9. Prognozowanie i planowanie sytuacji finansowej przedsiębiorstwa

i sprawozdanie pro forma

9.1. Istota prognozowania i planowania finansowego

Prognozowanie oznacza przewidywanie przyszłych zdarzeń i procesów, którego podstawą są istniejące i dające się sformułować przesłanki. Prognozy finansowe opisują więc, z większym lub mniejszym prawdopodobieństwem, obiektywne, niezależne od przedsiębiorstwa, przyszłe warunki jego działania i nie uwzględniają jego zamierzeń finansowych. Natomiast planowanie finansowe wiąże się z formułowaniem celów jakie przedsiębiorstwo chce osiągnąć oraz określeniem sposobów realizacji przyjętych celów (celu). Efektem planowania jest plan finansowy przedsiębiorstwa. Sporządzona prognoza służy urealnieniu planu, dostosowaniu zarówno celów jak i środków do przewidywanego kształtu otoczenia gospodarczego i finansowego, w jakim firma będzie działała.

Planowanie finansowe wiąże się z zagadnieniami polityki finansowej i gospodarki finansowej przedsiębiorstwa. Gospodarka finansowa obejmuje ogół działań związanych z przygotowaniem oraz realizacją operacji pieniężnych w przedsiębiorstwie i w praktycznym ujęciu polega na pozyskiwaniu przychodów i dokonywaniu wydatków pieniężnych. Oznacza to, że gospodarka finansowa obejmuje stosunki finansowe przedsiębiorstwa z otoczeniem, ich planowanie, ewidencję, analizę i kontrolę, a także obowiązujące w tym zakresie regulacje prawne. Natomiast polityka finansowa to określona koncepcja gospodarki finansowej, wyrażająca się w sposobie gospodarowania zasobami i kapitałami. Narzędziem polityki finansowej przedsiębiorstwa jest planowanie finansowe.

Przedsiębiorstwo, które prognozuje swoje przyszłe przepływy pieniężne i sporządza plany finansowe może podejmować obciążone mniejszym ryzykiem decyzje, odnoszące się nie tylko do sfery finansów, ale do wszystkich obszarów, objętych zarządzaniem strategicznym.

Istotę planowania finansowego można wyjaśnić przez jego zadania, z których najważniejsze to:

• wyznaczanie celów finansowych przedsiębiorstwa,

• kształtowanie stosunków finansowych z otoczeniem,

• wiązanie podejmowanych decyzji zarządczych z wielkościami finansowymi, takimi jak wartość przedsiębiorstwa, wynik finansowy, rozmiary majątku i kapitałów czy kapitału obrotowego,

• budowanie alternatywnych rozwiązań odnoszących się do projektów inwestycyjnych czy źródeł finansowania.

W literaturze spotkać można różne definicje planowania finansowego, od bardzo ogólnych do specyficznych. Na potrzeby poniższej analizy uzasadnione wydaje się przyjęcie, że planowanie finansowe w przedsiębiorstwie to projekcja zdarzeń gospodarczych w ujęciu pieniężnym, znajdująca konkretny wyraz w dokumentach finansowych pro forma oraz analiza efektów alternatywnych polityk finansowych.

W procesie prognozowania i planowania finansowego:

• dokonuje się analizy dostępnych dla przedsiębiorstwa alternatyw inwestycyjnych i finansowych,

• przewiduje się przyszłe konsekwencje dzisiejszych decyzji w celu zmniejszenia ryzyka oraz identyfikacji powiązań między decyzjami bieżącymi i przyszłymi,

• dokonuje się wyboru najlepszych projektów inwestycyjnych i najkorzystniejszych źródeł finansowania,

• prognozuje się wielkość zapotrzebowania na środki finansowe w okresie objętym planem,

• dokonuje się oceny prognozowanych rezultatów z punktu widzenia celów wyrażonych w planie finansowym.

Prognozowanie i planowanie finansowe, traktowane jako proces ciągły, stanowią niezbędny warunek podejmowania trafnych, sprzyjających wzrostowi wartości przedsiębiorstwa decyzji gospodarczych.

9.2. Funkcje oraz zakres prognozowania i planowania finansowego

Najbardziej ogólnie funkcję prognozowania i planowania finansowego można sprowadzić do racjonalizacji procesu podejmowania decyzji finansowych. W ujęciu bardziej szczegółowym natomiast funkcje te można określić następująco:

• funkcja bilansująca - prognoza wielkości i struktury kosztów oraz źródeł finansowania,

• funkcja sterująca - wspomaganie zarządzania strategicznego i koordynacja działań różnych części przedsiębiorstwa,

• funkcja optymalizująca - dostarczanie materiału finansowego do wyboru optymalnego układu nakładów i efektów,

• funkcja analityczno-kontrolna - analiza i kontrola różnych wielkości finansowych,

• funkcja informacyjna - formułowanie zadań i wyników finansowych, ujętych w planach o różnych horyzontach czasowych.

W taki sam sposób można też sformułować podstawowe funkcje planu finansowego.

Zakres przedmiotowy prognozowania i planowania finansowego wyznaczają w najszerszym ujęciu zadania stojące przed zarządzaniem finansami przedsiębiorstwa i częścią rachunkowości zarządczej, które mieszczą się w zdefiniowanych wyżej gospodarce finansowej i polityce finansowej. Najważniejsze obszary finansów przedsiębiorstwa objęte prognozowaniem i planowaniem to:

• zapotrzebowanie na środki finansowe niezbędne dla realizacji działalności operacyjnej,

• zapotrzebowanie na kapitały własne i kapitały obce,

• źródła kapitałów zewnętrznych,

• rozmiary i struktura majątku niezbędnego dla prowadzenia działalności operacyjnej,

• relacja między przychodami finansowymi i kosztami ich uzyskania oraz wynik finansowy.

Z punktu widzenia horyzontu czasowego wyróżnić można prognozowanie i planowanie krótkookresowe i długookresowe. Okres krótki to jeden rok, kwartał lub miesiąc, a okres długi obejmuje przedział czasu dłuższy niż jeden rok, zwykle trzy lub nawet pięć lat. Celem planu krótkookresowego jest zapewnienie równowagi finansowej przedsiębiorstwa przy uwzględnieniu przepływów operacyjnych i finansowych. Planowanie krótkookresowe będzie przedmiotem szczegółowych rozważań w rozdziale 9.3. Plan długookresowy uwzględnia prognozy gospodarczo-finansowe oraz zamierzenia przedsiębiorstwa związane z przedsięwzięciami rozwojowymi (inwestycyjnymi) oraz strukturą kapitału. Wiodącym założeniem przy konstruowaniu planu długookresowego jest wzrost wartości rynkowej przedsiębiorstwa.

W przypadku dużych przedsiębiorstw lub grup kapitałowych, także tych działających w skali międzynarodowej i składających się z więcej niż jednej jednostki (filii, zakładów) pojawia się wymiar przestrzenny planowania finansowego. Prognozy i plany sporządzane są dla poszczególnych jednostek, co umożliwia koordynację i optymalizację działalności gospodarczej oraz wyniku finansowego w skali całego układu.

9.3. Narzędzia i techniki prognozowania i planowania

9.3.1. Opisowa część planu finansowego

Podstawowymi narzędziami prognozowania i planowania krótkookresowego są trzy sprawozdania finansowe pro forma: preliminarz obrotów gotówkowych, pro forma rachunek zysków i strat oraz pro forma bilans. Dla okresów dłuższych zamiast preliminarza najczęściej sporządza się rachunek przepływów pieniężnych pro forma. Zanim jednak możliwe będzie sporządzenie prognozowanych dokumentów finansowych musi zostać przygotowana opisowa część planu finansowego, stanowiąca jego integralną część. Konstrukcja i zawartość planu finansowego są zależne od wielkości firmy oraz od skali jej przyszłych operacji. Na opisową część planu finansowego składają się:

1) założenia opisujące otoczenie w jakim przedsiębiorstwo będzie w przyszłości działało. Założenia te oparte są na prognozach dotyczących otoczenia makroekonomicznego np. stopy wzrostu gospodarczego, poziomu inflacji, wysokości stopy procentowej, kursu walutowego, oraz mikrootoczenia, np. tempa wzrostu (lub spadku) popytu na wyroby przedsiębiorstwa, zmian w strukturze rynku, pojawienia się nowych substytutów, itp.

2) Prognoza sprzedaży, sporządzana jest w ujęciu zarówno ilościowym jak i wartościowym. Podstawą jej sporządzenia są bieżące trendy sprzedaży, skorygowane o prognozy makroekonomiczne i mikroekonomiczne, na których oparte zostały wymienione wyżej założenia. Prawidłowość sporządzenia prognozy sprzedaży ma kluczowe znaczenie dla jakości i wiarygodności całego planu finansowego, szczególnie gdy wykorzystuje się metodę procentowego udziału w sprzedaży. Błędna prognoza sprzedaży może mieć dla przedsiębiorstwa poważne konsekwencje. Niedoszacowanie ekspansji rynku może oznaczać niemożność zaspokojenia potrzeb odbiorców i ewentualną ich utratę. Z kolei nadmiernie optymistyczna prognoza sprzedaży oznacza niewykorzystanie majątku trwałego i nadmierne zapasy, co może przełożyć się na niski poziom wskaźników rotacji, wysokie w stosunku do sprzedaży koszty amortyzacji i magazynowania, a w konsekwencji obniżony zysk, niższą stopę zwrotu z kapitału i spadek rynkowej ceny akcji. W związku z tym w prognozowaniu sprzedaży wskazane jest wykorzystanie metod statystycznych, takich jak analiza regresji. W analizie regresji można posłużyć się m. in.:

• współczynnikiem korelacji, który wyraża stopień współzależności funkcyjnej dwóch zmiennych, np. wielkości sprzedaży (zmienna zależna) i tempa wzrostu PKB (zmienna niezależna);

• współczynnikiem determinacji, który można określić jako miarę odpowiedniości równania regresji do wyników obserwacji;

• standardowym błędem szacunku, który informuje o dokładności prognozy zmiennej zależnej;

• standardowym błędem współczynnika regresji, który określa przedział, w którym znajduje się prawdziwy współczynnik regresji;

• testem Studenta, który jest miarą statystycznego znaczenia zmiennej niezależnej (lub zmiennych niezależnych w przypadku regresji wielorakiej) dla wyjaśnienia zmiennej zależnej.

Poza tym, dla określenia stopnia ryzyka towarzyszącego sporządzonej prognozie sprzedaży można posłużyć się odchyleniem standardowym.

3) Zapotrzebowanie na nowe składniki majątku niezbędne do zrealizowania prognozowanej sprzedaży. Sposoby określania tego zapotrzebowania są uzależnione od rozmiarów i struktury (jednoasortymentowa czy wieloasortymentowa) produkcji przedsiębiorstwa. W przypadku, gdy firma wytwarza jeden produkt zwykle bez skomplikowanych obliczeń można określić, które składniki aktywów (trwałych i obrotowych) i w jakim stopniu muszą być zwiększone w związku z planowanym wzrostem sprzedaży. Przedsiębiorstwa wytwarzające wiele różnych asortymentów produktów mogą dla oszacowanie stopnia zwiększenia majątku (przy zwiększonej w stosunku do obecnej prognozowanej sprzedaży) posłużyć się analizą regresji.

4) Zapotrzebowanie na kapitał i wskazanie źródeł jego pozyskania. Prognoza zapotrzebowania na kapitał zawsze wynika z bilansu pro forma i rachunku zysków i strat pro forma. Pomocniczo można także posłużyć się następującą formułą:

zapotrzebowanie wymagany automatyczny wzrost

na = wzrost - wzrost - zysków

dodatkowy majątku zobowiązań zatrzymanych

kapitał

Wymienione elementy części opisowej planu finansowego można, z punktu widzenia całego planu, traktować również jako narzędzia prognozowania i planowania.

9.3.2. Preliminarz obrotów gotówkowych

Preliminarz obrotów gotówkowych, zwany też budżetem gotówki (ang. Cash budget), jest istotnym narzędziem planowania krótkookresowego. Sporządzany jest on w celu zidentyfikowania potrzeb finansowych przedsiębiorstwa i wskazania możliwości ich zaspokojenia. Preliminarz obrotów gotówkowych jest więc instrumentem pozwalającym na utrzymanie płynności finansowej firmy w okresie objętym planem finansowym, a w przypadku pojawienia się nadwyżek środków pieniężnych na podjęcie decyzji o ich korzystnym ulokowaniu.

Preliminarz obrotów gotówkowych jest dokumentem, w którym określone zostają, dla wybranych przedziałów czasu, przewidywane wpływy środków pieniężnych oraz niezbędne wydatki. Sposób postępowania przy sporządzaniu preliminarza obrotów gotówkowych można przedstawić w postaci następujących etapów działania:

1. Na podstawie prognozy sprzedaży określa się wpływy środków pieniężnych ze sprzedaży produktów (gotówkowej i na kredyt kupiecki).

2. Uwzględniając zaplanowane operacje ustala się wielkość innych wpływów pieniężnych, które mogą pochodzić np. z zaplanowanej sprzedaży niektórych elementów majątku, ze zwrotów udzielonych innym podmiotom gospodarczym pożyczek, itp.

3. Określa się przewidywane wydatki pieniężne. Składają się na nie przede wszystkim przypadające na planowany okres spłaty zobowiązań wobec dostawców materiałów, towarów i usług, wydatki z tytułu wynagrodzeń dla pracowników, płatności podatków oraz ceł, czynszów a także planowana wypłata dywidendy. W zależności od specyfiki działania przedsiębiorstwa mogą to być także inne wydatki.

4. Ustala się niezbędne minimum środków pieniężnych w kasie i na rachunkach bankowych (tzw. rezerwa gotówkowa).

5. Uwzględnia się przewidywany stan środków pieniężnych na początek okresu planowanego i każdego wyodrębnionego w planie podokresu, np. miesiąca.

W wyniku takiego postępowania wylicza się wielkość będącą bądź nadwyżką bądź niedoborem środków pieniężnych na koniec każdego podokresu i całego okresu objętego planem.

Przykład 9.1.

Prognozy wyjściowe:

1) Prognozowana sprzedaż (20% to sprzedaż gotówkowa, pozostała część na 30-dniowy kredyt)

zrealizowana: sierpień 140 000

wrzesień 400 000

prognozowana : październik 200 000

listopad 80 000

grudzień 80 000

2) Prognozowane wydatki:

- Zakupy materiałów do produkcji (całość na 60-dniowy kredyt):

zrealizowane: sierpień 180 000

wrzesień 400 000

planowane: październik 100 000

listopad 40 000

grudzień 40 000

- Płace płatne miesięcznie 60 000

- Rata kapitałowa płatna w grudniu 70 000

- Odsetki płatne w grudniu 30 000

- Dywidenda płatna w grudniu 100 000

- Podatki płatne w listopadzie 60 000

- Stan środków pieniężnych na 1.10. 100 000

- Minimum środków pieniężnych 50 000

W oparciu o powyższe prognozy sporządzony zostanie preliminarz obrotów gotówkowych, który pozwoli ocenić sytuację finansową przedsiębiorstwa w czwartym kwartale.

Tabela 1. Preliminarz obrotów gotówkowych firmy X na ostatni kwartał

Tytuł	Październik	Listopad	Grudzień
Wpływy pieniężne Sprzedaż gotówkowa Spływ należności	40 000 320 000	16 000 160 000	16 000 64 000
Wpływy razem	360 000	176 000	80 000
Wydatki pieniężne Spłata zobowiązań Płace Rata kapitałowa Odsetki Dywidenda Podatek	180 000 60 000 - - - -	400 000 60 000 - - - 60 000	100 000 60 000 70 000 30 000 100 000 -
Wydatki razem	240 000	520 000	360 000
Środki pieniężne netto	120 000	-344 000	-280 000
Środki pieniężne na początek okresu	100 000	220 000	-124 000
Środki pieniężne na koniec okresu	220 000	-124 000	-404 000
Minimum środków pieniężnych na r-ku	50 000	50 000	50 000
Saldo końcowe	170 000	-174 000	-454 000

W powyższym przykładzie prognoza sprzedaży została sporządzona w oparciu o analizę sprzedaży w ostatnim kwartale w roku ubiegłym (sprzedaż ma charakter sezonowy) z uwzględnieniem prognoz dotyczących koniunktury w całej gospodarce i w sektorze, w którym działa przedsiębiorstwo. Wynikało z nich, że w czwartym kwartale należy spodziewać się spadku popytu na wyroby firmy.

Z przygotowanego preliminarza obrotów gotówkowych wynika, że przedsiębiorstwo już w listopadzie zanotuje niedobór środków pieniężnych, który pogłębi się jeszcze w grudniu, co spowoduje, że na koniec czwartego kwartału deficyt gotówkowy osiągnie poważny, zagrażający podtrzymaniu zdolności do działalności operacyjnej poziom. Znając zagrożenie przedsiębiorstwo może już dziś rozpatrywać różne alternatywy pozyskania brakującego kapitału.

9.3.3. Prognozowanie sprawozdań finansowych z wykorzystaniem metody procentowego udziału w sprzedaży

Metoda procentowego udziału w sprzedaży, mająca charakter raczej metody rachunkowej niż finansowej, to prosty i skuteczny sposób przygotowania podstawowych dokumentów finansowych pro forma, tzn. prognozowanego bilansu i rachunku zysków i strat. Opiera się ona na założeniu, że niektóre pozycje bilansu i rachunku zysków i strat związane są bezpośrednio i w stałej proporcji z wielkością sprzedaży. Poza tym, przy stosowaniu tej metody należy także przyjąć dwa dodatkowe założenia: 1) że obecna wielkość majątku reprezentuje optymalny poziom w stosunku do obecnej sprzedaży, i 2) że rentowność sprzedaży netto (marża zysku na sprzedaży) pozostanie stała. Sposób postępowania przy wykorzystaniu metody procentowego udziału w sprzedaży składa się z następujących działań:

1. analiza danych historycznych zawartych w bilansach i rachunkach zysków i strat i wyodrębnienie tych pozycji w obydwu dokumentach, które zmieniały się w określonej proporcji względem sprzedaży;

2. ustalenie, jaki procent sprzedaży stanowią wyodrębnione pozycje;

3. określenie czynników wpływających na te pozycje bilansu i rachunku wyników, które nie zmieniają się w stałej proporcji do zmian w sprzedaży;

4. sporządzenie prognozy sprzedaży i, zgodnie z wcześniej ustalonymi proporcjami, określenie wielkości tych pozycji w bilansie i rachunku zysków i strat, które są z nią bezpośrednio związane;

5. ustalenie wielkości w tych pozycjach bilansu i rachunku zysków i strat, które nie są zależne bezpośrednio od rozmiarów sprzedaży.

9.3.4. Sprawozdania finansowe pro forma

Zastosowanie metody procentowego udziału w sprzedaży do sporządzenia prognozowanych sprawozdań finansowych (rachunku zysków i strat oraz bilansu) zostanie przedstawione na prostym przykładzie.

Przykład 9.2.

Dysponujemy rachunkiem zysków i strat oraz bilansem przedsiębiorstwa Y za rok ubiegły (2006).

Tabela 2. Rachunek zysków i strat za rok ubiegły r. (w zł)
Wyszczególnienie	2006
A. Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi	100 000 000,0
III. Przychód netto ze sprzedaży produktów	100 000 000,0
B. Koszty działalności operacyjnej	80 000 000,0
I. Amortyzacja	5 000 000,0
VII. Pozostałe koszty rodzajowe	5 000 000,0
VIII. Wartość sprzedanych towarów i materiałów	70 000 000,0
C. Zysk (strata) ze sprzedaży	20 000 000,0
D. Pozostałe przychody operacyjne	0,0
E. Pozostałe koszty operacyjne	0,0
F. Zysk (strata) z działalności operacyjnej	20 000 000,0
G. Przychody finansowe	0,0
H. Koszty finansowe	10 000 000,0
I. Odsetki	10 000 000,0
I. Zysk (strata) z działalności gospodarczej	10 000 000,0
J. Wynik zdarzeń nadzwyczajnych	0,0
K. Zysk (strata) brutto	10 000 000,0
L. Podatek dochodowy	1 900 000,0
N. Zysk netto	8 100 000,0

Tabela 3. Bilans na 31.12. roku ubiegłego (w zł)
Wyszczególnienie	2006
Aktywa
A. Aktywa trwałe	80 000 000,0
I. Wartości niematerialne i prawne	0,0
II. Rzeczowy majątek trwały	80 000 000,0
1. Środki trwałe	80 000 000,0
c) urządzenia techniczne i maszyny	80 000 000,0
6. Środki trwałe w budowie	0,0
B. Majątek obrotowy	58 100 000,0
I. Zapasy	25 000 000,0
4. Towary	25 000 000,0
II. Należności krótkoterminowe	20 000 000,0
2. Należności od pozostałych jednostek	20 000 000,0
a) z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty - do 12 miesięcy	20 000 000,0
III. Inwestycje krótkoterminowe	13 100 000,0
1. Krótkoterminowe aktywa finansowe	13 100 000,0
c) środki pieniężne i inne aktywa pieniężne	13 100 000,0
- środki pieniężne w kasie i na rachunkach	13 100 000,0
RAZEM AKTYWA	138 100 000,0
Pasywa
A. Kapitał (fundusz) własny	58 100 000,0
I. Kapitał (fundusz) podstawowy	20 000 000,0
VII. Zysk (strata) z lat ubiegłych	30 000 000,0
VIII. Zysk (strata) netto	8 100 000,0
B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania	80 000 000,0
II. Zobowiązania długoterminowe	50 000 000,0
2. Wobec pozostałych jednostek	50 000 000,0
a) kredyty i pożyczki	50 000 000,0
III. Zobowiązania krótkoterminowe	30 000 000,0
2. Wobec pozostałych jednostek	30 000 000,0
a) kredyty i pożyczki	25 000 000,0
d) z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty	5 000 000,0
- do 12 miesięcy	5 000 000,0
RAZEM PASYWA	138 100 000,0

Dokonujemy analizy obydwu sprawozdań (uwzględniając również w miarę możliwości wcześniejsze lata), w celu ustalenia zmian procentowych różnych pozycji w stosunku do sprzedaży. W jej wyniku ustalamy, że proporcjonalnie względem sprzedaży zmieniały się następujące pozycje rachunku zysków i strat oraz bilansu:

• wartość (koszty wytworzenia) sprzedanych wyrobów - stanowią 70% wartości sprzedaży,

• zapasy - stanowią 25% sprzedaży,

• należności - stanowią 20% sprzedaży,

• zobowiązania z tytułu dostaw i usług - stanowią 5% sprzedaży.

Pozostałe pozycje rachunku zysków i strat nie są związane w sposób bezpośredni i w stałej proporcji ze sprzedażą.

Następnie formułujemy inne założenia prognozy finansowej na następny rok, które pozwolą nam określić wielkość pozostałych pozycji prognozowanych sprawozdań finansowych:

• przychody ze sprzedaży wzrosną o 20%,

• inwestycje w majątek trwały rzeczowy wyniosą 20 000 000 zł,

• nie ulegną zmianie pozostałe koszty rodzajowe, amortyzacja, stopa podatku dochodowego (wynosi ona 19%), kredyt długoterminowy oraz wielkość kapitału podstawowego,

• na rachunku bankowym utrzymywane będzie minimum środków pieniężnych w wysokości 3 060 000 zł.

Uwzględniając powyższe ustalenia i założenia prognozy finansowej możemy sporządzić rachunek zysków i strat pro forma oraz bilans pro forma na rok 2007.

Tabela 4. Rachunek zysków i strat pro forma na 2009 r. (w zł)
Wyszczególnienie	2007
A. Przychody ze sprzedaży i zrównane z nimi	120 000 000,0
I. Przychód netto ze sprzedaży produktów	120 000 000,0
B. Koszty działalności operacyjnej	94 000 000,0
I. Amortyzacja	5 000 000,0
VII. Pozostałe koszty rodzajowe	5 000 000,0
VIII. Wartość sprzedanych towarów i materiałów	84 000 000,0
C. Zysk (strata) ze sprzedaży	26 000 000,0
D. Pozostałe przychody operacyjne	0,0
E. Pozostałe koszty operacyjne	0,0
F. Zysk z działalności operacyjnej	26 000 000,0
G. Przychody finansowe	0,0
H. Koszty finansowe	10 000 000,0
I. Odsetki	10 000 000,0
I. Zysk (strata) z działalności gospodarczej	16 000 000,0
J. Wynik zdarzeń nadzwyczajnych	0,0
K. Zysk (strata) brutto	16 000 000,0
L. Podatek dochodowy	3 040 000,0
N. Zysk (strata) netto	12 960 000,0

Tabela 5. Bilans pro forma na 2009 r. (w zł)
Wyszczególnienie	2007
Aktywa
A. Aktywa trwałe	95 000 000,0
I. Wartości niematerialne i prawne	0,0
II. Rzeczowy majątek trwały	95 000 000,0
1. Środki trwałe	75 000 000,0
c) urządzenia techniczne i maszyny	75 000 000,0
6. Środki trwałe w budowie	20 000 000,0
B. Majątek obrotowy	57 060 000,0
I. Zapasy	30 000 000,0
4. Towary	30 000 000,0
II. Należności krótkoterminowe	24 000 000,0
2. Należności od pozostałych jednostek	24 000 000,0
a) z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty - do 12 miesięcy	20 000 000,0
III. Inwestycje krótkoterminowe	3 060 000,0
1. Krótkoterminowe aktywa finansowe	3 060 000,0
c) środki pieniężne i inne aktywa pieniężne	3 060 000,0
- środki pieniężne w kasie i na rachunkach	3 060 000,0
RAZEM AKTYWA	152 060 000,0
Pasywa
A. Kapitał (fundusz) własny	71 060 000,0
I. Kapitał (fundusz) podstawowy	20 000 000,0
VII. Zysk (strata) z lat ubiegłych	38 100 000,0
VIII. Zysk (strata) netto	12 960 000,0
B. Zobowiązania i rezerwy na zobowiązania	81 000 000,0
II. Zobowiązania długoterminowe	50 000 000,0
2. Wobec pozostałych jednostek	50 000 000,0
a) kredyty i pożyczki	50 000 000,0
III. Zobowiązania krótkoterminowe	31 060 000,0
2. Wobec pozostałych jednostek	25 000 000,0
a) kredyty i pożyczki	25 000 000,0
d) z tytułu dostaw i usług, o okresie spłaty	6 000 000,0
- do 12 miesięcy	6 000 000,0
RAZEM PASYWA	152 060 000,0

Tabela 6. Prognozowane przepływy pieniężne w 2009 r. (w zł)
Wyszczególnienie		2007
Przychody ze sprzedaży		120 000 000,0
Pozostałe przychody operacyjne		0,0
Przychody finansowe		0,0
Wzrost otrzymanych pożyczek długoterminowych		0,0
Wzrost poziomu kredytów krótkoterminowych		0,0
Spadek należności długoterminowych		0,0
Razem wpływy		120 000 000,0
Koszty operacyjne - Amortyzacja		89 000 000,0
Pozostałe koszty operacyjne		0,0
Koszty finansowe		10 000 000,0
Spadek poziomu kredytów i pożyczek krótkoterminowych		0,0
Spadek otrzymanych kredytów długoterminowych		0,0
Wzrost należności długoterminowych		0,0
Nakłady inwestycyjne		20 000 000,0
Zmiana pozostałych aktywów i pasywów		0,0
Zmiana ZKO		8 000 000,0
Podatek dochodowy		3 040 000,0
Razem wypływy		130 040 000,0
Zmiana stanu środków pieniężnych w okresie		-10 040 000,0
Stan środków pieniężnych na początek okresu		13 100 000,0
Stan środków pieniężnych na koniec okresu		3 060 000,0

Z prognozy i zamierzeń przedsiębiorstwa wynika, że w 2007 r. zwiększy się jego wynik finansowy netto. Jest to wynikiem wzrostu sprzedaży, którego źródłem jest dotychczasowy majątek trwały oraz niezmienności kosztów finansowych (przy założeniu takiej samej stopy procentowej) i pozostałych kosztów rodzajowych, a także amortyzacji (wzrośnie ona dopiero po zakończeniu inwestycji, tzn. w 2008 r.).

9.3.5. Analiza wskaźnikowa pro forma i analiza wrażliwości wyniku finansowego

W oparciu o prognozowane sprawozdania przeprowadza się analizę wskaźnikową. W przypadku analizowanego przedsiębiorstwa może ona objąć płynność, zadłużenie, efektywność oraz rentowność (metody analizy tych obszarów zostały zaprezentowane w poprzednich rozdziałach). Podstawowym celem analizy pro forma jest sprawdzenie, czy w wyniku prognozowanych wzrostów sprzedaży i zysku, zmian w majątku i kapitałach wskaźniki finansowe ulegną poprawie czy pogorszeniu w stosunku do okresu poprzedniego.

Tabela 7. Analiza wskaźnikowa pro forma
Wyszczególnienie	Rok ubiegły	2009
WSKAŹNIKI ZYSKOWNOŚCI
Wskaźnik zyskowności na działalności podstawowej	20,0%	21,7%
Wskaźnik zyskowności netto	8,1%	10,8%
Wskaźnik zyskowności aktywów	5,9%	8,5%
Wskaźnik zyskowności kapitałów własnych	16,2%	22,3%
WSKAŹNIKI SPRAWNOŚCI OPERACYJNEJ
Wskaźnik produktywności majątku	0,72	0,79
Wskaźnik produktywności majątku trwałego	1,25	1,26
WSKAŹNIKI PŁYNNOŚCI
Wskaźnik płynności bieżącej	11,62	9,51
Wskaźnik wysokiej płynności (szybki)	6,62	4,51
WSKAŹNIKI ZASILANIA FINANSOWEGO
Wskaźnik ogólnego zadłużenia	57,93%	53,27%
Relacja kapitału obcego do kapitału własnego	137,69%	113,99%

Planowane na 2009 r. działania przedsiębiorstwa przyniosą dobre wyniki, gdyż w ich rezultacie wzrośnie rentowność, sprawność (efektywność) zarządzania majątkiem oraz obniżą się wskaźniki płynności (chociaż i tak pozostaną one na zbyt wysokim poziomie), a także wzrośnie bezpieczeństwo finansowe, na co wskazuje spadek wskaźników zasilania finansowego.

Poza analizą wskaźnikową należy też przeprowadzić analizę wrażliwości wyniku finansowego, która stanowi uproszczoną metodę oceny ryzyka. Wielkości prognozowane w sprawozdaniach pro forma oparte są na przyjętych założeniach, dotyczących otoczenia makro- i mikroekonomicznego. Nawet najbardziej starannie sporządzone prognozy nie dają całkowitej pewności, że przyszła rzeczywistość gospodarcza będzie z nimi zgodna. W naszym przykładzie plan finansowy i prognozowane sprawozdania finansowe dotyczą jednego roku, prawdopodobieństwo drastycznej zmiany sytuacji gospodarczej i rynkowej jest więc mniejsze, ale występuje. W przypadku prognozowania i planowania finansowego na dłuższe okresy ryzyko obciążające prognozowane wielkości i towarzyszące podejmowanym decyzjom jest znacznie większe. Stąd konieczność oceny stopnia zmienności podstawowej wielkości, jaką jest wynik finansowy netto.

Analiza wrażliwości to badanie stopnia zmienności przewidywanych wielkości w bilansie i rachunku zysków i strat pro forma, przede wszystkim wyniku finansowego netto, przy ewentualnych zmianach niektórych prognozowanych (założonych) wielkości. Zmiana może np. dotyczyć:

- prognozowanej wielkości sprzedaży i może być następstwem niższego lub wyższego od przewidywanego popytu, bądź spadku lub wzrostu cen rynkowych;

- wartości sprzedanych wyrobów wskutek wzrostu lub spadku cen zaopatrzeniowych albo obniżenia kursu waluty krajowej;

- kosztów finansowych, co może być efektem spadku lub wzrostu stóp procentowych.

Jest to więc próba odpowiedzi na pytania typu: co się stanie, gdy sprzedaż zamiast o 25% wzrośnie tylko o 15%? co się stanie, gdy koszty uzyskania sprzedanych wyrobów będą stanowiły nie 80% sprzedaży, ale 88%? Zmieniając niektóre założenia, na których oparta została prognoza bilansu i rachunku wyników badamy stopień zmiany innych wielkości finansowych, a wszystko po to, aby przygotować się na odmienne od założonych scenariusze zdarzeń i zminimalizować ryzyko operacyjne i finansowe.

Poniższy przykład prezentuje analizę wrażliwości wyniku finansowego w związku ze zmianą wielkości sprzedaży, wartości sprzedanych wyrobów oraz kosztów finansowych. Załóżmy, że:

1. sprzedaż w 2009 roku nie wzrośnie, tak jak w prognozie o 20%, ale spadnie o 5%,

2. wartość sprzedanych wyrobów nie będzie stanowiła 70% sprzedaży, ale 80%,

3. w związku ze wzrostem stopy procentowej koszty finansowe wzrosną do 12 000 000 zł.

Tabela 8. Analiza wrażliwości wyniku finansowego
Wyszczególnienie	2009	A	B	C
A. Przychody ze sprzedaży	120 000 000,0	114 000 000,0	120 000 000,0	120 000 000,0
I. Przychód netto ze sprzedaży produktów	120 000 000,0	114 000 000,0	120 000 000,0	120 000 000,0
B. Koszty działalności operacyjnej	94 000 000,0	89 800 000,0	106 000 000,0	94 000 000,0
I. Amortyzacja	5 000 000,0	5 000 000,0	5 000 000,0	5 000 000,0
VII. Pozostałe koszty rodzajowe	5 000 000,0	5 000 000,0	5 000 000,0	5 000 000,0
VIII. Wartość sprzedanych towarów i materiałów	84 000 000,0	79 800 000,0	96 000 000,0	84 000 000,0
C. Zysk (strata) ze sprzedaży	26 000 000,0	25 000 000,0	14 000 000,0	26 000 000,0
D. Pozostałe przychody operacyjne	0,0	0,0	0,0	0,0
E. Pozostałe koszty operacyjne	0,0	0,0	0,0	0,0
F. Zysk (strata) z działalności operacyjnej	26 000 000,0	25 000 000,0	14 000 000,0	26 000 000,0
G. Przychody finansowe	0,0	0,0	0,0	0,0
H. Koszty finansowe	10 000 000,0	10 000 000,0	10 000 000,0	12 000 000,0
I. Odsetki	10 000 000,0	10 000 000,0	10 000 000,0	12 000 000,0
I. Zysk (strata) z działalności gospodarczej	16 000 000,0	15 000 000,0	4 000 000,0	14 000 000,0,0
J. Wynik zdarzeń nadzwyczajnych	0,0	0,0	0,0	0,0
K. Zysk (strata) brutto	16 000 000,0	15 000 000,0	4 000 000,0	14 000 000,0
L. Podatek dochodowy	3 040 000,0	2 850 000,0	760 000,0	2 660 000,0
N. Zysk (strata) netto	12 960 000,0	12 150 000,0	3 240 000,0	11 340 000,0

Z powyższych wyliczeń płynie wniosek, że wynik finansowy analizowanego przedsiębiorstwa jest najbardziej wrażliwy na zmiany kosztów wytwarzania. Oznacza to konieczność ciągłego monitorowania zmian czynników, które je kształtują i podejmowanie działań stabilizujących koszty.

9.4. Strategia finansowa przedsiębiorstwa

Jednym z celów prognozowania i planowania finansowego, w szczególności krótkookresowego, jest określenie przyszłych potrzeb finansowych przedsiębiorstwa. Zaspokojenie tych potrzeb, a więc także wybór określonych przyszłych źródeł finansowania i charakteru ich struktury, jest zwykle związany ze strategią finansową firmy, która zależna jest przede wszystkim od stosunku do ryzyka zarządzających (czasem także właścicieli) oraz od stabilności otoczenia, w jakim działa.

Przedsiębiorstwa stosują różne strategie finansowania majątku trwałego i obrotowego, dokonując najczęściej podziału tego ostatniego na część stałą i zmienną. Na stałą część majątku obrotowego składają się te elementy aktywów, które firma utrzymuje (a więc musi je finansować) nawet wówczas, gdy jej aktywność obniża się, np. w związku z cyklem sezonowym lub pogorszeniem koniunktury. Zmienna część majątku obrotowego z kolei to aktywa obrotowe, których wielkość waha się wraz z sezonowymi lub cyklicznymi wahaniami sprzedaży.

Zwykle strategia finansowa firmy oparta jest o zasadę, że całość majątku trwałego i stała część zapotrzebowania na aktywa obrotowe (zwykle jest to stała część zapasów) finansowana jest ze źródeł długoterminowych, a więc z kapitału własnego i długoterminowych środków obcych, pochodzących z kredytów i emisji instrumentów dłużnych o długoterminowych okresach spłaty. Zmienna część zapotrzebowania na majątek obrotowy pokrywana jest natomiast ze źródeł finansowania krótkoterminowego, co najczęściej oznacza wykorzystanie kredytu kupieckiego (handlowego), krótkoterminowych kredytów bankowych i innych pożyczek, a także emisję własnych krótkoterminowych instrumentów dłużnych. Taka strategia finansowania zwana jest umiarkowaną i opiera się na podejściu dopasowywania terminów zapadalności i wymagalności (maturity matching).

Poza tym, w zależności od specyficznej sytuacji, przedsiębiorstwa stosują strategię agresywną lub konserwatywną. Strategia agresywna opiera się na założeniu, że przedmiotem finansowania ze źródeł krótkoterminowych jest nie tylko zmienna część aktywów obrotowych, ale także stałe zapotrzebowanie na ten majątek. Oznacza to, że przedsiębiorstwo finansuje stałe i rezerwowe zapasy za pomocą źródeł krótkoterminowych, które muszą być stale odnawiane. Agresywność oznacza w tym przypadku dążenie do wykorzystania dźwigni finansowej, której pozytywny efekt pojawia się gdy koszt kapitału obcego jest niższy niż stopa zwrotu z kapitału własnego lub koszt kapitału własnego. Strategia agresywna wiąże się jednak z ryzykiem pojawienia się zagrożenia utrzymania majątku obrotowego na stałym, niezbędnym do kontynuowania normalnej działalności operacyjnej poziomie. Sytuacja taka może wystąpić w przypadku odmowy przedłużenia pożyczki lub bankowego kredytu krótkoterminowego bądź handlowego na dalsze okresy.

Strategia konserwatywna natomiast polega tym, że przedsiębiorstwo nie tylko finansuje stałą część zapotrzebowania na środki obrotowe kapitałem długoterminowym (jak w strategii umiarkowanej), ale zarządzający finansami wykazują daleko idącą ostrożność (konserwatyzm) i dla zmiennego zapotrzebowania na te środki (na ich całość lub część) utrzymywane jest w firmie pokrycie w postaci płynnych papierów wartościowych. Przedsiębiorstwo finansuje przy ich pomocy przejściowo zwiększone zapotrzebowanie na zmienną część majątku obrotowego bez angażowania krótkoterminowych kredytów bankowych, po czym te płynne środki obrotowe są ponownie odtwarzane. Strategia konserwatywna zapewnia przedsiębiorstwu bezpieczeństwo finansowe, ale powoduje podwyższenie kosztu kapitału, a co za tym idzie obniżenie rentowności.

Stosowane przez przedsiębiorstwo strategie finansowe determinują wybór sposobów finansowania planowanych rozmiarów operacji.

Por. J. Komorowski, Planowanie finansowe w przedsiębiorstwie. Teoria i praktyka, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. Z o.o., Gdańsk 2002, s. 25-30.

J. Komorowski, op. cit. s. 53. Zob. też: M. Krajewski, Zarządzanie finansowe w przedsiębiorstwach. Zasady -efektywność - narzędzia, Ośrodek Doradztwa i Doskonalenia Kadr Sp. Z o. o., Gdańsk 2006, s. 112-113.

Por. W. Bień, Zarządzanie finansami przedsiębiorstwa, Difin, Warszawa 2005, s. 132-133. ; W.F. Brigham, L.C. Gapenski, Financial Management. Theory and Practice, The Dryden Press, Fort Worth 1991, s. 920-921.

Zob. E.F. Brigham, J.F. Houston, Podstawy zarządzania finansami, PWE, Warszawa 2005, część 1, s. 311-313.

Opis zastosowania tych współczynników zob. np. J.H. Wilson, B. Keating, Business Forecasting, Irwin/McGraw-Hill, Boston 1998, s. 141-258; J.G. Siegel, J.K. Shim, S.W. Hartman, Przewodnik po finansach, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1995, s. 310-318, 385-391.

Szczegóły na temat tej formuły zob.: E.F.Brigham, L.C.Gapenski, Zarządzanie finansami, PWE, Warszawa 2000, część 2, s. 84-86.

Por. W. Bień, op. cit. s. 135-136.

Pomysły do ułożenia przykładów zamieszczonych w tym rozdziale zaczerpnięto z: R.C.Higgins, Analysis for Financial Management, Irwin, Boston 1992, s. 112-115.

Por. W. Pluta, Planowanie finansowe w przedsiębiorstwie, PWE, Warszawa 1999, s. 141.

R.Ch. Moyer, J.R. McGuigan, W.J. Kretlow, Contemporary Financial Management, Thomson South-Western, Mason 2003, s. 518.

Analizę wrażliwości stosuje się również do oceny ryzykowności projektów inwestycyjnych. Por. R.Ch. Moyer, J.R. McGuigan, W.J. Kretlow, op. cit. s.353-354. Zob. też: E.F. Brigham, J.F. Houston, op.cit. s.109-111.

Por. E.F. Brigham, J.F. Houston, op. cit. s. 272-273.

2

10

---