CHRONOLOGIA WAŻNIEJSZYCH WYDARZEŃ I PROCESÓW W ROZWOJU ROLNICTWA
XVII - XIII tysiąclecie p.n.e - w zachodniej części Azji (obecnie Syria i Irak) i w północno-wschodniej Afryce (obecnie Tunezja, Libia i Egipt); na kontynencie europejskim - około 5 tys. lat później.
Najstarsze formy społecznej i gospodarczej aktywności człowieka (wspólnota pierwotna; zbieractwo, łowiectwo, rybołówstwo); posługiwanie się prymitywnymi narzędziami (kamienny młot, siekiera, włócznia) i bronią (łuk, proca); udomowienie psa, najwcześniej w zach Azji(Syria i Irak) i wpn-wsch Afryce (tunezja,Libia,Egipt), w Eu ok. 5 tys lat póżniej
XIII tysiąclecie p.n.e. - w Azji, później (ok. X tysiąclecie p.n.e.) w Afryce; w Europie - około VII - V, na terenach obecnej Polski - około IV tysiąclecie p.n.e. Pierwsze przejawy świadomej działalności rolniczej, w tym: udomowienie bydła, świni, owcy, kozy, następnie - konia; początek pasterstwa, a w uprawie roślin - kopieniactwo, czyli przejście od uprawy kijem i motyką do I sochy i radła (rośliny - proso, jęczmień, pszenica).
Egipt i Mezopotamia V - II tysiąclecie; ziemie polskie - III tysiąclecie p.n.e. - II p.n.e
pierwsze prace melioracyjne (odwadnianie i nawadnianie pól);pierwsze wozy na kołach;w rolnictwie - system żarowy;nowe rośliny (bób, soczewica, groch, len, mak i rzepak);nowe narzędzia (sierp i żarna);rozpowszechnienie w Europie - uprawy zbóż, warzyw, drzew i krzewów owocowych, w Chinach - soi i ryżu w Chinach hodowla jedwabników;w Indiach - udomowienie kury. Rozpad wspólnoty pierwotnej wypartej przez rozwijającą się gospodarkę wymienną - IV -II tys p.n.e
1000 - 300 lat p.n.e. wprowadzenie żelaznego lemiesza do pługa (basen M. Śródziemnego);
rozwój ogrodnictwa w Mezopotamii;
oswojenie gęsi i kaczki;
na ziemiach polskich pojawia się 4-kołowy wóz, w Babilonii - kierat do napędu urządzeń nawadniających;w Kartaginie (płn. Afryka) ukazuje się I na świecie kompendium przepisów z gosp. wiejskiego autorstwa Magona pt. „Kodeks wiejski”, a w Grecji - filozof Teofrast pisze (I w świecie) opisujące rośliny uprawne;I zastosowanie (wprowadzenie) metalowej kosy zamiast sierpu do zbioru roślin.
cesarstwo Rzymskie 250 - 200 lat p.n.e.;ziemie polskie - VIII - IX w.n.e.
początek nawożenia (n. zielone, głównie łubin żółty);
rolnictwo odłogowe tzw. 2- polówka;na ziemiach polskich - żarna obrotowe;
I w p.n.e - I w n.e.pojawiają się dzieła pisarzy rzymskich, m.in. Pliniusza Starszego, Kolumeli, o rolnictwie wykorzystywane w okresie całego średniowiecza.
I - V w.n.e.Cesarstwo rzymskie: wprowadzenie systemu 3-polowego - ugór - zboże jare - zboże ozime;ogólny rozwój rolnictwa w krajach imperium rzymskiego;wprowadzenie lekkiego pługa rzymskiego;nawadnianie i nawożenie gleby;hodowla licznych ras zwierząt domowych. W Polsce - gospodarka żarowa.
V- VIII w.n.e Regres rolnictwa w pd i zach Europie, jako wynik rozpadu cesarstwa rzymskiego i wędrówka ludów.
Powstanie I młyna wodnego (konstrukcji Belizariusza) w cesarstwie bizantyjskim (na ziemiach polskich o 4 wieki później).
W Polsce wchodzi i umacnia się nowa forma organizacyjna rolnictwa (powstają gospodarstwa indywidualne w miejsce dotychczasowych wspólnot rodowych), odchodzenie od systemu żarowego na rzecz 2-polówki(4-7 wieków póżniej od cesarstwa rzymskiego)
IX - XIV w.w Europie zach. pojawia się ciężki pług koleśny;
następuje upowszechnienie 3-polówki czyli systemu ugorowego(rozporządzenie Karola Wielkiego);początek wykorzystywania chomąt, podków i ostróg (sprowadzonych z Chin).
na ziemiach polskich powstają wielkie własności ziemskie. W Persji (obecny Iran) buduje się I wiatraki, a w Polsce pojawiają się młyny wodne, grabie i cepy 2-dzielne. W europie rozpowszechnienie pługa i brony z żelaznymi zębami. W Ameryce Pd (Inkowie w Peru) zastowsowanie guana do nawożenia
w Polsce - pierwsze wiatraki (Wielkopolska) oraz kosy.
podręcznik rolnictwa P. Crescenziego (Włochy) rozpowszechniony w Europie w licznych tłumaczeniach (w Polsce od 1549).
połowa XIV - połowa XV wieku
Rozkwit rolnictwa i ogrodnictwa w Europie w związku z potrzebami rozbudowujących się miast.
Rozrost zbożowych folwarków pańszczyźnianych w środk. i wsch. Europie i pogorszenie sytuacji chłopów - tzw wtórne poddaństwo;Początek wielkich prac odwadniających w Holandii (budowa kanałów, śluz, polderów);Skonstruowanie I siewnika do zbóż (we Włoszech);Sprowadzenie z Ameryki do Europy (Hiszpania, Francja) kukurydzy, tytoniu, ziemniaka, słonecznika oraz indyków.
XVI i XVII wiek Powstanie wielu encyklopedycznych dzieł o rolnictwie w Europie; w Polsce - „Gospodarstwo” Anzelma Gostomskiego (1588) i „Oekonomika ziemiańsko-generalna” Jakuba Kazimierza Haura (1675); autor propaguje 4-polówkę: ugór - ozimina - roślina jara - ozimina.
XVIII wiek Skonstruowanie I siewnika konnego do zbóż (w Anglii) i ogrzewanej szklarni (Holandia).
Wprowadzenie w Anglii (w r. 1731) zmianowania roślin, zwanego norfolskim: burak pastewny - zboże jare z ws. - koniczyna - zboże oz.; na ziemiach polskich wypiera ono 4-polówkę Haura.
I cukier pozyskany z buraka (Niemcy) i zbudowanie młocarni (Anglia).
XIX wiek W Niemczech sformułowano próchnicową teorię odżywiania się roślin (A. Thaer - 1802 r. - „Teoria próchniczna”);
Założenie pierwszej w świecie cukrowni (buraczanej) w Konarach na Śląsku oraz pierwszej polskiej fabryki maszyn i narzędzi rolniczych w Zwierzyńcu;
Powstanie w Niemczech (Möglin) i w Szwajcarii (Hofwyl) Ich wyższych szkół rolniczych; także w Polsce, w latach 1816-1820 został założony Instytut Agronomiczny w Marymoncie.
XIX wiek Skonstruowanie I w Polsce siewnika rzutowego, młocarni i zbudowanie młyna parowego (w Warszawie), a w Anglii pierwszej w świecie - konnej żniwiarki.
W Chile rozpoczęto stosowanie saletry do celów nawozowych. Założenie Ich rolniczych stacji doświadczalnych w Anglii i Francji.W Polsce ukazują się znane dzieła D. Chłapowskiego (1836) - „O rolnictwie” propagowanie zadrzewień i M. Oczapowskiego (1836-1856) - „Gospodarstwo wiejskie” (12 tomów).
XIX wiek Zbudowano I konny kombajn zbożowy (USA);
w Niemczech J. Liebieg w r. 1840 publikuje pracę „Teoria mineralnego odżywiania roślin”.
Założenie pierwszej fabryki superfosfatu i wprowadzenie do uprawy pługów parowych (Anglia).
Wzięcie pod uprawę ogromnych obszarów ziemi w Ameryce i Australii, częściowo w Azji (Syberia).
XX wiek burzliwy i dynamiczny rozwój nauki i techniki, zwłaszcza mechanizacji oraz przemysłu chemicznego pracującego na rzecz rolnictwa (wprowadzenie ciągnika 1910; w Polsce - 1922 i 1947);
fascynacja plonotwórczym działaniem nawożenia mineralnego (300 - 400 i więcej kg NPK/ha) i skutecznością pestycydów (DDT - 1939-1946; 3 - 5 i więcej kg s.m/ha)
Wiara w możliwości techniki i chemii oraz „naciski” ekonomiki zrodziły wówczas (w końcu lat 60-tych; w Polsce 10-15 lat później atmosferę „rekordomanii ilościowej” oraz trendy daleko idącej specjalizacji, uproszczeń i minimalizacji; w płodozmianach - monokultura, w uprawie roli siew bezpośredni, w produkcji zwierzęcej duże fermy i problem gnojowicy. Intensywność ww. procesów i ich skutki zróżnicowały się bardzo poważnie, w zależności od zasobów danego kraju, poziomu nauki i technologii, systemu politycznego itp.; stąd: rolnictwo niskonakładowe (ekstensywne) i wysokonakładowe (intensywne); struktury EWG i RWPG; rola tzw. „kontynentalistów” (USA, Kanada, ZSRR i in.)Rodzące się ruchy proekologiczne (ideowo-filozoficzne, naukowe i praktyczne, zapoczątkowane jeszcze w latach 20-tych przez Rudolfa Steinera) przyczyniły się do wyodrębnienia 3 podst współczesnych systemów rolnictwa:- Konwencjonalnego (przemysłowego) - Ekologicznego (biologicznego, biodynamicznego itp.)- Integrowanego (zrównoważonego, zharmonizowanego i in.).
UKSZTAŁTOWANIE TERENU Ważne cechy rolnicze: wysokość nad poziom morza, spadek (nachylenie), wystawa (ekspozycja), długość linii stokowej, kształt profilu, charakter doliny, intensywność (bogactwo urzeźbienia)
Przeciętnie na każde 100 m powyżej poziomu morza - obniżenie temperatury powietrza o 0,64oC; z 300 do 600 m n.p.m. - spadek plonu zbóż o 50%.
TYPY URZEŹBIENIA
równinny - spadki < 2% i mała deniwelacja
falisty - spadki > 2% i deniwelacja około 20 m.
górski - wysokość bezwzględna > 400 m, deniwelacja do 100 m.
wysokogórski - wysokość bezwzględna > 1000 m.
W Polsce przeważają równiny; tylko 9% powierzchni leży > 300 m n.p.m., a 25% powierzchni kraju stanowi teren falisty (urzeźbiony)
Nachylenie (spadek) - czynnik bardzo ważny, określa sposób użytkowania rolniczego w terenach urzeźbionych.
KRYTERIA DLA POJEZIERZY wg W. Niewiadomskiego
Rola - do 25% Pastwisko 25-35% Las - > 35%
KRYTERIA DLA LUBELSZCZYZNY Rola - do 20% Pastwisko - 20-30% Las > 30%
KRYTERIA DLA GÓR Rola - do10% Użytki zielone 10-30% Las > 30%
PODSTAWY EKOLOGII ROLNICZEJ, czyli AGROEKOLOGII (gr. oicos - dom, otoczenie; logos - nauka; agros - roln., nauka o siedlisku rolniczym)
Siedlisko (biotop)- wg B. Świętochowskiego - zespół naturalnych i sztucznych czynników zewnętrznych, które występując w danym miejscu wywierają bezpośrednio lub pośrednio wpływ na bytujące w nim rośliny i zwierzęta

Składowe, czyli elementy (czynniki) siedliska
I. Naturalne (przyrodnicze)
1. Klimatyczne (atmosfera, promieniowanie, temperatura, opady, wiatry itp.).
2. Geologiczne (pochodzenie skał, ich rodzaj, wartość glebotwórcza itd.).
3. Glebowe (pochodzenie, położenie, zwięzłość, zasobność, urodzajność, wartość itp.).
4. Geomorfologiczna ( wysokość bezwzględna, deniwelacja, spadek, wystawa, profil, charakter doliny itp.)
5. Wodne (cieki, zbiorniki, ich lokalizacja, pojemność itp.).
Biocenoza - zespół organizmów roślinnych (fitocenoza) i zwierzęcych (zoocenoza) żyjących na danym obszarze, w zbliżonych warunkach środowiskowych i we wzajemnej współzależności.
Agrocenoza - biocenoza pól uprawnych
Pratocenoza - biocenoza łąk i pastwisk (trwałych użytków zielonych)
Silwocenoza (biocenoza obszarów leśnych
Hydrocenoza - biocenoza cieków i zbiorników wodnych biotop+biocenoza=ekosystem
Agroekosystem - zespół obejmujący uprawy rolnicze, stanowiący funkcjonalną całość, w której zachodzi wymiana związków chemicznych i przepływ energii między biocenozą (część żywa) i biotopem (część nieożywiona).II Czynniki sztuczne (antropogeniczne) 1. Pozarolnicze procesy cywilizacyjne (rozwój i rozbudowa przemysłu, miast i osiedli, komunikacji, ośrodków wypoczynkowych itp.); zjawiska towarzyszące: - ubytki powierzchni - dewastacja - rekultywacja - ochrona środowiskamelioracje (poprawa środowiska)- melioracje techniczne (wodne)- melioracje roślinne (fitomelioracje)- melioracje agrotechncizne (agromelioracje)- melioracje przeciwerozyjne
2. Rolnicze bezpośrednie i związane z rolnictwem agrotechnika pratotechnika silwotechnika i zootechnika (stwarzająca korzyści oraz zagrożenia ze strony hodowli i chowu zwierząt w stosunku do produkcji roślinnej, środowiska i człowieka)
2.1. Czynniki agrotechniczne (produkcja polowa) uprawa roli, nawożenie, sadzenie, zmianowanie, odmiana, pielęgnacja i ochrona roślin, zbiór
2.2.czynniki pratotechniczne (produkcja na użytkach zielonych)zakładanie i odnawianie - dobór gatunków i odmian - nawożenie - pielęgnacja (ochrona) - użytkowanie - zbiór, konserwacja i przechowywanie biomasy
2.3.czynniki silwotechniczne (związane z gospodarką leśną) np.: - dobór sadzonek (gatunki, odmiany) - uprawa roli - nasadzenia - nawożenie - walka z chwastami, szkodnikami i chorobami - wyrąb - pozyskiwanie innych produktów (grzyby, owoce leśne) - gospodarka łowiecka itp.
Klimat - zespół zjawisk i procesów atmosferycznych charakterystycznych dla danego obszaru, kształtujący się pod wpływem jego (tego obszaru) właściwości fizycznych i geograficznych określany na podstawie wyników wieloletnich obserwacji.Pogoda - stan atmosfery ziemskiej w danym miejscu i czasie określony przez zespół elementów meteorologicznych. Atmosfera ziemska powłoka gazowa otaczająca Ziemię; składa się z mieszaniny gazów zwana powietrzem. Decydujący wpływ na pogodę i klimat wywiera warstwa zwana troposferą (7­18km).
Stanowi mieszaninę gazów, o łącznej masie 5,15 * 1015 ton zwaną powietrzem. Biorąc pod uwagę temperaturę, możemy w niej wyróżnić kilka warstw:
troposferę - bezpośrednio przylegającą do powierzchni Ziemi. Zaznacza się w niej stały spadek temperatury wraz ze wzrostem wysokości wynoszący 0,64 K/100m. Górna granica troposfery występuje najbliżej powierzchni Ziemi w rejonie biegunów w zimie, a najdalej w obszarze równikowym w lecie.
stratosferę - sięgającą do 50 km od powierzchni Ziemi; w niższych partiach temperatura wykazuje niewielką tendencję zwyżkową, a w wyższych warstwach rośnie wraz z wysokością, osiągając przy górnej granicy około 273K (0oC). W stratosferze wyróżnić możemy warstwę występującą na wysokości 20-40 km, w której zawartość ozonu (03) wykazuje znacznie wyższy poziom niż w pozostałych warstwach atmosfery, zwaną ozonosferą.
mezosferę - warstwa znajdująca się między 50 - 85 km. Obserwuje się tu stopniowy spadek temperatury sięgający przy jej górnej granicy aż 195K (-78oC).
termosferę - warstwę położoną powyżej 85 km od powierzchni Ziemi. Jej miąższość wynosi około 800 km. Temperatura znowu tu rośnie wraz z wysokością. na wysokości około 120 km osiąga 370K (97o), a na wysokości 400 km - około 1800 K (1520oC).
egzosferę - najwyższą warstwę atmosfery ziemskiej. Leży ona powyżej 800 km i nie ma górnej granicy, stopniową przechodząc w przestrzeń międzyplanetarną. W egzosferze temperatura z wolna obniża się, by w przestrzeni międzyplanetarnej osiągnąć wartość około 3K (-270oC). Gazy atmosferyczne Skład troposfery: azot - 78,08% tlen - 20,95% argon - 0,93% dwutlenek węgla - 0,03% pozostałe - 0,01% (wodór, neon, hel, krypton)
Temperatura powietrza Decyduje o przebiegu wszystkich procesów fizjologicznych u roślin (fotosynteza, oddychanie, pobieranie biogenów z gleby)
Wpływa na natężenie parowania „jałowego” (gleba-powietrze; woda-powietrze) i produkcyjnego (transpiracja)
Wpływa na stosunki cieplne w glebie i jej właściwości (fizyczne, chemiczne i biologiczne)
Polska leży pomiędzy izotermami rocznymi + 6oC (północny wschód) i +9oC (południowy zachód).
Najwyższe temperatury roczne notuje się w okolicach Wrocławia, Legnicy i Opola, Tarnowa
Najniższe roczne temperatury występują: na pojezierzach (pomorskim i warmińsko-mazurskim), w Górach Świętokrzyskich i w górach.
Lipiec najcieplejszy jest w okolicach Wrocławia, Opola, Krakowa, Radomia i Poznania (> +18,5oC), zaś najchłodniejszy: na wybrzeżu, na pojezierzach, Górach Świętokrzyskich, w Sudetach i Karpatach (+16,5oC)
Liczba dni mroźnych w ciągu roku Opole - 21 Wrocław - 24 Świnoujście - 25 Darłowo - 27 Łeba - 23 Hel - 27 Olecko - 57 Białystok - 57 Suwałki - 58
OPADY Roczna suma opadów w Polsce: 500 - 700 mm
Opady najniższe (< 500 mm)- obszar między Poznaniem, Bydgoszczą, Toruniem, Warszawą i Łodzią
Opady najwyższe: góry 1000 - 2000 mm.
Cały obszar Polski znajduje się w zasięgu koncentracji opadów letnich: czerwiec, lipiec, sierpień. Najmniej opadów - styczeń, luty Pokrywa śnieżna utrzymuje się najkrócej - 40 dni na Dolnym Śląsku, na wybrzeżu - 50 dni, na północnym wschodzie - 90 dni, w górach - 150 dni.
Średnie roczne temperatury w Polsce
Najwyższe - Tarnów - 8,7oC, Wrocław - 8,7oC, Opole (8,6oC), Cieszyn (8,4oC), Szczecin (8,3oC), Zielona Góra (8,3oC), Poznań (8,2oC), Kraków (7,8oC).
Najniższe - Suwałki (6,2oC), Lidzbark Warmiński (6,8oC), Białystok (6,9oC), Zakopane (4,9oC).
Fenologia - nauka zajmująca się poznaniem rytmiki corocznego występowania zjawisk zachodzących w świecie roślinnym (fitofenologia) lub zwierzęcym (zoofenologia) pod wpływem okresowych wahań klimatycznych.
Corocznie powtarzające się w określonych warunkach pogodowych fenofazy gatunków roślin dziko rosnących, drzew owocowych, czy ziemiopłodów, wyznaczają fenologiczne pory roku:
-zaranie wiosny (przedwiośnie) - zakwitanie podbiału i leszczyny, ruszenie wegetacji żyta ozimego;  --wczesna wiosna (pierwiośnie) - zakwitanie mniszka lekarskiego, brzozy, klonu, gruszy, jabłoni, gruszy, czereśni, wiśni;
-wiosna - zazielenienie się lasów liściastych, kwitnienie bzu (lilak), kasztanowca, głogu, żarnowca, kłoszenie żyta; -wczesne lato - kwitnienie żyta, bzu czarnego, wilczej jagody, dojrzewanie poziomki;
-lato - kwitnienie lipy drobnolistnej, cykorii podróżnik, ostrożenia polnego;
-późne lato (wczesna jesień) - dojrzewanie owoców bzu czarnego, borówki brusznicy;
-jesień - początek zanikania asymilacji, zmiany barwy liści i ich opadanie;
-zima - utrata turgoru przez żyto.
Meteorologiczne pory rokuprzedwiośnie - średnia dobowa temperatura powietrza od 0 do 5C; wiosna (5-15); lato powyżej15;jesień 15-5; przedzimie 5-0; zima <0.
Okres gospodarczy (polowy) - ograniczony datami rozpoczęcia i zakończenia prac polowych; zbiega się ze średnią dobową temperaturą powietrza wynoszącą +2,5C (połowa przedwiośnia i przedzimia); w Polsce od 220 do 250 dni.
Okres wegetacyjny - czasookres zawarty pomiędzy terminem ruszenia i ukończenia wegetacji roślin, warunkowany reżimem termicznym; na ogół przyjmuje się jako krytyczna ciepłotę okresu wegetacyjnego dla wiosny oraz jesieni, średnią dobową +5C; w Polsce długość okresu wegetacji waha się w granicach 190-230 dni.
Okres rozwoju roślin - czas, w którym zachodzą zmiany w budowie i czynnościach fizjologicznych organizmu roślinnego; wegetatywny, generatywny.
GLEBA- najbardziej powierzchniowa warstwa skorupy ziemskiej (litosfery), ożywiona i ukształtowana przez świat organiczny przy udziale czynników zewnętrznych. Stanowi ona środowisko i podłoże życia organizmów lądowych
Gleba powstała ona w wyniku wietrzenia skał i minerałów w określonych warunkach fizycznych, chemicznych i biotycznych. Jest ona utworem czynnym, w którym zachodzą liczne procesy fizyczne, chemiczne i biologiczne.
Produkty wietrzenia skał i minerałów znajdują się w glebie w różnym stopniu rozdrobnienia. Najdrobniejsze są cząstki iłu koloidalnego (< 0.02 mm) i iłu pyłowego drobnego (0.005 - 0.002 mm), największe części szkieletowe (> 1mm)
Procentowy udział w glebie cząstek różnej wielkości (skład granulometryczny) decyduje o jej właściwościach fizycznych, chemicznych i biologicznych.
Duża zawartość frakcji grubszych (żwiru, piasku) sprawia, że gleba jest luźna, przewiewna, łatwo przepuszcza wodę, ale ma słabą zdolność jej zatrzymywania, szybko się nagrzewa, ale i szybko oddaje ciepło. Gleba taka jest uboga w wodę i składniki pokarmowe.
Gleba, w której większy udział mają frakcje najdrobniejsze, tj. pył i ił jest zwykle zasobna w składniki pokarmowe, nieprzewiewna, słabo przepuszczająca wodę, wolno się nagrzewa, ale też i wolno traci ciepło. Odznacza się ona wysoką zawartością składników pokarmowych.
Elementy składowe wierzchniej warstwy gleby % powietrze 25 woda 25 substancja organiczna 5 części mineralne 45
Zasobność gleb jest to sumaryczna zawartość w glebie składników mineralnych zarówno makro-, jak i mikroelementów oraz próchnicy i szczątków organicznych w różnym stopniu rozkładu. Rodzaje zasobności w zależności od czynników ją kształtujących: Zasobność naturalna - określony zapas składników pokarmowych o różnym stopniu rozpuszczalności i przyswajalności wytworzony przez naturę. Zasobność agrotechniczna (antropogeniczna) - obejmuje zasobność naturalną i tę, która nagromadziła się w wyniku działalności człowieka.
Żyzność gleby jest to zdolność do przekazywania bytującym na niej roślinom składników pokarmowych, wody, powietrza, ciepła itp. oraz w uczestnictwa w wymianie gazowej.
1. Żyzność gleby pierwotna - naturalna zdolność gleby do zaspokajania potrzeb roślin.
2. Żyzność gleby nabyta (naniesiona) - zdolność gleby do optymalnego zaspokajania fizjologicznych potrzeb roślin uzyskana na skutek długoletniego, racjonalnego stosowania przez rolnika zabiegów: fitobiologicznych, agrochemicznych i agrotechnicznych.
3. Żyzność antropogeniczna - występuje tam, gdzie człowiek przez różne zabiegi od początku wpływa na wytworzenie się gleb albo też z materiału macierzystego o bardzo niskim stopniu zasobności i żyzności formuje całkiem inną glebę (rekultywacja).
Urodzajność oznacza zdolność gleby do zaspokojenia potrzeb roślin w celu wytworzenia plonów.
1. Urodzajność potencjalna - wyraża możliwość maksymalnego plonowania wartościowych odmian roślin uprawnych w określonych warunkach ekologicznych przy zastosowaniu optymalnych zabiegów odpowiadających współczesnym osiągnięciom nauk rolniczych.
2. Urodzajność aktualna gleby oznacza plonowanie roślin w określonych warunkach siedliska i w danym czasie przy zastosowaniu niezbędnych zabiegów agrotechnicznych. Urodzajność gleby ma charakter dynamiczny, uwarunkowany działaniem wszystkich czynników wpływających na rośliny. Wysoka urodzajność zależy od dostatecznego współdziałania ze sobą wszystkich grup czynników w optymalnym stosunku.
Produkcyjność jest to zdolność gleby do wytwarzania plonów roślin z uwzględnieniem zarówno jakości i składu gleby oraz jej położenie w rzeźbie jak i warunków makro- oraz mikroklimatycznych. Wartość gleby jest to jej zdolność produkcyjna określana za pomocą systemu bonitacyjnego lub jej cena sprzedażna za jednostkę powierzchni.
Rola czynników agrotechnicznych w wysokości plonowania roślin uprawnych
Nawożenie 40-50% Odmiana 15-20% Zmianowanie 12-15% Ochrona roślin 10-15% Siew-sadzenie 10-12% Zbiór i przechowywanie 10-15% Uprawa roli 3-8%
Substancja organiczna W glebach mineralnych jej zawartość wynosi 3-5%.Składa się ona z:świeżych i częściowo rozłożonych tkanek roślinnych, nawozów organicznych oraz obumarłych organizmów glebowych,próchnicy.
Zawartość próchnicy w glebie zmienia się w stosunkowo szerokich granicach, zależnie od gleby, panujących w niej stosunków wodnych i powietrznych, odczynu oraz sposobu użytkowania.
Masa wszystkich organizmów w przeliczeniu na 1 ha wynosi 15320 kg, w tym 6750 kg stanowią bakterie i 6750 kg -grzyby.
Klasa gleby (gruntu) - jednostka określająca rolniczą przydatność gleb; określa się ją według aktualnej lub potencjalnej ich produkcyjności przy odpowiednim użytkowaniu i zagospodarowaniu.
W obrębie gruntów ornych wydziela się 9 klas bonitacyjnych, o symbolach:
I - gleby orne najlepsze (najlepsze mady, czarnoziemy, czarne ziemie, rędziny i gleby brunatne)
II - gleby orne bardzo dobre. Zalicza się tu gleby nieco trudniejsze w uprawie, o nieco gorszych właściwościach fizycznych niż w klasie I.
IIIa - gleby orne dobre (dobre gleby brunatne i zbielicowane, czarnoziemy niecałkowite, czarne ziemie i mady wytworzone ze skał średniej jakości, rędziny kredowe, gleby lessowe).
IIIb - gleby orne średnio dobre. Należą tu wszystkie gleby zaszeregowane do poprzedniej klasy, lecz o nieco gorszych właściwościach oraz gleby wytworzone z torfów o korzystnych właściwościach wilgotnościowych.
IVa - gleby orne średniej jakości, lepsze (gleby brunatne ciężkie, gleby bielicowe wytworzone ze spiaszczonej gliny, gorsze czarne ziemie, mady lekkie, podmokłe czarnoziemy, średnie rędziny oraz niektóre gleby górskie)
IVb - gleby orne średniej jakości, gorsze. Należą do niej podobne gleby jak w klasie IVa, lecz o gorszych warunkach wodnych, bardziej zwięzłe lub luźniejsze.
V - gleby orne słabe (bardzo płytkie rędziny, luźne i podmokłe czarne ziemie, piaski słabo gliniaste, przesuszone najgorsze torfy, mady piaszczyste bardzo lekkie, mady bardzo ciężkie)
VI - gleby orne najsłabsze (piaski luźne, żwiry, najgorsze torfy, zbyt ciężkie mady, najsłabsze rędziny, gleby górskie)
VI Rz - gleby pod zalesienia.Gleby bardzo dobre i dobre (kl. I i II); 3,3%. Gleby dobre (kl. III); 22,7%. Gleby średnie (kl. IV); 39,9%. Gleby słabe i złe (kl. V i VI); 34,0%. Bonitacyjna klasyfikacja gleb pod trwałymi użytkami zielonymi (klasy): I, II, III, IV, V, VI.
Kompleksy przydatności rolniczej gleb (kompleksy glebowo-rolnicze) - zespoły różnych jednostek taksonomicznych gleb, które wykazują zbliżone właściwości rolnicze i mogą być podobnie użytkowane. Kompleksy gruntów ornych: 1 - pszenny bardzo dobry (klasy I, II); 3,7% 2 - pszenny dobry (IIIa, IIIb); 18,7% 3 - pszenny wadliwy (IIIb, IVa, IVb); 3,6% 4 - żytni b. dobry (pszenno-żytni), (IIIb, IIIa, IVa); 15,3% 5 - żytni dobry (kl. IVa, IVb); 16,4% 6 - żytni słaby (IVb, V); 18,1% 7 - żytni b. słaby (żytnio-łubinowy) - kl. VI; 11,3% 8 - zbożowo-pastewny mocny (IVa, IVb, IIIb, V; 4,5%) 9 - zbożowo pastewny słaby; 3,5% 10 - pszenny górski; 1,6% 11 - zbożowy górski; 1,9% 12 - owsiano-ziemniaczany górski; 1,1% 13 - owsiano-pastewny górski; 0,4% 14 - gleby orne przydatne pod użytki zielone
Kompleksy trwałych użytków zielonych: 1z. K.u.z. bardzo dobrych i dobrych; 1,7% 2z. K.u.z. średnich; 56,6% 3z. K.u.z. słabych i bardzo słabych; 41,7%.
Naturalne zasoby środowiska przyrodniczego (gleba, klimat, rzeźba terenu i warunki wodne) z punktu widzenia ich jakości i przydatności do produkcji rolniczej wyraża się syntetycznym wskaźnikiem waloryzacji rolniczej przestrzeni produkcyjnej (wrpp), opracowanym przez Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa (Puławy).
Wycena czynników w punktach: > jakość i przydatność gleb - 0-100 > agroklimat - 0-15 > rzeźba terenu - 0-5 > warunki wodne - 0-5
Waloryzacji dokonano poprzez dodanie punktów za poszczególne czynniki; ostateczną ocenę wyraża się w skali 100 punktowej. Ogólny wskaźnik jakości rolniczej przestrzeni produkcyjnej Polski wynosi 66,6 punktów (gleba - 49,5; agroklimat - 9,9; rzeźba terenu - 3,9; warunki wodne - 3,3).
Wartość wskaźnika dla województw: Opolskie 81,4 Dolnośląskie 74,9 Lubelskie 74,1 Kujawsko-pomorskie 71,0 Podkarpackie 70,4 Małopolskie i Świętokrzyskie 69,3 Zachodniopomorskie 67,5 Pomorskie 66,2 Warmińsko-mazurskie 66,0 Wielkopolskie 64,8 Śląskie 64,2 Lubuskie 62,3 Łódzkie 61,9 Mazowieckie 59,9 Podlaskie 55,0
Warunki siedliskowe decydują o wysokości produkcji roślinnej w około 60%
Powierzchnia ogólna Polski - 312,7 tys. km²
Użytki rolne - blisko 16mln ha, w tym: grunty orne - 76,8% (39,0% powierzchni kraju). trwałe użytki zielone - 21,3% (10,8% powierzchni), z czego łąki - 15,9%, pastwiska - 5,4%.sady - 1,9% ogólnej powierzchni użytków rolnych (0,95% powierzchni Polski).; Lasy i grunty leśne - około 9 mln ha (29% powierzchni kraju).
Współczesne systemy rolniczego gospodarowania (systemy rolnictwa)
System rolniczy sposób zagospodarowania przestrzeni rolniczej w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz metod przetwarzania pozyskiwanej biomasy, wyceniony kryteriami ekologicznymi i ekonomicznymi. Podziały współczesnych systemów rolniczych proponowane przez autorów krajowych
System rolnictwa konwencjonalnego: r. ekstensywne , r. intensywne, r. integrowane
System rolnictwa ekologicznego r. biologiczne r. biodynamiczne
lub system konwencjonalny i niekonwencjonalny: ekologiczne, chroniące bioróżnorodność, wielofunkcyjne
Wg najwyższych krajowych autorytetów nauk rolniczych (członków Polskiej Akademii Nauk) - Profesorów: Witolda Niewiadomskiego, Stanisława Nawrockiego i Leszka Malickiego
System rolnictwa „konwencjonalnego” (synonimy) uprzemysłowione utechnicznione klasyczne tradycyjne zindustrializowane
System rolnictwa ekologicznego (synonimy -dalszy podział) biodynamiczne organiczne biologiczne alternatywne znaturalizowane biologiczno- organiczne
System rolnictwa integrowanego (synonimy) zintegrowane harmonijne zrównoważone ekologiczno- ekonomiczne
Rolnictwo intensywne - jako wysokonakładowe, ukierunkowane na maksymalizację wytwórczości rolniczej, głównie poprzez intensywne wykorzystanie przemysłowych środków produkcji. W systemie tym funkcjonują gospodarstwa wyspecjalizowane w uprawie określonych gatunków bądź grup roślin (włącznie z monokulturami), w produkcji ogrodniczej oraz w fermowym - przemysłowym chowie zwierząt.
Rolnictwo ekstensywne - typ gospodarowania występujący od wielu lat na obszarach wiejskich o rozdrobnionych gospodarstwach, słabej infrastrukturze technicznej oraz w małym stopniu wykorzystujący osiągnięcia wiedzy i techniki. Charakteryzują go niskie nakłady finansowe oraz niska wydajność jednostkowa zarówno produkcji roślinnej jak i zwierzęcej. Wytwórczości tej często towarzyszy naruszanie zasad poszanowania i ochrony środowiska; z reguły produkcja towarowa stanowi tu niewielką część, a jest raczej nastawiona na zaspokajanie potrzeb właściciela gospodarstwa i jego rodziny.
Znaczenie pojęciowe systemów rolniczych i ich główne wyróżniki
3.1. Rolnictwo konwencjonalne
Sposób gospodarowania ukierunkowany na maksymalizację zysku, osiąganego dzięki dużej wydajności roślin i zwierząt. Wydajność tę uzyskuje się w wyspecjalizowanych gospodarstwach, stosujących technologie produkcji oparte na dużym zużyciu przemysłowych środków produkcji i małych nakładach robocizny.
Rolnictwo ekologiczne
System oparty o gospodarkę naturalną, wykorzystujący zdobycze wiedzy w zakresie uwarunkowań ekologicznych i biologicznych produkcji rolniczej, wykluczający stosowanie przemysłowych (syntetycznych) środków podstawowych i wspomagających; chodzi o pestycydy oraz nawozy mineralne w produkcji roślinnej oraz pasze przemysłowe, antybiotyki i inne dodatki - w chowie i hodowli zwierząt.
Gospodarstwa są tu traktowane jako „organizmy” zamknięte pod względem obiegu materii i energii. Ich struktura organizacyjna i produkcyjna jest wielokierunkowa t.j. obejmująca uprawę roślin polowych i ogrodniczych oraz chów (hodowlę) kilku gatunków zwierząt użytkowych. System ten charakteryzuje się stosunkowo dużą pracochłonnością i oszczędną gospodarką energetyczną. W krajach Europy zachodniej bywa on określany mianem rolnictwa organicznego lub biologicznego, z wyodrębnieniem swoistego sposobu gospodarowania na roli - zwanego biodynamicznym.
Rolnictwo integrowane System prowadzenia gospodarstwa rolniczego oparty o zasadę zintegrowanej produkcji roślinnej i zwierzęcej, charakteryzującej się optymalizacją oraz równowagą nakładów i efektów. Przemysłowe środki produkcji (nawozy mineralne i pestycydy) są stosowane tu w umiarkowanych ilościach, wspomagając całokształt poczynań i przedsięwzięć agrotechnicznych. System ten w harmonijny sposób wykorzystuje postęp techniczny i biologiczny w uprawie roślin i chowie zwierząt, chroniąc jednocześnie środowisko przed skażeniami i zanieczyszczeniami pochodzenia chemicznego, gospodarczego itp. Odmianą systemu integrowanego jest system zachowawczy (sustainable), zapobiegający degradacji gleby i wód oraz zapewniający zachowanie naturalnego i kulturowego krajobrazu obszarów wiejskich.
Ważniejsze wyróżniki współczesnych systemów rolniczych:
1 - Konwencjonalny 2 - Ekologiczny 3 - Integrowany
Obiekt rolniczy (gospodarstwo - farma)
1 Wyspecjalizowany w produkcji roślinnej (często bez inwentarza żywego), bądź nastawiony na intensywny (przemysłowy) chów jednego gatunku zwierząt
2 Traktowany jako układ zamknięty.Produkcja wielokierunkowa (roślinna - polowa, ogrodnicza i na użytkach zielonych, połączona z chowem kilku gatunków zwierząt).
3 Umiarkowanie wyspecjalizowany (zrównoważona produkcja roślinna i zwierzęca; ta ostatnia złożona z 1 - 2 gatunków inwentarza).
Zmianowanie (dobór i następstwo roślin)
1 Specjalistyczne, uproszczone - złożone z 2-3 gatunków, z udziałem w strukturze zasiewów 70-80% wybranej grupy roślin (głównie zbóż).
2 Tradycyjne - wielopolowe z udziałem roślin motylkowatych bez wyraźnej przewagi określonej grupy; częsta uprawa mieszanek.
3 Uproszczone, ograniczone do 3-5 gatunków z udziałem roślin motylkowatych; może dominować określona grupa ziemiopłodów.
Międzyplony
1 Uprawiany sporadycznie - „niechętnie”; głównie ze względów organizacyjnych i produkcyjnych.
2 Trwały element płodozmianu (ca 50% zasiewów); najczęściej mieszanki z udziałem roślin motylkowatych.
3 Wykorzystywane jako czynnik tzw. „sanitarny” (regenerujący) i dla celów paszowych; rośliny krzyżowe, trawy i motylkowate; często pozostawiane w postaci mulczu.
Formy nawożenia
1 Przewaga mineralnego. Organiczne często w formie plonów ubocznych (słoma, liście), a w przypadku przemysłowych ferm - gnojowica i gnojówka.
2 Tylko organiczne w postaci kompostu; ewentualne dodatki minerałów naturalnych.
3 Organiczne i mineralne, w zależności od zasobności gleby i wymagań uprawianych roślin.
Dawki składników mineralnych
fosfor i potas1 Równe pobraniu przez rośliny lub większe (dla poprawy zasobności gleby).
2 Dodatki naturalnych minerałów do kompostu lub bezpośrednio do gleby.
3 Równe lub o 20% mniejsze od pobrania przez rośliny.
azot1 Ekonomicznie uzasadnione; także z nadmiarem bądź niedoborem
2 Nie stosuje się
3 Jak w konwencjonalnym z uwzględnieniem warunków ekologicznych
Dobór materiału siewnego
1Kwalifikowany z zakupu, zaprawiany, często otoczkowany i preparowany.
2Własny lub z innych gospodarstw ekologicznych; nie zaprawiany.
3Jak w systemie konwencjonalnym.
Pielęgnacja i ochrona zasiewów
1 Intensywna ochrona chemiczna przeciwko chwastom, chorobom i szkodnikom, włącznie z zabiegami „wyprzedzającymi” (doglebowe stosowanie pestycydów przed siewem roślin); nikły udział zabiegów mechanicznych.
2 Pielęgnacja roślin głównie mechaniczna, stosowanie preparatów tylko naturalnych (głównie wyciągów roślinnych); podstawowe znaczenie - profilaktyki.
3 Integrowana ochrona i pielęgnacja mechaniczno - chemiczna; stosowanie środków chemicznych przy respektowaniu tzw. progów szkodliwości (biologicznych i ekonomicznych).
Chów i hodowla zwierząt
1 Skoncentrowany i wyspecjalizowany (zwykle ograniczony do 1 gatunku), oparty głównie o pasze przemysłowe i przy dużym zagęszczeniu zwierząt (fermowy, bateryjny); nastawiony na wysokie wydajności i zyski.
2 Zapewniający przede wszystkim tzw. „dobrostan” zwierząt (spełnienie podstawowych potrzeb bytowych, fizjologicznych i behawioralnych); jednoczesny chów kilku gatunków, żywionych głównie paszami z własnego gospodarstwa lub w ramach wymiany (zakupu) z innymi gospodarstwami ekologicznymi.
3 Pośrednie formy i technologie
Rośliny uprawne
rośliny zbożowe Klasa: jednoliścienne - Monocotyledones Rodzina: trawy -Poaceae Żyto - Secale cereale (forma ozima i jara) Pszenica - Triticum aestivum ssp. vulgare (forma ozima i jara) Pszenżyto - Triticale (forma ozima i jara) Jęczmień - Hordeum sativum (forma ozima i jara); Owies - Avena sativa (forma jara) Proso - Panicum miliaceum (forma jara)Kukurydza - Zea mays (forma jara)
Klasa: dwuliścienne - Dicotyledones Rodzina: rdestowate - Polygonaceae Gryka - Fagopyrum esculentum
rośliny okopowe
Okopowe bulwiaste Ziemniak - Solanum tuberosum Topinambur - Helianthus tuberosus
Okopowe korzeniowe
a) Przemysłowe Burak cukrowy - Beta vulgaris prov. Altissima Cykoria - Cichorium intybus var. sativa
b) Pastewne; Burak pastewny - Beta vulgaris convar. Crassa; Marchew pastewna - Daucus carota ssp. Sativa; Brukiew - Brassica napus var. rapifera; Rzepa - Brassica rapa var. rapifera
rośliny strączkowe (Motylkowate grubonasienne) Klasa - dwuliścienne - Dicotyledones Rodzina - motylkowate - Fabaceae (Papilionaceae) Plemię - janowcowe - Genisteae Gatunki: Łubin biały - Lupinus albus; Łubin wąskolistny - Lupinus angustifolius Łubin żółty - Lupinus luteus
Plemię - wykowe - Vicieae Gatunki:Groch siewny (jadalny) - Pisum sativum; Groch s. (pastewny-peluszka) - P. s. (arvense); Wyka siewna - Vicia sativa (forma jara); Wyka kosmata - Vicia villosa (forma ozima); Bobik - Vicia faba., ssp. minor; Lędźwian (siewny i afrykański) - Lathyrus; Bób - Vicia faba., ssp. maior
Plemię - fasolowe - Phaseoleae Gatunki: Soja - Glicyne hispida Fasola - Phaseolus vulgaris
motylkowe drobnonasienne Rodzina: motylkowate - Papilionaceae (Fabaceae) Podrodzina: motylkowe - Papilonatea
Plemię: KONICZYNOWE (Trifolieae) Koniczyna czerwona - Trifolium pratense; Koniczyna biała - Trifolium repens; Koniczyna białoróżowa (szwedzka) - Trifolium hybridum; Koniczyna szkarłatna (inkarnatka) - Trifolium incarnatum; Koniczyna perska - Trifolium resupinatum ; Lucerna siewna - Medicago sativa ; Lucerna sierpowata - Medicago falcata; Lucerna mieszańcowa - Medicago media; Lucerna chmielowa - Medicago lupulina; Nostrzyk biały - Melilotus albus
PLEMIĘ: KOMONICOWE - LOTAE Komonica zwyczajna (rożkowa) -Lotus corniculatus L.
PLEMIĘ: SIEKIERNICOWE - HEDYSAREAE Esparceta siewna - Onobrychis sativa Seradela - Ornithopus sativus
Podział roślin przemysłowych
1.WŁÓKNISTE len włóknisty - Linum ustitatissimum; Rodzina: lnowate - Linaceae
2.OLEISTE rzepak ozimy (jary) - Brassica napus ssp. oleifera; rzepik ozimy (jary) - Brassica campestris ssp. oleifera; gorczyca biała - Sinapis alba Rodzina: krzyżowe - Cruciferae
3. SPECJALNE tytoń - Nicotiana tabacum chmiel - Humulus lupulus Mak siewny - Papaver somniferum; Słonecznik zwyczajny - Helianthus annuus; Dynia oleista - Cucurbita pepo; Rzodkiew oleista - Raphanus sativus; Lnianka siewna - Camelina sativa; Konopie siewne - Cannabis sativa
Zboża na świecie
ŚWIAT ogółem powierzchnia 691,6 mln ha ogółem zbiory 2,05 mld t średni plon 2,95 t na 1 mieszkańca 348 kg
Największy udział w produkcji: Chiny-22%, USA-17%, Indie-11%; Polska ok. 1%; UE ok. 8%.
ZALETY ZBÓŻ duże zdolności do przystosowywania w różnych warunkach siedliskowych, skład chemiczny (korzystny stosunek białka do węglowodanów), możliwości wszechstronnego wykorzystania, zalety technologiczne (stabilne plony, łatwość mechanizacji pracy itp.).
ZNACZENIE ZBÓŻ
pszenica - ziarno celne - wykorzystywane jest głównie jako pokarm dla ludzi. W tym celu podaje się je odpowiednim procesom przetwórczym (mąka, kasza manna)
ziarno poślad - stosuje się najczęściej w żywieniu drobiu i trzody chlewnej - szczególnie prosiąt. Poza drobiem, ziarno pszenicy podaje się śrutowane. Podczas obróbki młynarskiej ziarna pszenicy otrzymuje się otręby, które stanowią doskonałą, mlekopędną paszę dla krów.
żyto większą część ziarna wykorzystuje się dla celów konsumpcyjnych - wypieku pieczywa, często używane jako zboże paszowe, składem chemicznym zbliżone jest do pszenicy, lecz zawiera związki antyżywieniowe, dlatego przy skarmianiu należy poddawać je obróbce termicznej lub zadawać w postaci podkiełkowanej lub śrutowanej, ma zastosowanie w przemyśle spirytusowym
jęczmień ziarno jęczmienia stanowi pospolitą paszę dla wszystkich grup zwierząt (wchodzi w skład różnych mieszanek paszowych), mimo oplewionych ziarniaków zawiera mniej włókna niż owies, część ziarna (ca 12%) jęczmienia przeznacza się na konsumpcję (kasza, płatki itp.) , w przemyśle (ok. 15%) głównie browarnictwo i gorzelnictwo
owies przede wszystkim zboże paszowe stosowane w żywieniu koni i przeżuwaczy, w porównaniu do innych gatunków, wyróżnia się wysoką zawartością włókna i tłuszczu , niewielka ilość ziarna wykorzystywana jest dla celów konsumpcyjnych (płatki owsiane)
pszenżyto obecnie ziarno tego gatunku jest wykorzystywane wyłącznie na paszę, posiada wysoką wartość pokarmową, białko odznacza się dobrym składem aminokwasów i wysoką strawnością, dlatego jest przydatne w żywieniu zwierząt gospodarskich, szczególnie drobiu i trzody chlewnej
Kukurydza wysoka produkcyjność i plastyczność wyrażająca się zdolnością dobrego plonowania w różnych warunkach środowiska, źródło cennej paszy węglowodanowej w postaci zielonki, kiszonki i suszu z całych roślin lub z samych kolb (CCM) oraz ziarna (śruta), ziarno przeznaczane na cele jadalne (płatki, chipsy itp.) , dostarcza surowców dla przemysłu rolno-spożywczego (olej, spirytus), powierzchnia uprawy stale rośnie !!!
Gryka skład chemiczny ma zbliżony do ziarna zbóż podstawowych, bogata w wit. B i PP, miedź oraz nie zawiera glutenu ! ! ! jest to ceniona roślina miododajna
Proso składem chemicznym przypomina ziarno owsa (duża zawartość włókna) w postaci śruty może być stosowane w żywieniu wszystkich zwierząt jednak głównie dla drobiu w żywieniu człowieka jako kasza jaglana
Fazy rozwojowe zbóż 1.Kiełkowanie:pęcznienie (zmiany fizyczne - ziarno pobiera wodę), okres zmian biochemicznych, kiełkowanie właściwe 2.Wschody :szpilkowanie, piórkowanie,2-3 liście 3.Krzewienie 4.Strzelanie w źdźbło 5.Kłoszenie 6.Kwitnienie 7.Dojrzewanie mleczna woskowa (żółta) pełna martwa (fizjologiczna)
minimalna temperatura kiełkowania
zboża podstawowe 2-40C
kukurydza, gryka, proso 8-10-120C
ziarniak do pęcznienia pobiera 50-60% wody w stosunku do swojej masy
wcześniej rozpoczyna wzrost korzonek zarodkowy, a ich liczba jest cechą gatunkową
FAZA KRZEWIENIA w fazie krzewienia po przejściu jarowizacji zachodzi też różnicowanie organów generatywnych
jarowizacja jest to proces zapewniający przejście z rozwoju wegetatywnego do generatywnego pod wpływem bodźca termicznego
temperatura i czas trwania jarowizacji:
zboża ozime: 0-20C, czas 20-60 dni
zboża jare: 5-100C, czas 10-20 dni
w czasie krzewienia rozpoczyna się wzrost korzeni przybyszowych tworzących wiązkowy system korzeniowy
w kilka do kilkunastu godzin po wydostaje się kiełek z łodyżką
ziarniaki nieoplewione (żyto, pszenica, pszenżyto) ziarniaki oplewione(owies, jęczmień, proso)
kiełek okryty jest pochewką liściową, której zabarwienie jest cechą charakterystyczną dla danego gatunku:
żyto - ma zabarwienie antocyjanowe
jęczmień - srebrzyste
pojawienie się pierwszego liści uważane jest za fazę wschodów, u owsa charakterystyczna jest skręcalność pierwszych liści w lewą stronę, u pozostałych w prawą
faza krzewienia występuje jedynie u roślin z rodziny traw i rozpoczyna się z chwilą pojawienia się 3 liścia
polega na tworzeniu pędów bocznych z pączków umieszczonych w kątach pierwszych liści, dolne międzywęźla są bardzo skrócone i tworzą tzw. węzeł krzewienia umieszczony 1-3 cm pod powierzchnią gleby
liczba wytworzonych pędów bocznych jest cechą gatunkową i odmianową, modyfikowaną jednak zabiegami agrotechnicznymi (termin, głębokość siewu), czynnikami klimatycznymi (temperatura, opady) oraz zasobnością gleby w składniki pokarmowe i wodę
krzewistość ogólna liczba wszystkich pędów bocznych
krzewistość produkcyjna liczba pędów kwiatostanowych
zboża ozime krzewią się lepiej niż jare
jęczmieńႮżytoႮpszenżytoႮpszenica
jęczmieńႮowiesႮpszenica (początek maja)
jęczmień i żyto kończą krzewić się przed zimą, pszenica rozpoczyna jesienią a kończy wiosną
im chłodniejsza jest wiosna tym jęczmień jary silniej się krzewi
w fazie krzewienia po przejściu jarowizacji zachodzi też różnicowanie organów generatywnych
jarowizacja jest to proces zapewniający przejście z rozwoju wegetatywnego do generatywnego pod wpływem bodźca termicznego
temperatura i czas trwania jarowizacji:
zboża ozime: 0-20C, czas 20-60 dni
zboża jare: 5-100C, czas 10-20 dni
w czasie krzewienia rozpoczyna się wzrost korzeni przybyszowych tworzących wiązkowy system korzeniowy
STRZELANIE W ŹDŹBŁO po ukazaniu pierwszego węzła na źdźble nad powierzchnią gleby
w tej fazie następuje szybki wzrost, duże są przyrosty masy roślin, pociąga to za sobą duże zapotrzebowanie na wodę i składniki pokarmowe-jest to okres krytyczny pod względem potrzeb wodnych i pokarmowych
źdźbło rośliny zbożowej zbudowane jest z 4-7 międzywęźli oddzielonych od siebie węzłami (kolankami), z wyjątkiem prosa źdźbło jest wewnątrz puste
długość pierwszego międzywęźla wynosi od 1-3 cm, ale ulega ona dużym wahaniom, przy niedostatku światła wydłuża się ono nawet do kilkunastu centymetrów i rośliny takie są podatne na wyleganie
ostatni liść zwany flagowym odgrywa dużą rolę w zaopatrywaniu roślin w produkty fotosyntezy
dolna część każdego międzywęźla otoczone jest pochwą liściową, która przechodzi w długą i wąska blaszkę liściową, u podstawy której występują charakterystyczne dla każdego gatunku twory zwane uszkami i języczkiem
pszenica: języczek niewielki, uszka wyraźnie ukształtowane często owłosione
żyto: języczek krótki i uszka krótkie
jęczmień: uszka bardzo duże zachodzące na siebie, języczek niewielki
owies: języczek długi, silnie rozwinięty o brzegach ząbkowanych, uszek nie ma
KŁOSZENIE początek kłoszenia to moment wysunięcia kłosa lub wiechy z liścia flagowego do połowy
kwiatostanami u zbóż są:
kłosy żyto, pszenica, jęczmień, pszenżyto
wiecha owies, proso
wiecha i kolba kukurydza (rozdzielnopłciowa)
termin kłoszenia
żyto i jęczmień oz. 15-18 V
pszenica oz. i jęczmień jary 10 VI
pozostałe koniec VI
kukurydza przełom VII-VIII
KWITNIENIE następuje równolegle z kłoszeniem (jęczmień, owies), na początku kłoszenia (pszenica) lub kilka dni po wykłoszeniu (żyto)
żyto i kukurydza są obcopylne pozostałe samopylne, gryka obcopylna (owadopylna)
ziarniak otacza plewka dolna i górna, plewka dolna żyta i jęczmienia jest oścista, pszenicy oścista lub bezostna, owsa zwykle bezostna, prosa bezostna
DOJRZAŁOŚĆ mleczna - ziarniak zielony
woskowa - wody do 30%, ziarniaki łamią się na paznokciu i posiadają już zdolność do kiełkowania
pełna - wskutek odwodnienia 15-20% ziarniak przechodzi w stadium spoczynku mając małą zdolność kiełkowania - jest tzw. dojrzewanie pożniwne które trwa od kilku dni do kilku miesięcy
martwaWYMAGANIA KLIMATYCZNE
wymagania wodne
okresem krytycznym ze względu na zapotrzebowanie na wodę u wszystkich zbóż jest faza pęcznienia ziarniaka oraz okres od strzelania w źdźbło do kłoszenia.
zboża ozime kłoszą się ok. 15-25V - bardzo dobrze wykorzystują zapasy wody zimowej;
zboża jare dopiero 15-25 VI dlatego gorzej znoszą tę fazę gdyż trafiają zwykle na niedobory wody z opadów jak i wody gruntowej
wymagania termiczne
kiełkowanie w niskich temperaturach 2-40C (zboża podstawowe), jedynie kukurydza, gryka i proso wymagają temperatur 8-10-120C
zboża podstawowe są odporne na przymrozki -4-70C
do hartowania korzystne temp. ok. 50C w dzień a w nocy spada pon. 00C
wytrzymałość na niskie temperatury to mrozoodporność
żyto -250C (z okrywą śnieżną -30)
pszenica i pszenżyto -200C (-25)
jęczmień oz. -150C (-20)
WYMAGANIA ŚWIETLNE
do prawidłowego rozwoju zboża wymagają ponadto odpowiedniej długości naświetlania lub ciemności w ciągu doby
zboża podstawowe są roślinami dnia długiego wymagają w określonej fazie minimum 14 h, kukurydza jest rośliną dnia krótkiego tzn. wymaga 12 h., gryka zaś jest obojętna na długość dnia
jest to tzw. fotoperiodyzm czyli reakcja na długość okresu światła i ciemności - roślina przechodzi z rozwoju wegetatywnego w generatywny dopiero pod wpływem odpowiedniego fotoperiodu - czyli czasu naświetlania w ciągu doby
WYMAGANIA GLEBOWE
wszystkie gatunki są wdzięczne za bardzo dobre gleby, ale nie wszystkie odpłacają za to zadowalającym gospodarza plonem (zasada tolerancji) im gorsze warunki glebowe to musimy zrekompensować lepszą agrotechniką
duże wymagania glebowe: pszenica i jęczmień
pszenica ma najwyższe wymagania glebowe, pH obojętne, kompleksy: 1,2,4,8a,3,(8b-dla jarej)
jęczmień: 1,2,4,(5) najbardziej wrażliwy na pH
średnie wymagania glebowe: pszenżyto: 4,5,9a proso: 4,5,9a i b małe wymagania glebowe:
owies: 4,5,6,8a i b,9a i b
gryka: 4,5,6, (7)
żyto: ma najniższe wymagania glebowe, tolerancyjne na niskie pH 4,5,6,7,9a
WYMAGANIA PRZEDPLONOWE
mają duże wymagania, natomiast same są złymi przedplonami
dobry przedplon powinien pozostawiać:
glebę w dobrej kulturze, (nie zachwaszczoną, wolną od patogenów, o dobrych warunkach powietrzno-wodnych i bogatą w składniki pokarmowe)
działanie następcze zależy od:
ilości resztek pożniwnych rośliny przedplonowej (zboża 4-5t sm, ziemniak 0,7t sm, motylkowate 10t sm/ha) i jakości resztek pożniwnych określana stosunkiem węgla do azotu C:N (zboża 40-100:1 motylkowate wieloletnie 20:1 okopowe 16:1)
ZBOŻA JAKO MIĘDZYPLONY można uprawiać praktycznie wszystkie zboża (w czystym siewie lub w mieszankach ze strączkowymi) z przeznaczeniem na zieloną masę, paszę objętościową soczystą lub nawóz zielony np. żyto, żyto+wyka, owies+peluszka
JĘCZMIEŃ JARY zboża jare mają większy wybór przedplonów, (nie ogranicza ich termin zbioru przedplonu)
jęczmień ma szerszy zasięg gleby niż pszenica
w wyborze przedplonu odgrywa rolę przeznaczenie (browarny czy pastewny)
pastewny może być uprawiany wszędzie tam gdzie jest to tylko możliwe, natomiast browarny na stanowisku o stałej sile nawozowej (ziemniak, burak cukr., kukurydza na oborniku), nie pożądane są stanowiska bogate w azot
na glebach o wyższej urodzajności może być uprawiany po sobie, na słabych raczej nie wskazane po zbożach, jeśli już to po owsie
Owies można uprawiać po każdej roślinie jednak, najlepszymi przedplonami są: ziemniak i strączkowych
po zbożach może dawać zadowalające plony, jeśli starannie przygotuje się glebę i wzmocni nawożeniem przeciwwskazana jest uprawa owsa po sobie, ze względu na rozwój nicieni w glebie
Kukurydza wymaga starannej uprawy, zapewniającej pulchność, uregulowanie stosunków powietrznych i wodnych gleby oraz korzystnych warunków cieplnych
najlepsze przedplony to: okopowe na oborniku, strączkowe i motylkowate drobnonasienne oraz mieszanki zbożowo-strączkowe, jednak najczęściej uprawia się ją po zbożach, uprawa po sobie nie powinna trwać dłużej niż 3-4 lata (spadek plonu i wzrost zachwaszczenia)
Proso udaje się na glebach lekkich ale jeśli przychodzi po dobrych przedplonach
bardzo wrażliwa na zachwaszczenie, gdyż w ciągu pierwszych 30 dni rośnie bardzo powoli
najodpowiedniejsze przedplony to okopowe (ziemniak) lub strączkowe
Gryka dobre przedplony: zboża ozime i jare
można siać po międzyplonach ozimych, zbieranych w połowie maja, a także po ścierniskowych
jest bardzo dobrym przedplonem dla innych roślin, odchwaszcza glebę, szybko rośnie i uruchamia trudno dostępny fosfor
CZYNNIKI OGRANICZAJĄCE PLONOWANIE ZBÓŻ
porastanie przedwczesne kiełkowanie ziarniaków na pniu (jeszcze w kłosach), przed zbiorami jest powodowane niekorzystnym przebiegiem pogody (wysoka wilgotność i temperatura w okresie żniw)
porastanie wpływa na zmniejszenie zawartości białka i węglowodanów, pogarszając jakość mąki i ziarno praktycznie nie nadaje się do siewu (można je wykorzystać do przerobu w gorzelni lub na paszę)
WYLEGANIE źdźbłowe - nadmierne wydłużenie pierwszego międzywęźla (optymalna długość 1-3 cm), powodowane przez zbyt duże dawki N, gęsty siew - brak światła
korzeniowe - opady, silny wiatr a jest słaby system korzeniowy (szczególnie pszenica)
wymarzanie powoduje zamarzanie wody w przestworach międzykomórkowych, a tworzący się lód powoduje odwodnienie komórek, które jest tym silniejsze im mniejsze jest stężenie roztworu komórkowego
właściwy przebieg procesu hartowania jesiennego zapobiega wymarzaniu, jeżeli temperatura w dzień wynosi powyżej 50C, to roślina jeszcze przeprowadza fotosyntezę, a ochłodzenie nocne ogranicza oddychanie, a więc zmniejszenie zużycia asymilatów w ten sposób zwiększa się stężenie cukrów w plazmie
wysmalanie wyginięcie roślin wskutek nadmiernej utraty wody poprzez wysuszające działanie wiatru
wyprzenie ginięcie roślin z powodu braku tlenu powodowane przez grubą zalegającą pokrywę śnieżną lub lód czy wodę
MECHANICZNA REGULACJA ZACHWASZCZENIA ZBÓŻ
Pielęgnowanie jest najbardziej skuteczne, gdy wykonuje się po skiełkowaniu chwastów
Narzędzia stosowane do pielęgnacji: brona lekka, brona średnia, brona Wedera, brona chwastownik
Kierunek bronowania - poprzeczny lub skośny do rzędów roślin
Na plonowanie decydujący wpływ ma zachwaszczenie pierwotne, druga faza zabiegów odchwaszczających to dbałość o stanowisko dla rośliny następczej
Ze zbóż bronujemy - pszenicę, pszenżyto, jęczmień, owies, a żyto wyjątkowo w przypadku porażenia pleśnią śniegową
ZBOŻA OZIME pierwszy raz bronujemy jesienią w okresie od kiełkowania do okresu piórkowania przerwa aż do wytworzenia 3-4 liścia i bronujemy drugi raz
wiosną bronujemy od ruszenia wegetacji aż do początku strzelania w źdźbło
ZBOŻA JAREstosujemy brony lżejsze aniżeli w zbożach ozimych
pierwszy raz w okresie kiełkowania do okresu piórkowania przerwa aż do wytworzenia 3-4 liścia, a następnie bronujemy od fazy 3-4 liścia do początku strzelania w źdźbło
ROŚLINY MOTYLKOWE np. Lucerna sierpowata Lucerna siewna Udział w strukturze zasiewów 344 tys. ha - Polska ok. 3,3 % głównie: koniczyna czerwona i biała; lucerna siewna i mieszańcowa Plon: siano 5 t/ha; zielonka ok. 50 t/ha nasiona 0,1-1,2 t/ha ---- zależnie od gatunku Rośliny motylkowe drobnonasienne uprawia się z przeznaczeniem na: nasiona, materiał siewny oraz zielonkę: skarmianą bezpośrednio lub przyoranie na nawozy zielone lub stanowiącą surowiec do przerobu na siano albo susz i mączkę siewną albo kiszonkę, dodatek do innych pasz węglowodanowych.
Wartość gospodarcza roślin motylkowych drobnonasiennych polega na zdolności produkowania dużych ilości wysokobiałkowej zielonej masy. PLON ZIELONEJ MASY w t z ha:koniczyna perska 60-70 lucerna mieszańcowa 50-70 koniczyna czerwona40-60 koniczyna białoróżowa 40-50
koniczyna biała 30-40 esparceta 20-40 nostrzyk 20-40 seradela 15-30 koniczyna inkarnatka 15-25 lucerna chmielowa 10-15
Skład chemiczny i wartość pokarmowa
1.Zależy od gatunku oraz pokosu i fazy rozwojowej podczas zbioru
2. Do gatunków o największej zawartości białka ogólnego i właściwego należy lucerna mieszańcowa i siewna, koniczyna biała, esparceta siewna, koniczyna czerwona i perska.
3. Największą wydajnością białka z jednego ha odznacza się lucerna i koniczyna czerwona.
4. Zawartość białka i włókna uzależniona jest od fazy rozwojowej roślin.
CZAS UŻYTKOWANIA
Jednoroczne: jare: seradela, koniczyna perska zimujące: koniczyna inkarnatka, lucerna chmielowa
Dwuletnie: koniczyna czerwona, nostrzyk, przelot
Wieloletnie: lucerna mieszańcowa (3 - 4)koniczyna biała (3 - 5)koniczyna bało różowa (3 - 4) komonica (3 - 5)esparceta (4 - 6)
Podział roślin motylkowych drobnonasiennych w zależności od częstotliwości koszenia
1-kośne: koniczyna inkarnatka, lucerna chmielowa, seradela 1 - 2 kośne: przelot, nostrzk, esparceta 2 i więcej: lucerna mieszańcowa (3 - 4) koniczyna perska(3 - 5) koniczyna czerwona(2 - 3) koniczyna białoróżowa (2 - 3)
Rośliny motykowate charakteryzują się szybkim odrostem po skoszeniu. W zależności od tempa wzrostu gatunku i intensywności użytkowania można zebrać od dwóch do pięciu pokosów zielonki co zapewnia ciągłość w dostarczaniu paszy dla zwierząt. Zielonka roślin motylkowatych drobnonasiennych dostarcza dużej ilości białka ok. 18% w s.m. sucha masa - 16-20%; białko surowe 18%;włókno surowe 27%;bezazotowe wyciągowe 40%; popiół surowy,Ca, K, P;witaminy B, C, D, K, karoten. Białko motylkowatych jest ubogie w aminokwasy egzogenne; Najwięcej białka znajduje się w zielonce nostrzyka, koniczyny białej i czerwonej oraz w lucernie; Wartość pokarmowa zmienia się zależnie od fazy wegetacji roślin, (w miarę starzenia się maleje zawartość większości składników, a rośnie zawartość włókna).
USZEREGOWANIE ROŚLIN WG SMAKOWITOŚCI:(od największej do najmniejszej)koniczyna czerwona lucerna mieszańcowa koniczyna biała esparceta lucerna chmielowa
zielonka niektórych gatunków jest niechętnie zjadana gdyż: nostrzyk: zawiera kumarynę;komonica: pochodne kwasu pruskiego;przelot i inkarnatka: są omszone.
Z POZAPASZOWEGO ZNACZENIA ROŚLIN MOTYLKOWYCH WYMIENIA SIĘ: podnoszenie żyzności gleby poprzez: wzbogacenie gleby w azot - dzięki symbiozie roślin motylkowych z bakteriami brodawkowymi,wiążącymi wolny azot z powietrza ok. 80 - 200 kg N/ha. Symbioza ta zapewnia roślinom ten składnik w stopniu pozwalającym na zaniechanie nawożenia azotowego. są czynnikiem strukturotwórczym gleby, podnoszą jej potencjał bioenergetyczny. pozostawiają w glebie duże ilości masy organicznej (najwięcej z roślin uprawnych) 4 - 10 t/ha p.s.m. dzięki głębokiemu systemowi korzeniowemu i jego właściwościom rośliny motylkowe drobnonasienne mogą pobierać składniki z głębszych warstw gleby uruchamiając wapń i fosfor ze związków dostępnych dla innych roślin;
Z POZAPASZOWEGO ZNACZENIA ROŚLIN MOTYLKOWYCH WYMIENIA SIĘ: zaleca się uprawę roślin motylkowych w zintegrowanym i ekologicznym systemie rolnictwa (do 50% w płodozmianie). możliwość wykorzystania ich w ochronie wód i w przeciwdziałaniu stratom azotu; w zagospodarowywaniu terenów trudnych (zwarta ruń przeciwdziała erozji) i rekultywacji gleb; w przemyśle spożywczym; cenne rośliny miododajne; w farmacji i medycynie. Gleby wyłączone z uprawy, aby uniknąć ich degradacji można obsiewać wieloletnimi roślinami motylkowymi, np. komonicą zwyczajną, rutwicą wschodnią.
ROŚLINY OKOPOWE
Cechy wspólne roślin okopowych1. Długi okres wegetacji2. Duże potrzeby pokarmowe (wymagają nawożenia obornikiem)3. Dobre wykorzystanie nawozów organicznych i mineralnych4. Uprawa w szerokie rzędy5. Wymagają pielęgnacji międzyrzędowej6. Mniejsze wymagania przedplonowe7. Bardzo dobre rośliny przedplonowe gdyż:- uprawiane na oborniku- odchwaszczające- podnoszą poziom kultury gleby8. Uprawiane są w celu pozyskania części podziemnych (bulwy, korzenie;soczysta pasza objętościowa)9. Trudny transport, przechowywanie (duża zawartość wody) ZIEMNIAK, kartofel, - ziemniak był uprawiany od dawna przez Inków; -bylina pochodząca prawdopodobnie ze środk. Chile;-do Europy sprowadzony w XVI w;- do Polski przywieziony prawdopodobnie z wyprawy wiedeńskiej Jana III Sobieskiego; - uprawiany początkowo jako roślina ozdobna i lecznicza, od 2 poł. XVIII w. również jako jadalna; -obecnie rozpowszechniony w krajach klimatu umiarkowanego;-Polska zajmuje drugie miejsce w świecie po Rosji pod względem zbiorów ogółem;ZNACZENIE GOSPODARCZE:ROZCHÓD MASY ZIEMNIAKA: ok. 60% są przeznaczone na paszę, ok. 13% na konsumpcję ok. 6% do celów przemysłowych1. JADALNE- do bezpośredniego spożycia-do przetwórstwa spożywczego (np. frytki, chipsy) PRZEMYSŁOWE -krochmal, mączka skrobiowa, półsurowiec w przemyśle papierniczym, tekstylnym, fotograficznym, chemicznym, spożywczym, farmaceutycznym. W sumie z ziemniaka uzyskuje się ponad 1000 różnych produktów przemysłowych- przemysł gorzelniany (spirytus)produkty uboczne, służą jako karma dla bydła - pulpa (powstała przy produkcji krochmalu)- wywar ziemniaczany ( przy produkcji alkoholu); wywar można suszyć - pasza dla wszystkich zwierząt 2. PASTEWNE - znaczenie malejące - parowanie (łatwiejsze zakiszanie) - kiszenie - mniejsze straty niż przy kopcowaniu - suszenie (płatki, wiórki ziemniaczane) - najlepsze do przechow.
burak cukrowy1. W PRZEMYŚLE CUKROWNICZYM - ze 100 kg buraka uzyskuje się 12-15 kg białego cukru; 3-5 kg melasy; 45 kg mokrych lub 4,5 kg suchych wysłodków-kampania cukrownicza powinna trwać krótko ok. 40 dni-związki melasotwórcze - utrudniają krystalizację sacharozy (popiół rozpuszczalny - sód i potas ; zw. azotowe ( gł. azotၡ aminowy) PRODUKTY UBOCZNE PRZY PRZEROBIE CUKRU -wysłodki - krajanka z korzeni (ok. 10% sm); w stanie świeżym, kiszone, suszone lub parowane (pasza dla krów, opasów owiec)-melasa - zagęszczony sok burakowy (50% jej s.m. stanowi cukier), doskonała pasza, jej dodatek ułatwia zakiszanie się zielonek; w przemyśle spożywczym do prod. alkoholu, kw. cytrynowego, drożdży piekarniczych i pastewnych, w przemyśle farmaceutycznym (kwas glutaminowy)-liście z główkami (tzw. zrzynki) - zawierają 14-16% sm - liście z główkami oraz wysłodki dostarczają łącznie 800 kg białka/ha. Jest to równoważne plonom 2 pokosów KC z ha2. ROŚLINA PASTEWNA-doskonała pasza dla bydła, w postaci surowych korzeni, surowych i kiszonych liści3. LIŚCIE BURAKA - JAKO NAWÓZ ORGANICZNY- po rozdrobnieniu i przyoraniu
BURAK PASTEWNY -doskonała, mlekopędna pasza dla bydła, w postaci surowych korzeni, surowych i kiszonych liści
CYKORIA Przemysłowe - korzenie - surowiec do produkcji surogatu kawy - intybina - - w gorzelnictwie (do produkcji alkoholu); kauczuku, w przemyśle tekstylnym; spożywczym (koncentraty, przyprawy); -Paszowe - bardzo wartościowa pasza-korzenie stanowią paszę późną jesienią i na początku zimy-liście nawet 2-3 pokosy- Konsumpcyjne - odmiany sałatkowe MARCHEW PASTEWNA -korzenie i liście chętnie zjadane przez zwierzęta -pasza soczysta, dietetyczna, mlekopędna-służy jako pasza dla bydła mlecznego, młodzieży, drobiu
Rośliny przemysłowe-Powierzchnia zasiewów w Polsce
Oleiste 452 tys. ha 4% rzepak rzepik 443 tys. Ha
Włókniste 5200 ha (głównie len) 0,005%
Specjalne 15 tys. ha w tym: tytoń 13 tys., chmiel 2 tys.
Ogółem przemysłowe zajmują 469,4 tyś. ha ok. 4,4 %, z czego 90 % to rzepak.
Znaczenie roślin przemysłowych -Uprawia się je głównie z przeznaczeniem na surowiec dla przemysłu WŁÓKNISTE- włókno dla przemysłu lekkiego (nici, tkaniny); - paździerze dla przemysłu budowlanego (słoma);Nasiona lnu (siemie) - doskonała pasza dietetyczna, działa łagodząco w stanach zapalnych i podrażnieniach.Wykorzystuje się także w przemyśle spożywczym (pieczywo, słodycze itp.) OLEISTE- konsumpcja (oleje jadalne i inne artykuły spożywcze); - oleje (pokosty, farby, środki piorące);- pasze (produkty uboczne przy produkcji oleju):- makuchy - śruta poekstrakcyjna - biopaliwo - nasiona (z 1 ha > 1050 l oleju napędowego) - słoma (opał) zielona masa SPECJALNE- przemysł tytoniowy- przemysł browarniczy,
Skład chemiczny nasion przemysłowych- nawet do 50 % tłuszczu;- białko 20-25 %;- włókno 6-7 %;- popiół 4-6 %;- bezazotowe wyciągowe ok. 20 %.Zawieraja również substancje antyżywieniowe .Zawartość tłuszczu w nasionach niektórych roślin przemysłowych Rośliny iTłuszcz w %:Włókniste:len(38-48)konopie(30-40)Oleiste: rzepak ozimy(44-49)rzepak jary (42-45)rzepik ozimy(43-45)gorczyca biała(28-32)Inianka ozima(ok. 41)lnianka jara (k. 40)słonecznik oleisty(ok. 50)słonecznik pastewny (ok. 36)len oleisty(42-43)
Rzepak-skład oleju rzepakowego jest przyjazny organizmowi ludzkiemu;-w białku znajduje się ok. 50 % aminokwasów egzogennych;-po przerobie nasion uzyskujemy cenne pasze białkowe śrutę poekstrakcyjną i makuchy;-cenna roślina miododajna;-substancje antyżywieniowe obniżają wartość użytkową nasion.Do substancji szkodliwych należą: kwas erukowy, glukozynolany, fenole, pochodne synapiny itp.Aby obniżyć zawartość substancji szkodliwych wprowadzono do uprawy ulepszone odmiany rzepaku:Rzepak podwójnie ulepszony charakteryzuje się:- dopuszczalną zawartością kwasu erukowego - dla nasion przemysłowych do 2 %, - dla mat. siewnego 0,5-1,0 %, maksymalną zawartością glukozynolanów - dla nasion przemysłowych do 25 ၭM/g s.m. beztłuszczowej, - dla mat. siewnego 13-15 ၭM/g s.m. beztłuszczowej.
Gorczyca biała- roślina oleista specjalnego przeznaczenia;- nasiona służą do produkcji rozmaitych przypraw np. musztarda;- znajdują zastosowanie jako surowce farmaceutyczne;- można ją uprawiać w mieszankach pastewnych i na zielony nawóz (międzyplon);- roślina fitosanitarna i miododajna;

---