Nowela - krótki utwór epicki o skondensowanej i wyraziście zarysowanej akcji, pisany prozą. Akcja rozwija się w kierunku punktu kulminacyjnego, w którym rozstrzygają się losy bohatera. Formą rozbudowanej noweli jest opowiadanie. Nowela wywodzi się z literatury renesansowej, za jej twórcę uchodzi Giovanni Boccaccio, ustanowił on też specyficzny model konstrukcji noweli. Akcja noweli obraca się wokół jednego rekwizytu, zwanego często motywem. Nowela charakteryzuje się zwartą kompozycją oraz małą ilością bohaterów. Akcja jest zazwyczaj jedno-, co najwyżej dwuwątkowa. Pisana na bazie problemów najczęściej dotykających ludzi. Czas akcji obejmuje niewielki okres z życia głównej postaci, narrator zaś ogranicza swoje opisy i komentarze.

W twórczości XX wieku zacierają się granice między nowelą a opowiadaniem.

Budowa noweli

• ekspozycja

• zawiązanie fabuły

• rozwój fabuły

• punkt kulminacyjny

• rozwiązanie akcji

• epilog

Cechy noweli

• narrator w trzeciej osobie

• utwór jednowątkowy, epicki

• związek przyczynowo skutkowy

• liczba bohaterów ograniczona do niezbędnego minimum

• zredukowane elementy opisowe

• zwięzła, krótka forma literacka

• najczęściej występuje powtarzający się motyw noweli, często podkreślony tytułem

Definicja i charakterystyka gatunku

• narracyjny utwór epicki niewielkich rozmiarów pisany prozą

• jednowątkowa fabuła

• dynamiczna, skondensowana i wyraziście zarysowana akcja

• wysoka dramaturgia i zagęszczenie doniosłych dla bohatera wydarzeń

• eliminacja i ograniczenia opisów, epizodów, dygresji, drugoplanowych bohaterów, rozbudowanych charakterystyk postaci

• krótka rozpiętość silna intensyfikacja czasu przedstawionego

• rygorystyczna i zwarta kompozycja wg określonego ściśle schematu

• zawiązanie akcji

• punkt kulminacyjny

• rozwiązanie akcji

• obecność pointy (puenty)

• występowanie dominanty tj. wyraźnego motywu lub rekwizytu o znaczeniu symbolicznym

• realistyczna motywacja zdarzeń

• tematyka społeczna, obyczajowa, psychologiczna

• ewolucja: zanikanie reguł kompozycyjnych i zbliżanie się gatunku do formy otwartej opowiadania

Przykłady nowel

W literaturze polskiej:

• Latarnik - Henryk Sienkiewicz

• Antek - Bolesław Prus

• Nasza szkapa - Maria Konopnicka

• Katarynka - Bolesław Prus

• ABC - Eliza Orzeszkowa

• Sachem - Henryk Sienkiewicz

• Siłaczka - Stefan Żeromski

• Kamizelka - Bolesław Prus

• Gloria Victis - Eliza Orzeszkowa

• Z Pamietnika Poznanskiego Nauczyciela - Henryk Sienkiewicz

• Dym - Maria Konopnicka

W literaturze zagranicznej:

• Dekameron - Giovanni Boccaccio - zbiór nowel, m.in.:

• Sokół

• Diabeł i piekło

---