AGRONOMIA

Dr hab. Andrzej Woźniak, Katedra Herbologii i Technik Uprawy, p.304 rektorat

Agronomia:

• wiedza teoretyczna i praktyczna o gospodarstwie rolnym i jego zarządzaniu

• całość wiedzy o rolnictwie oraz organizacji i zarządzaniu gospodarstwem rolniczym

AKTUALNY STAN ROLNICTWA W POLSCE

Użytki rolne w PL 15 mln ha 48%, lasy 9 mln ha 29%.

Struktura użytków rolnych:

• grunty orne pod zasiewami ok. 10 mln ha 70%

• ugory 0,4 mln ha 3%

• użytki zielone 3 mln ha 21%

• sady i jagodniki 0,398 ha 2,6%

Struktura zasiewów:

• 75% Zboża

• 1% strączkowe = bobowate

• 5 % ziemniak

• 3% burak cukrowy

• 5% rzepak

• 7% pastewne

• 4% warzywa

Powierzchnia gospodarstw rolnych:

• 1-5 ha 53%

• 5-15 ha 33%

• 15-20 ha 5%

• 20-50 ha 7%

• >50 ha 2%

Zużycie nawozów w kg/ha:

• azotowe 73

• fosforowe 24

• potasowe 28

• wapniowe 34

• RAZEM 126

Produkcja zwierzęca:

• Bydło 5,8 mln, w czym krowy mleczne 50%

• Trzoda 11,5 mln

• Owce 0,27 mln

• Konie 0,2 mln

• Kury 112,5 mln

• Gęsi 1,22 mln

• Indyki 9 mln

• Kaczki 2,6 mln

WOJEWÓDZTWO LUBELSKIE

Powierzchnia 2,5 mln ha

Ludność 2,15 mln, miasto 47%, wieś 53%

Na km² przypada mniej ludzi niż średnio w kraju. 86 os/km²

Użytki rolne 56%

Ochrona przyrody 23%

Zabudowania i drogi 21%

Użytki rolne 1,4 tys. ha

Pod zasiewami 1 tys. ha

ugory 30 tys. ha

łąki 205 tys. ha

pastwiska 25 tys. ha

sady 71 tys. ha

Na Lubelszczyźnie przeważają zboża 80%, najwięcej pszenicy.

Problemy lubelskiej wsi:

• problemy ze zbytem płodów rolnych ze względu na małą produkcję i przeciętne plony

• niska opłacalność produkcji

• wyludnianie sie wsi, zwłaszcza na wschodzie

• niskie renty i emerytury dla rolników

• kosztowne środki produkcji

Korzystne zmiany wsi lubelskiej:

• tworzenie gospodarstw towarowych

• możliwość dzierżawy lub zakupy ziemi

• sprzyjające warunki do produkcji rolniczej

• możliwość prowadzenia działalności pozarolniczej - agroturystyka, sztuka ludowa

• walory przyrodniczo-krajobrazowe

Rolnictwo ekologiczne

21 tys. gospodarstw ekologicznych w Polsce, pozycja 12 w UE

Na Lubelszczyźnie 35 tys. ha, 2013 gospodarstw, 36 przetwórnie

W Małopolsce 21 tys. ha, 2183, 27

mazowieckie 44,7 tys. ha, 2013, 47

Podkarpacie 32 tys. ha, 2127, 22

Warmińsko-mazurskie 77 tys. ha, 2288, 10

Zachodniopomorskie 100 tys. ha, 2392, 23

Produkcja rolnicza zależy od współdziałania wielu czynników, najważniejsze to: ekonomiczne, organizacyjne i przyrodnicze.

GRUPY ROŚLIN UPRAWNYCH (POWIERZCHNIA I PLONY)

powierzchnia zbóż w Polsce wynosi 7,70 mln ha, zbiór ziarna 27 mln t (w latach waha się 25-30 mln t). Ponad 10 mln t stanowi pszenica, a 4 mln t przeznacza się na cele konsumpcyjne.

pszenica zajmuje 2 mln ha, więcej ozima.

żyto 1 mln ha

jęczmień 1,16 mln ha, więcej jarego.

pszenżyto niecały 1 mln ha, głównie ozime

owies 0,5 mln ha

mieszanki zbożowe 1,3 ml na ha, więcej jarych

gryka i proso 0,09 mln ha

kukurydza 0,5 mln ha

Rośliny okopowe :

ziemniak 0,36 ml na ha

burak cukrowy 0,2 mln ha

pozostałe okopowe: topinambur, brukiew, rzepa, rzodkiew, marchew, cykoria 29 tys. ha

Rośliny strączkowe:

razem 21 tys. ha

groch soczewica bób 35 tys. ha - jadalne

bobik peluszka, łubin 176 tys. ha - pastewne

Rośliny oleiste:

rzepak, rzepik 720 tys. ha

słonecznik 2,6 tys. ha

mak, gorczyca 16 tys. ha

len 1,3 tys. ha

Rośliny włókniste:

len włóknisty 0,6 tys. ha

Rośliny specjalne:

tytoń 15 tys. ha

chmiel 16 tys. ha

wiklina 5,7 tys. ha

zioła i przyprawy 14 tys. ha

PLON I JEGO JAKOŚĆ

Zależy od:

• genotypu

• od środowiska (siedliska)

• od agrotechniki

Wszystkie te czynniki działają wspólnie, ale każdy czynnik również powoduje jakieś ograniczenia.

Siedlisko - zespół naturalnych i sztucznych czynników zewnętrznych występujących w danym miejscu i wpływających na występujące w nim organizmy.

Agrofitocenozy - wszystkie rośliny na danym terenie (chwasty, i wszystkie inne)

Czynniki naturalne wpływające na plon: światło, woda, powietrze, gleba, temperatura, ukształtowanie terenu.

Czynniki sztuczne wpływające na plon: agrotechniczne, sylwotechniczne, pratotechniczne, przemysłowe, komunalne.

Czynniki plonotwórcze dzielimy na bezpośrednie i pośrednie:

Czynniki plonotwórcze bezpośrednie:

• gatunki i odmiany roślin

• nawożenie (zwłaszcza azotowe)

• nawadnianie

Czynniki plonotwórcze pośrednie:

• rejonizacja odmian

• uprawa roli

• technika siewu

• jakość materiału siewnego

• termin i gęstość siewu

• pielęgnacja zasiewu

Istnieją czynniki ograniczające potencjał plonowania:

Czynniki limitującej potencjał plonowania:

• jakość gleb

• agroklimat

• rzeźba terenu

• długość okresu wegetacyjnego

• stosunki wodne

• rozkład i zmienność opadów

Czynniki obniżające potencjał plonowania:

• agrofagi: chwasty, szkodniki, choroby

Czynniki plonochronne:

• środki ochrony roślin (pestycydy): herbicydy(>50%), retardanty, fungicydy, insektycydy, adiuwanty

Czynniki kompleksowe(plonotwórcze bezpośrednie i pośrednie):

• płodozmian

Udział czynników agrotechnicznych:

• nawożenie 40-50%

• odmiana 15-20%

• zmianowanie 12-15%

• ochrona 10-15%

• siew 10-15%

• zbiór 10-12%

• uprawa roli 3-6%

Zmienność plonów pod wpływem wybranych czynników:

• pogoda 30%

• gleba 35%

• nawadnianie 20%

• uprawa roli 7%

• termin siewu 35%

• gęstość siewu 7%

• przedplon 30%

• ochron roślin 14%

• płodozmian 30%

Jakoś gleby zależy od:

• zawartość substancji organicznej

• odczyn gleby

• aktywność biologiczna

• przyswajalne składniki pokarmowe

• skład granulometryczny

Gleba jest ożywioną warstwą litosfery i podłożem dla wszystkich organizmów glebowych. Powstaje w wyniku procesów glebotwórczych, w wyniku wietrzenia różnych rodzajów skał, stąd charakteryzuje się dużą zmiennością pionową i powierzchniową, a nawet mozaikowatością.

Najbardziej zewnętrzną warstwą gleby, na którą działają maszyny i narzędzia rolnicze nazywamy rolą.

Jakoś gleby zależy od:

• rodzaju skały macierzystej, z której powstała

• składu granulometrycznego

• struktury i tektury

• zawartości substancji organicznej

• stosunków wodno-powietrznych

• zasobności w przyswajalne formy azotu. fosforu, potasu, magnezu, wapni i mikroelementy

• odczynu pH

• całokształtu agrotechniki

Skały macierzyste:

Skałami macierzystymi gleb Polski są utwory geologiczne różnego weku. Największe obszary 75% powierzchni kraju zajmują osady plejstoceńskie, głównie gliny morenowe i piaski zwałowe. Materiał tych osadów został w dużym stopniu rozmyty i przesortowany przez wody powstałem z cofającego się lodowca.

Najmniej wartościowe gleby powstały z piasków luźnych i słabo gliniastych., glin spiaszczonych oraz żwirów. Najwartościowsze gleby powstałe z lessów, skał wapiennych, utworów aluwialnych oraz iłów.

Składowe elementy roli:

• części mineralne 45%

• 25% woda

• 25% powietrze

• 5% substancje organiczne

Skład granulometryczny:

udział poszczególnych frakcji glebowych

ziemiste:

• części ilaste( spławialne) o średnicy poniżej 0,02 mm

• pył o średnicy 0,02-0,1mm

• piasek 0,1-1mm

szkieletowe:

• żwir 1-2mm

• kamienie powyżej 20mm

Duża ilości pyłu i iłu tworzy gleby ciężkie. Gleba jest elastyczna, plastyczna, zdolności uprawowe ograniczone. Określane jako gleby minutowe - krótki czas uprawowy.

Kategoria agronomiczna gleb

Udział części ilastych w glebie decyduje o wielu jej cechach: plastyczności, zwięzłości, zdolności magazynowania wody, zasobności w składniki pokarmowe, łatwości w uprawie. Z tego względu gleby dzielimy na:

• gleby bardzo lekkie (do 10% części ilastych)

• gleby lekkie do 20%

• gleby średnie 20-35%

• gleby ciężkie powyżej 35%

Struktura gleby określa stan gleby, w którym ziarna glebowe połączone w złożone jednostki zwane agregatami strukturalnymi. W glebach uprawnych struktura jest gruzełkowata.

Ze względu na wielkość gruzełków ziarnistych możemy podzielić je na:

megaagregaty o średnicy >10mm

makroagregaty i mezoagregaty 1-10mm najlepsza dla rolnictwa

mikroagregaty <1mm

Wzajemne położenie agregatów to tekstura.

Tworzeniu agregatów sprzyjają:

• nawożenie organiczne

• obecność jonów Ca i Mg

• obecność koloidów glebowych

• aktywność biologiczna gleby

• resztki roślinne zwłaszcza pochodzące z roślin motylkowych

Rozpadowi agregatów sprzyja:

• niewłaściwa wykonana uprawa roli

• obfite opady deszczu

• kwaśny odczyn gleby

• niedobór nawozów organicznych

• uprawa roślin w monokulturze

55% gleb polski zawiera 1-2% próchnicy.

7% gleb ma <1% próchnicy i jest to gleba zdegradowana.

Próchnica zlepia ze sobą agregaty, zawiera substancje odżywcze.

Zawartość próchnicy w glebie decyduje o jej żyzności.

Gleby eutroficzne: znaczna żyzność i zdolność do wytworzenia przez rośliny dużej biomasy

mezotroficzne

oligotroficzne ubogie w składniki pokarmowe, o kwaśnym odczynie i małych zdolnościach d wytwarzania biomasy.

Tworzeniu próchnicy w glebie sprzyja:

• stały dostęp materii organicznej (przez stosowanie poplonów, nawozów organicznych, mulcz, resztek pozbiorowych)

• obecność mikroorganizmów i geobiontów(zwłaszcza dżdżownice)

• obecność Ca i Mg

• umiarkowanie wilgotna gleba

Ubytki próchnicy następują pod wpływem:

• wadliwie prowadzonej uprawy roli

• braku racjonalnego zmianowania roślin (sekwencja roślin wysiewana po sobie)

• przesuszanie gleby w wyniku melioracji

• zaniechanie nawożenia organicznego

• brak stosowania nawozów wapniowych i magnezowych.

RODZAJE WODY GLEBOWEJ

• woda grawitacyjna: przemieszcza się z nieba do ziemi. Jest dostępna dla roślin i wszędobylska

• woda kapilarna: część wody wypełniająca kapilary. Porusza się w glebie we wszystkich kierunkach i związana jest z cząstkami glebowymi siłami od 1/3 do 15 atm. Jest dostępna dla roślin. (Korzenie nie mogą pobierać wody związanej siłami większymi niż 15-16 atm, chociaż bobowate mogą i wysuszają)

• woda błonkowata: związana z cząsteczkami gleby siłami od 15 do 30 atm. Niedostępna dla roślin.

• woda higroskopijna: najsilniej związana z glebą do 10000 atm. Źródłem jest para wodna w powietrzu glebowym, która po kondensacji otacza cząstki gleby bardzo cienką warstwą

Współczynnik więdnięcia: procentowa zawartość wody w glebie przy trwałym więdnięciu roślin w stosunku do suchej masy gleby. Dla gliny jest on największy(19%), dla torfu 40%.

WŁAŚCIWOŚCI BIOTYCZE GLEBY

W 1g gleby jest 1 mld bakterii, 1 mln grzybów, 500 glonów, 70 tys. pierwotniaków.

W ha jest 2000kg grzybów, 1000kg bakterii, 100 kg promieniowców i 200 kg pierwotniaków.

Mierniki wartości gleb:

klasa bonitacyjna: jednostka łącząca gleby różnej genezy, ale tej samej wartości rolniczej

klasa I - grunty orne najlepsze (0,4%)

II - grunty orne bardzo dobre 3%

III (a i b) - gleby orne średnio dobre 23%

IV (a i b) - gleby orne średnie 30%

V - gleby słabe21%

VI - gleby orne najsłabsze 13%

RZ - przeznaczone pod tereny zielone

Kompleks rolniczej przydatności:

Jednostka łącząca gleby różnych jednostek genetycznych, ale o podobnych właściwościach i przydatności rolniczej:

1. pszenny bardzo dobry - 4%

2. pszenny dobry - 18%

3. pszenny wadliwy 3%, wadliwość polega na tym że są zbyt suche lub położone na stoku

4. żytni bardzo dobry 17%, najbardziej powszechny bo dużo można na nim siać

5. żytni dobry 15%

6. żytni dobry 15%

7. żytni bardzo słaby 11%, gleby kategorii V

8. zbożowo-pastewny mocny 4% gleby pod uprawę pasz dla zwierząt

9. zbożowo pastewny słaby 3%

10. pszenny górski <2% powyżej 450 m n.p.m.

11. zbożowy górski

12. owsiano-ziemniaczany górski

13. owsiano-pastewny górski

14. przeznaczony pod użytki zielone

Pamiętać o zapisie rzymskim i arabskim

KATEGORIE AGRONOMICZNE GLEB:

• gleby bardzo lekkie i lekkie

- gleby żwirowate i piaskowe o zawartości części ilastych od 0-10%(b. lekkie) i 11-20% (lekkie)

- zasobność tych gleb w mineralne składniki pokarmowe jest mała. Materia organiczna dzięki dużej przewiewności szybko ulega mineralizacji

- gleby te są ubogie w próchnicę i wymagają częstego nawożenia organicznego

- gryka, łubin żółty, seradela, żyto, proso, ziemniak, pomidor, wyka, facelia, lekki tytoń papierosowy

• gleby średnie

- 20-35% części ilastych

- magazynowanie i podsiąkanie wody, zasobność pokarmowa dość dobra

- najlepsze średnie mady i lessy, najgorsze bielicowe

- łatwe w uprawie. Wszystkie rośliny, ale do tych bardziej wymagających odpowiednie warunki agrotechniczne trzeba zastosować

• gleby ciężkie

- duża część gleb ilastych i pylastych. Gliny, iły, rędziny, ciężkie mady

- trudne w uprawie i wymagające dużej siły pociągowej

- bardzo żyzne w składniki pokarmowe

- wymagają obfitego nawożenia

- zabiegi uprawowe przeprowadzone dość często dlatego gleby minutowe

ŚWIATŁO

Część promieniowania elektromagnetycznego o falach 380-770 - światło widzialne

Znaczenie światła dla roślin:

• główne źródło energii

• fotosynteza

• fotoperiodyzm

• ruchy roślin

• pokrój i wzrost roślin

• kształtuje plon i jego jakość

Rośliny wykorzystują światło w niewielkim stopniu 1-5%

Gatunki odkładające dużo tłuszczu i białka(oleiste i motylkowe) wykorzystują je lepiej, niże te co odkładają cukier.

Zapotrzebowanie na światło: ilość padającego światła na jednostkę rośliny to natężenie światła.

• heliofity - światłolubne (większość uprawnych)

• cieniolubne - skiofity

• cienioznośne (motylkowate)

Fotoperiodyzm jest to reakcja na czas oświetlania, warunkująca przejście z fazy wegetatywnej w generatywną. Rośliny dzielimy na:

• rośliny dnia długiego (zboża, mak, groch, rzepak, koniczyna, lucerna, ziemniaki, buraki)

• dnia krótkiego, (kukurydza, proso, konopie, tytoń, słonecznik, chryzantema, soja, bób)

• obojętne na długość dnia gryka, tytoń, fasola

TEMPERATURA

27% promieniowanie bezpośrednie. 16% promieniowanie rozproszone

Albedo: ilość światła odbitego do całkowitej ilości padającego na daną powierzchnię

Temperatura minimalna to taka gdzie roślina jeszcze funkcjonuje, prowadzi funkcje życiowe.

Temperatury krytyczne dla roślin jarych:

w fazie wschodów dla pszenicy jare -12*, dla owsa -9*, jęczmienia, grochu maku -8*

w fazie kwitnienia niewiele niższe od -0*

Temperatura kiełkowania 1-13*. )koniczyna 1-2*c , ziemniak 7-9*C, soja fasola 11*

Jarowizacja=termoindukcja=wernalizacja: to reakcja roślin na niską, ale dodatnią temperaturę powietrza która działając określony czas(15-60dni) powoduje zmiany prowadzące do różnicowania się merystemów wierzchołkowych i wytworzenia zawiązków kwiatostanów. Jarowizacja jest ważna żeby rośliny zimowe przezimowały zimę.

RODZAJE ROSLIN UPRAWNYCH

Zboża: 2,2 mld ton

• pszenica zwyczajna

• pszenica twarda

• żyto

• pszenżyto

• jęczmień

• owies siewny

• kukurydza

• proso

• gryka

Produkcja pszenicy 100 mln t.

Kierunki użytkowania zbóż:

• konsumpcyjne zboża

pszenica (na mąkę, semolinę, kaszę mannę)

żyto (na mąkę)

owies (płatki, mąka)

kukurydza (mąka, płatki)

jęczmień (kasza, płatki)

proso (kasza jaglana)

gryka (kasza, mąka)

• Przemysł spożywczy

jęczmień (browar), żyto, kukurydza(alkohol)

• Pasza dla zwierząt

ziarno: pszenżyto, owies, żyto, kukurydza, pszenica, jęczmień

kiszonka i CCM: kukurydza

zielonka: żyto, kukurydza, mieszanki zbożowo-stączkowe (żyto + wyka ozima; owies + wyka jara)

Skład chemiczny zbóż:

• węglowodany 64-78%

• białko - duża zmienność 7 - 17%

• tłuszcze: 0,9 - 10%

• błonnik 1,1 - 14,5%

• sole mineralne 1,1 - 5,1 - ale młyny życzą sobie max. 1,7%

Pszenżyto: 79%, 15,5%, 2%, do 4%, 2% wartościowe paszowo bo wartością pokarmową porównywane z pszenicą i nie zawiera tak dużo związków alkaloidowych jak żyto.

Kukurydza: 72%, 12%, 10%, do 4%, 2%.

Proso: do 15% białka i 5% soli dlatego wartościowe. Posiada białka glutenowe.

Gryka: do 15% błonnika, do 3,5 soli, do 15% białka.

Wymagania glebowe:

• największa wymagania pszenica ozima i jara: kompleksy glebowe 1, 2, 4, 10, 3 oraz warunkowo 5

• mniejsze wymagania wykazuje jęczmień i kukurydza: 2, 4, 5, 3, 11, warunkowo 6, a także pszenżyto 4,5 i warunkowo 6

• małe wymagania: żyto, owies, gryka, proso: kompleksy 4, 5, 6, oraz dodatkowo dla owsa 8, 9, 11, 12, 13 i żyta 7

Przedplony:

najlepsze przedplony dla zbóż ozimych:

• rośliny strączkowe (bobik, groch, wyka, łubin, mieszanki zbożowo-strączkowe)

• motylkowe pastewne (koniczynna z trawami, lucerna)

• okopowe uprawiane na oborniku (ziemniaki i marchew, buraki)

• rzepak

• międzyplony

• ze zbóż owies bo nie przenosi chorób między zbożami, ale nie można go uprawiać po sobie bo namnażają się na nim mątwiki owsiane

najlepsza dla zbóż jarych:

• okopowe uprawiane na oborniku (burak cukrowy, pastewny, późne ziemniaki, marchew, kapusta, brukiew)

• rośliny strączkowe

• motylkowe pastewne (koniczyna, koniczyna z trawami, lucerna)

• warzywa (kapusta, pomidor, papryka, fasola)

• między plony letnie

• owies

Terminy siewy i zbioru:

pszenica ozima 3 dekada września - 2 dekada października 1, 2 dekada sierpnia

żyto 2, 3 dekada września 3/VII - 1/VIII

pszenżyto ozime 2,3/IX 1/VIII

jęczmień ozimy 2/IX 1,2/VII

pszenica jara 3/III - 1/IV 1,2/VIII

jęczmień jary 1,2/IV 1,2/VIII

Gęstość siewu:

pszenica ozima 450-650 35-50g/1000 ziaren

jara - 450 - 650 35-45

jęczmień ozimy 350-500 31-45

jary 280-450 37-48

żyto 300-460 28-37

pszenżyto 350-650 38-48

owies 500-650 25-35

gryka 300 20-30

Rośliny strączkowe:

• groch siewny

• groch polny

• bobik

• wyka siewna

• wyka ozima

• soczewica jadalna

• łubin żółty

• łubin wąskolistny

• łubin biały

• soja

Kierunek użytkowania r. motylkowych:

na nasiona: konsumpcje i pasze

na zieloną masę: zielonka, przeoranie, mulcz.

Najwięcej azotu wiąże łubin żółty 68kg, peluszka najmniej 27kg. Ponieważ wiążą azot i tworzą resztki pożniwne mają dużą wartość przyrodniczą. Po nich azotu nie trzeba stosować.

W łubinie żółtym 42% białka 4% tłuszczu soja 35% , 20%

Wymagania glebowe motylkowych

Duże ma bobik, groch siewny, wyka jara i soja: kompleksy 1,2 ,4 warunkowo 3,5

średnie ma łubin biały, wąskolistny oraz peluszka 4,5

małe ma łubin żółty i wyka kosmata: 5,6,7

Przedplony motylkowych

w uprawie na nasiona zboża w 3-4 roku po oborniku

w uprawie na zieloną masę okopowe i zboża

źle znoszą uprawę po sobie bo rozwijają się bakteriofagi niszczące bakterie Rhizobium

Rośliny motylkowate pastewne:

• koniczyna czerwona

• koniczyna szwedzka

• koniczyna biała

• koniczyna perska

• inkarnatka

• lucerna mieszańcowa

• lucerna chmielowa

• seradela

• komonica zwyczajna

• nostrzyk biały

• esparceta

• przelot pospolity

Zalety motylkowych pastewnych:

• wysokie plony masy zielonej w białko

• zielonka stanowi ważne źródło białka, soli i witamin; zawierają od 15-23% białka, 19,5-32% włókna surowego w suchej masie, a więc cenna pasza dla krówek mlecznych

• nadają strukturę glebie zaś ich resztki są bardzo dobre

• masa korzeni 10T/HA

• przeciwdziałają erozji, bo mają w rozwinięty system korzeniowy.

Najdłużej w uprawie użytkuje się lucernę mieszańcową, koniczynę biała, koniczynę zwyczajną i esparcetę

2 letnie są koniczyna czerwona, lucerna chmielowa, nostrzyk biały

jednoroczne są seradela, inkarnatka i koniczyna perska

Wymagania glebowe pastewnych motylkowych:

Największa wymagania glebowe ma koniczyna czerwona i lucerna mieszańcowa kompleksy 1,2,4,10,11

mniejsza ma koniczyna szwedzka koniczyna perska, inkarnatka, lucerna chmielowa 4,5

najmniejsza wymagania ma seradela, przelot, komonica i nostrzyk 5,6

specyficzne wymagania ma esparceta - gleby płytkie, kamieniste,

Rośliny okopowe:

Bulwiaste: ziemniak, topinambur

Korzeniowe: burak cukrowy, pastewny, cykoria, marchew, rzepa, brukiew

Kierunki użytkowania roślin okopowych:

konsumpcja: ziemniak, topinambur, marchew

pasza dla zwierzaka: burak pastewny, brukiew, rzepa, topinambur, ziemniak, marchew

przetwórstwo: ziemniak, marchew, cykoria

przemysł: burak cukrowy

Grupy uprawne ziemniaka:

Jadalne: o jasnym nie ciemniejący miąższu

pastewne: o kleistym miąższu, wysokiej zawartości skrobi i bulw

przemysłowe wysoka zawartość skrobi

ogólnoużytkowe:

Skład chemiczny:

• bulwy ziemniaka: skrobia 22%, białko 2,1%, tłuszcz 0,1%,

• topinambur: inulina 20%

• burak cukrowy: sacharoza 17%, związki azotowe 1%

Wymagania glebowe:

• ziemniak najlepiej na glebach średnich, lekko kwaśnych 4,5,6

• burak wymaga gleb żyznych odczyn obojętny lub zasadowy 1,2,4

• burak pastewny duże wymagania wodne 4,5,9

• marchew pastewna gleby lekkie i średnie 4,5

• brukiew, rzepa przy zasobności w wodę wykazują małe wymagania glebowe. Gleby piaszczysto-gliniaste 4,8,9

Przedplony okopowych:

• ziemniak: żyto, jęczmień, owies, peluszka, wyka

• burak cukrowy: pszenica, jęczmień, owies, bobik

Obsada ziemniaka:

Wynosi 40 -60 tys. na hektar. odmiany na wczesny zbiór odstępach 20-30 cm, na późne, pastewne 30 - 40 cm Rozstawa redlin 62,5 cm lub 67,5 cm

Buraka obsadza się 75 -90 tys./ha. Rozstawa rzędów 42-50 cm, ostęp między roślinami 20-25cm

ROŚLINY OLEISTE:

rzepak, rzepik, gorczyca, słonecznik oleisty, mak, len oleisty, konopie, soja.

Zawartość tłuszczu w nasionach:

• rzepak ozimy 44-49%

• rzepak jary 42-45%

• rzepik ozimy 43-45

• gorczyca jasna 28-32

• słonecznik 36-50

• len oleisty 42-43

• konopie 30-40

Wymagania glebowe:

• rzepak bardzo 1,2,4,10

• mak, słonecznik 1,2,4

• len oleisty 2, 4, 5, 10

Rzepak ozimy wysiewa się w sierpniu, jary w kwietniu słonecznik też

Rośliny włókniste:

Len zwyczajny, konopie siewne.

Len można uprawiać w całej Polsce ale najwyższy plon uzyskuje się na glebie średniej jakości, dobrze utrzymującej wilgoć. Gleby zbyt żyzne powoduje do wylegania, a gleby alkaliczne powodują kruchość łodygi. 2,4,5,10

ROŚLINY SPECJALNE:

tytoń, chmiel, wiklina, zioła i przyprawy

Systemy rolnicze

System rolniczy oznacza sposób zarządzania rolniczą przestrzenią produkcyjna w zakresie produkcji roślinnej i zwierzęcej oraz przetwarzania płodów, rolnych wyceniony kryteriami ekonomicznymi i ekologicznymi.

Zarządzanie to działanie kierownicze obejmujące:

• planowanie

• organizowanie

• motywowanie

• kontrolowanie

Planowanie:

• bieżące

• krótkoterminowe

• średnioterminowe

• długoterminowe

• strategiczne

Zarządzanie ma na celu efektywne wykorzystanie zasobów ludzkich i materialnych, dla osiągnięcia założeń produkcyjnych, ekonomicznych, ekologicznych, społecznych.

Podstawą klasyfikacji systemów rolniczych jest stopień uzależnienia rolnictwa od środków produkcji, a zwłaszcza chemicznych środków ochrony roślin i nawozów sztucznych.

Rolnictwo:

• konwencjonalne: intensywny i ekstensywny

• ekologiczny: organiczny i biologiczny i biodynamiczne

• integrowane: zrównoważony, ekologiczno-ekonomiczny

• rolnictwo precyzyjne ; wspomagane komputerowo i GPS

Podział Europejski:

ROLNICTWO KONWENCJONALNE:

• ekstensywne

• intensywne

• integrowane

ROLNICTWO NIEKONWENCJONALNE:

• ekologiczne

• chroniące bioróżnorodność

• wielofunkcyjne

Systemy rolnictwa wg Lantinga:

• ekstensywny

• niskonakładowy

• wysokonakładowy

• zrównoważony

ROLNICTWO KONWENCJONALNE

1. Oznacza sposób gospodarowania ukierunkowany na uzyskanie maksymalnego zysku dzięki dużej wydajności roślin i zwierząt oraz przemysłowym środkom.

2. Wysokie nakłady na środki produkcji (nawozy, środki ochrony roślin, pasze przemysłowe, maszyny, paliwo)

3. Uprawa 2-3 gatunków o dużej wydajności i opłacalności.

4. Specjalizacja produkcji

5. Uproszczone zmianowanie roślin

6. Chemiczne zwalczanie agrofagów

7. Minimalizacja nawożenia naturalnego

8. Zaniechanie uprawy roślin strukturotwórczych

9. Uproszczona uprawa roli

NEGATYWNE NASTEPNSTWA ROLNICTWA KONWENCJONALNEGO:

• spadek urodzajności gleby powodowany brakiem roślin strukturotwórczych

• wzmożona erozja wodna i eoliczna, którą ograniczają rośliny wieloletnie i mulcz poplonów

• eutrofizacja wód powierzchniowych

• wzrost liczebności agrofagów

• wprowadzanie do środowiska nowych generacji pestycydów o silnym wpływie na organizmy

• wysoka energochłonność skoncentrowaną w paliwie, nawozach środkach ochrony roślin.

ROLNICTWO EKOLOGICZNE

Oznacza sposób o zrównoważonej produkcji roślinnej i zwierzęcej w obrębie gospodarstwa, oparty na środkach pochodzenia biologicznego i mineralnego, nieprzetworzonych technologicznie.

Przyczyny rozwoju rolnictwa ekologicznego:

• troska o środowisko, zwłaszcza o wodę i glebę

• obecność pestycydów w produktach roślinnych oraz hormonów wzrostu i antybiotyków w produktach zwierzęcych

• wynaturzenia przemysłowego chowu zwierząt

• wzrost wrażliwości etycznej konsumentów na warunki chowu zwierząt

• uwagi producentów dotyczące złego stanu zdrowotnego zwierząt trzymanych w zamknięciu

• konieczność całościowego traktowanie relacji człowiek - zwierzę - roślina.

Cechy rolnictwa ekologicznego:

• brak syntetycznych środków produkcji

• zmianowania złożone z kilku gatunków roślin w tym strukturotwórczych

• uprawa międzyplonów, które zajmują ponad 50% powierzchni

• chow kilku gatunków zwierząt oparty na paszach pochodzących z własnego gospodarstwa

• nawożenie naturalne

• konserwująca uprawa roli.

Kierunki rolnictwa ekologicznego:

• biologiczno-organiczny

• biodynamiczny

Rolnictwo biologiczno-organiczne:

• nazwa wywodzi się stąd, że gospodarstwo stanowi organiczną całość i nie może być analizowane w postaci poszczególnych elementów.

• organizacja produkcji zwierzęcej nierozerwalnie związana jest z produkcją roślinna, z uwzględnieniem wielkości i rodzaju produkcji, powierzchni zasiewów, dobrostanu zwierząt, stanu środowiska.

Rolnictwo biodynamiczne:

• twórcą jest Rudolf Steiner, mistyk austriacki

• wydajność roślin i zwierząt obok czynników agrotechnicznych i siedliskowych jest determinowana także rytmami kosmicznymi

• rolnik powinien przestrzegać kalendarza czynności agro- i zootechnicznych

• korzystne oddziaływanie sił przyrody na rośliny jest wspomagane poprzez preparaty biodynamiczne o charakterze homeopatycznym, przygotowanych wg specjalnej receptury.

Nawozy mineralne stosowane w rolnictwie ekologicznym:

• wapniowe: wapień mielony, margiel, kreda, gips, dolomit

• fosforowe: ruda fosforanowa, tomasyna

• potasowe: kainit, kalimagnezja

• magnezowe: magnezyt, dolomit, kizeryt

Wady i zalety rolnictwa ekologicznego:

• niższe plony ale wyższa ich cena

• wzrost żyzności gleby i poprawa dobrostanu zwierząt

• obsada zwierząt od 0,3-1,5 SD/ha gruntów

• żywienie zgodne z naturą

• wyższe walory smakowe i jakościowe

• niższe nakłady energetyczne ponoszone na środki produkcji i wyższa efektywność ekonomiczna plonu

• ochrona gleby przed eutrofizacją.

ROLNICTWO INTEGROWANE: system produkcji wykorzystujący w harmonijny sposób przemysłowe środki produkcji i postęp biologiczny w zakresie hodowli odmian, nawożenia i ochrony. Przemysłowe środki produkcji stosowane są w umiarkowanych ilościach i wspomagają całokształt poczynań agrotechnicznych. Koncepcja zakłada zmniejszenie środków produkcji o 30-50%. zużycie pestycydów i nawozów sztucznych. które jest rekompensowane:

• właściwym następstwem roślin w zmianowaniu

• uprawą poplonów

• nawożeniem organicznym

• integrowaną ochroną roślin przed agrofagami

• zachowaniem terminów agrotechnicznych w pracach polowych

Elementy systemu integrowanego:

• zmianowania złożone z4-5 gatunków

• zrównoważone nawożenie organiczno-mineralne

• konserwująca uprawa roli

• integrowana ochrona roślin uwzględniająca biologiczne progi szkodliwości

• obsada zwierząt nie większa niż 1,5 SD/ha

ROLNICTWO PRECYZYJNE: technologia gospodarowania związana z analizą danych o przestrzennym zróżnicowaniu plonów w obrębie pola.

Przyczyny różnicowania plonów:

• zróżnicowana pokrywa glebowa

• obecność szkodników i chorób

• zachwaszczenie

• nierównomierne rozmieszczenie nawozów

• wyleganie roślin

• pogodowe

Podstawowe elementy rolnictwa:

• GPS

• wysokiej klasy maszyny rolnicze wyposażone w komputery i GPS.

Wady i zalety:

• wysoki koszt

• wysoka opłacalność jedynie na dużych powierzchniach

• możliwość obniżenia kosztów produkcji ze względu na precyzyjne stosownie technologii siewu, nawożenia, walki z chwastami

• korzyści ekologiczne.

Rolnictwo konwencjonalne stanowi podstawowy system gospodarowania i dostarcza ponad 90% płodów rolnych

Troska o ochronę środowiska ukształtowała alternatywne systemy gospodarowania.

SYSTEMY UPRAWY ROLI WE WSPÓŁCZESNYM ŚWIECIE

Wiliams Wasilij - twórca systemu trawopolnego

Teoria uprawy opiera się na związkach jakie zachodzą w glebie między właściwościami chemicznymi, fizycznymi, i biologicznymi. Czynnik biologiczny najsilniej wpływa na żyzność gleby i decyduje o jej strukturze podczas uprawy następuje niszczenie struktury w warstwach powierzchniowych i jej odbudowa w warstwach głębszych. Głównym celem uprawy jest utrzymanie struktury gleby za pomocą głębokiej orki i wysiew wieloletnich roślin strukturotwórczych.

Systemy:

• płużny (conventional tillage)

• bezpłużny (conservation tillage) - uprawa pasowa (strip till)

• siew bezpośredni (no-tillage)

• uprawa odwracająca rolę

• uprawa nieodwracająca roli: nie wykorzystuje się pługa do uprawy roli

W systemie płużnym podstawową uprawką jest orka wykonana pługiem odkładnicowym.

Uprawka - każda czynność wykonana narzędziem uprawowym jakimkolwiek

Zalety orki płużnej:

• długotrwałe działanie spulchniające

• dokładne przykrycie resztek pożniwnych i między plonów

• równomierne rozmieszczenie w warstwie ornej nawozów organicznych, mineralnych, wapniowych

• zwiększenie strefy wzrostu korzeni (ma to znaczenie dla okopowych warzyw)

• niszczenie aktualnych chwastów

Wady orki płużnej:

• sprzyjanie erozji wodnej i wietrznej

• niszczenie struktury gleby

• mineralizacja substancji organicznej i próchnicy w glebie

• wypłukiwanie składników pokarmowych

• wypłukiwanie składników pokarmowych

• zwiększone prawowanie wody z gleby

• zmniejszenie liczby dżdżownic (mezofauny)

• wyorywanie diaspor chwastów=> wzrost zachwaszczenia

• tworzenie podeszwy płużnej

• duża energochłonność

Rodzaje orek wg Świętochowskiego:

• zasadnicze: podorywka, orka siewna(po rośliny ozime), ziębla(przedzimowa pod rośliny jare)

• uzupełniające: odwrotka i orka wiosenna(po ziębli)

• specjalne: razówka, orki po zbirze roślin wieloletnich i orki agromelioracyjne

Rodzaje zabiegów uprawowych:

• odwracające rolę (orki)

• spulchniające i wyrównujące rolę (kultywatorowanie, bronowanie, włókowanie, głęboszowanie)

• ugniatające i kruszące rolę (wałowanie)

Rodzaje zespołów uprawowych(uprawki w określonej kolejności i porze roku):

• zespół pożniwny

• zespół przedsiewny letnio-jesienny

• zespół przedzimowy

• zespół wiosenny

• zespół pielęgnacyjny

SYSTEM BEZPŁUŻNY;

Polega na wykonaniu powierzchniowej uprawy roli, wykorzystanie kultywatora, zestawu uprawowego (kultywator, wał strunowy, brona), zestawu strip-till lub zestawu innych narzędzi wykluczający pług lemieszowy.

Płytka powierzchowna uprawa roli z wykorzystaniem mulczowania, mająca na celu ochronę gleby przed degradacją oraz zachowywanie jej produktywności (uprawa konserwująca)

Założenia uprawy konserwującej:

• zmniejszenie intensywności uprawek

• ograniczenie liczby uprawek

• zmniejszenie głębokości ich działania

• wzbogacenie gleby w materię organiczną (mulcz, międzyplony, słoma)

• mniejsze zużycie paliwa

Uprawę konserwującą powinno się stosować tak dużo jak to jest konieczne, aby stworzyć uprawianej roślinie korzystne warunki wzrostu i rozwoju a zarazem tak mało jak to jest możliwe !

Zalecenia:

W uprawie konserwującej proponuje się wysiew międzyplonów i pozostawienie ich na okres zimy w celu przemarznięcia. Technologia ta nosi nazwę siewu w mulcz i odnosi się do roślin jarych uprawianych w szerokie rzędy (np. buraków, kukurydzy). Rośliny te wsiewa się w rozdrobniony wiosną i wymieszany z rolą mulcz. Zalety:

- eliminacja orki przedzimowej

- uproszczenie wiosennej uprawy

Zalety siewu w mulcz:

• skutecznie zabezpiecza glebę przed erozją

• hamuje parowanie wody

• zwiększa zawartość węgla organicznego w wierzchniej warstwie gleby

• przeciwdziała zachwaszczeniu

• zwiększa aktywności biologiczną gleby (dużo glist)

Ten system przeznaczony głównie dla roślin wysiewanych w szerokie rzędy (kukurydza, soja, rzepak, burak)

SIEW BEZPOŚREDNI (HERBICYDOWY, ZEROWY):

między zbiorem przedplonu, a siewem rośliny następczej nie wykonuje się żadnych uprawek mechanicznych a jedynie stosuje się herbicydy o działaniu totalnym (roundup). Stosuje się siewniki typu: rotacaster, rotaseeder, bettinson. Polecany jest na gleby narażone na erozję, gospodarowaniu pół odłogujących, płodozmianach o dużej udziale zbóż.

ROLA PŁODOZMIANU

Płodozmian to zmianowanie związane z określonym systemem gospodarki i zaplanowane na szereg lat dla danego obszaru. Zmianowanie to następstwo roślin uzasadnione.

Typy płodozmianów:

• polowe (zbożowe zboża co najmniej 60%, okopowe rośliny okopowe przynajmniej 20%, przemysłowe (25%), mieszane)

• paszowe (pastewne, przypodwórzowe, przemienne pastwiskowo-łąkowe)

• specjalne (przeciwerozyjne, nasienne, warzywne)

• specjalistyczne (uproszczone)

• dowolne (koniunkturalne)

• z polem wypadającym

Zadania płodozmianu:

• zapewnia stabilne plony

• utrzymuje żyzność gleby

• ogranicza wypłukiwanie składników nawozowych

• zwiększa wydajność pracy i wyniki ekonomiczne

• przeciwdziała erozji

• ogranicza występowanie agrofagów

PRZYCZYNY ZMĘCZENIA GLEBY:

• niekorzystne zmiany ilościowe i jakościowe materii organicznej, a w konsekwencji próchnicy

• powstawanie związków fenolowych o charakterze inhibitorów

• wzrost liczebności czynników chorobotwórczych i szkodników

• wzrost liczebności grzybów a spadek bakterii i promieniowców

• wzrost zachwaszczenia i kompensacja niektórych gatunków

• spadek odczynu pH

• monokultura uprawa tej samej rośliny przez kilka lat (kilka lat albo wieloletnia w Stanach nawet 200 lat pszenica, 150 lat kukurydza)

Rośliny motylkowate (bobowate) (kończyna, len) nie można ich uprawiać w monokulturze, bo następuje wzrost agrofagów, u roślin burakowych następuje wyburaczenie, ziemniaków proces wyziemniaczenia, wykończynienie u kończyny. Można uprawiać w monokulturze kukurydze, żyto.

Agrofagi - niepożądane organizmy (patogeny, szkodniki i chwasty), szkodliwe dla roślin uprawnych, płodów rolnych oraz zwierząt.

---