Możliwości i ograniczenia dokonywania intencjonalnych zmian w życiu

Radykalny determinizm (fatalizm)- człowiek nie jest nigdy i w żadnym wymiarze podmiotem,

Determinizm umiarkowany- aktywizm lub realizm, względna wolność człowieka wobec układów sił działających w środowisku, musi liczyć się z pewnymi koniecznościami,

Indeterminizm (woluntaryzm, idealizm)- całkowita niezależność człowieka, człowiek jest zawsze obdarzony wolną wolą, nieograniczona możliwość wyboru i dostosowania się do zmian,

Koncepcje dają się uporządkować na kontinuum przedmiotowość-podmiotowość,

Dąbrowski

- człowiek rodzi się wyposażony jedynie w potencjał do uformowania osobowości i tożsamości, nie są one dane,

• proces ich osiągania nie jest przyrostem lub różnicowaniem się struktur i funkcji,

• uformowanie się tożsamości i osobowości wymaga przekroczenia biologicznego cyklu rozwojowego oraz kulturowo-społecznych schematów doświadczania i reagowania, czasowej rezygnacji z równowagi, zgody na dysharmonię, niestabilność i niepewność,

• sprostanie tym wymaganiom wymaga odkrycia hierarchii wartości i celów,

• fundamentem teorii dezintegracji pozytywnej jest twierdzenie o wielopoziomowej strukturze rzeczywistości: wielopłaszczyznowa i wielopoziomowa całość zjawisk, które zachodzą w zewnętrznym i wewnętrznym środowisku człowieka i są przez niego postrzegane, ujmowane, a także przeżywane za pomocą zmysłów, czynności myślowych, uczuciowych, wyobrażeniowych i intuicyjnych. Dla ilustracji poziomowego zróżnicowanie Dąbrowski odwołuje się do odmienności popędu seksualnego i dojrzałej miłości.

• potencjał rozwojowy jest równoznaczny z potencjałem wyznaczającym możliwość osiągnięcia tożsamości i osobowości,

• wyróżnia trzy czynniki decydujące o rozwojowym potencjale osoby: wrodzone właściwości, wpływy społeczno-kulturowe, autonomia (ośrodek dyspozycyjno-kierowniczy)

• ideał osobowości- formuje się w toku rozwoju i ma zasadnicze znaczenie dla dynamizowanie i ukierunkowania zmian osobowości,

• typy rozwoju: fazowy i poziomowy; przemiany horyzontalne i wertykalne,

• formowanie psychicznego środowiska wewnętrznego jest procesem stopniowego wyzwalania się osoby spod bezpośredniego uzależnienia od oddziaływań czynników biologicznych, społecznych i psychicznych,

• na kolejnych poziomach potencjał rozwojowy jest coraz większy,

• motorem przemian są wewnętrzne konflikty wymagające rozwiązań, które mogą być rozwojowo pozytywne,

• tradycyjnie rozumiana integracja jest czymś pozytywnym, dezintegracja negatywnym- wg. D. obie mogą być takie,

• procesy dezintegracji są szansą wykroczenia poza stan rozwojowego impasu,

• każdy człowiek jest osobą, osobowością ma szanse się stać,

• każdy z poziomów rozwoju stanowi specyficzną strukturę psychiczną, struktura ta jest możliwa do zidentyfikowania o osoby na podstawie dynamizmów jej funkcjonowania,

• wkraczanie na kolejne poziomy nie jest zdeterminowane biologicznie, fazy rozwoju opisują wszystkich ludzi, poziomy dotyczą indywidualności,

• rozwój fazowy opisuje osoby pozostające na poziomie integracji pierwotnej,

• integracja pierwotna: prymitywna, radość czerpana jest z zaspokajania genetycznie uwarunkowanych potrzeb, postrzeganie jest wąskie i jednostronne, brak refleksji, zachowanie regulowane jest bodźcami bezpośrednimi, brak zdolności do empatii, niewrażliwość na śmierć, dążenia nie są zindywidualizowane, rozbicie struktur prowadzi do uruchomienia potencjału rozwojowego, część ludzi wycofuje zaangażowanie z powodu wysiłku,

• dezintegracja jednopoziomowa: zdominowana przez mechanizmy automatyczne, słabo podlegające osobowej kontroli, wg. Dąbrowskiego struktura psychiczna dużej części populacji charakteryzuje się silnym zintegrowaniem popędów, małą plastycznością, wąskim zakresem zdolności, z ogromną łatwością przystosowują się do różnych warunków i przyjmują różne postawy, brak rdzenia osobowego, silne dążenie do osiągnięcia jedności z grupami i organizacjami, uwewnętrzniają obowiązujące tam normy, nikłe znaczenie normy indywidualnej,

• dezintegracja wielopoziomowa spontaniczna: impulsywna i niedostatecznie zorganizowana, rozbicie struktur psychicznych na poziomy, autor zaczyna wymieniać poziomy nerwicy: fobia na czynnik zewnętrzny, fobia wywołana lękiem egzystencjalnym, przekraczanie cyklu biologicznego, czynnik trzeci, autorefleksja i samoocena, ideał osobowości, człowiek zyskuje wiedzę o wielopoziomowości rzeczywistości, pojawiają się nowe elementy doświadczenia indywidualnego, podjęcie trudu przemian,

• dezintegracja wielopoziomowa zorganizowana: wyższy poziom usystematyzowania, zniesiona zostaje prostoliniowość oddziaływania cyklu biologicznego, bezwzględność uwarunkowań konstytucjonalnych i społecznych, czynnik trzeci umożliwia kontrolę oddziałujących na nią elementów rzeczywistości, pozwala na wybór tych elementów, które są korzystne dla rozwoju, świadoma organizacja rozwoju, nie jest już możliwa regresja do pierwotnych poziomów funkcjonowania, jednostkom wielopoziomowo zdezintegrowanym przypisuje się etykiety braku równowagi emocjonalnej, nerwicy, zaburzeń psychicznych

• integracja wtórna: osobowość i tożsamość wyłącznie na tym poziomie, tożsamość stanowi jakościowo niezbędny element osobowości,

• dla ukształtowania się tożsamości i osobowości niezbędne jest odejście od rozwoju rytmizowanego wyłącznie cyklem biologicznym, społecznym,

2