I. Rynek i gospodarka rynkowa
RYNEK
- Proces, przy pomocy, którego kupujący i sprzedający określają, co chcą kupić lub sprzedać i na jakich warunkach
- Całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków, w jakich one przebiegają
- Powstaje w odpowiedzi na rzadkość zasobów i dóbr
RYNEK DOSKONAŁY
Występuje, gdy spełnione są warunki:
- rozproszenie po stronie popytu i podaży (duża liczba kupujących i sprzedających), w rezultacie, czego żaden z kupujących lub sprzedających nie posiada pozycji pozwalającej na dyktowanie warunków sprzedaży i kupna - cena jest dana i jest wypadkową gry rynkowej,
- brak barier wejścia na rynek,
- doskonała informacja
- jednorodność dóbr.
FUNKCJE RYNKU
1. Za pośrednictwem rynku dokonuje się wycena dóbr,
2. Rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych,
3. Warunkuje racjonalną alokację zasobów,
4. Umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce,
5. Weryfikator celowości produkcji,
6. Mechanizm dostosowywania produkcji do potrzeb.
GOSPODARKA RYNKOWA
Gospodarka rynkowa to taki układ stosunków ekonomiczno-społecznych w kraju, w którym dominuje własność prywatna czynników produkcji i rynkowa alokacja zasobów. Regulatorem i koordynatorem procesów gospodarczych jest rynek.
CECHY DOJRZAŁEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ, warunki istnienia dojrzałego rynku
1. Dominacja własności prywatnej i swoboda transferu praw własności,
2. Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej,
3. Istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek,
4. Integralność rynku, czyli wzajemne uzależnianie się od siebie rynków,
5. Istnienie konkurencji między podmiotami.
ZALETY GOSPODARKI RYNKOWEJ
1. Umożliwia efektywną alokację zasobów,
2. Sprzyja lepszemu zaspokojeniu potrzeb nabywców,
3. Efektywny system motywacyjny,
4. Duża innowacyjność gospodarki,
WADY GOSPODARKI RYNKOWEJ
1. Sprzyja rozwarstwieniu społecznemu,
2. Występowanie tzw. efektów zewnętrznych,
3. Konkurencja między podmiotami może sprzyjać rozwojowi społecznie niepożądanych dóbr,
4. Skłonność do proliferacji produkcji,
5. Społeczny koszt dochodzenia gospodarki do równowagi rynkowej.
Pod pojęciem "własność prywatna" rozumiemy prawo osób prywatnych oraz firm do posiadania środków produkcji. W gospodarce rynkowej środki produkcji są własnością osób prywatnych. Własność prywatna daje ludziom motywację do wykorzystywania tego, co posiadają w celu produkowania tych wyrobów, które korzystnie mogą sprzedać i dzięki temu osiągnąć zyski. Pragnienie osiągania zysków jest kolejnym elementem gospodarki rynkowej. Czynnik ten, nazywany często motywem zysku, stanowi jakby motor napędowy działań ludzkich, i sprawia, że produkują oni rzeczy, których pragną kupujący. Motyw zysku dostarcza również sprzedającym pobudek do utrzymywania kosztów produkcji na jak najniższym poziomie. Niższe koszty umożliwiają im bowiem zwiększenie zysku, czyli różnicy pomiędzy kosztami i ceną sprzedaży, lub zredukowanie ceny tak, aby sprzedawać taniej od konkurencji, lub osiągnięcie tych dwóch celów jednocześnie.
Do głównych typów własności prywatnej zaliczamy:
- własność kapitalistyczną
- własność drobnotowarową
- własność pracowniczą.
Własność prywatna: jest to ustawowo zagwarantowane prawo do posiadania rzeczy i swobodnego nimi dysponowania.
Gospodarka Rynkowa. Przede wszystkim opiera się ona na wolności działalności gospodarczej i własności prywatnej. Charakteryzuje się tym, iż prawie wszystkie zasoby, których prawo własności jest nienaruszalną zasadą, znajdują się w rękach społeczeństwa, czyli są własnością prywatną. W efekcie przedsiębiorstwa jak i sami ludzie podejmują podstawowe decyzje dotyczące m.in. produkcji, inwestycji, czy zatrudnienia. System ten regulowany jest głównie cenami ponieważ działające w nim podmioty gospodarcze charakteryzują się dążeniem do jak największego powiększenia powyższej własności czyli osiągnięcia maksymalnie wysokich dochodów i zysków za pomocą takich podstawowych elementów jak podaż, popyt i cena.
Głównymi zaletami gospodarki rynkowej są:
-tendencja do racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych
-efektywny system motywacyjny
-duża innowacyjność gospodarki
-dyscyplina finansowa przedsiębiorstw, związana z konkurencją i zasadą samofinansowania działalności gospodarczej
-tendencja do samodzielnego ustalania się równowagi rynkowej
-duża elastyczność gospodarki
-dobre zaopatrzenie sklepów
Dążąc do jak największego zysku przedsiębiorcy starają się produkować więcej i lepiej niż ich konkurenci oraz możliwie najtaniej. Wymaga to poszukiwania najtańszych kombinacji czynników produkcji oraz wprowadzenia obniżających koszty innowacji technologicznych i organizacyjnych. System ten uzależniony jest bezpośrednio od woli konsumentów. Głównym czynnikiem jest zysk, który stanowi motor napędowy działań ludzkich i sprawia, że produkują oni rzeczy, których pragną kupujący.
Reasumując można stwierdzić, iż najistotniejszą zaletą gospodarki rynkowej jest konkurencja w wyniku, której do konsumentów docierają tylko najlepsze i najtańsze produkty, gdyż to właśnie na nie jest popyt. Pokazuje nam również wartości rozwoju takie jak wykształcenie, kreatywność,przedsiębiorczość, dzięki którym łatwiej jest nam zrobić karierę czy uzyskać wysoki status finansowy.
Niestety istnieją też wady, (które równie dobrze nazwać możemy skutkami ubocznymi) głównie w postaci bezrobocia. Wiążę się to bezpośrednio z tymże przedsiębiorcy uwzględniając rachunek ekonomiczny zatrudniają jak najmniejszą liczbę pracowników, od których zarazem wymaga się wszechstronności, co w efekcie doprowadza do podziału społeczeństwa na klasę najniższą, średnią i wyższą. Nie można również nie zauważyć problemu zakładów nierentownych, które szeroko korzystały z pomocy państwa w poprzednim systemie a dziś w dobie wszechobecnej konkurencji nie zdają egzaminu, co w efekcie kończy się zwolnieniami ludzi, którzy nie przygotowani, powiększają rzesze bezrobotnych i u których często powstaje poczucie niesprawiedliwości, bezduszności czy nawet krwiożerczości dzisiejszego systemu. Dodatkowym czynnikiem powodującym niezadowolenie części społeczeństwa z obecnej formy gospodarki jest powszechny konsumpcjonizm, świadomość, że nie ma nic za darmo, że za wszystko trzeba płacić, co ludzi gorzej wykształconych czy zarabiających zmusza do korzystania z dóbr gorszego gatunku, co powiększa dysproporcje między nimi samymi.
Mimo różnorodnych opinii i doświadczeń społeczeństwa nie zmienia jednak faktu to, że kraje o rozwiniętej gospodarce rynkowej zapewniają swoim obywatelom statystycznie najwyższy, przeciętny poziom dobrobytu, gwarantując równocześnie najszerszy zakres swobód obywatelskich.
Pyt. 5 - Co to są efekty zewnętrzne? Podaj przykłady.
Efekty zewnętrzne to bezpośrednie przenoszenie skutków działalności jednych podmiotów gospodarczych na inne, z pominięciem rynku. Podział efektów : A) POZYTYWNE- w postaci korzyści zewnętrznych np.(edukacja- nauka wzbogadza nie tylko tych którzy chodzą do szkoły lecz całe społ. Wysoki poziom wykształcenia społ. stymuluje odkrycia naukowe i podnosi stopę życiową ludzi. B) NEGATYWNE- w postaci kosztów zezewnętrznych (huta wykorzystuje zasiarczony węgiel i powoduje degradacje naturalnego środowiska .Ludzie mieszkający wpobliżu chorują budynki się sypią , wszystko to stanowi zewn.koszty huty, które nie maja wpływu na cenę wegla więc huta zwiększa produkcję ,powodując dalszą degradację środowiska.
Pyt. 3 - Dlaczego dobro publiczne można traktować jako pozytywny efekt zewnętrzny?
Pozytywnym efektem zewnętrznym nazywamy pozytywne przenoszenie skutków działalności jednych przedmiotów gospodarczych na inne. Dobra publiczne w postaci bezpłatnej służby zdrowia , edukacji , ochrony środowiska itp. możemy potraktować korzyści zewnętrzne płynące z przynależności do państwa.
Efekty zewnętrzne - zjawisko w ekonomii polegające na przeniesieniu części kosztów lub korzyści wynikających z działalności jednego podmiotu na podmioty trzecie bez odpowiedniej rekompensaty. Zazwyczaj jest to uboczny skutek działalności danego podmiotu gospodarczego, którego konsekwencje (pozytywne bądź negatywne) ponosi szersze grono odbiorców niezależnie od swojej woli. Typowym przykładem efektów zewnętrznych są zanieczyszczenia środowiska naturalnego spowodowane produkcją niektórych dóbr przemysłowych. Efekty zewnętrzne zachodzą poza rynkiem, co jest główną przyczyną trudności przy określaniu wartości i egzekwowaniu rekompensaty.
Efekty te należy rozumieć jako koszty lub korzyści o charakterze ekonomicznym, a nie wyłącznie finansowym. Ich występowanie powoduje zakłócenia w funkcjonowaniu mechanizmu rynkowego i stanowi jedną z przyczyn zawodności rynku.
Pojęcie efektów zewnętrznych wprowadził brytyjski ekonomista Arthur Pigou w roku 1920, jako jedno z centralnych zagadnień ekonomii dobrobytu. Odgrywa ono także kluczową rolę w problematyce ochrony środowiska i rozwoju zrównoważonego.