Pytanie 25 - nieaktualne

WYWIAD – PRAGMATYKA

• Niemiecki prasoznawca Hans Joachim Netzer wskazał na cztery sytuacji, kiedy dziennikarz posługuje się wywiadem:

  • Gdy nie był obecny przy wydarzeniu które chce przedstawić, przeprowadza więc wywiady z jego świadkami lub uczestnikami (wywiad jako metoda pracy)

  • Gdy wedle jego wiedzy wywiad….

• Oraz dwa typy wywiadu wspomniane wcześniej:

  • Zur Sache (dotyczy fatków, służy uzyskaniu info, ważne jest co ktoś powiedział)

  • Zur Person (prezentuje osobowość i poglądy rozmówcy, ważne kto to powiedział).

Drugi typ zur Person może przyjąć postać interview. Znajdą się w nim wówczas informacje podobne do didaskaliów w dramacie:

• Opis miejsca spotkania

• Opis wyglądu rozmówcy

• Informacje na temat jego zachowania, gestów, mimiki

• Zapis odgłosów w rodzaju śmiechu czy parsknięcia z kpiną.

Dziennikarz może w tym typie wywiadu opisać również swoje odczucia wobec rozmówcy, swój stosunek do niego a także komentować jego zachowania.

Interview jest wyraźnie publicystyczne, służy kształtowaniu opinii o bohaterze wywiadu, zawiera subiektywne wrażenia dziennikarza.

Wywiad nastawiony na zaprezentowanie osoby ma najczęściej następujący schemat:

• Najpierw pytania dotyczące rozumienia branży, zawodu, podejścia do pracy, zasad prowadzenia interesów (np. dlaczego ambitna aktorka, znana z wybitnych ról filmowych i teatralnych, zdecydowała się zagrać w telenoweli)

• Następnie pytania związane z wykształceniem, pasjami, pracą, wcześniejszą karierą

• W środkowej części pytania dotyczące problematyki ogólnej, związanej z zawodem, branżą bohatera wywiadu (np. sytuacja w Polskim filmie)

• W końcowej części pytania dotyczące psychologicznej sylwetki bohatera i jego życia osobistego.

WYWIAD – AUTORYZACJA

• To przeczytanie i zaakceptowanie przez rozmówcę gotowego do druku wywiadu (nie obowiązuje wywiadów radiowych i telewizyjnych)

• Prawo prasowe stanowi, że dziennikarz nie może odmówić osobie udzielającej informacji autoryzacji każdej, dosłownie cytowanej wypowiedzi, o ile nie była ona wcześniej publikowana (art. 14 ust. 2). W praktyce nie zawsze autoryzacja ma miejsce.

• Autoryzacji podlega nie tylko bezpośrednia treśc, ale i ewentualne skróty, których dokonał dziennikarz na etapie opracowywania tekstu. Warto Bronic tutaj swoich (dziennikarskich) praw autorskich, negocjować, co zostanie w ostatecznej wersji (brak regulacji prawnych).

• ….

• Rozmówca może mieć rózny stosunek do udzielanego wywiadu:

  • Traktować go jako zakłócenie prywatności

  • Uprzejmość czynioną dziennikarzowi

  • Uznawać to za swój obowiązek (rzecznicy prasowi, menedżerowie)

  • Używać go jako narzędzia do kreowania swojego wizerunku (np. politycy, gwiazdy, celebryci)

Ważne jest, by dziennikarz potrafił rozpoznać tę postawę i np.:

• Zachęcił przestraszonego lub niechętnego

• Nie dał się zwieść retoryce rzecznika

• Nie dał się sterować i wybić z roli prowadzącego wywiad.

Na wybór bohatera wywiadu wpływają następujące czynniki:

• Kompetencja – specjalista lub okoliczności wskazują na tę osobę jako źródło najpewniejszych informacji

• Autorytet – dla Czytelnika istotne, że to właśnie X się wypowiedział, bo cieszy się szacunkiem z racji wiedzy lub postawy życiowej (łączy się z kompetencją, ale nie bezwzględnie)

• Zajmowane stanowisko lub pełniona funkcja – premier, prezes, dyrektor, przewodniczący partii, stowarzyszenia itp. (czasem zawartość wywiadu może być drugorzędna wobec pozycji)

• Osobowość – cechy osobowościowe (także wiedza, postawa) czynią rozmówcę człowiekiem wartym przedstawienia (głównie interview)

• Popularność – głośna postać życia społecznego, kulturalnego, sportowego (paradoks: media „popularyzują spopuryzowanego”)

• Zwyczajowe – pewne osoby stale udzielają wywiadu w podobnych okolicznościach (trener i strzelec gola po meczu, reżyser i wykonawcy głównych ról po premierze spektaklu czy filmu, malarz na wernisażu, Malysz po kolejnych dwóch równych skokach); Edgar Morin nazwał te wywiady rytualnym

• Niezwykłość – człowiek o niezwykłych zainteresowaniach, hobby, świadek niecodziennych wydarzeń

• Reprezentatywność poglądów – tzw. Szary, przeciętny obywatel, jest najczęściej bohaterem sond ulicznych (niereprezentatywność! – człowiek zaskoczony mówi sugestywne głupstwa, nie to co naprawdę mysli lub to, co mu się wydaje, że powinien powiedzieć)

Dziennikarz może przyjąć jedną z następujących ról, wobec których opracuje taktykę wywiadu:

• Pośrednika: jedynie rejestruje uzyskane odpowiedzi; jest pośrednikiem między bohaterem wywiadu a odbiorcami, zachowuje się biernie

• Pośrednika- pomocnika: steruje tokiem wywodu rozmówcy, pomaga w formułowaniu opinii przez pytania dodatkowe, precyzuje, formułuje wnioski, puentuje

• Partnera-ucznia: dziennikarz gra osobę słabo zorientowaną (niezależnie od tego, ile wie) i bardzo zainteresowaną tematem

• Partnera-eksperta: dziennikarz przyjmuje postawę znawcy zagadnienia, wdaje się w polemiki, prezentuje prowokacyjne, odmienne poglądy (te poglądy nie musza być jego osobistymi, mogą być wyrazem opinii publicznej, ale dziennikarz nie dystansuje się wobec nich, podaje je jak własne)

• Partnera-reprezentanta opinii publicznej: dziennikarz odwołuje się do obiegowych sądów, stereotypów, potocznych wyobrażeń na dany temat.

Najprostrze ujęcie ról wygląda następująco:: wielbiciel, partner, przeciwnik

WYWIAD – pytania

Jak projektować pytania?

• Nie powinny być stwierdzeniami, bo rozmówca nie poczuje się sprowokowany do odpowiedzi

• Powinny być otwarte, czyli takie, na które nie da się odpowiedzieć tak lub nie, jeśli zależy nam na sprowokowaniu do opowieści

• Powinny być precyzyjne i zamknięte gdy ustalamy fakty

• Najlepsze są krótkie, konkretne pytania; długie i zawiłe sprawiają wrażenie popisywania się

• Nie należy zadawać kilku pytań naraz – rozmówca i tak odpowie zwykle na ostatnie

• Zasada ograniczonego zaufania: warto na początku zadać pytania sprawdzające, takie na które zna się odpowiedź, by sprawdzić prawdomówność rozmówcy

• Pytać, aż wszystko będzie jasne – jeśli dziennikarz nie rozumie odpowiedzi fachowca, nie rozumie jej tez czytelnik, słuchacz czy widz (pytać, aż odpowiedź będzie wystarczająco przystępnie sformułowana)

• Warto zacząć od pytań łatwiejszych, niekontrowersyjnych, a do najtrudniejszych przejść na końcu – nawet gdy bohater odmówi odpowiedzi, to jest już część wywiadu; może też poczuć, że skoro tyle powiedział, to tak wnikliwemu dziennikarzowi niezręcznie będzie nie odpowiedzieć (więź między rozmówcami, zobowiązanie)

• Zawsze założyć, że otrzyma się odpowiedź (nie pytać, czy zechciałby pan skomentować?, bo rozmówca może powiedzieć nie, zadawać konkretne pytania)

• Jeśli rozmówca ucieka od pytania, przeformułować je i zadać później ponownie

• Nauczyć się wytrzymywać ciszę, jeśli czujemy, że rozmówca ma coś jeszcze do powiedzenia – pauza może go sprowokować, pod presją milczenia doda coś, na co czeka dziennikarz

• Na koniec zawsze podziękować rozmówcy – być może będzie jeszcze potrzebny jako informator.

METODOLOGIA REPORTAŻU

DEFINICJE

ODMIANY

TYPOLOGIE

PRASOWOŚĆ A LITERACKOŚĆ

NAZWA

Nazwa reportaż pochodzi od łac słowa reporto – odnoszę, donoszę, oddaję – i francuskiego reportaże oznaczającego od II połowy XIX w sprawozdanie dziennikarskie.

„odnoszę, donoszę” do świadomości ludzi obraz wydarzeń, z którymi się nie zetknęli, oddaję ich przebieg i sens.

W Polsce nazwa przyjęła się na początku XX w (słownik j polskiego z 1912 roku odnotowuje hasło reporta i objaśnia je jako sprawozdanie dziennikarskie).

KIM JEST REPORTER?

Powiązane z nazwą reportaż określenie reporter ma dwa znaczenia:

• To pracownik redakcji, zbierający aktualne informacje w terenie, sprawozdawca

• To autor reportaży prasowych, radiowych, TV, publikowanych także w Internecie, nazywany też reportażystą, stosujący artystyczne środki wyrazu w celu stworzenia przekazu o wartości nie tylko użytkowej.

ROLE REPORTERA

• Bezpośredni obserwator

• Uczestnik wydarzeń (jako dziennikarz lub jako „postać wcielona”)

• Słuchacz

• Rekonstruktor

Wynikają z postawy przyjętej przez autora, z tematu i/lub przeznaczenia reportażu.

DWIE GŁÓWNE ODMIANY

• Użytkowa, związana z codzienną dziennikarską pracą, skupiona na pojedynczej sytuacji, problemie, wydarzeniu, osobie, środowisku (krótkie formy w prasie, radiu, tv, Internecie) feature (szkic skupiony na podstawowych faktach, chronologia, sensacyjność); najważniejszy temat.

• Artystyczna (inaczej też literacka, lit faktu, dokument) – dłuższe formy (ksiązki, kilkukolumnowe teksty , w prasie dłuższe reportaże w radiu i dokumenty w TV) „wielki” reportaż, metafora, symbolika, plastyczność; najważniejszy sposób przedstawienia tematu.

• W Internecie obecne nowe wcielenie – blog reportażowy i fotoblog (nie ma związku z powyższymi), amatorski dziennikowy zapis świadka wydarzeń (wojna w Iraku w 2003r i późniejsze) subiektywizm, emocjonalność, także banalność.