Podstawowe problemy terapii w psychiatrii

Prof. Dr hab. Andrzej Zięba

Klinika Psychiatrii Dorosłych CMUJ

Psychoterapia - definicja

Istnieją bardzo różne definicje psychoterapii.

W ujęciu medycznym jest to:

Metoda leczenia wpływająca na stan i funkcjonowanie organizmu w sferze czynności psychicznych i somatycznych

Jest to świadome , planowe i systematyczne oddziaływanie na pacjenta przez psychoterapeutę.

Celem jest uruchomienie procesu zmian, poprawa stanu psychofizycznego pacjenta i jego funkcjonowania społecznego.

Odbywa się to w ramach określonej relacji terapeutycznej, środkami oddziaływania są wzajemne zachowania oraz słowne i niewerbalne komunikaty.

Psychoterapia może być metodą:

• Podstawową w : nerwicach, zaburzeniach zachowania u dzieci i młodzieży, zaburzeniach osobowości

• Pomocniczą w: psychozach, zaburzeniach afektywnych, uzależnieniach, zaburzeniach psychosomatycznych, zaburzeniach obsesyjni-kompulsywnych, zaburzeniach soamtycznych z zaburzeniami emocjonalnymi ( np. nowotwory)

Psychoterapia - podział

Psychoterapia:

• Długoterminowa

• krótkoterminowa

Psychoterapia:

• indywidualna

• grupowa

• rodzinna

• małżeńska

Psychoterapia:

• Behawioralna

• Poznawczo - behawioralna

• Psychoanalityczna

• Psychodynamiczna

• Systemowa

Psychoterapia - inne formy

• Psychodrama

• Relaksacja

• Arteterapia

• Muzykoterapia

• Psychorysunek

Interwencje kryzysowe

Rodzaj krótkotrwałej psychoterapii u osób znajdujących się w reakcji kryzysowej tj. przeżywającej zaburzenia psychiczne w wyniku zadziałania ciężkiego stresu psychicznego lub fizycznego

Ośrodki interwencji kryzysowej:

• Zwykle kilka spotkań

• Terapeuta pomaga w analizie zdarzeń, uporządkowaniu faktów, uzyskaniu dystansu wobec zdarzeń

• Szukanie systemu oparcia, mocnych stron pacjenta, możliwych rozwiązań na przyszłość

Systemowa terapia rodzin

Pacjent jest wyrazicielem patologii rodziny jako systemu. Jego objawy pomagają utrzymać równowagę w chorym systemie:

• Zaburzenia emocjonalne dzieci i młodzieży

• Jadłowstręt psychiczny

• Uzależnienie od leków lub alkoholu

• Nerwice

• schizofrenia

Terapia kognitywna (poznawcza)

Jest to aktywne , dyrektywne, ograniczone w czasie, ustrukturalizowane podejście oparte na teoretycznym założeniu, że afekt i zachowanie jednostki są w znacznej mierze zdeterminowane przez sposób w jaki poznawczo porządkuje ona świat

Zachowanie człowieka i jego skuteczne funkcjonowanie w świecie jest warunkowane przez to jak poznawczo opracowuje on rzeczywistość.

Owej poznawczej obróbce służą SCHEMATY POZNAWCZE stanowiące podstawę funkcjonowania poznawczego jednostki.

Schematy poznawcze

Schematy to

• struktury poznawcze organizujące i kierujące przetwarzaniem informacji oraz rozumieniem doświadczenia życiowego

• związki twierdzeń zorganizowane według jednego tematu, na przykład, samego siebie

• stwierdzenia elementarne, czasem bardzo trudne do zidentyfikowania.

Są utrwalone i posiadają określoną sztywność oraz stabilność.

Schematy depresyjne są krańcowo sztywne i najbardziej oporne na zmianę.

Schematy powstają w toku doświadczenia życiowego. Jeżeli doświadczenia te są w przewadze negatywne np. utrata osoby bliskiej, ciągła krytyka ze strony najbliższych, wysokie wymagania ze strony rodziców, tworzą się schematy poznawcze zwane dysfunkcjonalnymi czy depresyjnymi np. „tylko osoba, która jest we wszystkim najlepsza może być lubiana”; „zawsze będę sam”; „muszę podporządkowywać się innym” (często pojawiają się tu słowa „wszyscy”; „zawsze”; „muszę”.

• Z istniejących u danej osoby schematów wynikają jej PRZEKONANIA na temat siebie i świata. Przekonania są to pewne ukryte założenia zwykle przyjmujące formę stwierdzeń: „jeżeli... to...”np. „Jeżeli nie uda mi się wystąpienie publiczne jestem skończony”, „Na mężczyzn nie można liczyć”. Także do przekonań nie dociera się od razu.

• Na najpłytszym poziomie poznawczym występują tzw. MYŚLI AUTOMATYCZNE mające formę pojęć, przeświadczeń i obrazów np. stwierdzeniu „Mój mąż się spóźnia. Nie obchodzą go moje uczucia” towarzyszy obraz męża żartującego z kolegami w pracy.

• Dysfunkcjonalne schematy poznawcze mogą występować u wielu osób i same w sobie nie wywołują depresji. Aby zostały uruchomione i niejako „zawładnęły” myśleniem człowieka muszą pojawić się sprzyjające okoliczności.

Dysfunkcjonalne przekonania

• Wyuczone, nabyte doświadczenie

• Często podtrzymywane kulturowo (np. perfekcjonizm, wzorce męskości)

• Idiosynkratyczne - każda osoba ma zestaw swoich osobistych zasad , przekonań

• Zwykle nieuświadomione

• Uczynniają się w sytuacjach dotykających ich treści

• Sztywne

• Wywołują silne emocje (depresja a nie smutek, lęk a nie obaw, wściekłość a nie zdenerwowanie)

• Nie odzwierciedlają rzeczywistości ludzkiego doświadczenia (np. „zawsze muszę być silny”)

• Przesadne, skrajne, zgeneralizowane

• Dysfunkcjonalne

Błędy myślenia

• Arbitralny wniosek - wnioskowanie na podstawie niewystarczających lub sprzecznych przesłanek („na pewno myślą że jestem głupi”, „To się nigdy nie powiedzie”)

• Nadgeneralizacja- ustanowienie reguł na podstawie przypadku („Nigdy mi nic nie wychodzi”)

• Selektywna abstrakcja - koncentrowanie się na fragmencie sytuacji i wyjaśnianie całości na jego podstawie

• Powiększenie i pomniejszenie - błędna ocena wartości, znaczenia, wielkości zdarzeń

• Personalizacja - bezpodstawne odnoszenie wydarzeń zewnętrznych do siebie („To moja wina, że nie udało mi się przyjęcie”, „Jestem złą matką ponieważ dziecko dostało słabą notę w szkole”)

• Myślenie dychotomiczne, absolutystyczne, krańcowe - myślenie w kategoriach wszystko albo nic („skoro nie jestem doskonały do niczego się nie nadaję”)

Główne strategie terapii poznawczo - behawioralnej

Strategie poznawcze

• Techniki rozpraszania uwagi

• Liczne myśli

Strategie behawioralne

• Rejestrowanie aktywności, przyjemności i sprawności

• Rozkład zajęć

• Stopniowanie zadań

Strategie poznawczo - behawioralne

• Identyfikowanie automatycznych myśli negatywnych

• Kwestionowanie negatywnych myśli automatycznych

• Eksperymenty behawioralne

Strategie prewencyjne

• Identyfikowanie założeń dysfunkcjonalnych

• Kwestionowanie założeń dysfunkcjonalnych

• Przygotowanie do przyszłości

Terapia kognitywna - charakterystyka

• Krótkoterminowa

• Dyrektywna

• Oparta na współpracy

• Oparta na modelu poznawczym

• Ukierunkowana na bieżące problemy

• Naukowa (stawianie hipotez, kwestionowanie, eksperyment)

• Edukacyjna

Struktura sesji terapeutycznych

• Ustalenie planu sesji

• Sprawy z ubiegłego tygodnia (wydarzenia, informacje zwrotne, zadania domowe)

• Główny temat sesji

• Zadania domowe

• Informacja zwrotna

- 1 -

Czynniki fizyczne

(np. choroby somatyczne)

Kontekst społeczny kulturowy

przeszłość

Terapia dynamiczna

Leczenie biologiczne

Terapia rodzin

rodzina

Kontakt interpersonalny

Terapia interpersonalna

Terapia behawioralna

Wydarzenia życiowe

Terapia kognitywna

Fizjologia

Emocje

Zachowanie

Myśli

MODEL KOMPLEKSOWEGO LECZENIA

---