ekspert”, zwykły człowiek nie zaangażowany emocjonalnie w problem

• lepiej pytać polityków drugiego i trzeciego rzędu

• osoby publiczne mają obowiązek udzielania wywiadów

• każdy wywiad powinien się kończyć formą „dziękuję za rozmowę

• dziennikarz musi mieć odpowiedni ubiór i zachować się odpowiednio np.: u Ślązaków należy zdjąć buty i poprosić o herbatę to element pozwalający przełamać barierę z rozmówcą

• ważna jest perspektywa historyczna i psychologiczna

• osoby pytane jak również dziennikarz musza pokonać stres

• np. ktoś udziela wywiadu, ale anonimowo (np. dziennikarstwo śledcze)

Dlaczego wybiera się rozmówcę??

- kompetencje - autorytet - osobowość - popularność

- niezwykłość - zwyczajowość

• zwykli ludzie sondaż, sondaż uliczny

• czy sondaże mają wpływ na kształt opinii publicznej?

Konflikt miedzy mediami a PR

• od dziennikarza wymaga się refleksu

• dla osoby odpytywanej ważny jest fakt rozmowy z dziennikarzem (osobą ważną) stres

• rozmowy dążą do realizacji scenariusza

• zawsze występują w roli oficjalnej

• pokonać nieuprzejmość i protekcjonalność rozmówcy

Rozmówcy

• powierzą nam tajemnice tylko wtedy gdy będą mieli zaufanie

• dziennikarz i redakcja, którzy są rzetelni mogą uzyskać lepsze informacje

• jeśli w czasie spotkania pada informacja poufna etyka zawodowa

• żądanie usunięcia wcześniej zaakceptowanego pytania odpowiedzi w ramach autoryzacji (jest wolność mediów)

KAŻDY WYWIAD

• jest wypadkową intencji rozmówcy i dziennikarza

Role dziennikarza w wywiadzie:

• pośrednik wyłącznie rejestruje odpowiedzi

• pośrednik-pomocnik dziennikarz rejestruje odpowiedzi, zadaje pytania dodatkowe, pointuje odpowiedzi, doprecyzowuje wnioski rozmówcy (taka postawa jest najczęściej spotykana, partnerstwo)

• partner-uczeń prowokacja niewiedzą, wywiady z uczonymi

• partner-ekspert dziennikarz jest świetnie przygotowany, polemizuje z odbiorcą, przyjęcie takiej roli powoduje odwrócenie sytuacji

• partner-reprezentant opinii publicznejbardzo dobra do ćwiczeń, dziennikarstwo informacyjne, wyraża swoje zdanie w imieniu określonej grupy społecznej, redakcji itp. Lub wyraźnie zaznacza, że formułuje swoje zdanie na temat opinii publicznej

WYWIAD

• to forma dialogiczna o charakterze monotematycznym

Maria Wojdak - „Gatunki prasowe”

Wywiad prasowy

Tekst główny Para tekst

Para tekst tytuł, nazwiska uczestników, podtytuł, notatka prezentująca osobę udzielającą wywiadu (sylwetkaadaptowana), tytuł cyklu, zapowiedź, formy zdjęciowe

wywiad często zastępuje komentarz lub prezentację sylwetki

Wywiad łączy w sobie:

• język oficjalny i potoczny

• subiektywizm i obiektywizm

• sztampę i oryginalność

• sprzężenie stereotypów i oryginalności

• indywidualne realizacje gatunkowe

Typologia M. Wojdak:

wywiad w formie rozmowy: ciąg pytań i odpowiedzi

wywiad w formie konwersacji: wielotematyczność, wielowątkowość, luźno kojarzone pytania, błyskotliwe riposty (dla pytającego i odpowiadającego)

wywiad w formie kontrowersji: ostre, mocne, napastliwe pytania, wyrażenia akcentujące odmienność stanowisk

WZORZEC GATUNKOWY

• utrwalony schemat kompozycyjny: pytanie i odpowiedź

• utrwalony schemat kompozycyjny szczegółowy: na początku wywiadu biogram osoby, z którą rozmawiamy

• pytania osobiste na końcu

• określone schematy językowe pytania otwarte, formuła początku, formuła zakończenia

• wywiad pełni funkcję perswazyjną, wykonuje się mowę niezależną

• najtrwalszą formą wywiadu jest nagłówek (rola lidu skupiającego uwagę) czyli w tytule cytat lub parafraza wypowiedzi, intrygująca, charakterystyczna

• rozmowa z „x” lub „y rozmawia z x”

Replika ekspozycyjna pytanie albo oznajmienie (pierwszy głos) dziennikarza na temat problemu/zagadnienia, o którym chcemy rozmawiać, coś jak lid, często odwołuje się do faktów z życia bohatera lub do ogólnie znanych wydarzeń, uczestnicy rozmowy występują naprzemiennie w rolach prywatnych i społecznych

Zwroty adresatywne tytuły służbowe, oficjalne, symboliczne, które mają być w wywiadach lub zwroty po imieniu w pismach niszowych lub w rozmowach w gwiazdami, nie mówić „per panie Stasiu”

Adaptacje gatunkowe np. wywiad uzupełniony przez wiadomość lub prezentację sylwetki

KRZYSZTOF MROZIEWICZ O WYWIADZIE

sztuka wydobywania wyznań osobistych dla celów publicznych

jednoaktówka rozpisana na dwa głosy

eliminować pytania obłe: „jakie są priorytety państwa polityki?”

płynność granicy pomiędzy reportażem a wywiadem

w wielu sytuacjach wywiad może być sposobem zbierania informacji do reportażu

pytanie jest projekcją naszego wyobrażenia, pytania służą udramatyzowaniu każdego tekstu prasowego, dziennikarze cenią pytania, które pozostają bez odpowiedzi (bo rozmówca nie wie co powiedzieć, np. pytanie do Pawlaka o rolnictwo)

wywiad „na kartce” nie ma napiecia, eliminuje się z rozmowy partnerstwo, dynamika i kontakt są zaburzone

wywiad prasowy, wywiad rzeka (zmierza bardziej ku książce), zamiast jednego rozmówcy jest wielu, ale dalej zostaje monotematyczność

JAKIE POWINNY BYĆ PYTANIA? JAK JE ZADAWAĆ?

błędne są pytania-oświadczenia

pytania mają być krótkie ewentualnie poprzedzone jednym zdaniem wstępu

zamiast pytań pojawiają się repliki oznajmiające

Od czego zależy rodzaj pytań?

• od długości wywiadu, krótkie rozmówki nie mogą być poprzedzone „podchodami”, jedno pytanie wprowadza nas w temat, powinno więc zaczynać się od najświeższego newsa np.: Miecugow do Sikorskiego w przeddzień wizyty w Iraku: „Czy obecność wojska polskiego w Iraku da nam ropę?”

• nie może atakować, musi zachęcić rozmówcę do udzielenia odpowiedzi, pytanie ma być krótkie i wyraziste, proste

• pierwsze pytanie musi mieć siłę rażenia, wytworzyć napięcie pomiędzy rozmówcami, zaciekawić odbiorców

WYWIAD RADIOWY I TELEWIZYJNY

jedno pytanie spełnia rolę lidu lub tytułu

dziennikarze pytania uzależniają od:

• rozmówcy

• czasu rozmowy

• tematu

zawsze najtrudniejsze pytania zostawia się na koniec, „jazda obowiązkowa” na początku

co zrobić gdy rozmówca nie chce udzielić odpowiedzi lub udziela wymijającą

1. konfrontacja

2. zmęczenie przeciwnika

3. zdobycie zaufania

1. Konfrontacja krótkie wywiady, użyć trybu przypuszczającego??

* czy premier zaproponował?

* proszę o następne pytanie

* no, ale gdyby zaproponował?

2. Zmęczenie przeciwnika powtórzenie pytania w innej formie, ale nie można zadac pytania dwa razy w tej samej formie

pytać wolno o wszystko (za każdym razem rozstrzygamy w określonej sytuacji)

drażliwe są pytania wchodzące na grunt spraw osobistych

by rozładować napiecie po trudnym pytaniu należy zadać 2-3 krótkie pytania

skuteczne dla pokonania oporujesz użycie/przyjęcie języka rozmówcy

CO WARTO ZROBIĆ PRZED ROZMOWĄ??

jeśli to osoba publiczna to trzeba prześledzić ostatni tydzień tej osoby, co ktoś powiedział, gdzie był

sprawdzić co o danej osobie mówią inni

jeśli to pisarz, dziennikarz, publicysta, który napisał ostatnio książkę to trzeba ją przeczytać

jeśli naukowiec/aktor to przeczytać/obejrzeć

”towarzyszenie” bohaterowi wywiadu

obok subiektywnego przedstawienia bohatera należy stosować, krótkie mało rozbudowane pytania by uzyskać wyczerpujące odpowiedzi bez „mądrzenia się”

mirć przygotowane takie pytania, które sprawią przyjemność rozmówcy, co nie wzbudza kontrowersji, dziennikarz nie okazuje uczuć/emocji

DOBRE PYTANIA ALA ŻAKOWSKI

pytanie powinno być trafne

pytamy o to co jest istotne w sprawie, wiemy co chcemy uzyskać

lepiej zadac kilka trafnych niż kilkanaście nietrafnych

pytanie jednoznaczne= wymuszające odpowiedź nie powinno dawać szansy zejścia z odp.

pytanie ciekawe dla obu stron, nie schemat i sztampa, pytanie zaskakujące(analogia historyczna, literacka itd.)

pytanie pojedyncze - nie zadajemy dwóch pytań jednocześnie, bo rozmówca albo wybierze pytanie łatwiejsze, albo uzna, że sami nie wiemy o co nam chodzi i nie uzyskamy odpowiedzi

pytanie otwarte - niesugerujące odpowiedzi, nie sugerować w pytaniu swojego zdania!!!

INDYWIDUALNE REALIZACJE GATUNKOWE

fenomen zapoczątkowany książkami mówionymi (lata 90te)

wywiady polityczne, rozkwit po 1989r, nowa forma prozy dokumentalnej

demitologizacja przeszłości, pytania bez cenzury, wolność słowa

jesteśmy świadkami nowego gatunku, od 1989 wywiad rzeka/mówiony staje się dominującym przykładem prozy rozliczeniowej

• „Oni” Teresa Torańska - literatura rozliczeniowa, zbiór wywiadów prasowych, potem napisała „My”

• Dychotomiczny podział Oni-My

• ONIto prawdziwy fenomen, rozmówcy: Jakub Berman, Wiktor Ochab, Julia Mincowa

• Torańska rozlicza ludzi eliminowanych poza władzę na skutek, niektórych wydarzeń

• „Wściekłość i wstyd” Adama Michnika- kontynuuje to co pisze Torańska w „Onych”

• Od „Onych” wywodzi się schemat zadawania pytań w wywiadzie politycznym

• „Blizny po ukąszeniu” H. Bajer i „Wytrąceni z milczenia” M. Grochowskiej to inteligencja a ideologia komunistyczna, oglądamy władzę komunistyczną na różnych etapach

• Rozmówcy: Karol Modzelewski oraz aktorzy i reżyserzy: Holoubek, Łomnicki, Halina Mikołajska

Te książki skruszyły tabu:

• humanizacja stosunków międzyludzkich stanowiła podłoże dla rozprzestrzeniania się ideologii komunistycznej

• ściśle splecione wątki polityczne i osobiste

• dla Torańskiej polityka to tylko pretekst by zapytać o życie osobiste

Wywiad polityczny do 1989 roku:

• opierał się na określonych schematach

• Torańska zaproponowała zachodni, nowy, napastliwy styl

”Hańba domowa” Jacek Trznadel 1989 nikt z polityków, inteligencji, aktorów i innych kreujących się na warstwę opiniotwórczą nie ma dokumentu na to jak dali się ukształtować przez komunizm

Michnik „jeśli nie można walczyć na argumenty, należy walczyć na autorytety”, materia polityki przenika tematykę eseju (esej polityczny)

”Komedianci, rzecz o bojkocie” 1990

odwrócenie sytuacji

wielopodmiotowość

aktorzy i kościół wobec stanu wojennego

rozmówcy: Janda, Pszoniak

za każdym razem realizacja wywiadu jest inna

tytuł stał się synonimem zachowania ludzi inteligencji wobec stanu wojennego

wywiad polityczny tak zarysowany wychodzi od adaptacji biografii (uszczegółowienie wzorca adaptacyjnego)

pytania relatywizujące: czy to jest prawdziwa wersja wydarzeń?

dziennikarz w roli pośrednika: przymuje z dobrodziejstwem inwentarza całą odpowiedź

esencjonalność wywiadu upoważnia do poszukiwań genalogii czynu

KSIĄŻKI SŁUŻĄCE DEMITILOGIZACJI WŁADZY W LATACH 90TYCH

w prasie, potem książka mówiona

koniec cenzury

na znaczeniu traci felieton a zyskuje wywiad

„Geremek odpowiada Żakowski pyta” 1989 r.

pokazuje narodziny III RP, wykluwanie się suwerennego państwa, potęgę władzy, legenda przekształca się w karykaturę, wyraz sprzeciwu wobec upowszechniania się półprawdy, weryfikacja początkowej wiedzy o kompromisie okrągłego stołu.

„Przepraszam za Solidarność” Z. Bujak 1991r.

książka zwrócona przeciwko „nam”, przeprasza za niezrealizowanie solidaryzmu społecznego

„Gliniarz z Tygodnika” Krzysztof Brunetko, W. Beres(?) 1991 r.

dwóch dziennikarzy pyta dziennikarza, wywiad polityczny pomijający wątki osobiste

„Baba na świeczniku” Mariusz Janicki, Stanisław Podębski,

„Zwycięstwo księdza Jerzego” T. Fredro-Boniecki 1990

polityka a moralność? Lektura obowiązkowa, Blok pierwszych wywiadów politycznych

„Mój wiek” Czesław Miłosz i Aleksander Watt 1990

rozmowy nagrane w Bourklay w 1960 roku, potem wydane w Instytucie Paryskim, wyraźna rola Miłosza jako dziennikarza-pomocnika, Watt jest schorowany, książkę właściwie układa Miłosz

„Przerwana dekada” Edward Gierek i Janusz Rolicki - lata 70te

„Edward Gierek replika, prawda do konca”

Rolicki stosował pytania sugerujące, obraz czarno-biały (jest to niedopuszczalne!!!)

zły warsztat dziennikarstwa sugerującego ulegającego presji polityka (nie pisać o tym co nie wygodne)

„Rozmowy na koniec wieku”

bardzo ważna jest informacja na temat miejsca rozmowy

„Trwoga i nadzieja” oraz „Rewanż pamieci” - Żakowski mistrzem wywiadu

„Wywiady prasowe wszechczasów” 1859-1992 Antologia

FELIETON- publicystyka

walka z cenzura - treści ukrywane, felieton spełniał rolę doraźnej publicystyki politycznej

kolumny jako felieton zawierały wszystko(?)

był metoda przemycania informacji prze cenzurę

pierwsze felietony miały np. ukryte plotki

felietony pojawiały się już w „Tygodniku Powszechnym (publikował Stefan Kisielewski)

Radio Wolna Europa w 1973r o felietonie wypowiadał się Władysław Odojewski.

CECHY FELIETONU WG. ODOJEWSKIEGO

znajdują się na końcu w prasie polskiej

od 1 do kilku felietonów

dziennikarski misz-masz

felietonu nie można się nauczyć pisać

podejmuje różne tematy, czasem wiele naraz (np atak, obrona, kultura)

można pisać niemal o wszystkim (np. Waldorff pisał felietony muzyczne o ukrytych treściach politycznych)

najlepszą treścią przeciwko głupocie jest śmiech

aktualność jest niezbędnym elementem

1937-1089 Kisielewski pisze teksty, które ukrywają i przemycają treści polityczne (ściągnął go tam Waldorff)

1989r. - Kisielewski odchodzi z „Tygodnika powszechnego”, bo nie zgadza się z Turowiczem w związku z przemianami po okrągłym stole

- Kisiel pisał m.in. o „pogodzie” (o ciepłych i zimnych prądach ze wschodu i zachodu) - ukryte nawiązania do polityki

FELIETON - jeden z gatunków publicystycznych o swobodnym charakterze. Posługujący się literackimi środkami ekspresji. Początkową miarą felietonu określamy dolną część kolumny dziennika odcięty od reszty linią. To o jest nad linią to felieton polityczny, a pod kreską np. wiadomości rozrywkowe, obyczajowe. Dotyczy aktualnych problemów z satyrycznym odniesieniem do rzeczywistości. Mogą być wbudowane elementy fikcji literackiej. Felieton różni się od eseju Mniejszą formą i aktualną problematyką. Dzieli się wg. podejmowanych tematów i nadawcę. Wywodzi się z kronik tygodniowych. Dochodzi do analizy reportażu. Nastawiony na bezpośredni kontakt z czytelnikiem przez szczególne cechy językowe tj. gawędziarstwo, bezpośredniość, humor - „Pamiętnik warszawski”, „wiadomości brukowe”. Problematyka obyczajowa, fikcyjność.

pierwsze polskie felietony pisali: Kraszewski, Sienkiewicz, Bogusławski

felieton polityczny narodził się po 1905r.

Stefan Wiechecki - publicystyka satyryczna

1956 - pojawienie Si gatunków społecznych - Kisielewski, Krzysztof Teodor Terpliż(?), Daniel Passent, Jerzy Urban, Zygmunt Kałlitejński(?), Jerzy Waldorff, Bohdan Tomaszewski

obrazkami felietony uzupełniali: Mleczko, Czeczot, Kobyliński

felionistyka śpiewana - Wojciech Młynarski

pierwszym tekstem o felietonie jest „O felietonie felieton”- C.K. Norwid (1851) - baza dla rozważań o gatunku

Później badali:

1. Czesław Jankowsi:

• aforyzmy

• paradoksy

• przejrzysty styl

• potoczność

• swoboda wypowiedzi

- wielopłaszczyznowość w felietonie jest normalna

- synkretyzm gatunkowy- status nieoficjalności - podstawowa cecha różniąca felieton i komentarz

- autor felietonu może przybierać różne maski, nie musi uzasadniać w felietonie stanowiska, koncentruje się na przedstawieniu własnego stosunku do zdarzeń, dialog, monolog, opis, itp. są uzasadnione

2. Jacek Maziarski

• hybrydyczność felietonu polega na chwiejnej równowadze pomiędzy publicystyczną dosłownością, a literacką umownością, jednoznaczną perswazją dziennikarstwa i wieloznacznością literacką

- felieton pokazuje swoje walory dopiero w kontakcie z innymi gatunkami

PODZIAŁ FELIETONU

1. ze względu na tematykę:

- muzyczny

- teatralny

- sądowy

- filmowy

b)

- telewizyjny

- radiowy

- prasowy

2. ze względu na nadawcę:

a) publicystyczne - góruje treść nad formą

b) literacki - związany ze sferą twórczości, kultury

c) satyryczno - rozrywkowy - funkcja erudywna np. rysunek, grafika, obrazek

- felieton znaczy (z franc.) kartka złożona na czworo

- rozmaitość

- forma kolumny jako forma felietonowa

- kolumnista - uprawia felietony kolumnowe

3. Stanisław Raus

- felieton - krótki utwór dziennikarski, oparty na faktach wyróżniających się indywidualizmem, opozycyjnością artystycznego przejawiania, nie cofający się przed zastosowaniem artystycznej fikcji.

4. Jerzy Jarzębowski

- felieton - krótki utwór publikowany w środkach komunikowania na pograniczu literatury i publicystyki

* Wyznacznik zewnętrzne

- stałe miejsce w piśmie

- cykliczność (jest tytuł cyklu)

- graficzne wyróżnienie

- niewielkie rozmiary

- zawsze jest podpis (lub pseudonim)

• Wyznaczników wewnętrznych w zasadzie nie ma

- tytuły znamionują indywidualność np. „Ogórek na niedzielę”, „Lewym głosem” (Nałęcz), „Druga płeć”, „Felietony w tenisówkach” ( Dunin), „Próba głosu” (Szczepkowska)

• Zakończenie

- żartobliwa puenta

- pytanie deliberatywne (czy to się może zdarzyć?)

- ocenione zjawisko

• Korpusy felietonu

- schemat dyskursywny

- sprawozdawczo - oceniający

- degresywny

• Zapożyczenia

- konwencja poradników (pojęcie encyklopedyczne, zagadki)

- stylizacja językowa (język familijny, reklamy, ogłoszenia prasowe, rozmowy uczniów)

• Pamfletowość felietonu:

- ważne są cechy pamfletu, poszukiwań i satyry

- zajmował się nią Edward Chudziński

- „Nowomowa na wolności” Marta Fik

• Cechy nowomowy na wolności

- charakteryzuje się polemiką rozpoczynaną w celu dyskredytowania innych

- brak dialogu

- przejaskrawienie krytyczne

- ośmieszanie

- personalny atak

- agresywność

• „Felieton zachowuje kulturę większą niż sejm”

1. ESEJ - Michnik, Tischner, Turowicz „Tygodnik powszechny”

2. ARTYKUŁ WSTĘPNY

3. KOMENTARZ

Krzysztof Mroziewicz

ESEJ coś wykwintnego, wymaga dojrzałego pióra, przemyślenia problemowego, stoi na szczycie gatunków

- koniec XVIw. Francis Baken - pierwowzór gatunków

- esej formuł krótsza niż ksiązka, opis, opowiadanie

- L. Kołakowski, ks. Jerzy Tischner - mistrzowie eseju wg. Mroziewicza

• „Mini wykłady o maxi sprawach” - Leszek Kołakowski - przekładalność formy gatunku eseju, dobrze przeczytany esej będzie miał taką samą wartość w formie przekazu TV, jak i w formie lektury

-narracja linearna

-czytelne przekazanie sygnałów w tytule (ściśle z podziałami tytułowymi)

-bliski wykładowi naukowemu

-„o władzy” - I esej dotyczący definicji władzy absolutnej, instytucji władzy, brak analogii do sytuacji politycznych, poważne problemy przekazywane są jakby quasi popularne

-esej wyprowadzony z wykładów,

• Ks. Józef Tischner - „Filozofia po góralsku”, eseistyka o charakterze politycznym - „Etyka Solidarności” - suma refleksji na temat wartości polskiego zrywu solidarnościowego, prawo do pracy - I - „Solidarność sumień”

- esej wyprowadzony z kazania

• Tygodnik Powszechny (dziś tutaj pojawiają się eseje)

- nie każdy sprosta wyzwaniom eseju

- esej nie ma struktury zewnętrznej, konkretnego zachowania

-pełna dyspozycja autora w słowie, formie

-eksponowanie subiektywizmu (cecha łącząca felieton i esej - felieton w formie żartobliwej, esej - wykorzystanie źródeł)

ESEJ - szkic filozoficzny, naukowy, publicystyczny, krytyczny, zazwyczaj pisany prozą, swobodnie rozwijający interpretację jakiegoś problemu, eksponujący podmiotowy punkt widzenia, dbałość oryginalność przekazu. O tekstów naukowych różni się poluzowaniem rygorów logicznych, swobodniejszymi skojarzeniami, obecnością zadań weryfikujących przy równoczesnym zastosowaniu opisów poetyckich (przeplatają się elementy liryczne, wyznania autora z wykładem naukowym).

- pożądane aforyzmy, paradoksy

-rozbudowana metaforyka

-esej mieści się między rozprawą naukową, a prozą poetycką

• PRÓBY ESEJÓW

- koniec XVI w. Monte, Wolter, Monteskiusz, Lock, Schiller, Goethe, Mann, Camus, Sartre

- “Dworzanin Polski” - Łukasz Górnicki - I tekst polski; Konarski, Staszic, Mochnacki - pierwszy recenzent, Brzozowski “Legenda Młodej Polski”

- Karol Iżygowski -krytyk XX-lecia

- Boy-Żeleński - przeszczepił na grunt polski wzorce francuskie

-Kazimierz Wyka

-Jerzy Stempowski - z emigracyjnej literatury „Dla Kasandry”, „Od Berdyczowa do Laffitów” - postać sztandarowa dla polskiej literatury emigracyjnej, szkoła eseju emigracyjnego, premiery prasowe

- Gombrowicz, Grudziński „Dzienniki

RODZAJE ESEJÓW:

• Kulturowe - Herbert, Miłosz, Jastura

• Podróżnicze - Iwaszkiewicz

• Cywilizacyjne - Lem

• Filozoficzne - Tatarkiewicz

• Literackie - Parandowski

• Esej listu - Brandys „Wariacje pocztowe”, „Listy do Pani Z”

• Historyczne - Jasienica, Józef Hen

• Polityczne - Ksawery Kruszyński

- miesięczniki:

a)”Wieź'

b)”Teksty”

c)”Zeszyty literackie”

- lata 70, 80 inwazja polskiego eseju

ESEJ- próba nowego rozumienia, próba ujęcia nowego tematu, popis wynalazczości i odkrywczości intelektualnej łączący się z popisem kunsztu, autor jest ekspertem pewnego zagadnienia, dziedziny, dalekie horyzonty łączy z talentem pisarskim.

- kwalifikuje wartościująco - dobrze napisany artykuł, studium, recenzja.

- Maria Wojdak - istotą eseju jest studium skonstruowane - artystyczna konstrukcja ludzkich przemyśleń

CECHY CHARAKTERYSTYCZNE ESEJU:

• Względna krótkość -krócej niż książka

• Swobodny, indywidualny styl

• Eksperymentalne podejście do tematu łączące perspektywę naukową i artystyczną

• Subiektywizm eseju czyni go przydatnym do przerzucania się z dyskusji naukowej na artystyczną

ESEJ:

1. formalny - niby wykład, rozprawa naukowa

a)biograficzny

b)historyczny

c)naukowy

d)krytyczny

- rozprawy naukowe

- monografie

- niektóre recenzje

2. nieformalny - akcentuje uczuciowość, inwencję, indywidualizm autora, przybiera kształt szkicu o postaci, książce, historii.

Ze względu na sposób oddziaływania na odbiorcę rozróżniamy 3 typy:

- opowiadanie i opis występujące w narracji historycznej i biograficznej

- wykład o charakterze analitycznym

- komunikowanie perswazyjne - przekonywanie do swoich sądów

Podział tematyczny eseju:

-osobiste,

-obyczajowe

-przyrodnicze

-podróżnicze

-filozoficzne

-krytyczne

-historyczne

Najlepsza współczesna definicja eseju:

ESEJ- to wypowiedź dyskursywna na powszechnie zrozumiały temat, przeważnie nie osiągająca objętości ksiązki, metaforyzowana, atrakcyjna literacko.

- Józef Hen - eseje wyrastają z wolnego czasu, przemyśleń

- Adam Michnik - po aferze Rywina miał czas dla esejów - wrzesień - najwięcej esejów jego autorstwa

- „Esej o naganiaczach” dedykowany Kuroniowi, Cimoszewiczowi, Mazowieckiemu - list biskupów polskich do niemieckich z prośbą o przebaczenie pretekstem do przedstawienia sytuacji - artykuły krajowe i zagraniczne, motywy wystąpienia ze służby dyplomatycznej Czesława Miłosza (1952r. - chroni się w Lezoalif (?), gdzie chroniony jest przez policję francuską); zawarcie listu Słonimskiego do Miłosza, w którym oskarża go o judzenie przeciwko ojczyźnie socjalistycznej, list o charakterze otwartym, w którym nazywa Miłosza bezpaństwowcem- przedstawione w kontekście nagonki na Cimoszewicz oraz zakazu głosu dla Kuronia (za organizowanie czerwonego harcerstwa); reperkusje listu biskupów polskich do niemieckich 1965r. - hierarchia kościelna odcięta od episkopatu, rodzaj argumentacji przeciwników politycznych, ukazanie jakimi narzędziami dokonuje się konfliktów komunikacyjnych pomiędzy dwoma podmiotami

- „Wściekłość i wstyd” - biografia historyczna z dominującą narracją i opowiadaniem

- 2003 - „Wyznania nawróconego dysydenta” - bohaterami SA Antoni Słomiński, Knowicki, Wajda, Grudziński, Szczepański, Kisielewski; dysydentem być jest warto we wszystkich płaszczyznach; wyjaśnienia na odbiorze nagrody Erazma - wykładnie miał początkowego tytułu, próba podsumowania 12-lecia istnienia Gazety Wyborczej

Karol Modzelewski - nawróconego dysydenta, o życiodajny impuls chuligaństwa jest cechą charakterystyczną dla polskiego inteligenta - nie zgoda , sprzeciw dla niszczenia demokracji, etyki politycznej - skłania by się buntować

- eseje Modzelewskiego - „Półprawdy i półmoralności”, „Co komu mówić”, „Poprawka z demokracji”, „Eseje z teraźniejszości” początek eseju politycznego- cecha szczególna, którą można dookreślić politycznie- aktualny zarys wydarzeń.

Artykuły wstępne- wypowiedzi publicystyczne, na aktualne tematy polityczne, społeczne, kulturalne, których wywód porządkowany jest wyraźnie sformułowanym tezom.

ARTYKUŁ WSTĘPNY- publikowany na eksponacyjnych miejscach, str 1, nie podpisany lub „redakcja', redakcja udaje, że wyraża swoje poglądy, gdyż rzeczywiści wypowiada i władza, albo jej frakcja, albo komisarz przeznaczony do kontrolowania prasy np. publikowano, gdy ogłoszono podwyżki, organizowano wyjazdy za granicę; miały charakter propagandowy.

- dziś pełnią inną rolę, w szczególnych przypadkach np. koniec kampanii wyborczej, rewolucja pomarańczowa na Ukrainie, są przejawem zaangażowania politycznego publicystów

- przedstawia treści podstawowe, objaśnienia i komentarz zarazem

- bywał maską - czytelnik miał uzna, że mówi gazeta

- dziś zawiera wystąpienia rzecznika rządów, np. Jerzy Urban

PODZIAŁ ARTYKUŁU WSTĘPNEGO

1. redakcyjne - prezentacja redakcji w ważnej sprawie

2. dyskusyjne

3. polemiczne

4. list otwarty - Gazeta Wyborcza ogłasza na str. 1 i teksty stowarzyszone= lektura łączna

*lepiej teksty pisane nazywać publicystycznymi, materiałami niż artykułami- artykuł to nie to samo, co publicystyka.

KOMENTARZE - dziennikarz w PRLu mógł komentować tyle na ile mu pozwolono, po 89 wolno mówić!!

Komentarz - forma występująca w mediach elektronicznych, niekiedy komentator w 3 zdaniach mówi: „Co się stało”, „Co on o tym myśli”, „Co z tego wyniknie dla nas”; ma 30 sekund, przeważnie ma 1 akapit środkową część.

Komentarz ma charakter indywidualny, liczący się komentator na własną odpowiedzialność i ryzyko komentuje pewne tezy

- Leopold Unger - spór Ungera z Putinem- podważył wiarygodność komentatora, który walkę Czeczeni wiązał z terroryzmem.

-komentarz bywa zaliczony do publicystyki, akceptuje indywidualność, ma charakter perswazyjny i interpretacyjne, jasno i precyzyjnie wyraża poglądy, subiektywny, ma grono swoich zwolenników (komentator), komentarz może być opinią, informacja o faktach,

- gatunek ten jest rozwijający się dopiero powstaje

-znajduje się na różnych stronach gazet

-metaforyka tytułów

- spokrewniony z felietonem (subiektywny nacechowany emocjami osoby piszącej)i recenzją (subiektywizm, może podlegać każde wydarzenie społecz, polityczne i kulturowe)

- precyzyjny styl wypowiedzi, aby nie przekroczyć granicy między manipulacja, a perswazją

Podział ze względu na stopień aktualności:

1.codzienny

2. tygodniowy

3. miesięczny

GLOSA - zwięzła wypowiedź interpretująco -oceniająca publikowana w związku z określoną informacją

- T. Miarecki - podział komentarzy ze względna nadawcę komentarzu:

1. odautorskie

2. zestawienie komentarzy w formie sondy

3. komentarz eksperta

Ze względu na funkcje komentarza:

1. wprowadzający - przedstawia zawartość pisma

2. redakcyjny - edytorial - Piotr Pacewicz w Gazecie Wyborczej (od walki z GW z PISem)

3. analityczny - rozbiera na czynniki pierwsze jakiś problem

ze względu na sposób formułowania sądów:

1. o zwielokrotnionej sile perswazji, bliski felietonu

2. o normalnej sile perswazji

M. Wojdak „Gatunki prasowe”

1.Komentarz:

a) autonomiczny - samodzielny, niestowarzyszony, z wyraźnie zarysowaną informacją, nacechowany wyróżnikami zewnętrznymi np. nagłówek edytorial, znajduje się w szczególnym, zarezerwowanym miejscu

b) nieautonomiczny - wpleciony w tekst informacyjny albo odrębna wypowiedź przy informacji np. komentarze ekspertów

2.

a)bezpośredni - określający rodzaj opinii i twórcę

b)pośredni - inne gatunki np. wywiad, albo posługiwanie się cudzą wiedzą, przytaczanie opinii eksperta (dla gazety mówił…)

3. ze względu na charakter opinii, emocjonalną postawę nadawcy i zabarwienie stylistyczne komunikatu

a)stonowany - rzeczowość, dobór argumentacji, jednoczesne wyjaśnienie i zinterpretowanie zjawiska

b)satyryczny - istotne wydarzeni9e przedstawione na kontrastowym tle (dowcipy o kaczkach)

c)ironiczny np. aluzje (mistrzem jest Michał Ogórek

d) żartobliwy

Komentarz autonomiczny: struktura argumentacyjna, dyskursywna (prowokowanie do dyskusji), opisująca - oceniająca, sprawozdawczo - oceniająca, dygresyjna, mieszana (indywidualizacja realizacji)

Co powinien zawierać komentarz:

A) * opinia wstępna

• diagnoza

• argumentacja

• wniosek

B) opis zdarzenia - ekspozycja

• prognoza

• opinia o zdarzeniu

• argumentacja

• opinia podsumowująca, otwarta lub zamknięta

ARGUMENTY - Gradacja

• analogia musi być powszechnie znana

• pytania

• dygresje

• tytuł - gra z czytelnikiem

• autor komentarza może wcielać się w różne postacie: polonista, moralista - demaskator, skromny propagator określonych idei

• pisane w 1os. L. poj.

• duża swoboda autora

• zależny od temperamentu, przekonań autora

• emocjonalizacja przekazu

RECENZJA - omówienie dzieła literackiego, spektaklu, koncertu, wystawy, pracy naukowej, publikowana w prasie lub za pomocą innych środków przekazu, przybiera różne formy, od kilku zdaniowej informacji do swobodnego felietonu, cechą recenzji jest wartościowanie, charakter recenzji zależy od miejsca, w którym jest publikowana

- 1- wszy recenzent - Mochnacki

5

---