„RELIGIA A KULTURA” GRZYMAŁA MOSZCZYŃSKA
ROZDZ. III .MODELE AKULTURACYJNE RELIGII
Konieczność
-uwzględniania przez naukowców zajmujących się badaniem religii problemu współistnienia między różnymi kulturami, funkcjonującymi jednocześnie na tym samym terenie.
-Badania konsekwencji psychologicznych dla uczestników, jakim znamionom podlegają religie pod wpływem wzajemnych odziaływań.
-włączenia problematyki, będącej przedmiotem zainteresowań psychologii kulturowej.
Zaplecze refleksji teoretcznej w piśmiennictwie- efekt pracy misjonarzy i teologów Kościołów katolickich w odległych, egzotycznych miejscach. Nie jest to nowością, powszechna znajomość pojęcia „szoku kulturowego”(antropolog Oberg)- dynamika relacji misjonarzy na nową kulturę.
Omówienie modeli próbujące opisać parametry i konsekwencje spotkań między religią chrześcijańską, a innymi tradycjami religijnymi. Przedmiot zainteresowania zachodzące podczas tych spotkań procesy akulturacyjne.
MODEL TRANSLACYJNY;
Dobrą charakterystykę proponuje Kraft, który podkreśla, że nie chodzi tu o dosłowne lingwistyczne przekładanie prawd religijnych z jednej tradycji na inną lecz o przekład oddający kontekst pojęciowy oryginału w sposób właściwy dla innej tradycji kulturowej. W innym kontekście kulturowym prawdy relig.mogą brzmieć inaczej, ale zachowują swoją zasadniczą treść.
Kontekst kulturowy zakłada, że 1 religia coś daję, a inna coś przyjmuje.
Powstał ten model na gruncie chrześćij.
Główne założenie twierdzenie, że podstawowe treści doktryny chrześcj.mają charakter ponadkulturowy, ich otoczka czy sposób wyrazu mogą ulegać dowolnej wymianie, jako mało istotne.
Kultura postrzegana jest tu jako czynnik drugoplanowy, ulegający nadrzędnym treścią zawartym w doktrynie religijnej. Treści objawienia wolne od kontekstu kulturowego, wchodząc w kontakt z nową kulturą, mogą przyjmować jej język i sposób wyrazu by być lepiej zrozumiałym.
Założenie o identyczności strukturalnej wszystkich kultur (analogiczne przekładanie aspektów z jednej kultury do drugiej).
Równoważność podstawowych aspektów kulturowych umożliwiającą dokonywanie powyższych zabiegów adaptacyjnych. Sensowność tych działań zależy od ustalenia równoważności całego szeregu aspektów obu kultur równoważności wymiarów podlegających operacjonalizacji w zastosowanym narzędziu pomiaru. Bez tego przenoszenie narzędzi jest nieuzasadnione a wyniki obciążone błędem. W modelu tym brak takiej refleksji. Dominuje przekonanie, że możliwe jest odrzucenie kultury, w ramach której religia istnieje, oraz docieranie do jądra treści relig, istniejących niezależnie od kultury.
Przykład praktyczdziałalnośc teologa w Japonii Davida Hasselgrav'a- ukazuje dynamikę procesu misyjnego nastawionego na docieranie do szerokiego kręgu odbiorców spoza kultury chrzesc. Konieczność dokonania wstępnej dekontekstualizacji własnej religii, by dotrzeć do istoty. Jest to umiejętność odrzucania drugorzędnych wobec zasadniczej treśći, sposobów ich prezentacji w danej relig, po to by główne przesłanie mogło dotrzeć do osób z innego kręgu kulturowego. Przeszkoda- trudność w wyzwoleniu się od siatki pojęciowej wyst. we własnej tradyc.
W zależości od kontektu kultur akcentowane moga być różne aspekty doktryny chrzesc.
MODEL ATROPOLOGICZNY
-skoncentrowany na zachowaniu identyczności kulturowej przekazywanych treści ( przeciwnie do modelu translac., gdzie zachowywano identyczność kulturową odbiorcy)
Założenieuznanie Bóga w każdym człowieku
Zadanie teologii( misjonarz)dostrzeżenie sposóbu tejże obecności, która przejawia się poprzez relacje między członkami danej społeczność, przeżywanie doświad pełni istnienia.
Kulturajako równoważna część przekazu religijnego( nie tylko otoczka).
.”Bóg już tu był przed nami”założenie, że forma i treści doktrynalne są uwarunkowane kontekstem kulturowym, z którego sie narodziły.
Kontekst kulturowy warunkuje przekazywaną treść, a nie treść warunkuje sposób przekazu.
Punkt wyjścia modelu nowy kontekst kulturowy i jego potencjalne nasycenie treściami religijnymi, które muszą być wyinterpretowane tak, aby dostrzec w nich przejawianie się wspólnego im i nowej tradycji rdzenia.
Przykład teolog Robert t. Hood ( odnośnie wprowadzania chrześć w Afryce, z piętnem trad, grecko-rzym.-zbyt odległe, by było adekwatne należy uwzględnić lokalne tradycje relig. I właczyć je w główny nurt. Społeczność lokalna, której prezentowana jest nowa religia, reinterpretuje ja tak, aby nowe treści dotyczyły jej życia i problemów.
Kontekst psychologiczny;
modelu antropologicznego - podejście typu emic w badaniach kulturowych, koncentracja na tym co typowe i charakt.dla danej kultury
model trnslacyjny- podejście typu etic -poszukwanie tego, co od kultury jest niezależne i przez nią nie uwarunkowane.
Modele te różnią się stosunkiem do zastanego kontekstu społecz-kulturowego.
M.translacyjny- zastana kultura musi poddać sie naciskowi nowej, ulec przemianie. Nowa jest traktowana apriorycznie, o wyższej wartośc, wypierająca zastana( przykł.szkoła dla Indian- późniejszy Harvard, za jej pomocą próbowali „ucywilizować”
M.antropologiczny- do opisu współczesnych działań misyjnych na terenach Afryki czy Ameryki Pn. Nowa religia, ale nie wykorzeniająca zastaną. Przedst.nowej religii w sposób oparty na zastanych systemie kulturowym.
MODEL PRAKTYKI SPOŁECZNEJ;
Model akulturacji identyfikowany z teologią wyzwolenia.
Przekonanie, że najwyższą forma wiedzy jest zaangażowanie człowieka na rzecz poprawy losu innych ludzi i zmiany świata.
Podejście to powst.w Tanzani w 1976r.
Punkt wyjścia modelu potencjalna zdolność nowej na gruncie afrykańskim trad. Relig(chrześcijaństwa) do stymulowania działań( by zmienić niesprawiedliwe stosunki społeczne).Religia nie przedmiotem teologii, tylko argumentem w dyskusji między wyznawcami, próbującymi zastosować ja dowywołania zmiany społ-kult. Punkt wyjścia dla dyskusji- przekonanie, że sposobem na poznanie Boga jest działanie.
Model ten polega na wprowadzeniu nowej religi w określony kontekst kulturowy, poprzez podejmowanie na szeroką skalę działań zgodych z głoszonymi przez nią treściami. Skutki tego przedmiotem refleksji, wspartej analizą Biblii i trad.relig., aby w skutek tej refleksji podjąc nowe działania.
Ten proces akulturacji rozpoczyna się od praktyki, czyli podjęcia próby przyjrzenia się konsekwencją funkcjonowania tej religii w danym kontekscie kulturowym(możliwe konsekwencje- zmiany polegające na radykalnej walce przeciwko nierównością społecz.,walka przeciwko płytkości, powierzchowności dominującej kultury, jej zdominowaniu przez wartości materialne)
Inny sposób aplikacji tego modelurozważania nad włączeniem chrześcij w kontekst kultury azjatyckiej.Zwraca się szczególną uwagę wówczas w przekazie biblijnym na wątek działań Jezusa wyrażających szacunek i chęć pomocy osobom marginalizowanym przez ówczesne społecz, między innymi kobietom.ta część staje sie wówczas najbardziej relewantna dla azjatyckiego kontekstu kulturowego.Wymaga to zmiany prezentowanego tam patriachalnego obrazu świata, gdyż tak funkcjonujący świat jest narzędziem ucisku wobec kobiet.
- W moedlu tym zawarta jest próba odpowiedzi na pytanie co jest największa bolączką życia w danej kulturze, a następnie podjęcie działań, mających ten stan zmienić. Biblia ma to inspirować i wspomagać. W odniesieniu do tekstu doktryny nabierają większej adekwatności w swoim kontekscie kulturowym oraz pokazują adekwatność inspirującej jej doktryny.
MODEL SYNTETYCZNY
-Dąży model ten do zrównoważenia wpływu każdego z trzech modeli i sięga po inspirację do innych kultur i sposobów myślenia.
-Zachowanie bardziej tradycyjnych sformułowań doktrynalnych, ale jednoczesne uznanie żywotnej roli kultury w sposobie uprawiania refleksj i stawianiu najważniejszych kwestii badawczych z tą doktryną związanych.
-uwzględnienie złożonej sytuacji zmiany społecznej.
-potraktowanie własności składowych, tj.własności religii lokalnych i napływowych; jako swoistą relację dialektyczną czy dialogiczną, dającą wskutek kontaktu części składowe nowej jakości.
Podstawowe założenieprzekonanie o złożonym konteksie kulturowym, w którym znajduje się człowiek.
- sytuacja ta z jednej str jest unikalna na poziomie niepowtarzalności każdej jednostki,
-a z drugiej zawiera szereg uwarunkowań zewn,wynikających z kontekstu hist-geogr.
Kulturama wartość ambiwalentną w tym modelu( stoje, muzyka- neuratne, ale moga być dobre lub złe)
Rozwójgdy rózne kultury pozostają ze sobą w dialogu. Wzajemnie „obdarowywanie się”.
Grunt religijny przesłanie religii rozumiane dwojako;
- jako to które ujawniło się w określonej kulturze
-również jako stale pojawiające się w różnych formach i w różnych kulturach.
Najważniejsza cechy modelumetodologiczna otwartość i nastawienie na dialog z kulturą miejscową
Wkomponowany w postmodernistyczne rozumienie rzeczywistości będącej owocem ścierania się różnych prawd i orientacji.
Istotne by w dialogu żaden z partnerów nie miał pozycji dominującej
Przykład prace Kosuke Koyamy(japoń.teolog, pracujący w Tajlandii i Singapurze)
- prace odnośnie zakorzenienia chrześćij w tych państwach.
-Bóg pojawia się jeśli nie całkowicie w kategoriach kultury Tajów czy buddyzmu, to jednak w sposób dla nich zrozumiały
MODEL AUTOREFLEKSYJNY;
-Model ten ma na celu poznanie wewn.świata człowieka uprawiającego reflesję o świecie zewn, a następnie przez pryzmat tej wiedzy poznanie świata zewnt.otaczającego człowieka.
-Rozważania o religii rozpoczyna się od analizy podmiotu rozważającego.
-Próba odp. Na pytanie o własną religijność, może stać się próbą odp innych osób mających podobne uwarunkowania kulturowe.
Założenia teoretyczne dotyczą identycznośći podstawowych operacji poznawczych ludzi żyjących w różnych kulturach. Wyobrażenia i pojęcia w kulturach bd różne, lecz podstawowe operacje poznawcze osób żyjących w tych kulturach bd takie same.
-Proces poznawania świata, bierze początek od doświadczeniaorganiz przez pojęcia oceniane czy dobre czy niewiedza ta jest integrowana i wyrażana w praktyce przez podejmowanie decyzji.
-waga wyrażanych autentycznych przekonań,zgodność z przeżyciami osoby je wyrażającej, powoduje że najwłaściwsza osoba do uprawiania takich rozważań pochodzi z danej kultury.
-żałożenie o transkulturowości- możliwe spotkanie i porozumienie z innymi kulturami,ale ma prowadzić do lepszego wglądu we własne przekonania, nowa wiedza musi być przefiltrowana przez własny kontekst kulturowy.
-w danym kontekscie kulturowym najpłodniejsze jest uprawianie refleksji o religii przez os.pochodzącą z tego kontekstu
Psychologiczne podejście do kulturymodel ten prezentuje podejście psychologii międzykulturowej- przkonanie o identyczności operacji poznawczych u wszystkich ludzi .
Przykład- Sallie McFague (akulturacja wobec chrzesc.- używanie np metafor do przyblizęnia treści)
- Antonii De Mello( hinduski jezuita)- proponuje zbliżenie religii przez uznanie,że w warstwie ezoterycznej wszystkie mówią o tym samym.
PODEJSCIE FEMINISTYCZNE
próba odczytania doktryn i rytuału religijnego pzez pryzmat doświadczeń kobiet
uwzględnienie specyfiki, jaką te dośw mają w różnych kontekstach kulturowych
wskazanie na fakt, że doświad kobiet nie mogą być generalizowane jako wspólne „kobietom w ogóle”, ponieważ pojawiając się w innych kontek.kultur.nabierają innych treśći
-już w XIX w. Były podejmowane tematy równego dostępu mężczyzn i kobiet do stanowisk hierarchii różnych Kościołów oraz krytyczna analiza Biblii- wzorce relacji między kobietami,a męźczyznami.
-walki o święcenia, większą wagę głosu w sprawach intytucji religijnych ( nadzieja na przeniesienie tego możliwego uprawnienia na życie społeczne)na co Kosciół- że pierwszoplanową rolę kobiety jest troska o dom i rodzinę, nie zaś próby zajmowania w Kościele stanowisk należąych do mężczyzn.
-niektóre odrzucone warstwy tworzyły własne gr.relig np.Matka Ann Lee- grupe Shakersów, Mary Baker Eddy -Christian Science, lub edrowne funkcje kaznodzieli
Wielka Brytania- tylko emancypacja religijna
USA- zarówno religijna, społeczna i eokonomiczna
Inny aspek ;
uwględnienie specyfiki kobiecego doświadczenia w roli os.spełn.okr.funk.relig.
stworzenie społeczności osób wierzących nie opierającej się na hierarchicznej strukturze władzy, o wprowadzenie rytuałów i liturgi skoncentrowanej na kobietach i ich specyficznym doświadczeniu
Badania Caroll Gilligan nad specyfiką kobiecej perspektywy w wydawniu sądów moralnych kobiety posiadają wyraźną tendencję do spostrzegania sytuacji moralnego wyboru w kontekscie relacji międzyludzkich, mężczyźni zaś w kategoriach niezmiennych reguł i regulacji prawnych.
Kobiece roztrzygnięcia etyczna opierały się metaforach wyrażających trosk, zależność oi związki między ludźmi.
Wizja mężczyzn opozycyjna, wg nich rozstzygnięcie opierało się na autonomicznośći, obiektywne i całkowicie racjonalne.
Współczesne podejście feministyczne w analizach przemian religijnych;
Oprate niekiedy na feminizmie drugiej fali( prąd intelektualny występujący w latach 70,80 minionego stulecia.
Analizy Mary Daly, Rachel Adler, Mary Reutherwskazywały na istniejący obraz kobiety i przyczyny dla których jest przedst.
2 formy dyskusji feministyczn. nad miejscem kobiet w trad.relig;
Próby rekonstrukcji doktryny- z podkreśleniem równowagi między pierwiastkiem żeńskim a męskim( brak uzasadnienia dla nierówności z racji płci)
Całkowite wyeliminowanie męskiego elem.e religi i oddanie centralnego miejsca kobietom. Odrzucenie równożędnośći roli kobiet i męzczyzn w tradycji relig.Błedna interpretacja tekstów źródłowych lokowała kobiety na stanowisku „innego i obcego”
Wniosek Dalyzasadność odrzucenia pzez kobiety trad.judeochrzesc, koncentracja na alternatywnych źródłach kobiecej religijności
Artykuł Valerie Saving;
Zwróciła uwagę na rolę płci kulturowej
Wskazanie, że w pacach autorstwa mężczyzn normy kultury męskiej często utożsamiano z normami ogólnoludzkimi, dośw.kobiet często spychano.
Niekoniecznie miało to dyskredytować kobiety, wychodziło z przeświadczenia o normatywnym charakterze kultury męskiej dla ogółu kultury
Prace dokonujące powtórnej analizy założeń teolog.- próba odp na pyt, jak i czy adekwatnie trad.relig.w swoich treściach, symbol. i rytuałach odzwierciedla doświad.obu płci;
Próba systematycznego przepracowania całej trad.religijnej(Plaskow-judaizm, Gross-buddyzm)
Koncentracja na 1 aspekcie doktryny religijnej(Plaskow- analiza pojęcia grzechu)
Dążenie do przywrócenia metaforycznego charakteru językowi, w jakim jest opisywany obraz Boga
Utrata znaczenia symbolu Ojca wyst.w Biblii, zmiana o charakt.literalnym,czyli Bóg utożsamiony z mężczyzną
Próba zmiany tego:znalezienie na określenie Boga symboli religijnych bardziej inkluzywnym, odzwierciedl cechy obu płci
2 opcje: - podkreślenie kobiecego charakteu mądrości Bożej,lub
-dokonanie zasadniczej reinterpretacji Boga transcendentnego i zastąpienie go immanentnym, troszczącym się o świat- konsekwencją jest kształtowanie nowego obrazu relacji między dwiema płciami
-Nowe odczytywanie tekstów relig.prowadzi do eksponowania występujących tam postaci oraz do nowego odczytania samej historii stworzenia kobiety i mężczyzny. Eksponowanie treści Biblijnych mówiący o równości społeczn.
-Inna próba reinterpretacji Bibliiw centrum aktywności rodzącego się Kościoła były kobiety(np.w islami poćzatkowo pozytywny stosunek, zmieniła to dopiero dynastia Abbasydów)
-kolejnym nurtem w feminstycznym podejściu do religii jest podkreślenie ról kobiet na przestrzeni historii( wybitnych lub zwykłych).Podejście to przypomina znaczenie niezwykłych kobiet w trad.religi.(kobiety w bractwach sufickich)
-inna próba kulturowej reinterpretacji relig- z punktu widzenia kobiet kolorowych, konfrontowna z dwojaką formą opresji- niewolnictwem i patriachalnym porządkiem społecznym. Aspektem takiego podejścia jest kwestia unikalności vs powszechności doświadcz.kobiet w róznych kontekstach kultur
-dyskusja nad tymi nurtami wywołuje 2 nurty; wątki
w wypadku białych kobiet, dominacji męskiego sposobu interpretowania Biblii
poszerzenie o zagadnienie normatywności dośw.białych kobiet dla dośw.kobiet z Afryki czy Ameryki Łaćińskiej
odmienność wskazała na rozróznienia na podejście kobiet afrykańskich(womanist) i z Am.Łacińskiej(mujerista)
pojęcie różnicy używane jako różnorodność, w formach dośw.przemocy, treściach i przeżywaniach przez kobiety należąće do różnych kultur
badania kobiet latynoskich2 wymiary religijności-społecz i osobisty( skoncent.wokół kultu maryjnego, obraz Maryji różniący się od oficjalnego-dominują boskie cechy Maryji-siła, zdolnośćwływy na losy ludzi i świat)
uszczególna rola Matki Boskiej Z Guadalupy- Matka Boga, ale też uzdrowicielka, pocieszycielka, matka i kobieta.
Dla kobiet latynoskich jest to postać wspierająca ich kulturową i relig identyczność( opozycja do Maryji pokornej, podporzadkowanej woli męskiego Boga)
Radykalne próby środowisk feministyczn.dążących do rekonstrukcji interpretacji twierdzeń relig i zmiany patriachalnego porżadku społecznego:
Postulaty tworzenia społecz całkowicie opartej na świecie kobiet i wyklucającej mężcz
Krytyka tego stanowiska ze strony womanist i mujerista( że jest to podejście białych kobiet, a dla kobiet kolorowych jest to odzytywane jako forma rasizmu)
Przykł.kulturowej reinterpretacji religiiRuch Hare Kryszna w Polsc
Wskutek interakcji dwóch odmiennych kultur, wedyjskiej a polską, kulturowe role płciowe wyznawców uległy zmianie
Polskie członkinie Ruchu akceptując wymagania roli kobiety zgodnie z trad.wedyjską,właćzyły do niej powszechną w Polsce pracę zawodową poza domem, oraz możliwość podejmowanie ważnych decyzji rodzinnych
Mężczyżni należący do Ruchu, widzieli swoją rolę bardziej kluczową.odpowiadało to wymogowi mężcz w trad.wedyjskiej gdzie są oni najważniejszymi osobami w rodzinie