ROLA GDAŃSKA WE WSPÓLNOCIE HANZEATYCKIEJ
Organizacja kupiecka z południowych wybrzeży Baltyku, zwana Hanza, uformowała się w 2 poł. XIII i w poczatkach XIV w. jako "wspólnota interesów" pod przewodnictwem Lubeki, poczatkowo obejmujac kupców z poszczególnych ośrodków. Jednak w połowie wieku XIV przekształcila się ona z Zwiazek Miast Hanzeatyckich, do którego należało blisko 70 ośrodków uczestniczacych w kazeatyckich zjazdach. Udział w tych zjazdach braly również wielkie miasta Prus Krzyżackich. Zreszta już na przestrzeni XIII w. hanzeaci uzyskali znaczne przywileje handlowe w wielu krajach obszaru Morza Północnego i Baftyckiego, tworzac także własne kantory w Londynie, norweskim Bergen, Brugii i Nowogrodzie Wielkim. Gwarantowało to im szczególnie uprzywilejowana pozycję w pośrednictwie handlowym między strefa ekonomiczna Morza Północnego i BaRykiem, majaca nieraz charakter monopolistyczny.
Krzyżackie Prusy właczone zostały do handlu hanzeatyckiego i pośrednictwa jeszcze w pierwszej pofowie XIV w., wszelako w dość charakterystyczny sposób. Oto bowiem uczestniczyly one w tym handlu nie tylko poprzez swój współudział, ale i poprzez Zakon Krzyżacki, który w owym okresie właśnie rozwinał wielki handel, silnie powiazany z interesami hanzeatyckimi. Przede wszystkim przez bliskie kontakty z kantorem w Brugii. Wszakże już od końca XIII w. takie miasta pruskie jak: Toruń, Elblag, Chefmno, Braniewo i Królewiec organizowaty pod zwierzchnim nadzorem Zakonu sporadyczne zjazdy dotyczace kwestii handlowych. Skadinad od pierwszej połowy następnego stulecia zjazdy takie stawały się po prostu regionalnymi zjazdami dla skrystalizowanego już Zwiazku Miast Hanzeatyckich. ~Udział Gdańska - po raz pierwszy w petni udokumentowany na zjeździe miast pruskich, zapoczatkował od roku 1373 jego wielka hanzeatycka karierę. Od tego też momentu udziai Glównego Miasta w podobnego rodzaju zjazdach jest nieomal nieprzerwanie poświadczony do poczatków wieku XV.
Należy zasygnalizować, iż od 1356 r. zwoływane byty zjazdy ogółu miast hanzeatyckich, jako najwyższej formy organizacyjnej Zwiazku i najwyższej instalacji jego wspólnoty. Zjazdy takie, zwolywane zazwyczaj raz na kilka lat, odbywały się z reguly w Lubece (rzadziej w Straslwndzie-Strzałowie). Również Główne Miasto Gdańsk zaczęło od lat sześćdziesiatych XIV stulecia obsyłać zjazdy ogólnohanzeatyckie. W 1370 r. słyszymy o przedstawicielach gdańskich uczestniczacych w wielkim zjeździe Hanzy w Strzałowię, uwieńczonym zawarciem pokoju Hanzy z Dania. Od roku 1377 też poslowie Gdańska systematycznie brali udział w takich zjazdach, wysuwajac się już zdecydowanie na czoło wśród innych wielkich miast pruskich. Dowodem na ówczesny wzrost znaczenia tego miasta we wspólnocie hanzeatyckiej jest m.in. uczestnictwo jego przedstawicieli w rokowaniach, podejmowanych przez Hanzę z różnymi czynnikami politycznymi, zwtaszcza we Flandrii, Danii i Szwecji. Dotyczyły one przy tym zarówno kwestii stricte politycznych, jak i spraw dotyczacych na przykład sprawy powstrzymania rozbojów na morzu. W konsekwencji nie może zbytnio dziwić, że od poczatków XV w. Gdańsk wysunał się wyraźnie na pierwsze miejsce w Hanzie pruskiej, co stanowiłc rzecz jasna odzwierciedlenie jego ówczesnego wzrostu znaczenia gospodarczego.
Znaczenie owo zaznacza się jeszcze wybitniej po zakończeniu Wojny Trzynastoletniej. Oto bowiem od połowy XV stulecia Gdańsk przestaje być jedynie ważnym etapem na szlaku baftyckiego handlu, stajac się zarazem portem wielkiego zaplecza polskiego i jednym z głównych ośrodków handlu całej północnej Europy. Wszelako strefa baRycka staje się naówczas integralnym składnikiem systemu ekonomicznego, do którego właczone zostały kraje skandynawskie, Rosja i Bałkany, strefa karpacka, południowe Niemcy, Italia, Nadrenia, Francja oraz Hiszpania i Portugalia, zaś przez te dwa ostatnie kraje także i nowo odkryte kontynenty. Przecież bez polskiego drewna holenderskie czy portugalskie stocznie nie mogły w erze wielkich odkryć zaspokoić zapotrzebowanie na statki. Z kolei bez zboża nie można było wyżywić robotników w manufakturach holenderskich.
W rezultacie miejsce Hanzy - organizacji miast Europy Środkowo-Wschodniej nad Baftykiem - zajęli w wieku XVI Holendrzy i Anglicy, przedstawiciele handlu światowego. Było to o tyle zrozumiałe, że w XV i XVI stuleciu w procesie kształtowania gospodarki światowej strefa bałtycka musiała odgrywać siła rzeczy coraz większa rolę. O ile zatem w XIII-XIV w. symbolem i najbardziej znanym przedstawicielem handlu baftyckiego była "głowa Hanzy" - Lubeka, o tyle w wieku XVI ta sytuacja ulega zmianie i rolę przedstawiciela strefy bałtyckiej w gospodarce światowej przyjmuje Gdańsk.
Jakkolwiek Lubeka poszukiwała wtedy sposobów działania, które by zapewniły jej utrzymanie dominujacego stanowiska na Baftyku, to sprzeczności interesów między nia a Gdańskiem były już bardzo duże. W ten ;;~osób druga połowa XVI w. stanowiła nie tylko okres upadku Hanzy, ale zarazem i okres przekształceń jej członków. W owych czasach zatem Gdańsk przestaje być hanzeatycki, stajac się członem Rzeczypospolitej. I co prawda, jak trafnie zauważył Henryk Samsonowicz: "Jako taki działał niekiedy i na szkodę swego państwa, ale na pewno dla drugiej połowy stulecia jego rola międzynarodowa nie mże być już rozpatrywana na tle dziejów Hanzy. Nie ona decyduje o polityce miasta, lecz przede wszystkim stosunki z Polska. Gdańsk przestał być hanzeatycki, co nie pneszkadzafo jego dalszemu udziałowi w międzynarodowym handlu".
prof. Andrzej Tomczyk