ZAGADNIENIA PODSTAWOWE Z ZAKRESU PRZEDMIOTU MIKRO I MAKROEKONOMIA

1.Ekonomia- nauka zajmująca się badaniem zachowania podmiotów gospodarczych w dziedzinie wykorzystania ograniczonych środków, które mogą być w rozmaity sposób zastosowane w sferze: produkcji, wymiany, podziału i konsumpcji. Ekonomia pokazuje w jaki sposób ludzie, działając w różnych warunkach społeczno-gospodarczych, korzystają z ograniczonych zasobów, jak ich używają do prowadzenia działalności gospodarczej, jak je rozdzielają między różne konkurencyjne wg siebie zastosowania, czym się kierują dokonując tego typu wyborów. Pokazuje czy wykorzystanie ograniczonych zasobów jest efektywne czy nie i analizuje czynniki, od których to zależy.

Funkcje ekonomii:

>poznawcza- dostarcza wiedzy o zjawiskach i procesach gospodarczych, o rządzących nimi prawidłowościach oraz o ich przyczynach i skutkach.

>aplikacyjna- jej ustalenia i wynikające z nich wnioski dostarczają wskazówek przydatnych w działalności gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, państwa, związków zawodowych.

>opisowa(poznawcza)- tworzenie obiektywnej wiedzy o stanie rzeczywistym gospodarki.

>prognozowanie- wyciąganie wniosków z wykrytych praw i prawidłowości w celu formowania hipotez dotyczących przyszłych tendencji i stanów w gospodarce.

>prakseologiczna(praktyczno-ekonomiczna)- wykorzystanie wiedzy ekonomicznej w celu przekształcenia rzeczywistości gospodarczej.

MIKROEKONOMIA- zajmuje się badaniem procesów podejmowania decyzji przez poszczególne podmioty gospodarcze tj. przedsiębiorstwa, gospodarstwa domowe, a także mechanizmy funkcjonowania poszczególnych rodzajów i form rynku. MIKROEKONOMIA to badanie pojedynczych rynków (np. książek, zboża) które funkcjonują w ramach gospodarki narodowej

MAKROEKONOMIA - jest badaniem gospodarki narodowej jako całości lub też badaniem znaczących części; odnosi się do ogólnego obrazu a nie szczegółów działalności gospodarczej danego kraju.

Mikroekonomia Makroekonomia

produkcja

produkt indywidualny przedsiębiorstwa produkt narodu - wielkość, wzrost lub

lub branżowy spadek

ceny

ceny indywidualne dóbr i usług (benzyny, poziom agregatowy cen dóbr produkcyj-

żywności); cena jednego produktu przeli- nych, konsumpcyjnych, stopa inflacji ↑,

czana jest na inny produkt, np. benzyny deflacji ↓ czy stagnacji

na auto

dochody

podział dochodów - płace w przemyśle łączna płaca i wynagrodzenie a łączne

samochodowym, minimum płac zyski

zatrudnienie

zatrudnienie w pojedynczym przedsię- zatrudnienie i bezrobocie w gospodarce

biorstwie i gałęzi (przemysł stalowy), (ogólna liczba miejsc pracy, stopa bezro-

liczba pracowników w firmie, liczba bocia)

lekarzy, księgowych

-Ekonomia pozytywna wyjaśnia zachowania i funkcjonowanie systemu ekonomicznego bez stawiania ocen, określa tylko czy wyniki są dobre czy złe, opisuje jak jest i jak to funkcjonuje.

-Ekonomia normatywna idzie dalej i do tego co wyjaśniła ekonomia pozytywna dokłada oceny i mówi co dobre i złe i jak powinno być.

-Ekonomia opisowa to zbiór danych na temat zdarzeń powtarzalnych lub nowych, np. roczniki statystyczne.

-Teoria ekonomi próbuje wyjaśnić związki, zależności pomiędzy zdarzeniami (dlaczego są, np. powtarzalne); to zestaw twierdzeń na temat warunków akcji i reakcji życia ekonomicznego.

>Model ekonomiczny to prosty i formalny sposób przedstawiania twierdzeń, teorii; to uproszczony obraz rzeczywistości; służy do tego analiza danych o charakterze statystycznym lub zależności sformułowane w sposób matematyczny.

Zasoby

ludzkie wraz z ich naturalne - dobra dane kapitałowe -

umiejętnościami i przez naturę nie kapitał rzeczowy

doświadczeniem wytworzone przez i finansowy

człowieka

PRACA ZIEMIA KAPITAŁ

Problem rzadkości:

zapotrzebowanie = ilość dóbr, które zdolność = ilość dóbr, którą ludzie

ludzie chcieliby posiadać wciągu roku są zdolni wytworzyć w ciągu roku

Należy urealniać potrzeby do istniejącej sytuacji, np. kupić malucha a nie BMW.

Ekonomia zajmuje się tym jak jednostka i społeczeństwo dokonują wyboru w zakresie użytkowania ograniczonych (rzadkich) zasobów natury, względnie z poprzedniej generacji. Odpowiada więc na pytania: co produkować, jak produkować, kto otrzyma rezultaty, dlaczego, czy rezultaty są dobre lub złe i czy mogą być poprawione.

Ekonomia jest nauką zajmującą się badaniem działalności gospodarczej ludzi.

EKONOMIA

mikroekonomia makroekonomia

pozytywna normatywna

ekonomia opisowa teoria ekonomi

polityka ekonomiczna (gosp)

EKONOMIA EMPIRYCZNA - badanie

eksperymentalna pozaeksperymentalna

2. Gospodarowanie- proces dokonywania wyborów. Jest to dział gospodarki i polega na dokonywaniu świadomych wyborów ekonomicznych.

Procesy:

- produkcja

- konsumpcja

- wymiana

- podział

~pierwotny

~wtórny

3. Krzywa możliwości produkcyjnych (KMP)

Krzywa możliwości produkcyjnych (inaczej określana jako granica możliwości produkcyjnych lub krzywa transformacji produktu)-to graniczne przedstawienie różnych kombinacji dóbr, które mogą być wykorzystane gdy wszystkie zasoby są w pełni efektywnie wykorzystane

• Sytuacja A-zasoby do produkcji tych dóbr są w pełni wykorzystane (efektywnie)

• Sytuacja B- sytuacja nieosiągalna do zrealizowania, ze względu na ograniczoność posiadanego potencjału produkcyjnego

• Sytuacja C-sytuacja osiągnięta przy niepełnym wykorzystaniu posiadanych przez producenta

• Sytuacja D-efektywne wykorzystanie posiadanych zasobów

Ilość dobra X A B C D KMP Ilość dobra Y

KMP - zmiany położenia

Dobro A

Dobro B

1 - napływ obcego kapitału

2 - odpływ obcego kapitału

KMP - zmiany położenia

Dobro A

Dobro B

1 - zmiany produkcyjne dobra B, na skutek wprowadzenia nowej technologii

2 - wyczerpanie surowców dobra A; odpływ kapitału z branży A na skutek jej niskiej rentowności

4. Zasada racjonalnego gospodarowania- sposób postępowania podmiotów gospodarczych które uświadamiając sobie cel swojej działalności oraz ograniczoność (rzadkość) środków służących jego realizacji, dążą do uzyskania maksymalnych efektów przy określonych, założonych nakładach (zasada największej wydajności) albo do minimalizacji nakładów ponoszonych dla osiągnięcia założonego efektu (zasada oszczędności).Warunkami racjonalności gospodarowania podmiotu gospodarczego są: umiejętność określenia i uporządkowania według ważności celów, które mają być zrealizowane, posiadanie wiedzy na temat sposobów ich realizacji oraz znajomość i uwzględnianie zewnętrznych i wewnętrznych warunków ograniczających jego działania. Racjonalność gospodarowania związana jest z konkretnym podmiotem gospodarczym, ma zatem charakter subiektywny. Wybór racjonalny z punktu widzenia jednego podmiotu gospodarczego nie musi być racjonalny z punktu widzenia innego podmiotu gospodarczego.

5. Podmiot gospodarczy- określona forma organizacji, która podejmuje samodzielne decyzje, kierując się własnym interesem i związanym z tym ryzykiem,

- posiada cel do którego dąży

- posiada samodzielność ekonomiczną i prawną

- prowadzi działalność na własny rachunek

- ponosi ryzyko z tym związane

Podmioty są ze sobą powiązane rynkiem.

6. Rodzaje podmiotów i ich funkcje celu;

>gospodarstwa domowe (konsument) są dobrowolnym związkiem ludzi wspólnie zamieszkujących i podejmujących decyzje finansowe dotyczące sposobu zarobkowania i wydatkowania zarobionych pieniędzy. Warunek istnienia: praca zarobkowa przynajmniej jednego z jego członków lub inne źródło dochodów. Członkowie rodzin sprzedają na rynku pracy swoje usługi, w zamian otrzymują określone dochody.

Dochody wydają na:

- bieżącą konsumpcję

- oszczędzają w banku w celu dokonania poważniejszych zakupów w przyszłości

Gospodarstwa domowe działają głównie w sferze spożycia, nie kierują się powszechną zasadą minimalizacji nakładów lecz maksymalizacji wyników- twarde ograniczenia budżetowe.

>przedsiębiorstwo jest to zbiorowy podmiot gospodarczy, wyodrębniony pod względem terytorialnym, technicznym, organizacyjnym, ekonomicznym i kadrowym, odmiennym od innych przedsiębiorstw oraz od innych typów podmiotów gospodarczych. Cechą przedsiębiorstwa jest samodzielność ekonomiczna i finansowa, podejmuje ono decyzje ekonomiczne we własnym zakresie, na własny koszt i ryzyko, pokrywa wszystkie wydatki przychodami z własnej działalności oraz uzyskuje nadwyżkę finansową. Podstawą decyzji ekonomicznych przedsiębiorstwa jest rachunek ekonomiczny.

Każde przedsiębiorstwo jest podmiotem uzależnionym od:

- popytu na rynku

- możliwości uzyskania kredytu w banku komercyjnym

- wysokości stopy procentowej zaciągniętego kredytu

- wysokości podatków

- innych płatności finansowych do budżet centralnego i lokalnego.

> budżet państwa jest to zestawienie wydatków ponoszonych prze państwo w związku z pełnieniem jego funkcji oraz dochodów służących ich finansowaniu.

7. Rachunek ekonomiczny

Rachunek ekonomiczny-to konfrontowanie osiąganych wyników (efektów) z ponoszonymi na nie nakładami, wyrażonymi w jednostkach pieniężnych, co umożliwia ich porównywalność. Stosowanie i rozwój rachunku ekonom. jest wyrazem zasady racjonalnego gospodarowania , umożliwiającej osiąganie maksymalnych efektów przy danych nakładach lub minimalizowanie nakładów na realizację określonych wyników. Rachunek ekonom. odpowiada na pytania: co? jak? ile? kiedy? produkować- stanowi zatem podstawę ustalania programów produkcji, kierunków i warunków jej sprzedaży, w dostosowaniu do warunków dyktowanych przez rynek. Będąc procesem podejmowania decyzji, stanowiąc o kryteriach i uwarunkowaniach ich realizacji , rachunek ekonomiczny jest podstawowym narzędziem zarządzania działalnością gospodarczą oraz służy realizacji zarobkowego celu prowadzenia takiej działalności.(najczęściej maksymalizacji wyniku finansowego).

8. Zależności zachodzące między podmiotami- kołowy model gospodarki ( dwu-, trzy, czterosektorowej

9. System gospodarki rynkowej

Gospodarka rynkowa- działa w oparciu o rynek, który pełni rolę głównego weryfikatora wszelkich zachowań ekonomicznych, konsumentów i producentów. Decyduje on o ich powodzeniu gospodarczym, gdy działają zgodnie z ich prawami i oczekiwaniami lub niepowodzeniu gdy postępują wbrew „woli rynku”.
Cechy gospodarki rynkowej:
- dominacja prywatnej własności,
- rynkowy mechanizm tworzenia cen. Gra popytu i i podaży tworzy cenę,
-rynkowy mechanizm alokacji zasobów,
-celem działania przedsiębiorstwa jest osiąganie zysku,
ograniczona ingerencja państwa w działaniu mechanizmu rynkowego
Typy współczesnej gospodarki rynkowej:
- kapitalistyczna gospodarka rynkowa,
- wolnokonkurencyjna gospodarka rynkowa,
- społeczna gospodarka rynkowa,
- gospodarka rynkowa typu państwo dobrobytu (interwencjonistyczna)

Podmiotami gospodarki rynkowej są :

-gospodarstwa domowe,

-przedsiębiorstwa,

-instytucje finansowe,

-administracja państwowa,

władza lokalna.

Do elementów gospodarki rynkowej zaliczyć można:

-towar,

-cenę,

-pieniądz,

-rynek.

Zalety systemu wolnorynkowego:

-racjonalne i efektywne wykorzystanie czynników wytwórczych(ludzie, kapitał, technologie)

-duża innowacyjność gospodarki

-duża elastyczność gospodarki

Wady systemu wolnorynkowego:

-rozwarstwienie w dochodach uczestników rynku

-produkcja dóbr opłacalnych

-nadmierne zanieczyszczenie środowiska

10. System gospodarki administrowanej

Gospodarka administrowana- oznacza silne zbiurokratyzowanie działań (tej biurokracji i przymusowi administracyjnemu przedsiębiorcy poddają się).

11. Rynek.

Rynek- pewien proces wymiany informacji, przy pomocy którego kupujący i sprzedający określają co chcą sprzedać lub kupić i na jakich warunkach. Warunkiem istnienia rynku jest swoboda kształtowania się cen, natomiast istotnym elementem procesu rynkowego jest konkurencja zarówno cenowa jak i nie cenowa.

>O istnieniu w pełni rozwiniętego mechanizmu rynkowego decydują;

-Dominacja własności prywatnej i swoboda w zakresie transferu prywatnych praw własności.

-Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej.

-Istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek(banki, giełda, itd.)

-Integralność rynku; wzajemne uzależnienie od siebie poszczególnych segmentów rynku np. rynku dóbr fizycznych i rynku finansowego, rynku produktów i rynku czynników produkcji, rynku pieniężnego i walutowego. Niedorozwój jednych rynków negatywnie oddziaływuje na funkcjonowanie i rozwój pozostałych rynków.

Klasyfikacja rynków:

1.Kryterium; przestrzeń lub zasięg geograficzny;

- lokalny

- regionalny

- krajowy

- zagraniczny

- międzynarodowy

- światowy (globalny)

2.Przedmiot obrotu;

- rynek dóbr i usług (konsumpcyjnych i produkcyjnych)

- rynek pracy

- rynek kapitałowo - pieniężny

3.Dominacja podmiotu gospodarczego na rynku;

- konsumenta (nabywcy); gdy podaż przewyższa popyt

- rynek sprzedawcy; popyt przewyższa podaż

4.Nacjonalizacja gospodarki;

- rynek wolny; bez ingerencji państwa

- rynek regulowany; z ingerencją państwa

Funkcje rynku;

-Wycena dóbr.

-Jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych.

-Pozwala ustanowić stan równowagi gospodarczej.

-Weryfikant społecznej przydatności produkcji i służy jako mechanizm dostosowywania produkcji do potrzeb.

-Niezbędny warunek wykorzystania zasobów gospodarczych

-Udziela odpowiedzi na pytanie, co i dla kogo produkować

MODEL RYNKU

gospodarstwa

domowe

rynek czynników przedsiębiorstwa rynek produktów

produkcji i usług

państwo

(sektor publiczny)

pieniężne

rzeczowe

Funkcje regulacyjne rynku:

>regulator wymiany- zachęca lub zniechęca do podejmowania decyzji kupna-sprzedaży, pełni rolę koordynatora decyzji podmiotów gospodarczych,

>regulator produkcji- poziom i zmiany cen są sygnałem do zmian wielkości i struktury produkcji. Jest narzędziem alokacji czynników produkcji pomiędzy różne dziedziny wytwarzania;

>regulator procesów podziału produktu społecznego- określa poziom cen produktów, dochody nabywców, decyduje o tym, kto i w jakich ilościach nabywa dobra i usługi składające się na produkt społeczny; narzędziem zachowania ładu ekonomicznego w gospodarce.

12.Elementy rynku- popyt, podaż, cena

Popyt - ilość towarów, którą mogą nabyć kupujący przy różnym poziomie, tzn. popytu nie określają wszystkie zamiary nabycia towarów, jest to zapotrzebowanie, które znajduje potwierdzenie w możliwościach nabywczych. Jest to inaczej popyt efektywny. Jest jeszcze popyt potencjalny - utożsamiany w ogóle z zapotrzebowaniem, zwykle znacznie większy od efektywnego.

Podaż - ilość towarów, która jest oferowana na rynku do sprzedania po danych cenach. Tak rozumiana podaż jest utożsamiana z produkcją, jednak nie jest to precyzyjne określenie, gdyż producenci nie wszystkie wytworzone produkty sprzedają, mogą np. wytwarzać na własne potrzeby.

KRZYWA PODAŻY I POPYTU

Cena - pieniężne odzwierciedlenie wartości towarów. W gosp. rynkowej ceny kształtowane są na ogół poprzez autonomiczny mechanizm rynku. Tym nie mniej zmiany jakie dokonały się w strukturach gosp. rynkowej spowodowały, że możemy mówić o 2 rodzajach cen:

-ceny wolne (parametryczne),

-ceny administrowane.

Ceny wolne są rezultatem gry sił rynkowych, są rezultatem relacji między popytem, a podażą. Na takie ceny nie ma wpływu pojedynczy uczestnik rynku - stanowią wypadkową zachowań producentów i konsumentów. Ceny są niejako dane i stanowią istotny parametr, którym kieruje się w swoich ekonomicznych zachowaniach.

Ceny administrowane mogą być na 2 sposoby:

-przez instytucje państwa

-przez przedsiębiorstwa

Funkcje cen (są w dużej mierze sprzężone i wzajemnie się warunkują).

>informacyjna - cena jest źródłem informacji dla uczestników rynku. Sprzedawcę cena informuje jaki osiągnie (lub może osiągnąć) rezultat, jeżeli zdecyduje się sprzedać towar. Nabywcę natomiast informuje jakie zasoby powinien przeznaczyć na zakup interesującego go towaru. Funkcja ta ma znacznie przed transakcją (kiedy podejmowane są decyzje o przeprowadzeniu transakcji),

>dochodowo - kosztowa - ceny sprzedawanych towarów wyznaczają dochody sprzedawców. Są wyznacznikiem realnych korzyści odnoszonych ze sprzedaży towarów. Funkcja kosztowa - pozostaje dla nabywcy - określa jakie są koszty nabycia towarów. Z jednej strony funkcja określa poziom zadowolenia sprzedawcy z jednej strony, a z drugiej poziom „przykrości” dla nabywców.

>redystrybucyjna - poprzez ceny dokonuje się ostateczny podział produktu krajowego, który został w gospodarce wytworzony. Relacje cenowe określają udział w produkcie krajowym uczestników transakcji. Jeśli ceny rosną jest to korzystna sytuacja dla sprzedawców, jeżeli spadają - rośnie udział nabywców w produkcie krajowym Ceny urealniają indywidualne dochody. Funkcja redystrybucyjna znajduje swój wyraz zewnętrznie w poziomie konsumpcji gospodarstw domowych.

13. Prawo popytu i podaży rynkowej

Prawo popytu - ujemna zależność między ceną, a ilością nabywanych towarów. Ceny towarów nie są jednak jedynym czynnikiem.

Na popyt wpływają też dochody nabywców (tu zależność jest przeważnie dodatnia). Nie wszystkie dobra jednak to obowiązuje. Oprócz dóbr normalnych istnieją bowiem dobra niższego rzędu (podrzędne). Nie zawsze też wzrost ceny ogranicza wzrost popytu.

>tzw. I paradoks Giffena - w okresie kryzysu w Irlandii prawo popytu nie znalazło potwierdzenia w przypadku chleba, wynikało to ze zubożenia społeczeństwa

>efekt Verblen'a - Amerykanin odkrył snobów i dążenie do indywidualizowania sukcesu, ci którym się uda muszą to udowodnić poziomem i strukturą konsumpcji. Nabywanie dóbr, na które innych nie stać.

Na popyt wpływają też potrzeby, preferencje, gusty, moda, zależne od wieku, miejsca zamieszkania itp. Istotna też jest komplementarność (wzajemne się uzupełnianie dóbr w procesie konsumpcji; oddzielnie nie można konsumować) i substytucyjności dóbr.

Wzrost popytu Zmniejszenie popytu

Prawo podaży: zależność dodatnia między zmianą cen produktów, a zmianą ilości oferowanych dóbr. Dodatnia zależność jest pochodną kategorii zysku, ponieważ gdy rosną ceny, to wzrasta efektywność (opłacalność) produkcji i wtedy wzrasta zysk.. Prawo podaży ma swoje odzwierciedlenie w funkcji podaży.

Poza cenami na podaż wpływają te czynniki, które określają koszty produkcji, tzn. te, które obok cen mają wpływ na kształtowanie się zysków czy przychodów ze sprzedaży. Są to:

>technologia - powoduje określoną wydajność czynników produkcji. Jeżeli dzięki technologii zwiększa się rozmiary produkcji, zmniejsza się koszty to zwiększa się zysk.

>rzadkość czynników produkcji - na koszty produkcji składają się dostępność surowców, czynników produkcji. Rzadkość odbija się w cenie (jeżeli rzadkość jest duża, to cena też jest duża), a to wpływa na ograniczenie rozmiarów produkcji. Na podaż mogą wpływać też przewidywane uwarunkowania jeśli chodzi o dostępność czynników produkcji.

>uwarunkowania systemowo - instytucjonalne - uwarunkowania stworzone przez państwo, a w tym nade wszystko podatkowa polityka państwa. Podatki wpływają bowiem na zyski przedsiębiorstwa. Wzrost podatków ogranicza produkcję, spadek natomiast stymuluje.

Prawo podaży: wraz ze wzrostem ceny podaż rośnie i odwrotnie

S1S2 - wzrost podaży

S1S3 - spadek podaży

14. Pozacenowe czynniki kształtujące popyt

Determinanty bez cenowe;

-Przeciętne dochody ludności i oczekiwania co do ich zmian w przyszłości

-Ceny innych dóbr (substytucyjnych i komplementarnych) i oczekiwanie co do ich zmian w przyszłości.

-Gusty, upodobania, moda i preferencje konsumentów.

-Stopy procentowe (dotyczą głównie popytu na dobra trwałe).

- Liczba gospodarstw domowych (przy analizie przestrzennej popytu i długoterminowej popytu).

Ceteris paribus - inne czynniki na tę relację nie mają wpływu.

Wpływ zmiany dochodów:

dobra podrzędne dobra nadrzędne

Wzrost ceny dobra podstawowego:

dobro podstawowe dobro substytucyjne

dobro komplementarne

Krzywa popytu: Krzywa podaży:

Cena (P) Cena (P)

Ilość (Q) Ilość (Q)

15. Pozacenowe czynniki kształtujące podaż

-ceny czynników produkcji - wzrost kosztów produkcji powoduje przesuniecie krzywej podaży na lewo, a głównym czynnikiem sprawczym jest wzrost wynagrodzeń,

-technologia - spadek kosztów produkcji wynika głównie z innowacji wpływających na udoskonalenia technologiczne, konsekwencją jest przesuniecie krzywej podaży na prawo w stosunku do pierwotnej krzywej,

-podatki - działają tak jak wzrost kosztów - przesunięcie krzywej w lewo,

-subsydia - potaniają koszty wytworzenia,

-przewidywania cen- w przypadku przypuszczeń o wzrost cen producenci będą magazynować towary,

-ilość przedsiębiorstw w gałęzi.

16. Wskaźniki elastyczności: cenowa, dochodowa, mieszana popytu i cenowa podaży.

Elastyczność cenowa popytu - stosunek względnej zmiany wielkości popytu na dane dobro względem zmiany jego ceny. Innymi słowy „cenowa elastyczność popytu” mierzy siłę reakcji popytu na zmianę ceny.

gdzie: d_t - popyt w roku lub okresie bazowym (przyj. do porównania)

d_t+1=popyt w roku lub okresie bieżącym

Δ_d= d_t+1 - d_t bezwzgl. zmiana popytu (wzrost lub spadek)

Δd/d_t - względna zmiana popytu (stopa zmian popytu, służy do mierzenia tempa zmian popytu)

p_t - cena danych produktów w roku lub okresie bazowym

Δp = p_t+1 - p_t

Δp/p_t - względna zmiana ceny (stopa zmian ceny, mierzy tempo zmian cen).

Współczynnik elastyczności cenowej jest to relacja, między względną zmianą popytu, a względną zmianą cen (lub: relacja między stopą zmian popytu i stopą zmian cen lub relacja między tempem zmian popytu a tempem zmian cen).

Współczynnik ten przybiera wartości ujemne, co wynika z ujemne zależności między ceną a popytem. Może on przybierać następujące wartości:

E_p = 0 - mamy do czynienia z popytem sztywnym - popyt nie reaguje na zmianę cen. Niewiele jest takich dóbr (w Polsce np. sól czy trumny);

0 <IE_pI <1 - niska elastyczność, popyt zmienia się wolniej niż następują zmiany cen. Taka elastyczność jest typowa dla dóbr podstawowych.

IE_pI = 1 - poziom graniczny: granica między niskim, a wysokim współczynnikiem elastyczności cenowej popytu. Oznacza, że tempo zmian popytu jest identyczne jak tempo zmian cen.

IE_pI > 1 - teoretycznie wart. współ. elastyczności cenowej może zmierzać do nieskończoności. Jeśli jest większa od 1 mówimy o wysokiej elastyczności cenowej popytu; tempo zmian popytu jest większe niż tempo zmian cen. jest to charakterystyczne dla dóbr wyższego rzędu (luksusowych). Popyt silnie reaguje na zmiany cen.

Elastyczność dochodowa popytu- relacja między względną zmianą popytu, a względną zmianą dochodów nabywców. Inaczej: relacja między stopą zmian (tempem zmian) popytu a stopą zmian (tempem zmian) dochodów nabywców. Określa sposób reagowania popytu na zmiany dochodów nabywców. Miernikiem jest współczynnik elastyczności dochodowej.

gdzie:

d_t - popyt w roku lub okresie bazowym (przyj. do porównania)

d_t+1=popyt w roku lub okresie bieżącym

Δ_d= d_t+1 - d_t bezwzgl. zmiana popytu (wzrost lub spadek)

Δd/d_t - względna zmiana popytu (stopa zmian popytu, służy do mierzenia tempa zmian popytu)

dd_t - dochód danych produktów w roku lub okresie bazowym

Δdd = dd_t+1 - dd_t

Δdd/dd_t - wzgl. zmiana dochodów

Wartości w dochodowej elastyczności popytu przybierają wartości dodatnie, ponieważ popyt zazwyczaj rośnie gdy rosną dochody nabywców.

E_dd = 0 - popyt sztywny względem dochodów nabywców (nie reaguje na dochody), np. sól, trumny.

0<E_dd<1 - Niska elastyczność dochodowa. Dotyczy z reguły dóbr podstawowych. Popyt zmienia się wolniej niż zmieniają się dochody nabywców.

E_dd = 1 - wartość graniczna między popytem nisko a wysoce elastycznym, tempo zmian popytu jest równe tempu zmian dochodów nabywców.

E_dd>1 - wysoka elastyczność dochodowa popytu. Charakteryzuje dobra luksusowe (wyższego rzędu)

Elastyczność mieszana popytu- dotyczy relacji między zmianą popytu na jedno dobro („x”), a zmianą ceny innego dobra („Y”). i gdy X i Y pozostają w związku substytucyjnym lub komplementarnym. Jest swoistą zmianą elastyczności cenowej. Miarą elastyczności mieszanej jest współczynnik elastyczności mieszanej

gdzie:

d_xt - popyt na dobro x w roku lub okresie bazowym

dx_t+1=popyt na dobro x w roku lub okresie bieżącym

Δ_dx= dx_t+1 - dx_t - bezwzgl. zmiana popytu (wzrost lub spadek)

Δxd/dx_t - względna zmiana popytu na dobro x

py_t - cena dobra y w okresie bazowym

Δpy/py_t - wzgl. zmiana dochodów

Trzy tożsame warianty interpretacji:

1. relacja między względną zmianą popytu na dobro X, a względną zmianą ceny dobra Y, gdy X i Y są dobrami substytucyjnymi lub komplementarnymi.

2. relacja między stopą zmian popytu dobra X, a stopą zmian cen dobra Y, gdy X i Y ...

3. relacja między tempem zmiany popytu na dobro X a tempem zmian cen dobra Y, gdy X i Y są ...

W przypadku dóbr substytucyjnych, gdy rośnie cena dobra Y to rośnie popyt na dobro X, wówczas współczynnik elastyczności mieszanej przyjmuje wartości dodatnie. W przypadku dóbr komplementarnych współczynnik ten przyjmuje wartości ujemne.

E_m=0 - dobra X i Y nie są w żadnej zależności

0<IE_mI<1 - niska elastyczność mieszana

IE_mI > 1 - wysoka elastyczność mieszana.

Elastyczność cenowa podaży - jej miernikiem jest współczynnik elastyczności cenowej podaży. Jest on zazwyczaj wartością dodatnią, gdyż miana podaży i zmiana cen dokonują się w tych samych kierunkach.

gdzie:

s_t - sprzedaż w okresie wyjściowym

Δs - bezwzględna zmiana podaży = s_t+1 - s_t

p_t - cena w okresie bazowym

Δp - bezwzględna zmiana ceny = p_t+1 - p_t

Wzrost cen powoduje zwiększone zainteresowanie producentów, zwiększa podaż, obniża ceny, tym samym zmniejsza efektywność produkcji.

Przedziały liczbowe elastyczności podaży są analogiczne.

E_s(p) = 0 - podaż sztywna względem cen. W gosp. rynkowej niezwykle rzadko, występują tylko gdy decyzje produkcyjne są podejmowane poza przedsiębiorstwami - szczególnie formy interwencjonizmu państwowego. Oznacza, że funkcja podaży przebiega w bardzo charakterystyczny sposób:

Wielkość podaży kształtuje się niezależnie od cen.

0< E_s(p)<1 - naturalnie niski poziom współczynnika, sytuacja ta występuje, gdy pozacenowe czynniki podaży mają duży wpływ.

E_s(p)
= 1 - granica między niską, a wysoką elastycznością podaży, tempo zmian podaży i ceny jest identyczne, wówczas funkcja podaży dzieli I ćwiartkę dokładnie na połowy.

E_s(p)
>1 - dla podaży wysoce elastycznej, duży wpływ zmian cen na podaż, minimalne zmiany w cenie powodują ogromne zmiany w produkcji.

17. Dobra komplementarne, substytucyjne, niezależne

Dobra substytucyjne to takie, które mogą wzajemnie się zastępować. Konsument rozporządzający ograniczonym dochodem bierze pod uwagę poziom i relacje cen towarów substytucyjnych względem siebie. Dotyczy to przede wszystkim różnych gatunków tej samej grupy towarów, np. wędlin, butów, ubrań, serów. Gdy ceny tych towarów rosną i wzrost cen nie jest skompensowany w całości wzrostem dochodu nominalnego, wówczas ludzie o niższych dochodach kupują więcej tańszych gatunków, a mniej droższych. Substytutami w procesie produkcji są produkty, które są wytworzone przy wykorzystaniu tego samego aparatu wytwórczego.

Dobra komplementarne są to dobra wzajemnie się uzupełniające. Jeśli z jakiś względów rośnie popyt a samochody, to wraz z tym należy przypuszczać, że wzrośnie popyt na benzynę, oleje, części zamienne, usługi naprawcze, itp.

18. Polityka cen minimalnych i maksymalnych (czyje interesy chronią?)

Cena minimalna- określona urzędowo najniższy poziom ceny, którego nie mogą przekroczyć kontrahenci, uzgadniając transakcję.

Zastosowanie ceny minimalnej: ochrona wybranych grup producentów, którzy nie są w stanie sprzedać swojej produkcji po ustalonej na rynku cenie równowagi rynkowej; musi być ustalona powyżej cen równowagi, skutkiem jest zmniejszenie zapotrzebowania na określony produkt oraz wzrost masy towarów przeznaczonych do sprzedaży; rząd musi skupić oraz zmagazynować nadwyżki.

Cena maksymalna- określa ona urzędowo najwyższy poziom ceny, której nie można przekroczyć przy sprzedaży określonego dobra.

Zastosowanie ceny maksymalnej: ochrona poziomu życia ludności, umożliwienie dostępu do określonych dóbr jak najszerszej rzeszy konsumentów; jest ceną niższą niż cena równowagi, skutkiem jest większa ilość popytu zgłaszana przez nabywców w porównaniu z oferowaną ilością podaży, na rynku pojawia się niedobór; rząd musi wprowadzić np. racjonowanie dóbr poprzez bony lub kartki.

19. Koszt alternatywny.

Koszt alternatywny- koszt rezygnacji ponoszony w związku z wyborem ekonomicznym (inaczej koszt straconych możliwości, wartości utraconej najlepszej z możliwych korzyści, ilość dobra, z którego należy zrezygnować, aby móc zwiększyć zakupy innego dobra).

20. Rodzaje konkurencji- rodzaje rynków (konkurencji doskonałej, monopolistycznej, oligopol, monopol,- cechy wg następujących parametrów: towar, ilość producentów, możliwości wejścia i wyjścia, dostęp do informacji)

Konkurencja doskonała to idealny stopień konkurencji. Cechami charakterystycznymi takiego modelu na rynku są:

-występowanie dużej liczby stosunkowo małych producentów, z których żaden nie ma możliwości wpływania na bieżącą cenę

-producenci sprzedają dobro homogeniczne (takie samo) - konsumenci są zorientowani w cenach, producent jest dla nich obojętny

-rynek jest w pełni dostępny, można go swobodnie opuszczać oraz wchodzić na niego

duża liczba konsumentów, brak możliwości indywidualnego kształtowania ceny

-sytuacja pełnej informacji - brak barier informacyjnych.

Idea wolnego rynku została podniesiona przez A. Smitha w 1776 roku. W warunkach wolnej konkurencji cena danego dobra jest jednolita, mechanizmy rynkowe doprowadzają do optymalnej alokacji zasobów (optimum Pareto): zasoby są optymalnie ulokowane, gdy nikt nie może zwiększyć swojej użyteczności, nie powodując pomniejszenia użyteczności innej osoby. Konsumenci maksymalizują użyteczność dokonując alokacji dochodów tak, aby użyteczność każdej złotówki wydanej na każde z dóbr była identyczna. Przenosząc rozumowanie na płaszczyznę producenta, aby zmaksymalizować swój zysk w krótkim okresie, wybierze on poziom produkcji, przy którym jego koszt marginalny = cenie. Tak więc na rynku doskonałej konkurencji przedsiębiorstwo będzie maksymalizować swój zysk zwiększając produkcję do momentu, gdy cena przewyższa marginalny koszt produkcji, lub gdy cena jest niższa od kosztu - zmniejszając produkcję.

Na rynku doskonale konkurencyjnym cena jest równa kosztowi marginalnemu każdego z działających w danej gałęzi przedsiębiorstw, a więc krzywa podaży całej gałęzi pokrywa się z krzywą kosztu marginalnego. W sytuacji zrównania się kosztów marginalnych wszystkich producentów mamy do czynienia z optymalnością produkcji (równowaga gospodarki).

Konkurencja monopolistyczna - założenia:

-produkty na rynku są zróżnicowane i posiadają bliskie substytuty

-swoboda wchodzenia na rynek i jego opuszczania

-wielu sprzedających i kupujących

-założenie doskonałej informacji o rynku.

Przedsiębiorstwo działające w warunkach takiej konkurencji ma do czynienia z dwiema różnymi krzywymi popytu w zależności od tego, czy zmianie ceny produktów przedsiębiorstwa towarzyszą zmiany cen produktów konkurencji.

Jeśli przedsiębiorstwo podnosi cenę swoich produktów a konkurencja nie, wówczas spadek sprzedaży produktów przedsiębiorstwa jest większy - popyt spadnie ze względu na wzrost ceny, a także z racji przesunięcia zakupów części dotychczasowych konsumentów na produkty konkurencji.

W modelu konkurencji monopolistycznej przedsiębiorstwo może wpływać na położenie krzywej popytu. Przedsiębiorstwo dąży do przesunięcia krzywej popytu w prawo, wykorzystując do tego celu reklamę oraz różnicowanie produktów. Oczywiście dodatkowym korzyściom towarzyszy dodatkowy koszt (większe koszty produkcji i sprzedaży).

21. Produkt nominalny, potencjalny a realny.

Produkt nominalny- produkt wyrażony w cenach minimalnych ( cenach bieżących)

Produkt potencjalny- to maksymalny możliwy do wytworzenia

Produkt realny- faktycznie realizowany, wytwarzany

22. PKB

PRODUKT KRAJOWY BRUTTO (PKB) - jest miarą produkcji wytworzonej w ciągu roku przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju niezależnie od tego, kto jest ich właścicielem.
Istnieją 3 metody pomiaru PKB:
1Pomiar wielkości produkcji.
2Pomiar wielkości dochodów.
3Pomiar wielkości wydatków.
Ad. 1.Pomiar Wielkości Produkcji - przedsiębiorstwa aby produkować dobra i usługi nabywają usługi czynników wytwórczych sprzedawane przez gosp. domowe ale również kupują je od różnych przedsiębiorstw. Licząc PKB należy uwzględnić wyłącznie dobra i usługi finalne, natomiast nie wolno wliczać dóbr pośrednich.
>Dobra finalne - są to dobra nabyte przez ostatecznego użytkownika.
>Dobra pośrednie - są to dobra częściowo przetworzone, które stanowią nakład w procesie produkcji w innych przedsiębiorstwach, gdzie są zużywane.
>Aby ustalając PKB uniknąć podwójnego liczenia i wyeliminować dobra pośrednie, nalicza się tylko wartość dodaną.
>Wartość dodana - oblicza się ją przez odjęcie od wartości dóbr wytworzonych w danym przedsiębiorstwie sumy kosztów rzeczowych, nakładów czynników wytwórczych zużytych do produkcji tych dóbr.
PKB to suma wartości dodanej brutto w procesie produkcji w ciągu roku.

Ad. 2.Pomiar Wielkości Dochodów - wszystkie koszty przedstawiają dochody właścicieli czynników wytwórczych. Są to płatności za usługi pracy, ziemi, kapitału. Należą do nich:
*wynagrodzenie za pracę
*dochody właścicieli kapitału (dzierżawa ziemi)
*dochody z oprocentowania kapitału netto
*dochód firmy.
Dochody otrzymywane w zamian za produkcje usług i dóbr liczone są do PKB.
PKB to suma dochodów czynników wytwórczych wraz z zyskami przedsiębiorstw.

Ad. 3.Pomiar Wielkości Wydatków - dobra i usługi wyprodukowane w ciągu roku muszą być sprzedane lub dodane do zapasów. Wydatki ponoszą gosp. domowe, przedsiębiorstwa oraz Rząd danego kraju.

Do podstawowych grup wydatków liczonych do PKB w gospodarce zamkniętej należą:
1Wydatki gospodarstw domowych:
*dobra bieżącej konsumpcji
*dobra trwałe
*usługi.
2Wydatki przedsiębiorstw:
*inwestycje
*majątek trwały
*zmiana poziomu zapasów w przedsiębiorstwie.
3Wydatki Rządowe:
*zakupy Rządu Centralnego oraz władzy lokalnej.
23. PNB

PRODUKT NARODOWY BRUTTO (PNB) - jest miernikiem całkowitych dochodów osiągniętych przez obywateli danego kraju, niezależnie od miejsca (kraju), świadczenia usług przez czynniki produkcji. PNB związany jest z gospodarką otwartą i do modelu gospodarki wprowadza się handel zagraniczny.
Jeżeli do PKB doda się wartość dochodów netto z własności za granicą powstaje PNB.
PNB = PKB + Dn (dochód netto z własności za granicą).
Dn - ustala się jako różnicę między dochodami z własności uzyskiwanymi za granicą a dochodami z własności zapłaconymi za granicą.

24. Dochody netto z tytułu własności za granicą

Dochody netto z tytułu własności za granicą są różnicą między dochodami otrzymanymi z tytułu własności za granicą, a dochodami wypłaconymi z tytułu własności cudzoziemcom.

25. PNB w cenach rynkowych*

PNB w cenach rynkowych to miara produkcji rynkowej łącznie z podatkami pośrednimi na dobra i usługi.

26. PNB w cenach czynników wytwórczych*

PNB w cenach czynników wytwórczych to miara produkcji rynkowej z pominięciem podatków pośrednich.

27. PNN

Produkt narodowy netto, (PNN) dochód narodowy, miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany poprzez odjęcie od produktu narodowego brutto wartości amortyzacji.
PNN jest to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu kwoty niezbędnej do odtworzenia zużytego w ciągu roku kapitału trwałego i utrzymania na dotychczasowym poziomie zasobu kapitału i rozmiarów produkcji.

28. Amortyzacja

Amortyzacja jest miarą szybkości zmniejszania się wartości istniejącego w kraju kapitału trwałego w danym okresie, będącego wynikiem jego fizycznego lub eko­nomicznego zużycia.

29. Podatki pośrednie

Podatki pośrednie - podatki płacone od zawieranych transakcji np. podatek VAT, akcyza, cło, podatek graniczny.

Podatki pośrednie, typ podatków, których konstrukcja rozdziela podmiot gospodarczy zobowiązany do ich naliczenia i zapłacenia od podmiotu, który ponosi ich faktyczny ciężar ekonomiczny. Wiąże się to z założonym przez ustawodawcę zjawiskiem doliczania podatków pośrednich przez sprzedawcę do ceny produktu (w sposób ukryty lub jawny), w rezultacie czego faktycznie (choć pośrednio) ich ciężar ponosi nabywca. Do podatków pośrednich zalicza się wszystkie podatki od obrotu i konsumpcji (np. podatek VAT)

30. Podatki bezpośrednie

Podatki bezpośrednie, typ podatków, których zasadniczą cechą w intencji ustawodawcy jest jedność podmiotu opłacającego ten podatek i ponoszącego jego faktyczny ciężar ekonomiczny. W praktyce gospodarczej jednak zdarza się czasem, że podatek nałożony na określony podmiot gospodarczy jest przerzucany (wbrew intencji prawa) na inny podmiot poprzez wliczenie go do ceny towaru. Do podatków bezpośrednich zalicza się podatki dochodowe i podatki majątkowe

31. PNN w cenach czynników wytwórczych= dochód narodowy

Dochód narodowy jest to produkt narodowy netto wytworzony w gospodarce.
Oblicza się go przez odjęcie amortyzacji od PNB wyrażonego w cenach czynników
produkcji. Dochód narodowy jest to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na
dobra i usługi, po odłożeniu odpowiedniej ilości pieniędzy na sfinansowanie amortyzacji
i utrzymanie istniejącego zasobu kapitału na dotychczasowym poziomie

Dochód narodowy według cen czynników wytwórczych - DNCW otrzymujemy po odjęciu od PNN podatków pośrednich, takich jak: akcyza, cło, a przede wszystkim podatek od wartości dodanej (VAT). DNCW jest sumą wynagrodzeń czynników produkcji - kapitału, ziemi i pracy w postaci zysków, procentów, dywidend, rent oraz płac. Wszyscy zawodowo czynni pracownicy bez względu na charakter wykony­wanej pracy oraz wszyscy angażujący swój kapitał, swoją własność świadczą określone usługi i w zamian za nie otrzymują określone dochody („ceny" czynników wytwór­czych). Łączna ich suma w ciągu roku stanowi dochód narodowy według cen czynników wytwórczych. Ceną czynnika pracy jest płaca, ceną czynnika kapitału jest zysk, dy­widenda lub procent, w zależności od formy zaangażowania kapitału, zaś ceną czynnika własności ziemi lub własności budynków mieszkalnych jest otrzymywana renta (w postaci czynszu dzierżawnego). W skład DNCW nie wchodzą, jak to już było wyjaśnione wcześniej, transfery rządowe lub prywatne, gdyż nie są to dochody wytwarzane, nie kryją się za nimi żadne bieżące usługi, lecz dochody transferowe, czyli przekazywane przez korporacje lub przez budżet państwa oraz budżety lokalne na rzecz pewnych instytucji lub grup obywateli.

32. PNN a dochody osobiste

Dochód narodowy to całość dochodów wypłacanych właścicielom wykorzystywanych czynników produkcji (procenty - kapitał, renty - ziemia i płace - praca) równa całkowitym kosztom produkcji dóbr i usług zawartych w PNN.

Dochody osobiste to ta część dochodu narodowego, która jest wypłacana poszczególnym jednostkom (osobom fizycznym).

33. Dochody rozporządzalne

Na dochody rozporządzalne składają się:
a)dochody ze sprzedaży czynników produkcji będących w dyspozycji osób
b)dochody z posiadanych zasobów majątkowych- oszczędności, ziemia, domy
c)transferowane środki finansowe na rzecz ludzi
są to przepływy idące z budżetu państwa, samorządów np. stypendia, dodatki; zależą one od polityki budżetowej państwa:
- państwo opiekuńcze- dodatki wysokie
- państwo nieopiekuńcze- dodatki niskie
przepływy te zwiększają dochody rozporządzalne
d)podatki, które zmniejszają dochody rozporządzalne
Kwota dochodów rozporządzalnych może być przeznaczona na część konsumpcyjna i część oszczędności.

34. Składniki popytu w modelu dwu (C+I), trzy (C+I+G) i czterosektorowym (C+I+G+NX)

35. Eksport netto

Eksport netto - jest to różnica pomiędzy wartością produkcji i sprzedażą przez daną gospodarkę za granicę. Różnica między eksportem a importem.

36. Deflator

Deflator- stosunek PKB w ujęciu nominalnym (ceny bieżące) do PKB w ujęciu realnym (ceny stałe) razy 100 nazywa się deflatorem.
Jest to miara przeciętnego wzrostu cen wszystkich dóbr i usług w danym kraju, nie pokrywa się z pojęciem inflacji; która wyraża jedynie wzrost cen towarów i usług nabywanych przez ludność.Za pomocą deflatora łatwo można przeliczyć PKB realny na nominalny.

37. Wydatki finalne

Wydatki finalne - przeznaczone są na zakup dóbr, usług i dokonywane są przez instytucje, których gł. źródłem finansowania jest budżet.

38. Produkt czysty

Produkt czysty = PNN

39. Płatności transferowe

Płatności transferowe to wypłaty, realizowane przez państwo, w zamian za które nie otrzymuje ono bezpośrednio żadnych dóbr czy usług. Typowym przykładem płatności transferowych są wypłaty emerytur i rent z budżetu państwa bądź też płatności zasiłków dla bezrobotnych.

40. Równowaga gospodarcza

Równowaga gospodarcza- stan gospodarki, w którym występuje pełne zbilansowanie popytu i podaży na poszczególne dobra na rynku wewnętrznym przy zbilansowanych obrotach w handlu zagranicznym.

41. Mnożnik inwestycyjny Keynesa

Mnożnik - stosunek zmiany produkcji zapewniającej utrzymanie równowagi do powodującej ją zmiany w wydatkach autonomicznych; określa jak mocny wpływ wywołują zmiany w popycie autonomicznym na zmianę w dochodzie narodowym:

.

Efekt mnożnikowy polega na zwielokrotnieniu wzrostu dochodu narodowego pod wpływem jednorazowego zwiększenia popytu autonomicznego. Zachodzi on wówczas, gdy w gospodarce istnieją wolne zasoby czynników produkcji (nie wykorzystane zdolności wytwórcze, umożliwiające wzrost produkcji).

Wartość mnożnika zależy od poziomu konsumpcji w ramach danej gospodarki, a wiemy że wpływa na nią krańcowa, psychologiczna skłonność do konsumpcji:
, wielkość podatków, czyli wysokość dochodów realnych:
oraz krańcowa skłonność do importu, wyrażona w formule:
. Po uwzględnieniu tych zależności mnożnik przyjmuje następującą postać:

.

Efekt działania mnożnika będzie więc tym większy:

- im większa część dochodu zostanie przeznaczona na konsumpcję (im większe c);
- im mniejsza część dochodu zostanie przeznaczona na podatki (im mniejsze t);
- im mniejsza część dochodu zostanie przeznaczona na zakup dóbr importowanych (im mniejsze m).

42. Warunek równowagi ogólnej wg Keynesa- I= S ex ante

W stanie równowagi oszczędności i inwestycje powinny być sobie równe 

C+S=C+I

C - konsumpcja

S - oszczędności

I - inwestycje

I=S - warunek równowagi 

Jeżeli I>S efektywny popyt jest większy od podaży i w gospodarce powstaje stan ożywienia koniunkturalnego

Jeżeli I<S to w gospodarce zarysowują się objawy depresji

W gospodarce nie ma czynników automatycznie prowadzących do stanu równowagi

43. Równowaga ogólna wg neoklasyków ( założenia modelowe, równowaga na rynku pracy, zależność między stopą procentową realną a I i S, prawo Saya, interpretacja graficzna równowagi globalnej- pionowa krzywa podaży)

Równowaga ogólna wg neoklasyków

Współczesna, umotywowana interpretacja mechanizmów równowagi ogólnej w gospodarce rynkowej sięga swoim rodowodem aż do prawa rynków sformułowanego na początku XIX wieku przez francuskiego ekonomistę J. B. Saya. Wyszedł on z założenia, że wzrost produkcji stwarza dla siebie odpowiedni wzrost popytu, gdyż wartość produkcji tworzy tę samą sumę dochodów, które w całości są wydatkowane na zakup wytworzonych dóbr. Dlatego ogólny popyt zawsze musi być równy ogólnej podaży dóbr i usług i ani ogólna nadprodukcja, ani niedostateczna produkcja nie są możliwe. Jeśli posiadacze dochodów wydają mniej na spożycie to wydają więcej na inwestycje i odwrotnie. Zaś łączny popyt globalny odpowiada sumie wartości wytworzonej produkcji. Ta globalna równowaga zakłada nie tylko pełne wykorzystanie istniejących zdolności produkcyjnych, ale także brak przymusowego bezrobocia

Założenia modelowe:

1.Rosnąca podaż sama dla siebie stworzy odpowiedni popyt, bowiem zarobione przez czynniki produkcji dochody są w całości wydane.
2. Popyt jest zawsze wystarczający do wchłonięcia produkcji (podaży) wytworzonej w granicach pełnego wykorzystania istniejących zdolności produkcyjnych.
3. Przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych krzywa agregatowej podaży jest pionowa.
4. Gospodarka funkcjonuje przy założeniu konkurencji doskonałej.
5. Ceny i płace nominalne są doskonale elastyczne.
6. Bank centralny za pomocą polityki pieniężnej może zmieniać jedynie wartości nominalne, a nie jest w stanie zmieniać wartości realnych, dlatego realny dochód narodowy będzie wytwarzany przy pełnym wykorzystaniu zdolności produkcyjnych.
7. Inwestycje dostosowują się natychmiastowo do nagromadzonych oszczędności za pomocą elastycznie zmieniającej się stopy procentowej.
8. W warunkach pełnego wykorzystanie zdolności produkcyjnych budżet państw powinien być zrównoważony, gdyż deficyt będzie prowadził jedynie do inflacyjnego wzrostu cen bez wzrostu podaży produkcji.
9. Bezrobocie ma charakter dobrowolny i naturalny na skutek braku możliwości idealnego dopasowania podaży do popytu na pracę. Bezrobocie przymusowe jest spowodowane wpływem związków zawodowych i państwa na poziom płac realnych.
10. Samoregulujący mechanizm rynkowy najlepiej rozwiązuje wszystkie problemy społeczno - gospodarcze, gdyż zapewnia najwyższą efektywność ekonomiczną. Dlatego ingerencje państw jest zbędna, a nawet szkodliwa, ponieważ powoduje biurokratyzację życia gospodarczego i wprowadza uznaniowe decyzje sprzeczne z rozwiązaniami optymalnymi.

Równowaga na rynku pracy

Neoklasyczna teoria rynku pracy wychodzi z funkcjonalnych zależności między poziomem płacy realnej a liczbą zatrudnionych pracowników. Przedsiębiorcy reagują w przeciwnym kierunku w stosunku do zmiany poziomu płacy realnej, zaś pracownicy w tym samym kierunku jak zmienia się płaca realna. Wówczas punkt przecięcia się rosnącej krzywej podaży pracy z malejącą krzywą popytu na pracę wyznacza poziom płacy realnej w warunkach równowagi rynku pracy, czyli braku nadwyżek i niedoboru pracy. Jak długo są spełniane warunki doskonałej konkurencji, tak długo wszelkie odchylenia od stanu równowagi natychmiast uruchamiają mechanizmy korygujące, które sprowadzają płacę realną do poziomu równowagi

Zależność między stopą procentową realną a I i S

S-oszczędności

I- inwestycje

Zarówno inwestujący jak i oszczędzający kierują się w swoich decyzjach zmianami poziomu realnej stopy procentowej. Gdy realna stopa procentowa spada, wówczas przedsiębiorcy zgłaszają większy popyt na kredyt i tym samym większy popyt na dobra inwestycyjne. Odwrotne zjawisko, gdy realna stopa procentowa rośnie, wówczas kredyt staje się dla przedsiębiorców droższy i następuje odpowiednie zmniejszenie wydatków inwestycyjnych.

Inaczej kształtuje się zależność między realną stopą procentową, a globalną sumą oszczędności. Gdy realna stopa procentowa spada, spadają także oszczędności. Ludzie wolą wówczas wydawać więcej na konsumpcję. Neoklasycy traktują procent jako cenę, która jest rekompensatą za rezygnację z konsumpcji bieżącej. Przy spadającej stopie procentowej ludzie wolą więcej konsumować niż oszczędzać. Gdy realna stopa procentowa rośnie, wówczas ludzie wolą większą część dochodów oszczędzać niż wydawać na konsumpcję.

W ten sposób wielkość nakładów inwestycyjnych kształtuje się w stosunku odwrotnie proporcjonalnym do zmian poziomu realnej stopy procentowej, zaś wielkość oszczędności zmienia się proporcjonalnie do kierunku zmian realnej stopy procentowej.

Prawo Say'a

Nadprodukcja jest niemożliwa, co najwyżej może pojawić się jako zjawisko marginalne, przejściowe

Założenia:

-człowiek nigdy nie ma dosyć

-ten kto tworzy podaż, przy okazji tworzy popyt (oszczędności- chwilowo odroczony popyt)

-odrzuca podział pracy Smith'a - każda praca jest produkcyjna

44. Równowaga w ujęciu Keynesa ( założenia modelowe, krzywa podaży w kształcie

odwróconej litery L, definicja mnożnika inwestycyjnego, krańcowa skłonność do konsumpcji, krańcowa skłonność do oszczędzania, zależność między nimi oraz ich wpływ na wartość mnożnika, krańcowa rentowność kapitału, opis stanów nierównowagi)

Model Keynesa (model popytowy): jego główna teza zawarta jest w twierdzeniu, że rozwinięta gospodarka rynkowa jest ograniczona przez wielkość popytu, a nie przez wielkość zasobów. Dochody nie stają się automatycznie wszelkimi wydatkami i tym samym każdy indywidualny akt oszczędzania musi prowadzić do indywidualnego aktu inwestowania

a) założenia modelowe:

• dana ilość i kwalifikacje siły roboczej (brak przyrostu naturalnego)

• określona ilość rozporządzalnego wyposażenia kapitałowego

• poziom techniki (nie uwzględnia popytu)

• stopień konkurencji (nie ulega zmianie)

• gusty, preferencje i przyzwyczajenia konsumentów

• struktura społeczna, decydująca o podziale dochodu narodowego

b) główne tezy:

• normalnym stanem jest niepełne wykorzystanie zdolności wytwórczych, zdolności wytwórcze określają jedynie maksymalny poziom dochodu (potencjalny)

• wielkość produkcji w gospodarce zależy od popytu globalnego

• główną przyczyną wahań w rozmiarach dochodu narodowego są zmiany inwestycyjne

100. zmienne modelowe:

• zmienne zależne: zatrudnienie, dochód narodowy, oszczędności, konsumpcja, inwestycje

• zmienne niezależne: psychologiczna skłonność do konsumpcji, krańcowa rentowność kapitału i stopa procentowa

Krańcowa skłonność do konsumpcji

Krańcowa skłonność do konsumpcji to ta część dodatkowego dochodu, którą gospodarstwa domowe przeznaczają na zwiększenie wydatków konsumpcyjnych. Konsumenci są przyzwyczajeni do pewnego standardu konsumpcji i gdy ich dochód gwałtownie spadnie, wówczas w celu utrzymania dotychczasowego poziomu konsumpcji sięgają do nagromadzonych w przeszłości oszczędności.

Krańcowa skłonność do oszczędzania

Oszczędności są stałym procesem, który w czasie zmienia się powoli pod wpływem poważniejszych zmian w wysokości otrzymywanych dochodów. Człowiek prawdopodobnie wykazuje skłonność do oszczędzania różnicy, jaka wystąpi pomiędzy aktualnym dochodem a zwyczajową stopą życiową. Oszczędności, są, zatem stałą częścią otrzymywanych dochodów, rosną lub spadają wraz ze wzrostem lub spadkiem otrzymywanych dochodów

Zależność między krańcową skłonnością do konsumpcji a krańcową skłonnością do oszczędzania oraz ich wpływ na wartość mnożnika

W ekonomii keynesistowskiej, w której zakłada się niepełne wykorzystanie istniejących zdolności produkcyjnych, wydatki inwestycyjne są powiązane ze wzrostem dochodu narodowego za pośrednictwem mnożnika inwestycyjnego. Oznacza to, że wzrost inwestycji spowoduje zwielokrotniony przyrost dochodu narodowego, zaś zmniejszenie inwestycji spowoduje jego spadek. Mnożnik może, więc działać zarówno w górę, gdy inwestycje rosną, jak i w dół, gdy spadają.

Inwestycje tworzą popyt na dobra kapitałowe. Rośnie, więc produkcja, a wraz z nią rośnie zatrudnienie i rosną dochody zarobione przez pracowników. Te dochody w głównej mierze są wydatkowane na konsumpcję bieżącą, a pewna ich część zostaje zaoszczędzona. Wydane dochody na konsumpcję tworzą dodatkowy popyt, który wpływa na wzrost produkcji dóbr konsumpcyjnych, wzrost zatrudnienia i dalszy wzrost dochodów. Te dochody nowo zatrudnionych pracowników znów są dzielone na bieżące wydatki konsumpcyjne i na oszczędności. W miarę jak nowo zatrudnieni pracownicy zwiększają swoją konsumpcję, wywołuje to wzrost dochodów i w określonej części wzrost wydatków innych osób.

45. Czynniki wzrostu gospodarczego

-kapitał(maszyny, budynki),

-ziemia( w krajach rolniczych zwiększa się powierzchnię upraw),

-surowce(zwiększenie wydobycia),

- zwiększenie zatrudnienia i wydajności pracy,

-postęp naukowo- techniczny.

Można je podzielić na ekstensywne czyli zwiększanie ilości i intensywne czyli lepszym wykorzystaniu tego co się ma.

46. Pojęcie wzrostu gospodarczego

Wzrost gospodarczy- to zdolność kraju do zwiększania produkcji dóbr i usług. Proces wzrostu gospodarczego uzależniony jest od kondycji i postępu społecznego, zapotrzebowania rozwoju społeczno- gospodarczego. Aby to miarowo wyrazić, musimy posłużyć się wskaźnikiem tj. syntetycznym-, czyli rozmiar PKB, podział grup społecznych działów gospodarki; szczegółowy tylko wybrane dziedziny rozwoju społeczno- gospodarczego.
Mówiąc o wzroście gospodarczym, należy zwrócić uwagę na koniunkturę gospodarczą, którą tworzą wszelkie zmiany aktywności gospodarczej. Te zmiany to: wahania gospodarcze tj. trendy mody, wahania sezonowe czy ekspansja albo kurczenie się linii trendu; oraz przypadek- czy czynnik wypływający na działalność gospodarczą, wynikający z nieokreślonych i nieprzewidywalnych przyczyn. Jeżeli nie ma wzrostu gospodarczego to nie ma też rozwoju gospodarczego.

47. Model Domara-Harroda

Trzy stopy wzrostu:

-G - rzeczywista stopa wzrostu

-Gw - gwarantowana stopa wzrostu (pełne wykorzystanie istniejących zdolności produkcyjnych)

-Gn - naturalna stopa wzrostu (pełne wykorzystanie dostępnych czynników produkcji)

Stan idealny w gospodarce: G = Gw = Gn

48. Luka inflacyjna

Luka inflacyjna- stan braku równowagi rynkowej powstały w wyniku nadwyżki globalnego popytu nad globalną podażą; występuje w zasadzie tylko w warunkach gospodarki planowej, gdy państwo sztucznie reguluje ceny; w dłuższym wymiarze czasowym l.i. przekształca się w nawis inflacyjny; w gospodarce rynkowej l.i. prowokuje proces dostosowawczy, przejawiający się wzrostem poziomu cen, ograniczeniem popytu i zwiększeniem podaży.

49. Luka deflacyjna

Luka deflacyjna- czyli stan braku równowagi rynkowej powstały w wyniku nadwyżki globalnej podaży nad globalnym popytem; w gospodarce planowej zjawisko nieznane, w gospodarce rynkowej podlegające samoregulacji, prowokujące obniżkę cen.

50. Paradoks Domara-Harroda

-gdy występuje stan luki deflacyjnej (nadmiar kapitału i niewykorzystane zdolności produkcyjne)należy dążyć do powiększenia stopy inflacyjnej

-gdy występuje stan luki inflacyjnej (niedobór kapitału, brak zdolności wytwórczych) należy ograniczać stopę inwestycji

51. Formuła wzrostu Kaleckiego

Kalecki rozpatruje proces wzrostu z dwóch stron: z jednej strony bada wpływ wielkości zatrudnienia i jego jakości na wzrost dochodu, a z drugiej - wpływ rzeczowych czynników wzrostu, takich jak inwestycje oraz ich techniczny poziom. Model ten ma zatem charakter dwuczynnikowy, ponieważ obejmuje prace i kapitał. Wprowadza jednocześnie czynnik zmian technicznych i postępu technicznego determinujący efektywność poniesionych nakładów inwestycyjnych.

Formuła Kaleckiego na przyrost bezwzględny dochodu narodowego:

Y = I * 1/k - a*Y - u*Y

I * 1/k - czynnik inwestycyjny,

u*Y - a*Y - oddziaływanie usprawnień (czynnik pozainwestycyjny)

1/k - globalny współczynnik efektywności

k - współczynnik kapitałochłonności: wielkość niemianowana informująca ile jednostek wartościowych trzeba przeznaczyć na inwestycje aby otrzymać jedną jednostkę wartościową przyrostu narodowego. Im k mniejsze tym lepiej.

u - [%] - współczynnik usprawnień (organizacyjnych i technicznych)

a - [%] - współczynnik strat z tytułu spadku sprawności aparatu wytwórczego.

Przykład liczbowy:

Y = 800 mld zł,

i - stopa inwestycji (procentowy udział inwestycji w dochodzie narodowym podzielonym)

i = 20%; z tego wynika, że I = 160 mld zł,

k = 2,0

u = 2%,

a = 1%.

= 160*1/2,0 + 0,02 * 800 - 0,01 * 800

= 80 + 8 = 88 mld zł - przyrost bezwzględny dochodu narodowego.

-aY - starzenie się maszyn; w następnym cyklu produkcyjnym (t+1) na danych maszyna uzyskamy mniejszy kapitał (u nas a=1%, to w t+1 uzyskamy o 1% mniejszy produkt)

uY - wprowadzając usprawnienia wytworzę więcej na danym aparacie.

Po podzieleniu obu stron formuły Kaleckiego przez Y uzyskujemy:

/Y = I/Y*1/k + u - a

Inaczej oznaczając:

r = i * 1/k + u - a

gdzie:

r - tempo wzrostu narodowego [%],

i - stopa inwestycji [%].

Dla naszego przykładu:

r = 20% * 1/2 + 2% - 1% = 11%

52. Wahania koniunkturalne

Wahania koniunkturalne w gospodarce rynkowej są to zmiany w ogólnym poziomie aktywności gospodarki, dokonujące się głównie w skutek decyzji podejmowanych przez uczestników rynku. Decyzje te prowadzą do zaburzeń równowagi w poszczególnych obszarach działalności gospodarczej, co w konsekwencji prowadzi do wahań koniunkturalnych. Wahania koniunkturalne niektórzy ekonomiści nazywają odchodzeniem gospodarki od stanu równowagi makroekonomicznej. Choć stan taki jest pojęciem czysto teoretycznym i w praktyce każda gospodarka znajduje się w stanie nierównowagi, przybliżając się lub oddalając od tego stanu. Również podstawowe parametry tzw. równowagi ekonomicznej są dla każdej gospodarki różne. Wyznaczają je zasoby gospodarki jej ustrój gospodarczy i polityczny oraz czynniki zewnętrzne (poziom rozwoju technicznego gospodarki i stopień jej uprzemysłowienia, struktura wiekowa i wykształcenie ludzi, elastyczność rynku pracy, stopień zbiurokratyzowania i otwartości gospodarki, udział i struktura eksportu/imporu itp).
Powszechnie stosowaną, uniwersalną miarą odzwierciedlającą wahania koniunkturalne są zmiany w realnym i pozbawionym wahań sezonowych PKB. Równie uniwersalną miarą rejestrującą zmiany w wahaniach koniunkturalnych jest Wskaźnik Równoległy Koniunktury

53. Linia trendu

Linie trendu wyznacza się łącząc na wykresie kolejne ekstrema cenowe.

W przypadku wzrostów są to kolejne, coraz wyżej położone dołki cenowe

Rys. 1. Linia trendu wzrostowego

W trendzie spadkowym łączy się kolejne coraz niżej położone szczyty cenowe.

Rys. 2. Linia trendu spadkowego

Linia trendu wyznacza jednocześnie obszar wsparcia lub oporu. Punkty odbicia dla zniżek nazywamy wsparciem, natomiast punkty odbicia dla wzrostów to opór. Linia trendu wzrostowego stanowi więc wsparcie dla potencjalnych spadków. W przypadku przełamania tej linii (przebicia od góry), zamienia się ona automatycznie w poziom oporu dla wzrostów. Linia trendu spadkowego stanowi opór dla wzrostów, niemniej jej przełamanie (przebicie od dołu) powoduje, iż zamienia się ona w linie wsparcia dla spadków. Linie wsparcia i oporu mogą być tworzone także na podstawie innych punktów. Wsparciem dla spadków może być poziom, w którym cena osiągnęła swoje historyczne (lub lokalne) minimum, analogicznie oporem dla wzrostów może być poziom historycznego (lub lokalnego) maksimum cenowego.

54. Rodzaje cykli koniunkturalnych

Wyróżnia się cykle koniunkturalne:

-krótkie (około 3 lat)

-średnie (około 7 lat)

-długie (około 15 lat)

55. Cykl klasyczny a zdeformowany ( współczesny)

a) cechy cyklu klasycznego:

• występował w gospodarce do II wojny światowej

• amplituda wahań wokół lini trendu była poważna (niesiona była zmianami PKB)

• składa się z 4 faz: ożywienia, rozkwitu, kryzysu i depresji (stagnacji)

b) cykl współczesny (zdeformowany)

• charakterystyczny dla okresu powojennego

• długość trwania 3-4 lata

• mniejsza amplituda wahań

• zasadniczo wyróżnia się 2 fazy: wzrostu (ożywienia) i załamania (recesji), różniące się nie kierunkiem ale najczęściej dynamiką stopy wzrostu

Podstawowe przyczyny deformacji cyklu:

• aktywna polityka państwa

• dynamiczny wzrost wymiany międzynarodowej

• wysoki stopień asynchroniczności cyklu koniunkturalnego w skali świata

• nowa faza rewolucji przemysłowej (energia atomowa, elektronika, automatyka, komputer, przemysł zbrojeniowy)

• rosnące wydatki na zakup dóbr trwałego użytku

56. Fazy cykli

-kryzys,

-stan depresji,

-ożywienie

- rozkwit

57. Charakterystyka poszczególnych faz cyklu koniunkturalnego

Kryzys oznacza załamanie gospodarcze , objawia się nadprodukcją , spadają ceny a w ślad za

nimi stopa zysku , ogranicza się więc produkcję , spadek produkcji  do póki nie zostaną sprzedane lub zlikwidowane nadmierne zapasy towarowe a poziom bieżącej produkcji nie dostosuje się do aktualnego poziomu popytu . Zmniejszająca się rentowność doprowadzi do bankructwa słabszych przedsiębiorstw . Rozmiary inwestycji w skali gospodarki są niższe od faktycznego zużycia środków trwałych . Ograniczone są one znacznie silniej niż produkcja ze względu na trudności w zdobyciu kapitału i na brak perspektyw zysku . Tempo załamania gospodarczego może być przyspieszone przez :

- politykę kredytową banków

- panikę giełdową

Depresja dno (kryzysu) charakteryzuje się ona zahamowaniem spadku produkcji a także stabilizacją zatrudnienia , cen , zysku i stopy zysku . Gospodarka osiąga równowagę na najniższym poziomie . W tej fazie rentowne są tylko przedsięwzięcia o najniższych kosztach produkcji . Stwarza to sprzyjające warunki dla postępu technicznego i wykorzystania w produkcji nowych technologii i urządzeń.

Ożywienie jest wyjściem z depresji i charakteryzuje się wzrostem produkcji która osiąga po pewnym czasie poziom z przed kryzysu . Zwiększający się popyt na dobra inwestycyjne prowadzi do wzrostu ich cen i poprawy rentowności produkcji . Zwiększa się zatrudnienie a w wyniku tego popyt . Poprawa warunków rozwoju produkcji korzystnie wpływa na poziom zysku i stopy zysku .

Rozkwit, szczyt koniunkturalny ,boom, jest to ostatnia faza cyklu , której wszystkie istotne wielkości gospodarcze tj. produkcja , zatrudnienie , płace , ceny , inwestycje , stopa zysku osiągają poziom wyższy od poziomu z przed kryzysu  a więc każdy następny kryzys zaczyna się na poziomie znacznie wyższym od poprzedniego . Dynamika podstawowych wielkości ekonomicznych jest zróżnicowana najszybciej rosną ceny dóbr inwestycyjnych , słabszą dynamikę wykazują ceny dóbr konsumpcyjnych i płace , Ta nierównomierność rozwoju narusza warunki równowagi . Wzrost cen środków produkcji i płac oraz wykorzystanie przestarzałych maszyn i urządzeń w celu sprostowania rosnącego popytowi oznacza wzrost kosztów . Pod wpływem popytu na kredyt rośnie stopa % . W ten sposób w fazie rozkwitu pojawiają się przesłanki kryzysu ekonomicznego nadprodukcji .

58. Modele funkcjonowania gospodarki: rynkowy, administrowany, mieszany

59. Interwencjonizm państwa- pojęcie, geneza, przyczyny

Interwencjonizm to teoria ekonomiczna zalecająca bezpośrednie interwencje państwa w rynek. Interwencjonizm może przybierać różne formy. Może to być:

-bezpośrednie finansowanie niektórych inwestycji gospodarczych z kasy państwowej, np. budowy autostrad

-"ratowanie" upadających przedsiębiorstw przez preferencyjne kredyty, oddłużanie i ew. przejmowanie upadłych przedsiębiorstw na własność skarbu państwa

-bezpośrednie dotacje do nierentownej produkcji lub usług

-skupowanie przez państwo nadmiaru niektórych towarów i ich późniejsze sprzedawanie w celu utrzymania stałego poziomu cen.

-uczestniczenie przez państwo w grze na rynkach finansowych poprzez posiadanie pakietów akcji wybranych przedsiębiorstw oraz emisję własnych papierów wartościowych (np. obligacji)

-bezpośrednia interwencja państwa w rynek walutowy - polegająca np. na utrzymaniu kursu własnej waluty przez wykupywanie obcych walut na rynku wewnętrznym

-wprowadzanie monopolu państwowego w niektórych sektorach gospodarki, np. produkcji mocnych alkoholi

-regulacja rynku poprzez wprowadzanie systemu koncesjonowania niektórych form działalności gospodarczej np. w celu obrony słabszych podmiotów przed silniejszymi

-płynną regulację podstawowych stóp procentowych, nie wynikających z bezpośredniej podaży pieniądza na rynku lecz przeciwnie zapobiegającej potencjalnym, niekorzystnym zjawiskom na rynku.

-"pompowanie" pieniędzy na rynek poprzez pomoc socjalną (np. zasiłki dla bezrobotnych)

-stosowanie systemu podatkowego, którego celem jest nie tylko pozyskiwanie środków do budżetu państwa ale także regulacja rynku przez np. różnicowanie stóp podatkowych w różnych sektorach gospodarki, czy ulgi inwestycje.

-regulacja rynku poprzez nakazowe rozbijanie naturalnych i wymuszonych monopoli zagrażających utrzymywaniu prawdziwej konkurencji.

Teorię interwencjonizmu stworzył John Maynard Keynes, który twierdził, że w okresie dekoniunktury państwo może łagodzić jej skutki społeczne i ekonomiczne przez bezpośrednie "wpompowanie" pieniędzy podatników w gospodarkę.

60. Zmiany w interpretacji interwencjonizmu (dzisiaj i w przeszłości), cele

Cel: interwencjonizm ma na celu spłaszczenie cyklu koniunkturalnego dla wyeliminowania głębokich kryzysów i związanego z nimi bezrobocia, stymulowanie wzrostu gosp., ograniczanie inflacji, zrównoważenie bilansu płatniczego, sprawiedliwość społ. w podziale dochodów (eliminowanie ubóstwa). Interwencjonizm obejmuje politykę fiskalną i pieniężną. Jego istotą jest zwiększanie efektywnego popytu w okresach recesji przez wydatki państwa finansowane z deficytu i ekspansywną politykę pieniężną (politykę taniego pieniądza) oraz ograniczanie wzrostu efektywnego popytu w fazie ekspansji przez wzrost podatków i restrykcyjną politykę pieniężną (politykę drogiego pieniądza).

Zmiany w interpretacji:

W okresie dekoniunktury zachodziło jego zdaniem zjawisko samonapędzającego się "zwijania" gospodarki, polegającego na jednoczesnym spadku produkcji wynikającego ze zmniejszania się podaży na rynku i automatycznym ubożeniem społeczeństwa powodującego dalsze zmniejszanie podaży. Aby zlikwidować to niekorzystne zjawisko należało zdaniem Keynesa wpompować w tym okresie pieniądze do gospodarki przez tworzenie miejsc pracy bezpośrednio finansowanych przez państwo, zaś w okresie koniunktury "przykręcać finansową śrubę", poprzez ograniczanie podaży pieniądza.

W latach 50. i 60. interwencjonizm pozwalał na tak dokładne regulowanie gospodarki, iż zyskał miano „precyzyjnego strojenia. Jakkolwiek klasyczna teoria Keynesa została odrzucona, zarówno na gruncie teoretycznym jak i praktycznym, istnieją wśród ekonomistów do dzisiaj spory o faktyczne efekty różnych form interwencjonizmu. Zdaniem np: zwolenników monetaryzmu na dłuższą metę szkodliwe jest doprowadzanie do deficytu budżetowego przez bezpośrednie inwestycje, oraz regulacja stóp procentowych nie wynikająca z bieżącej podaży pieniądza. Dopuszczają oni jednak takie formy interwencjonizmu, które nie naruszają bilansu budżetu państwa. Z kolei zwolennicy skrajnego liberalizmu ekonomicznego negują pozytywny wpływ jakichkolwiek form interwencjonizmu łącznie z pomocą socjalną, administracyjnym rozbijaniem monopoli oraz regulowaniem rynku przez system podatkowy.

61. Sposoby oddziaływania państwa: polityka fiskalna (krzywa Laffera, polityka aktywna i pasywna), polityka monetarna (ekspansywna i restrykcyjna- instrumenty w postaci stopy rezerw obowiązkowych, stopy redyskontowej, polityki otwartego rynku, dewaluacja, deprecjacja, aprecjacja i ich skutki)

Polityka fiskalna to ogół decyzji rządu dotyczących wydatków i podatków (przymusowe, bezzwrotne i nieodpłatne świadczenie pieniężne o charakterze powszechnym, nakładane z mocy prawa przez państwo lub inne organy władzy publicznej, np. samorządy lokalne- na osoby fizyczne i prawne. ). Jest częścią polityki finansowej państwa. Na gospodarkę wpływa poprzez redystrybucje dochodów (to wtórny podział dochodów społeczeństwa dokonujący się za pośrednictwem budżetu państwa. Przebiega wielopłaszczyznowo i polega na obciążeniu działalności gospodarczej oraz dochodów wszystkich podmiotów gospodarczych różnymi rodzajami podatków i opłat, stanowiących dochód budżetu państwa); alokacyjna, czyli kształtowanie podziału czynników wytwórczych między sektor prywatny (pośrednio przez korygowanie cen, dotacji i podatków) i publiczny (bezpośrednio przez przekazanie funduszy na konkretne zadania) i ich dalsza alokacja wewnątrz tych sektorów; stabilizacyjna wykorzystanie budżetu do osiągnięcia makroekonomicznych celów gospodarczych (wysokiego zatrudnienia, niskiej inflacji, zrównoważonego tempa wzrostu gospodarczego, stabilności bilansu płatniczego) poprzez:: deficyt lub nadwyżkę budżetową, podatki i dług publiczny.

Krzywa Laffera

Krzywa Laffera oznacza graficzną zależność występująca miedzy poziomem opodatkowania a wielkością dochodów budżetowych. Laffer w swojej koncepcji oparł się na 3 zasadach:

1. przy stawce opodatkowania 0% podatnicy nie płacą żadnych podatków - budżet nie odnotowuje wpływów.

2. wzrost stawki opodatkowania powoduje z jednej strony zwiększenie udziału budżetu państwa w dochodach podmiotów gospodarczych; z drugiej zaś strony zbyt duża stawka opodatkowania powoduje zmniejszenie deklarowanego do opodatkowania dochodu podmiotów gospodarczych (wzrasta niechęć podatników do płacenia podatków).

Ten drugi efekt podniesienia stawki opodatkowania spowodowany jest:

- zmniejszeniem motywacji do podejmowania pracy, działalności gospodarczej z powodu ograniczenia korzyści z jej podjęcia;

- zwiększeniem skłonności podmiotów gospodarczych do ukrywania swoich dochodów i wchodzenia w szarą strefę (przy wyższej stawce opodatkowania większe korzyści podmioty gospodarcze uzyskują z niepłacenia podatków).

- zwiększeniem skłonności zwłaszcza dużych przedsiębiorstw do delokalizacji działalności gospodarczej, przeniesienia całości lub znacznej części czynników produkcji za granice do tzw. rajów podatkowych.

3. przy poziomie opodatkowania równym 100% ustają wszelkie bodźce do pracy czy też prowadzenia działalności gospodarczej podlegającej opodatkowaniu. Podmioty zaprzestają działalności i żadne dochody nie są wytwarzane (albo są wytwarzane w szarej strefie), przestaje istnieć przedmiot opodatkowania, a przychody z tego tytułu mają wartość zerową.

Przychody

z tytułu

podatków

TM

T2

T1

R1 R2 RM R3 R4 100

Stopa opodatkowania (%)

Polityka aktywna - ma na celu przeciwdziałanie bezrobociu albo ograniczanie jego zakresu. Państwo może zarządzać instrumentami: makro-ekonomi - czyli instrumenty polityki fiskalnej i pieniężnej (pieniężnej - tanie kredyty, częściowe umorzenie kredytu na utworzenie nowych miejsc pracy),mikro-ekonomi - skierowane są do pojedynczych podmiotów np. bezrobotnych oraz specyficzne instrumenty rynku pracy (specyficzne - polegają na finansowaniu przez państwo różnych działań związanych z funkcjonowaniem urzędów pracy, takie jak badanie potrzeb rynku pracy finansuje to urząd).
Polityka pasywna - polega na tym, że państwo nie próbuje zapobiegać bezrobociu ani go ograniczać, ale próbuje jedynie łagodzić jego skutki - polega przede wszystkim na transferach wypłacanych bezrobotnym głównie zasiłki dla bezrobotnych oraz różnego rodzaju zasiłki socjalne.

Polityka monetarna państwa polega na dostosowaniu pieniądza w obiegu do aktualnych wymagań gospodarki. Politykę pieniężną prowadzi NBP i RPP, oddziaływując swoją pracą na gospodarkę poprzez regulowanie podaży pieniądza, czyli dostosowywanie go do poziomu przewidywanej aktywności gospodarczej oraz nieuniknionego wzrostu cen za pomocą bazy monetarnej i stopy procentowej; operowanie zmianami stopy procentowej tj. określanie "ceny" kapitału, stopa procentowa pełni funkcję wskaźnika-informatora o polityce pieniężnej państwa oraz funkcję bodźca (wpływa na zachowania przedsiębiorstw i gospodarstw domowych) oraz oddziaływanie na kurs walutowy (stabilizacja).

Ekspansywna (miękka) polityka pieniężna - zwiększanie podaży pieniądza (obniżanie stopy dyskontowej, zakupy na otwartym rynku, obniżanie poziomu rezerw obowiązkowych).

Restrykcyjna (twarda) polityka pieniężna - zmniejszanie podaży pieniądza (podwyższanie stopy dyskontowej, sprzedaż na otwartym rynku, podwyższanie poziomu rezerw obowiązkowych).

stopa dyskontowa - określanie stopy procentowej stosowanej przez bank centralny przy udzielaniu pożyczek bankom komercyjnym;

operacje otwartego rynku - działania polegające na kupowaniu i sprzedawaniu przez bank centralny publicznych papierów wartościowych i wywieraniu w ten sposób wpływu na rezerwy gotówkowe banków komercyjnych;

rezerwy obowiązkowe - część rezerw, która nie może być wykorzystywana przez banki komercyjne do udzielania pożyczek (wyraża się ją w procentach wartości depozytów złożonych w danym banku)

dewaluacja - reforma pieniężna, która polega na sztucznym obniżenie kursu waluty narodowej wobec innych walut przez narodowy bank centralny, np. w celu poprawienia bilansu handlowego. Nie należy jej mylić z denominacją, ponieważ następuje tutaj realne obniżenie wartości waluty, podczas gdy w przypadku denominacji jest ono czysto nominalne i ma charakter wyłącznie usprawnienia technicznego.

deprecjacja - spadek ceny towaru lub dobra. Termin używany w szczególności w odniesieniu do spadku wartości waluty krajowej względem waluty zagranicznej w systemie płynnych kursów walut. W systemie stałego kursu walutowego obniżanie wartości waluty krajowej nazywamy dewaluacją. Deprecjacja (dewaluacja) oznacza obniżenie siły nabywczej danego pieniądza w rozliczeniach międzynarodowych.

Pozytywne skutki deprecjacji:

-poprawienie konkurencyjności eksportu,

-obniżka kosztów pracy (w gospodarce o sztywnym prawie pracy depracjacja waluty umożliwia obniżkę płac dzięki iluzji pieniężnej - ludzie dostrzegają realne zmiany wartości pieniądza z opóźnieniem, nominalne natychmiast).

Negatywne skutki deprecjacji:

-wzrost kosztów obsługi zadłużenia zagranicznego (budżet ma przychody w walucie krajowej zatem rośnie deficyt),

-zwiększenie presji inflacyjnej,

-zubożenie społeczeństwa - głównie na skutek obniżenia siły nabywczej płac.

Zjawiskiem odwrotnym do deprecjacji jest aprecjacja

aprecjacja - wzrost ceny towaru lub dobra. Termin używany w szczególności w odniesieniu do wzrostu wartości waluty krajowej względem waluty zagranicznej w systemie płynnych kursów walut. W systemie stałego kursu walutowego podniesienie wartości waluty krajowej nazywamy rewaluacją. Aprecjacja (rewaluacja) oznacza wzrost siły nabywczej danego pieniądza w rozliczeniach międzynarodowych.

Pozytywne skutki aprecjacji:

-spadek kosztów obsługi zadłużenia zagranicznego,

-zmniejszenie presji inflacyjnej,

-wzbogacenie społeczeństwa - głównie na skutek wzrostu siły nabywczej płac.

Negatywne skutki aprecjacji:

-osłabienie konkurencyjności eksportu,

-wzrost kosztów pracy

62. Rodzaje pieniądza wg stopnia płynności

Miary zasobu pieniądza (ze względu na płynność):
a) M1:
- gotówka,
- czeki podróżne,
- depozyty na żądanie i rachunki oszczędnościowe z możliwością wystawiania czeków;
b) M2 = M1 plus:
- depozyty oszczędnościowe,
- drobne depozyty terminowe,
- jednodniowe umowy odkupu,
- udziały w spółkach lokacyjnych (z możliwością wystawiania czeków),
- krótkoterminowe depozyty w walutach obcych;
c) M3 = M2 plus:
- duże depozyty terminowe,
- terminowe umowy odkupu,
- długoterminowe depozyty w walutach obcych;
d) aktywa finansowe o dużym stopniu płynności:
- obligacje rządowe,
- akcepty bankowe,
- weksle handlowe (zobowiązania krótkoterminowe),
- krótkoterminowe papiery wartościowe Skarbu Państwa.

63. Współczesny system bankowy (banki handlowe i centralne- funkcje)

Funkcje i zadania Banku Centralnego

1.Emisyjna - polega na wykonywaniu przez bank centralny wyłącznych uprawnień wprowadzania do obiegu pieniądza gotówkowego(bilety NBP + bilon) Emitowany pieniądz w ramach funkcji emisyjnej jest to:

- prawny środek płatniczy

- ostateczny środek zapłaty

2.Bank Banków - ta funkcja zapewnia w określonych granicach refinansowanie kredytu, udzielanych przez banki handlowe a także prowadzi ich rachunki(BH) na które banki te utrzymują swoje rezerwy pieniężne.

3.Bank Państwa - Banki centralne:

- prowadzą wszystkie rachunki rządowe

- przeprowadzają zlecone im operacje finansowe w kraju i poza nim w szczególności zaś inicjują tzw. Operacje otwartego rynku(skup sprzedaż papierów wartościowych) a także administrują długiem publicznym

4.Zarządza rezerwami walutowymi Państwa: kontrola w prawach dewizowych realizowana jest na mocy ustawy prawo dewizowe.

Funkcja zarządzania rezerwami dewizowymi polega na:

- udzielaniu i zaciąganiu kredytów zagranicznych

- udzielaniu i przyjmowaniu poręczeń i gwarancji w obrotach za granicą

- udzielaniu zezwoleń dewizowych dokonywaniu kontroli dewizowej(w myśl przepisów prawa dewizowego)

- udzielaniu zezwoleń na działalność kantorową

- organizowaniu współpracy z bankami zagranicznymi

- podejmowaniu interwencji na krajowym rynku dewizowym z wykorzystaniem centralnych rezerw dewizowych

Funkcja nadzoru bankowego:

Banki centralne pełnią nadzór bankowy nad systemem bankowym i instytucjami kredytowymi, celem nadzoru bankowego jest zapewnienie bezpieczeństwa wkładcom, a także zapewnienie zgodności w działaniach banków z prawem bankowym.

Funkcja ta realizowana jest poprzez obserwację, kontrolę i koordynację wykorzystania środków pieniężnych przez banki handlowe.

Banki centralne są instytucjami charakterze publicznym(tzn. nie są nastawione na osiąganie zysków) na ogół są własnością państwa lub państwo ma przeważającą część kapitału akcyjnego.

Banki Handlowe - głównie przyjmują i kreują wkłady w trybie udzielania kredytu. Banki handlowe są drugim ogniwem kreacji pieniądze obok Banku centralnego jednak czynią to na większą skalę niż Bank Centralny. Ilość pieniądza bezgotówkowego znacznie przekracza ilość pieniądza gotówkowego obiegu to jednak mimo to zdolność kreacji banków handlowych jest uzależniona od ich płynności płatniczej czyli od posiadanych rezerw pieniężnych.

Pojęcie płynności

1.płynność poszczególnego aktywu -to zdolnośc aktywu do łatwej zamiany tego aktywu na gotówkę bez straty. Najwyższy stopień płynności reprezentuje pieniądz banku centralnego, który ma zdolność wyrównywania wszystkich należności.

Aktywa dzielą się na:

- rzeczowe, które posiadają niski stopień płynności np. budynek, urządzenie.

- finansowe powstają w odpowiedzi na potrzeby osób prywatnych prywatnych instytucji występujących na rynku finansowym.

Z punktu widzenia podmiotu gospodarczego wyróżniamy 3 stopnie płynności aktywu finansowego:

1) I stopień płynności aktywu finansowego posiadają gotówka i wkłady avista i aktywa te oznaczają się tym, że służą bezpośrednio do dokonywania płatności.

2) II stopień płynności przypisuje się aktywom, które mogą być szybko zamienione na pieniądz sensu stricte bez ryzyka straty części tych aktywów =, do aktywów tych zaliczamy głównie wkłady terminowe

3) III stopień płynności posiadają te aktywa finansowe, których zamiana na pieniądz sensu stricte może kryć w sobie ryzyko w razie niskiej ceny w momencie ich sprzedaży, zaliczamy do nich: akcje, obligacje przedsiębiorstw, weksle handlowe.

2.płynność jednostki gospodarczej(banku)- płynność jednostki gospodarczej zależy nie tylko od aktywów, ale także struktury pasywów oznacza sytuacje, w której jednostka jest zdolna do pokrywania o ich bieżących zobowiązań oraz zobowiązań wynikłych podejmowania nowych decyzji finansowych. Płynność finansowa banku oznacza obowiązek posiadania takiej struktury aktywów w formie gotówki i różnych form wierzytelności, która pozwoli w razie potrzeby na dokonanie większych niż normalnie wypłat wkładów. Wiąże się z tzw. Złotą regułą bankową.

3.płynność systemu gospodarczego- płynność systemu gospodarczego polega na zdolności pokrycia zapotrzebowania przez rynek pieniężny wszelkich potrzeb płatniczych przedsiębiorstw tworzących sektor gospodarczy( jest to stan, w którym funkcjonuje sprawny mechanizm dostosowywania środków pieniężnych dla finansowania bieżącej działalności przedsiębiorstw. Ostateczną odpowiedzialność za stan płynności systemu gospodarczego ponosi bank centralny, który w ramach prowadzonej polityki pieniężnej i wykorzystując znajdujące się w jego dyspozycji instrumenty tej polityki zwiększa lub zmniejsza ogólną płynność systemu gospodarczego w zależności od stanu koniunktury gospodarczej.

64. Baza monetarna

Baza monetarna jest to łączna ilość banknotów i bilonu w obiegu pozabankowym oraz znajdujących się w systemie bankowym.

65. Popyt na pieniądz- motywy

Popyt na pieniądz jest to zapotrzebowanie na pieniądz ze strony prywatnych podmiotów niebankowych (gospodarstw domowych + przedsiębiorstw)

Motywy (przyczyny):

-użyteczność pieniądza jako środka dokonywania transakcji (środka wymiany, płatniczego),

-pieniądz zabezpiecza przed ryzykiem zmiany ceny (kursu) instrumentu finansowego (przed ryzykiem stopy procentowej)

-w rozumowaniu zakłada się najczęściej, że pieniądz nie generuje odsetek (procentu) - całe zasoby pieniężne traktowane są tak jak gotówka. Pieniądz dostarczycielem „płynności”, „czysty” motyw transakcyjny.

66. Równowaga na rynku pieniężnym

Równowaga na rynku pieniężnym istnieje wówczas, gdy zapotrzebowanie na pieniądz jest równe wielkości podaży pieniądza. Zapotrzebowanie na pieniądz w ujęciu realnym rośnie ze wzrostem realnego dochodu narodowego oraz kosztu zamiany różnych aktywów na pieniądz. Natomiast odwrotna zależność występuje między wysokością stopy procentowej a popytem na pieniądz. Wzrost stopy procentowej skłania gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa do ograniczenia popytu na pieniądz gotówkowy oraz zamiany części pieniędzy na wysoko oprocentowane aktywa.

67. Funkcje pieniądza - miernik wartości, środek cyrkulacji, środek płatniczy, środek tezauryzacji, pieniądz światowy

Środek wymiany ( cyrkulacji)
Najstarszą funkcją pieniądza jest wymiana - pośrednictwo w transakcjach, w których dochodzi do równoczesnego wzajemnego przekazania towaru i pieniądza pomiędzy uczestnikami wymiany. Ludzie od zarania dziejów kupowali i sprzedawali towary - początkowo był to handel wymienny, później pojawiła się jednostka pośrednicząca, czyli właśnie pieniądz. Dzięki sprzedaży towarów lub usług otrzymujemy pieniądze, które następnie możemy wymienić na inne potrzebne nam dobra. Specyficzną formą wymiany jest praca: tu w zamian za wykonywane - w ramach umowy - usługi otrzymujemy pieniądze, dzięki którym możliwa jest codzienna egzystencja.
Miernik wartości
Pieniądz jest również miernikiem wartości - w jednostkach pieniężnych podawane są ceny, dzięki którym można porównywać różne towary.
W najwcześniejszym stadium rozwoju gospodarki prowadzono handel wymienny, w którym nie było jednak możliwe precyzyjne określenie wartości towarów, właśnie z uwagi na brak jednorodnego punktu odniesienia. Trudno jest tak naprawdę oszacować, jaka jest wartość skóry bydlęcej, wyrażona w beczkach miodu. Dzięki wprowadzeniu pieniądza stało się możliwe dokładne określanie wartości towarów i usług, co przyczyniło się do szybkiego rozwoju handlu. Pieniądz pełni też rolę miernika odroczonych płatności - za jego pomocą możemy również mierzyć np. wysokość odsetek, jakie otrzymamy za rok od momentu założenia lokaty bankowej.
Środek płatniczy
Pieniądz jest również wykorzystywany jako środek płatniczy - to znaczy do dokonywania płatności transferowych lub transakcji, w których przepływ dóbr nie jest równoczesny z zapłatą. Płatności transferowe to wypłaty, realizowane przez państwo, w zamian za które nie otrzymuje ono bezpośrednio żadnych dóbr czy usług. Typowym przykładem płatności transferowych są wypłaty emerytur i rent z budżetu państwa bądź też płatności zasiłków dla bezrobotnych. Transakcje wymienne, w których przepływ dóbr nie jest równoczesny z przepływem pieniądza, to na przykład dostawy energii elektrycznej, gazu, usługi telefoniczne, jak również praca na etacie. We wszystkich wymienionych tu przypadkach strony zawierają umowę, na podstawie której świadczone są określone usługi, a płatność za ich wykonanie następuje nie systematycznie, ale raz w miesiącu lub nawet rzadziej.
Środek tezauryzacji
Pieniądz spełnia jeszcze jedną bardzo ważną rolę - jest środkiem tezauryzacji, czyli gromadzenia oszczędności. Pieniądz można wykorzystywać nie tylko przy realizowaniu bieżących transakcji (konsumpcji), ale również do dokonywania transakcji w przyszłości - w takim przypadku powstaje zjawisko oszczędzania, czyli odkładania pieniądza. Podstawą tej funkcji pieniądza jest zaufanie: jako nabywcy wierzymy, że pieniądze przechowują wartość. W rzeczywistości pieniądz sam w sobie zmniejsza swoją wartość: na skutek inflacji spada jego siła nabywcza. Dlatego właśnie osoby oszczędzające nie powinny trzymać pieniędzy w domu, ale starać się je rozsądnie zainwestować (ulokować). W naszym serwisie prezentujemy szereg porad na ten właśnie temat.
Pieniądz światowy
Pieniądz może być środkiem rozliczeń międzynarodowych - tę funkcję spełniają zazwyczaj pieniądze krajów wysoko rozwiniętych, posiadających bardzo stabilną walutę. W takim przypadku pieniądz spełnia wszystkie wcześniej wymienione funkcje (środka wymiany, miernika wartości, środka płatniczego oraz środka gromadzenia oszczędności) w odniesieniu do transakcji, realizowanych pomiędzy poszczególnymi krajami. Najlepszym przykładem może tu być dolar amerykański (USD), który aż do roku 1971 był wymienialny na złoto, dzięki czemu zdobył duże zaufanie na rynku międzynarodowym. Do dziś wraz z frankiem szwajcarskim jest uważany za bardzo silną jednostkę, określaną często terminem „waluta ucieczki” (zyskuje zwykle na wartości w momentach kryzysu na arenie międzynarodowej).

68. Podział pieniądza wg kryterium wartościowego i stanu fizycznego

Podział wg kryterium wartościowego:

towarowy - stanowi wartość sam w sobie; najczęściej jest dobrem szczególnie cenionym;
symboliczny (papierowy) - środek płatniczy o wartości nadanej przez prawo; siła nabywcza przekracza koszt jego wytworzenia lub wartość jako towaru;
bezgotówkowy - środek wymiany, którego podstawą jest wierzytelność przedsiębiorstwa prywatnego lub osoby fizycznej (np. wkład bankowy);
międzynarodowy, np. specjalne prawa ciągnienia (SDRs) - sztuczny międzynarodowy pieniądz kredytowy, służący do rozrachunków pomiędzy państwami a Międzynarodowym Funduszem Walutowym; jego wartość to średnia ważona wartości głównych walut MFW; SDRs rozdzielane są pomiędzy państwa członkowskie w celu zachowania płynności międzynarodowej (równowagi płatniczej) i zwiększenia rezerw banków centralnych; kraje, mające deficyt w bilansie płatniczym, mogą sprzedawać SDRs krajom o nadwyżce w bilansie płatniczym, krajowi wyznaczonemu przez MFW do skupu SDRs, bądź samemu MFW; kraje mogą korzystać z SDRs bezwarunkowo, w zamian muszą jednak płacić odsetki od SDRs i skupować SDRs, gdy zostaną do tego wyznaczone.

Podział wg stanu fizycznego:

Pieniądz fiducjarny - nowoczesnej gospodarce pieniądz nie jest wymienialny na złoto - państwa nie posiadają już rezerw, które pokrywałyby w całości lub w określonej części emitowane pieniądze. Oznacza to, że mamy do czynienia z pieniądzem fiducjarnym - opartym na zaufaniu społecznym. Pieniądz taki jest emitowany przez państwo i jest prawnym środkiem płatniczym na danym terytorium, nie można go jednak wymienić na złoty kruszec, jak to miało miejsce we wcześniejszych fazach rozwoju obrotu gospodarczego. Ostatnim krajem, który zniósł wymienialność swojej waluty na złoto, były Stany Zjednoczone. Zdecydowały się one na ten krok dopiero w roku 1971.
Pieniądz zdawkowy (bilon) -pieniądz zdawkowy jest najczęściej zwany bilonem. Są to monety, wybite z niepełnowartościowego materiału, czyli metali nieszlachetnych. Bilon wywodzi się z pieniądza kruszcowego: w miarę rozwoju handlu stopniowo zmniejszano ilość złota czy srebra w stosunku do nominału monet. Bilon jest jednym z elementów systemu fiducjarnego, czyli opartego na zaufaniu: otrzymując monetę 5-złotową jesteśmy przekonani o jej wartości w danym momencie i w przyszłości, choć sama w sobie jest mniej warta niż nominał, który uosabia.
Pieniądz papierowy- pieniądz papierowy jest obecnie - podobnie jak bilon - niewymienialny na złoto, choć w przeszłości był potwierdzeniem zdeponowania w banku złotych monet. Pieniądz papierowy ma wartość niezależną od materiału, z którego jest wyprodukowany, posiada tak zwany „kurs przymusowy”, nadany przez bank centralny, działający w imieniu państwa. Obok bilonu jest drugim najważniejszym elementem systemu fiducjarnego, czyli opartego na zaufaniu.
Pieniądz bankowy- pieniądz bankowy jest nazywany inaczej bezgotówkowym lub żyrowym. Ma on postać zapisu na rachunku depozytowym w banku. Zapis tego typu zaczyna funkcjonować jako pieniądz w momencie, gdy są wykorzystywane do dokonywania płatności - to jest przesuwania zapisu z jednego konta na drugie. Typowym przykładem takiej operacji jest polecenie przelewu.
Pieniądz elektroniczny- najnowszą formą jest pieniądz elektroniczny, zakodowany na karcie magnetycznej w postaci elektronicznych impulsów. Pieniądz taki może być zamieniany na fizycznie istniejące jednostki - w specjalnych automatach, zwanych bankomatami. Z drugiej strony można nim realizować transakcje bezgotówkowe, na przykład płacąc kartą za zakupione towary w sklepie.

69. Mechanizm kreacji pieniądza bezgotówkowego

Pieniądz bezgotówkowy- jest to forma pieniądza występująca tylko i wyłącznie w postaci zapisów na bankowych rachunkach depozytowych płatnych na żądanie przez właścicieli tych rachunków (tzw. pieniądz bankowy). Uruchomienie pieniądza bezgotówkowego następuje za pomocą przelewu bankowego, czeku rozrachunkowego, akredytywy lub karty kredytowej i polega na bezpośrednim przenoszeniu płatności z rachunku jednego klienta na rachunek drugiego w tym samym lub innym banku.

Kreacja pieniądza bezgotówkowego- jest to proces polegający na wprowadzanie do obiegu przez banki komercyjne dodatkowych ilości pieniądza. Kreacja pieniądza ma charakter bezgotówkowy a dokonywana jest na drodze operacji kredytowych. W celu zapewnienia bezpieczeństwa depozytariuszy i niedopuszczenia do inflacji bank centralny reguluje rozmiary kreacji pieniądza kredytowego poprzez ustalanie stopy rezerw obowiązkowych i stóp oprocentowania kredytów udzielanych bankom komercyjnym.

70. Funkcje i prawa obiegu pieniądza

71. Rodzaje kosztów (stałe, zmienne, całkowite, przeciętne, krańcowe

Koszty stałe-są ponoszone przez przedsiębiorstwo niezależnie od wielkości, koszty te występują na tych punktach kiedy produkcja wynosi zero (ochrona majątku, konserwacja, dzierżawa lokal i gruntów).

Koszty zmienne związane z wykorzystaniem w procesie produkcji czynników zmiennych, których ilości wzrastają lub zmniejszają się w zależności od rozmiarów produkcji. Tempo wzrostu jest nierównomierne, początkowo rośnie wolniej następnie po przekroczeniu pewnego poziomu zaczyna rosnąć szybciej

Koszty całkowite - suma kosztów stałych i kosztów zmiennych, krzywa kosztów całkowitych zaczyna się w początku krzywej kosztów stałych.

Koszty krańcowe - to przyrost kosztów całkowitych spowodowany wzrostem produkcji o jednostkę.

Koszty przeciętne - to koszty poniesione na wyprodukowanie każdej jednostki produktu

- przeciętne koszty stałe - pokazują jaki koszt stały został poniesiony na każdą wytworzoną jednostkę produktu. Otrzymujemy je dzieląc koszty stałe przez produkt całkowity.

- przeciętne koszty zmienne - pokazują jaka część kosztu zmiennego została poniesiona na otrzymanie jednostki produktu. Otrzymujemy je dzieląc koszty zmienne przez produkt całkowity.

- przeciętne koszty całkowite - pokazują jaka część całkowitych kosztów została poniesiona na każdą jednostkę produktu. Otrzymujemy je dzieląc koszty całkowite przez produkt całkowity.

72. Definicja kosztów, ilustracja graficzna

koszty Kc Kz

koszty całkowite koszty zmienne

(K) całkowite

•a Ks koszt stały

Ks przeciętne koszty

stałe

produkcja (Q)

Czynnik kapitału jest wielkością stałą dlatego koszty stałe są niezależne od rozmiarów produkcji. Są one ilustrowane linią poziomą. Dzieląc koszty stałe Ks przez ilość wytwarzanej produkcji Q otrzymujemy przeciętne koszty stałe na jednostkę produkcji, które wykazują systematyczną tendencję malejącą aż do pełnego wykorzystania zdolności produkcyjnych przedsiębiorstwa gdyż ta sama kwota kosztów stałych rozkłada się na coraz większą ilość jednostek produkcji.

Funkcja kosztów całkowitych Kc jest sumą kosztów zmiennych całkowitych Kz i kosztów stałych Ks.

Do punktu a wielkość Kz rośnie coraz wolniej w stosunku do wzrostu Q. W punkcie a następuje przegięcie funkcji kosztów zmiennych całkowitych Kz i od tego punktu koszty te rosną coraz szybciej w stosunku do wzrostu produkcji Q.

Koszty całkowite KC = KS+KZ dlatego kształt krzywej KC jest identyczny z kształtem krzywej KZ ale przesunięty w górę o wysokość kosztów stałych.

73. Równowaga przedsiębiorstwa ( funkcja utargów: krańcowy, przeciętny, całkowity)

Utarg krańcowy (przychód krańcowy, marginal revenue) to wzrost utargu całkowitego, wywołany zwiększeniem produkcji o jednostkę. Jest wyrażany wzorem:

		zmiana TR
MR	=
		zmiana Q

gdzie MR to utarg krańcowy, TR - utarg całkowity, Q - liczba jednostek

W warunkach konkurencji firma - chcąc sprzedać więcej - musi obniżyć cenę. Z tego też powodu utarg krańcowy spada w miarę wzrostu produkcji. Z kolei kształt krzywej utargu krańcowego zależy od kształtu krzywej popytu na produkty przedsiębiorstwa.

Utarg całkowity- to ilość pieniędzy, uzyskana przez przedsiębiorstwo ze sprzedaży dóbr i usług w danym okresie.Utarg całkowity wyliczamy ze wzoru:

TR=P*Q

gdzie TR - utarg całkowity, P - cena jednostkowa, Q - wolumen sprzedaży (liczba sprzedanych jednostek).

Utarg przeciętny- średnia cena po której sprzedano produkty w firmie

74. Zysk (co to jest), schemat równowagi przedsiębiorstwa w warunkach monopolu, rynku konkurencji doskonałej

Zysk - jest to dodatni wynik finansowy przedsiębiorstwa lub określonej inwestycji albo pożyczki. Jego przeciwieństwem jest strata. Zysk jest wartością ekstensywną i nie określa bezpośrednio efektywności gospodarowania lub inwestowania. Wartością określającą efektywność gospodarowania i inwestowania jest rentowność.

Równowaga przedsiębiorstwa w długim okresie czasu wymaga badania zachowania również innych konkurujących firm. Jeżeli w długim okresie czasu w warunkach monopolistycznej konkurencji w sytuacji jeżeli przedsiębiorstwa ciągnęły zyski w długim okresie, inne przedsiębiorstwa również będą chciały wejść do danej gałęzi. Uczestnictwo nowych przedsiębiorstw w danej gałęzi zmniejszy w długim okresie udziały poszczególnych przedsiębiorstw w tej strukturze rynku, krzywe popytu wszystkich przedsiębiorstw będą maleć.

75. Inflacja, źródła, skutki

Inflację definiuje się jako stały wzrost przeciętnego poziomu cen rynkowych na towary i usługi nabywane przez ludność.

Rodzaje inflacji:

-Inflacja popytowa - występuje wtedy, gdy całkowita wielkość planowanych wydatków wzrasta szybciej niż całkowita wielkość produkcji.

-Inflacja kosztowa - pojawia się wtedy, gdy nałożone są ograniczenia na podaż jednego lub kilku zasobów lub też, gdy cena jednego lub kilku zasobów zostaje zwiększona.

-Inflacja strukturalna - pojawia się wówczas gdy producenci nie mogą sprawnie zmienić struktury produkcji w odpowiedzi na zmiany struktury gospodarki.

3%-5% rocznie - inflacja pełzająca,

5%-10% rocznie - inflacja krocząca,

10%-50% rocznie - inflacja galopująca,

100%-200% i więcej rocznie - hiperinflacja.

Miarą inflacji jest stopa inflacji - to procentowa zmiana ogólnego poziomu cen w danym okresie czasu.

Przyczyny i skutki inflacji:

Niemożność dostosowania się globalnego popytu w gospodarce do globalnej podaży w inny sposób wywołuje wzrost cen.

Niewielka a nawet umiarkowana inflacja korzystnie oddziałuje na gospodarkę ponieważ:

- umiarkowany wzrost cen sprzyja utrzymaniu dobrej koniunktury i przyśpieszeniu wzrostu gospodarczego,

- wzrost cen jest bodźcem do kierowania oszczędności na inwestycje przez stwarzanie perspektyw wyższych zysków,

- wzrost cen stabilizuje gospodarkę, łagodząc przebieg kryzysów nadprodukcji inflacja wpływa na kształtowanie się właściwych relacji cenowych, sprzyjając tym samym właściwej alokacji zasobów w gospodarce.

Jeżeli inflacja jest wysoką, nieprzewidywalna i trudna do zrównoważenia, powoduje wysoce negatywne skutki:

- powoduje redystrybucję dochodów w społeczeństwie,

- gdy rosną ceny obniża się realność dochodów,

- inflacja osłabia skłonność do oszczędzania,

- wzrost inflacji prowadzi do dewaluacji pieniądza krajowego.

Wysoka inflacja negatywnie wpływa na stosunki ekonomiczne z zagranicą. Destabilizacja osłabia skłonność przedsiębiorców krajowych do inwestowania w kraju. Następuje ucieczka krajowych i obcych kapitałów za granicę.

76. Równowaga konsumenta: pojęcie użyteczności całkowitej i krańcowej, linia budżetowa, krzywe obojętności, schemat równowagi konsumenta

Krzywa obojętności przedstawia wszystkie kombinacje dwóch dóbr, które dla konsumenta są obojętne. Oznacza to, że każda z tych kombinacji daje konsumentowi takie same zadowolenie, czyli ten sam poziom całkowitej użyteczności.

warzywa

mięso

Chcąc zwiększyć konsumpcję jednego dobra musi konsument równocześnie zmniejszyć spożycie innego dobra. Krzywa obojętności będzie miała nachylenie ujemne.

Każdy konsument woli mieć więcej dobra niż mniej i żaden konsument nie zrezygnuje z wyższego poziomu całkowitej konsumpcji na rzecz jej niższego poziomu.

warzywa

mięso

Krzywe te tworzą mapę gustów lub preferencji konsumenta. Mówią one czego życzy sobie konsument, aby zmaksymalizować swoje zadowolenie. Im wyżej jest położona krzywa obojętności tym wyższe jest spożycie obu dóbr dlatego każdy konsument pragnie znaleźć się na krzywej obojętności położonej jak najdalej od początku układu osi współrzędnych.

Między tymi dobrami występuje zjawisko substytucyjności. Miernikiem efektu substytucyjnego jest krańcowa stopa substytucji rozumiana jako stosunek przyrostu spożycia jednego dobra do ubytku innego dobra.

Wysokość rozporządzalnego dochodu przeznaczonego do nabycia kilku dóbr konsumpcyjnych można przedstawić w układzie dwuwymiarowym w postaci linii budżetu konsumenta np. za te same 100zł i przy nie zmienionych cenach może on kupić coraz więcej mięsa, lecz coraz mniej warzyw. Jego dochód nie jest zawsze wartością stałą. Gdy dochód rośnie, a relacje cen nie zmieniają się, wówczas linia budżetu przesunie się równolegle w prawo. Gdy zaś dochód spadnie, przy pozostałych warunkach nie zmienionych, wówczas linia budżetu przesunie się równolegle w kierunku początku układu współrzędnych. W pierwszym przypadku łączna suma nabywanych dóbr wzrośnie, w drugim zaś spadnie. Linia budżetu określa realne możliwości konsumenta.

Linia budżetu konsumenta:

Warzywa W

Mięso M

Zmiana nachylenia linii budżetu pod wpływem zmian relacji cen dóbr konsumpcyjnych:

Warzywa W warzywa W

Mięso M mięso M

1

2

2

1

wydatki konsumpcyjne

ziemia, praca, kapitał

dobra finansowe i

usługi

renta, płaca, procent

dobra, usługi

ZPK

dochód ze sp.

RPP

dobra, usługi

(energia, transport)

ZPK

dochody rządowe (podatki,

opłaty, cła)

RPP

Q

P

cena

ilość

A

B

PODAŻ

POPYT

P

Q

A

B

D

D'

A

B

D'

D

P1

Q1

S (podaż)

S1

S2

S3

Q

P

P

D

Q

cena rośnie

wybieramy

substytut

gdy cena rośnie przesuwamy się w lewo na wykresie popytu i w lewo przesuwa się wykres dóbr komplementarnych

D

Ilość (Q)

S

p

s

f(s)

45^o

f(s)

s

p

---