Istnieją dwie definicje ekonomii :

1. Ekonomia - jest nauką badającą w jaki sposób ludzie radzą sobie z rzadkością tj. brakiem nieograniczonej dostępności dóbr, jak rozwiązują dotkliwy problem alokacji ograniczonych zasobów w celu zaspokojenia konkurencyjnych potrzeb, aby zaspokoić tyle, ile jest w danej sytuacji możliwe.

2. Ekonomia - to nauka o procesach gospodarczych, która stara się wykrywać i opisywać prawidłowości rządzące tymi procesami (prawidłowości ekonomiczne). Nauka ta pokazuje w jaki sposób ludzie działając w różnych warunkach społeczno-gospodarczych korzystają z różnych ograniczonych zasobów prowadząc działalność gospodarczą oraz jak je rozdzielają pomiędzy różne, konkurencyjne zastosowania, a także czym się kierują przy podejmowaniu takich decyzji. Ekonomia wskazuje również czy dany zasób wykorzystywany jest efektywnie i analizuje wyniki, od których uzależniona jest efektywność gospodarowania.

Funkcje ekonomii:

FUNKCJA POZNAWCZA - polega na tym, że ekonomia dostarcza wiedzy o kategoriach, zjawiskach i procesach gospodarczych, o rządzących nimi prawidłowościach oraz o ich przyczynach i skutkach. Pozwala to odpowiedzieć na pytania, co i jak i dla kogo produkować.

FUNKCJA APLIKACYJNA - polega na tym, że ustalenia ekonomii i wynikające z nich wnioski dostarczają wskazówek przydatnych w działaniach gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, państwa itp. podmiotów. Wskazówki te ułatwiają tym podmiotom podejmować prawidłowe decyzje (decyzje dotyczące zjawisk ekonomicznych )

Ekonomia jako dyscyplina wiedzy dzieli się na dwie części :

MAKROEKONOMIA - zajmuje się analizą gospodarki jako całości, bada m.in. czynniki wypływające na poziom i zmianę globalnej (łącznej) produkcji i konsumpcji gospodarczej, globalnej podaży produktów i usług, globalnego popytu na nie, ogólnego (średniego) poziomu cen tych dóbr, globalnego zatrudnienia i inwestycji, dochodów i wydatków budżetu państwa. Makroekonomia zajmuje się więc badaniem wielkości agregatowych czyli wielkości dotyczących danej gospodarki danego państwa.

MIKROEKONOMIA - (jest to analiza pewnych rynków w skali znacznie mniejszej niż w makroekonomii ) zajmuje się przede wszystkim poszczególnymi elementami tworzącymi gospodarkę takimi jak : gospodarstwa domowe, przedsiębiorstwo, sektory gospodarki, rynki określonych produktów i usług. Mikroekonomia analizuje sposób działania oraz zachowania się na rynku poszczególnych producentów i konsumentów, sprzedawców i nabywców. Bada też czynniki wpływające na kształtowanie się wielkości produkcji oraz podaży poszczególnych produktów i usług, rozmiaru popytu na nie w jakościach ich cen itp. kategorii.

Gospodarka i systemy gospodarcze

Całokształt warunków o charakterze materialnym, instytucjonalnym, społecznym, politycznym itp. tworzy gospodarkę i system gospodarczy na który składają się również mechanizmy gospodarowania. Natomiast gospodarkę można potraktować jako pewien dający się wyodrębnić element.

Typy gospodarki:

gospodarka rynkowa - to gospodarka w której zasadniczym regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający rynek, czy też mechanizm rynkowy.

gospodarka nakazowa - to gospodarka w której procesy gospodarcze regulowane są głównie za pomocą różnego rodzaju nakazów, zakazów wydawanych przez biurokrację państwową.

Nieograniczone potrzeby ludzkie i rzadkość czynników produkcji :

Zasoby to rzeczy wykorzystywane do produkcji dóbr i usług, ich ilość jest ograniczona w swej wielkości, zasoby można zaliczyć do następujących kategorii:

• Ziemia / zasoby naturalne - obejmuje obszar powierzchni ziemi i wszystko to co w naturze jest użyteczne w procesie produkcji.

• Praca / zasoby ludzkie - obejmuje każdy sposób w jaki ludzka energia fizyczna lub umysłowa może być racjonalnie wykorzystywana.

• Kapitał / dobra inwestycyjne - obejmuje wszelki wynik procesu produkcyjnego, który jest przeznaczony do późniejszego wykorzystania w procesie produkcji (budynki,narzędzia)

• Technologia - to wiedza w jaki sposób zasoby mogą być łączone w procesie produkcyjnym w przeciwieństwie do fizycznych ograniczeń ludzkiego świata, potrzeby zgłoszone przez ludzi są nieograniczone.

Ekonomia bada więc procesy gospodarcze tzn. procesy produkcji, podziału, wymiany i konsumpcji środków zaspokajających ludzkie potrzeby. Działalność ludzką polegającą na wytwarzaniu różnych środków niezbędnych do zaspokojenia potrzeb ludzkich nazywamy PRODUKCJĄ.

Natomiast otrzymane na skutek tej działalności dobra i usługi nazywamy mianem PRODUKTÓW.

Produkcja jest możliwa dzięki wykorzystaniu czynników produkcji. Wybór celów oraz środków potrzebnych do ich zaspokojenia stanowi istotę procesu gospodarowania. Problem rzadkości zasobów istnieje w każdym momencie, dlatego gospodarowanie polega na ciągłym dokonywaniu wyrobów przez jednostki gospodarujące. Każdemu z tych wyrobów towarzyszą dwa efekty : korzyści i koszty.

Decydując się bowiem na podjęcie określonej działalności gospodarczej jednostka spodziewa się osiągnąć pewne korzyści z dokonanego wyboru. Jednocześnie jednak każde osiągnięcie korzyści oznacza powstanie kosztu alternatywnego tzn. kosztu utraconych korzyści z odmiennych zastosowań posiadanych zasobów.

Proces gospodarowania, podmioty i decyzje gospodarcze.

Procesy gospodarcze są powtarzalne z uwagi na rozwój potrzeb. Procesy te, które zachodzą w sferze produkcji, wymiany, konsumpcji, dóbr nazywa się mianem gospodarowania.

Wyróżnia się 3 typy podmiotów, które występują w każdej gospodarce :

• Przedsiębiorstwo - to zespół ludzi lub pojedynczy ludzie dysponujący określonymi środkami niezbędnymi do regularnego prowadzenia działalności gospodarczej w sferze produkcji. Działalność ta jest nastawiona na uzyskanie możliwie jak największego zysku.

• Gospodarstwo domowe- to najmniejsza komórka społeczna (najczęściej rodzina), która gromadzi dochody i wspólnie je wydaje, aby zaspokoić swoje potrzeby konsumpcyjne. Gospodarstwo domowe pełni dwie funkcje :

• konsumpcyjną - gdyż decyduje na jakie cele przeznaczyć dochody oraz nagromadzone oszczędności

• produkcyjną - ponieważ decyduje w jaki sposób zdobywać dochody

• Państwo - to złożona, zróżnicowana wewnętrznie, wieloszczeblowa struktura administracyjna społeczeństwa zamieszkująca określone terytorium.

Transakcje dokonywane przez gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa .

GOSPODARSTWA DOMOWE	PRZEDSIĘBIORSTWA
- dysponują czynnikami produkcji, które dostarczają przedsiębiorstwa - otrzymują dochody od przedsiębiorstw w zamian za dostarczone czynniki wytwórcze - wydają dochody na dobra i usługi wytwarzane przed przedsiębiorstwa	- wykorzystują czynniki produkcji dostarczone przez gospodarstwa domowe do wytwarzania dóbr i usług - płacą gospodarstwom domowym za wykorzystane czynniki produkcji - sprzedają dobra i usługi gospodarstwom domowym

Racjonalność gospodarowania i rachunek ekonomiczny.

Nauką, która zajmuje się problemami racjonalnego działania jest PRAKSEOLOGIA. Jedną z jej fundamentalnych zasad jest zasada racjonalnego gospodarowania, która formułuje się w 2 wariantach :

1. należy dokonać takiego wyboru aby dany efekt osiągnąć przy użyciu najmniejszego nakładu środków.

2. należy dokonać takiego wyboru aby przy danym nakładzie środków osiągnąć największy efekt.

Kiedy odnosimy uzyskiwane z działalności gospodarczej efekty do ponoszonych za nią nakładów określamy ekonomiczną efektywność gospodarowania. Natomiast porównywanie uzyskiwanych z danej działalności efektów z ponoszonymi w związku z tą działalnością nakładami w celu wybrania możliwie najlepszych czyli najbardziej efektywnych ekonomicznie wariantów decyzji nazywamy rachunkiem ekonomicznym.

Granica możliwości produkcyjnych.

Gospodarowanie czyli konieczność dokonywania wyborów jest zawsze zdeterminowana danymi zasobami i rozwojem technologii. Wybory gospodarcze, jakie mogą podejmować podmioty gospodarcze ilustruje granica możliwości produkcyjnych (krzywa transformacji).

Produkcja chleba

(w tonach)

700 000 ton P ₁

500 000 ton P ₂

100 000 ton P ₃

100 000 000 400 000 000 600 000 000 produkcja maszyn (w mln szt.)

Punkt F nie jest efektywny bo nie wykorzystuje wszystkich zasobów (nie leży na krzywej transformacji )

W punkcie D wszystkie zasoby w gospodarce są przeznaczone na produkcję chleba.

W punkcie E wszystkie zasoby w gospodarce są przeznaczone na produkcję maszyn.

Załóżmy, że w danym państwie można produkować tylko 2 dobra chleb i maszyny (potrzebne do jego produkcji). Teoretycznie wszystkie zasoby będące w dyspozycji można skierować albo na produkcję chleba albo na maszyny. W I wypadku można też produkować oba te dobra równocześnie. Po połączeniu punktów A, B , C otrzymujemy tzw. krzywą transformacji zwaną też granicą możliwości produkcyjnych. Przemieszczając zasoby z produkcji chleba do produkcji maszyn lub odwrotnie dokonujemy swoistej transformacji jednego dobra w drugie (stąd nazwa krzywa transformacji).

Równocześnie krzywa ta, łączy punkty leżące na obrzeżu całej mapy punktów reprezentujących różne możliwe warianty wykorzystania zasobów gospodarczych (stąd granica możliwości produkcyjnych) znajdują się więc na niej tylko warianty ekonomicznie efektywne, gdyż są one względem siebie niejako konkurencyjne, ponieważ w każdym wypadku mniejsza ilość jednego dobra jest zrównoważona większą ilością drugiego dobra. Np. przy przejściu z punktu A do punktu B zmniejszeniu produkcji chleba towarzyszy zwiększenie produkcji maszyn. W porównaniu więc z wariantem A wariant B podobnie jak inne warianty położone na krzywej. Jest więc efektywny.

Nie jest efektywny wariant F który oznacza mniejszą produkcję zarówno chleba jak i maszyn a tym samym niepełne wykorzystanie istniejących zasobów gospodarczych . Z kolei wariant G jest przy danych zasobach i danym poziomie wiedzy i techniki nieosiągalny.

Punktom F i G odpowiadają inne niż zaznaczone krzywe transformacji. Położenie bowiem krzywej transformacji zależy od zasobów oraz ich efektywności wykorzystania, która z kolei jest uzależniona od takich czynników jak : wiedza, umiejętności ludzi, dyscyplina pracy, poziom techniki produkcji.

Metody badań ekonomicznych, kategorie i prawa ekonomiczne.

Prawa ekonomiczne - to wykryte, opisane prawidłowości rządzące procesami gospodarczymi. Opisują one stałe, powtarzające się związki między elementami procesu gospodarowania.

Ekonomia posługuje się takimi metodami jak :

• obserwacja rzeczywistości

• analiza faktów i danych statystycznych

Stara się określić które z zależności zachodzących między podmiotami gospodarczymi są istotne. W związku z tym ekonomia tworzy pewne kategorie ekonomiczne, którymi są abstrakcyjne pojęcia wyrażające ogólne właściwości różnych elementów i aspektów procesów gospodarowania np. praca, produkcja, popyt, podaż, rynek, cena i dochód.

Ustalanie istotnych, powtarzalnych związków i zależności między kategoriami ekonomicznymi jest równoznaczne z formułowaniem praw ekonomii a łączenie tych praw w zwarte, powiązane ze sobą logiczne systemy z konstruowaniem teorii ekonomicznych. Teorie te usiłują objaśniać i interpretować rzeczywistość gospodarczą. Dostarczają ogólnego obrazu procesów i zjawisk gospodarczych, w obrazie tym eksponuje się to co jest istotne i typowe a pomija się to co nieistotne i nietypowe.

MODELE EKONOMICZNE

Teorie ekonomiczne operują pewnymi założeniami upraszczającymi rzeczywistość. Taki uproszczony obraz rzeczywistości gospodarczej to model ekonomiczny. Pokazuje on zależności między różnymi zjawiskami ekonomicznymi. Bardzo często wykorzystuje on klauzulę „ceteris paribus „ , które przełożone na polski oznacza „ przy innych warunkach niezmienionych”.

Klauzula ta oznacza takie postępowanie badawcze w sytuacji gdy jakaś wielkość określona jest przez kilka czynników i chcemy uchwycić zależność między zmianami jej wielkości, a zmianami jednego z czynników to przyjmujemy, że pozostałe czynniki nie zmieniają się.

W modelach ekonomicznych istotną rolę odgrywają zależności między zmiennymi odpowiadające związkom między kategoriami ekonomicznymi. Można wyodrębnić z grupy zmiennych :

• zmienne w postaci zasobów, które przedstawiają wartość pewnych wielkości ekonomicznych w danym momencie np. dług publiczny czy wartość kapitału przedsiębiorstwa

- zmienne w postaci strumieni - które wyrażają wartości pewnych wielkości ekonomicznych w jakimś okresie np. wpływy z podatków państwa w ostatnim roku czy też wydatki całej rodziny na produkty i usługi w ciągu 1 miesiąca.

Rynek i klasyfikacja rynków.

RYNEK - to proces przy pomocy którego kupujący i sprzedający określają co chcą sprzedać lub kupić i na jakich warunkach. Jest to więc całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunki w jakich transakcje te przebiegają. Rynek doskonały charakteryzuje się spełnieniem następujących warunków:

1. rozproszenie po stronie popytu i podaży

(tzn. każdy z podmiotów dysponuje jednakową siłą i jest ich bardzo dużo w rezultacie żaden z tych podmiotów nie może wpływać na kształtowanie się cen.)

2. brak barier wejścia na rynek

(tzn. że istnieje możliwość wejścia na rynek oraz wyjścia z niego jak również łatwość zmiany zastosowania zasobów. )

3. przejrzystość

( która oznacza to, że sprzedający oraz kupujący dysponują pełnymi informacjami o towarach i warunkach zawierania transakcji.)

4. jednorodność dóbr i usług

( która oznacza, że dobra o tym samym przeznaczeniu mają jednakowe cechy fizyczne i są postrzegane przez nabywców jako jednakowe, niezależnie od tego jaki producent je wytworzył.)

Przeciwieństwem rynku doskonałego jest rynek monopolistyczny. Przy najwyższym stopniu monopolizacji oznacza, że na rynku występuje jedno przedsiębiorstwo mające wyłączność na produkcję i zbyt jakiegoś towaru.

Czysty monopol - ma miejsce wtedy gdy działa tylko jeden dostawca danego dobra

Monopson - ma miejsce wtedy gdy działa tylko jeden odbiorca danego dobra

Oligopol - w danej dziedzinie gospodarczej dominuje kilka wielkich przedsiębiorstw

Przesłanki istnienia dojrzałego rynku:

• dominacja własności prywatnej i swoboda transferu prywatnych praw własności

• swoboda prowadzenia działalności gospodarczej

• istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek

• integralność rynku czyli wzajemne uzależnienie od siebie poszczególnych segmentów rynku

Funkcje rynku :

• dokonuje wyceny różnych dóbr

• jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych

• jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów gospodarczych zarówno produktów jak i czynników produkcji

• umożliwia ustalanie się stanów równowagi w gospodarce

• jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji i zarazem mechanizmem dostosowywania produkcji do potrzeb

POPYT - na dane dobro to ilość dobra jaką nabywcy są w stanie nabyć po określonej cenie i w określonym czasie. Jest to więc taka ilość towaru jaką nabywcy są skłonni kupić przy różnych poziomach ceny przy założeni stałości innych czynników (klauzula ceteris paribus)

Konkretna ilość towaru nabywana przy danym poziomie ceny jest określana jako rozmiary popytu. (zasadą jest odwrotna zależność między cenami a popytem)

Wyróżniamy rodzaje popytu :

- popyt efektywny - to taki przy którym chęć nabywania towaru poparta jest posiadaniem odpowiedniego ekwiwalentu ekonomicznego.

- popyt potencjalny - tzn. który oznacza pragnienie nabycia jakiegoś dobra niepoparte jednak możliwościami dochodowymi.

Zależność między popytem a ceną jest zależnością odwrotną.

cena

Prawo popytu stwierdza, że wzrost ceny powoduje spadek popytu (jego rozmiarów) zaś obniżenie ceny wywołuje wzrost rozmiarów popytu. Uzasadnieniem takiego mechanizmu jest zmiana siły nabywczej kupujących. Jeżeli cena rośnie to przy założeniu stałości innych czynników nabywca może w ramach swoich zasobów pieniężnych kupić mniej towarów. Odwrotnie jest jeżeli cena spada. W ujęciu graficznym prawo popytu można przedstawić przez wykreślenie krzywej popytu.

Poszczególne punkty na tej krzywej wskazują na odwrotnie proporcjonalną zależność między ceną a rozmiarami popytu. Określają konkretne rozmiary popytu przy konkretnej cenie. Krzywa jako całość jest zbiorem tych punktów a więc zbiorem ilości towaru jakie nabywcy są skłonni kupić przy różnych poziomach ceny.

Do niecenowych czynników wyznaczających rozmiary popytu należą :

• dochody nabywców

• liczba i struktura nabywców

• ceny innych towarów

• oczekiwania dotyczące przyszłych cen

• oczekiwanie dotyczące przyszłych dochodów

• gusta i preferencje nabywców

Jeżeli tzw. inne czynniki pozacenowe oddziaływać będą na wzrost popytu to krzywa D przesunie się w prawo i osiągnie poziom D₁ (przy tej samej cenie rozmiary popytu wzrosną) Jeżeli jednak te czynniki oddziaływać będą na spadek popytu to krzywa D przesunie się w lewo i osiągnie poziom D ₂.

Jeżeli cena jest stała to popyt wzrośnie gdy :

• rosną dochody nabywców

• rośnie liczba i korzystnie zmienia się struktura nabywców

• rośnie cena dóbr substytucyjnych

• spada cena dóbr komplementarnych

Oczekuje się wzrostu ceny danego dobra w przyszłości , oczekuje się wzrostu dochodów w bliskiej przyszłości. Gusta i preferencje kierują się w stronę wzrostu zainteresowania danym towarem.

Popyt spada gdy

• spadają dochody nabywców

• spada i niekorzystnie zmienia się struktura nabywców

• spada cena dóbr substytucyjnych

• rośnie cena dóbr komplementarnych

Oczekuje się spadku ceny danego dobra w przyszłości i oczekuje się spadku dochodów w bliskiej przyszłości. Gusta i preferencje kierują się w stronę spadku zainteresowania danym towarem.

Podaż i czynniki wyznaczające jej rozmiary

PODAŻ to taki zbiór ilości towaru jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnym możliwych poziomach ceny, przy założeniu stałości innych czynników. Natomiast konkretną ilość towaru przeznaczono do sprzedaży przy danej ilości ceny nazywamy rozmiarami podaży.

Podobnie jak w przypadku popytu te pojęcia dotyczą określonego czasu

W ujęciu graficznym prawo podaży ilustruje krzywa podaży.

Prawo podaży stwierdza, że wzrost ceny powoduje wzrost rozmiarów podaży zaś obniżenie ceny wywołuje spadek rozmiarów podaży. Poszczególne punkty na tej krzywej wskazują na wprost proporcjonalną zależność między ceną a rozmiarami P podaży Określają konkretne rozmiary podaży przy konkretnej cenie. Krzywa jako całość jest zbiorem punktów, tj. zbiorem ilości towarów jaką sprzedawcy są gotowi zaoferować przy różnych możliwych poziomach ceny.

Niecenowe czynniki wyznaczające rozmiary podaży to czynniki wpływające na wysokość kosztów wytwarzania (czyli cena surowców, postęp techniczny, podatki, subsydia), zmiana opłacalności produkcji innych towarów, liczba producentów danego dobra.

Jeżeli inne czynniki pozacenowe oddziaływać będą na wzrost podaży to krzywa S przesunie się w prawo i osiągnie poziom S₁. Jeżeli zaś czynniki niecenowe oddziaływać będą na spadek podaży to krzywa S przesunie się w lewo i osiągnie poziom S₂. Oznaczać to będzie że przy takiej samej cenie rozmiary podaży spadną do wielkości Q₁.

Jeżeli cena jest stała to podaż rośnie :

• gdy spadają ceny czynników produkcji

• gdy rośnie efektywność produkcji jako wynik postępu technicznego

• spadają podatki lub rosną subwencje

• spadają ceny innych towarów a tym samym relatywnie rośnie opłacalność produkcji danego dobra

• liczba producentów wychodzących na rynek jest wyższa od liczby opuszczających go przy założeniu , ze dysponują oni jednakowymi możliwościami produkcyjnymi

Podaż spada gdy

• rosną ceny czynników produkcji

• rosną podatki lub spadają subwencje

• rosną ceny innych towarów a tym samym relatywnie spada opłacalność produkcji danego dobra

• liczba producentów opuszczających rynek jest wyższa od liczby wchodzących

Cena i jej funkcje.

CENA obok popytu i podaży jest podstawowym elementem rynku bo od poziomu cen i relacji między cenami różnych towarów zależy wszystko co się dzieje na rynku.

Funkcje ceny :

• agregacyjna - ponieważ ceny umożliwiają mierzenie zarówno nakładów jak i efektów co tworzy warunki do prowadzenia rachunku ekonomicznego

• informacyjna - ceny stają się parametrem w oparciu o który podejmuje swoje decyzje zarówno konsument jak i producenci

• redystrybucyjna- poprzez zmiany poziomu cen i relacji pomiędzy nimi można powodować przesunięcia dochodów przedsiębiorstwa i gospodarstw domowych oraz różnych grup społecznych

Równowaga rynkowa.

Z daną ceną związane są zawsze określone rozmiary popytu i podaży. Cena tworzy więc konkretną relację między nimi. Wysokiej cenie odpowiada niski popyt i wysoka podaż i odwrotnie.

Przy wysokiej cenie występuje nadwyżka rynkowa, ilość o jaką rozmiary podaży przewyższają rozmiary popytu przy danej cenie ( P₂) Nadwyżka spada wraz z obniżaniem się ceny i znika gdy cena osiąga poziom P ₁. Gdy cena obniży się do poziomu P ₀ powstaje niedobór rynkowy -ilość o jaką rozmiary popytu przewyższają rozmiary podaży przy danej cenie. Najwyższy niedobór występuje przy najniższej cenie.

Sytuację w której rozmiary podaży równają się rozmiarom popytu nazywamy równowagą rynkową. Cena odpowiadająca takiemu stanowi określana jest mianem ceny równowagi. (P₁)

Jeżeli rozmiary podaży nie odpowiadają rozmiarom popytu w danym okresie to wtedy występuje nierównowaga rynkowa. Może ona mieć postać albo nadwyżki albo niedoboru rynkowego.

Cena odpowiadająca takiemu stanowi to cena nierównowagi. Taka cena (stan nierównowagi) może często występować na rynku . Naturalnym zachowaniem uczestników rynku jest dążenie do stanu równowagi.

Konkurencja doskonała

W warunkach konkurencji doskonałej działa samoczynny mechanizm likwidujący brak równowagi na rynku. W przypadku wystąpienia nadwyżki rynkowej, czyli sytuacji w której podaż przewyższa popyt producenci są skłonni obniżać cenę. Obniżanie ceny prowadzi do jednoczesnego wzrostu popytu oraz spadku podaży. Proces ten trwający w czasie doprowadzi do zrównania podaży z popytem.

W przypadku wystąpienia niedoboru rynkowego czyli w sytuacji w której popyt przewyższa podaż, nabywcy są gotowi zapłacić za nie wyższą cenę. Rosnąca cena prowadzi do obniżenia popytu oraz do wzrostu podaży(tutaj również dojdzie do wyrównania się tych dwóch wielkości, ukształtuje się stan równowagi.)

MAKROEKONOMIA

Zakres zainteresowań na MAKROEKONOMII

W analizach makroekonomicznych uwzględnia się wielkości gospodarcze będące miarami zjawisk i procesów w skali całej gospodarki, wielkości te określa się nazwą makrowielkości gospodarczych (np. PKB- produkt krajowy brutto)

Należą do nich m.in. produkcja, zatrudnienie, inwestycje, konsumpcja, popyt, ogólny poziom cen.

W centrum zainteresowania makroekonomii znajdują się problemy dotyczące

1. czynników określających poziom, wzrost produkcji ogółem gospodarkę w procesie długim i krótkim.

2. Cykliczność rozwoju gospodarki a zwłaszcza przyczyn cyklu koniunkturalnych i antycyklicznej działalności państwa.

3. Problem zatrudnienia i bezrobocia, a zwłaszcza przyczyn bezrobocia i sposobów jego zmniejszenia.

4. Ogólny poziom cen i tendencji inflacyjnych, ich przyczyn i polityki antyinflacyjnej państw.

5. Powiązania gospodarki z zagranicą, bilans płatniczy kraju oraz kursy walutowe.

6. Rola polityki gospodarczej państwa procesach gospodarczych a zwłaszcza znaczenia polityki fiskalnej i pieniężnej.

MAKROWIELKOŚCI są agregatami powstałymi dzięki zsumowaniu odpowiednich wartości ekonomicznych zabieg taki nazywa się AGREGACJĄ.

Rachunek dochodu społecznego.

Dochód społeczny - to suma pieniężnych wartości dóbr i usług wytworzonych w każdym społeczeństwie przy pomocy pracy, ziemi i zasobów kapitałowych.

Rachunek dochodu społecznego dotyczy dokonujących się w gospodarce danego państwa przepływów pieniężnych, które mogą być liczone w ujęciach przychodowym i wydatkowym.

Produkt narodowy - jest pieniężnym odpowiednikiem strumienia finalnych dóbr i usług wytwarzających w danym państwie w ciągu 1 roku i jest wyrażony w cenach rynkowych.

Produkt finalny - produkt który został nabyty przez ostatniego użytkownika.

Wartość dodatnia to przyrost wartości dóbr zachodzących w procesie produkcji. Produkt narodowy można również traktować jako sumę wartości dodanych lub wytworzonych we wszystkich przedsiębiorstwach.

PN = C + I + G + Ne + Ni

C-konsumpcja (osobiste wydatki konsumpcyjne obejmujące nabywanie przez społeczeństwo konsumpcyjne dobra trwałego użytku np. samochody,telewizory oraz dobra nietrwałe np.żywność)

I- inwestycja ( to ta część dochodu która nie jest przeznaczona na konsumpcję

• krajowe inwestycje prywatne - obejmują wydatki przedsiębiorstw na zakup narzędzi, maszyn, urządzeń, wydatków na wszelkiego rodzaju budowle oraz na przyrost zapasów

• inwestycje brutto i netto-część łącznych inwestycji tzw. brutto musi być przeznaczona na odtworzenie zużytego zasobu kapitału w rozmiarach odpowiadających amortyzacji, pozostałą część można wykorzystać na powiększenie istniejącego zasobu kapitału

I netto = I brutto - amortyzacja

G- wydatki rządowe (dobra i usługi nabywane przez rząd)

Do produktu narodowego nie wlicza się wydatków rządowych związanych z płatnościami transferowymi, które nie są związane z koniecznością odwrotnego świadczenia (np. emerytury, stypendia)

Ne- eksport netto ( są to dobra, które zostały wytworzone w kraju, a następnie sprzedane za granicą.

Import stanowi wartość towarów, które zostały wytworzone za granicą, a następnie kupione na użytek gospodarki krajowej.

Eksport netto - różnica między eksportem towarów a ich importem

Ni - dochody netto z tytułu własności za granicą ( to różnica pomiędzy napływem dochodów z własności z tytułu usług czynników produkcji świadczonych za granicą, a odpływem dochodów z tytułu usług świadczonych przez cudzoziemców w kraju np. zagraniczne akcje.)

PK = C + I + G + Ne

Produkt krajowy - liczony w cenach rynkowych wyraża rozmiary produkcji wytworzonej przez czynniki wytwórcze zlokalizowane na terytorium danego kraju, niezależnie od tego kto jest ich właścicielem.

Produkt narodowy (krajowy netto) - stanowi tę część produkcji, która rzeczywiście trafia do gospodarki jako dodatkowe z tegorocznej produkcji zaopatrzenie gospodarstw domowych, przedsiębiorstw, rządu i eksportu.

PKN produkt krajowy netto

PNN < PNB o wartość amortyzacji

PNN produkt krajowy netto

PNB produkt krajowy brutto

Dochód narodowy - suma wynagrodzeń otrzymanych w ciągu jednego roku przez właścicieli czynników produkcji zaangażowanych w procesie wytwarzania dóbr i usług tj. sumę płac i dochodów z indywidualnej działalności gospodarczej , rent , procentów oraz zysków z przedsiębiorstw.( to miernik oceniający zdolność gospodarki)

PKB + Ni = PNB (produkt narodowy brutto)

PNB - amortyzacja = PNN (produkt narodowy netto)

PNN - podatki pośrednie[pp] (np.VAT,akcyza) = dochód narodowy DN

Jednostki nominalne nie są wiarygodnym źródłem informacji

PKB per capita - produkt krajowy brutto per capita = dochód narodowy per capita na jednego mieszkańca kraju

Ceny bieżące - to takie które obowiązywały w danym kraju w roku za który dokonujemy sumowania dochodu społecznego

Ceny stałe - to takie które obowiązywały w danym kraju w roku przyjętym jako bazowy.

W ujęciu PKB w cenach bieżących pozwala na wyliczenie nominalnego PNB . Takie wyrażenie wartości dóbr i usług wyprodukowanych w danym roku sprawi, że PNB w tym ujęciu może wzrastać nawet w sytuacji kiedy fizyczne rozmiary produktu narodowego nie rosną. Chcąc uzyskać prawidłowy obraz rzeczywistych zmian w gospodarce musimy wyeliminować wpływ wzrostu cen na ten obraz i w tym celu posłuży się pojęciem produktu narodowego brutto w cenach stałych czyli tzw. realnego PNB

Realny PNB = X 100

Indeks cen jest miarą inflacyjnego wzrostu cen. Pełni rolę DEFLATORA PNB musi więc odzwierciedlać zmiany cen wszystkich dóbr i usług stanowiących produkt narodowy brutto w danym kraju, w danym roku.

Deflator PNB - to stosunek nominalnego PNB w cenach bieżących do PNB w ujęciu realnym w cenach stałych wyrażonych w postaci wskaźnika.

Deflowanie - polega na podzieleniu nominalnej produkcji w cenach bieżących, wytworzonej w końcowym roku badanego okresu przez indeks ogólnego poziomu cen, wyrażający wzrost cen w okresie badanym. Np. w celu określenia wzrostu produkcji w latach 2004/2005 mierzymy wartość produkcji z roku 2005 w cenach bieżących obowiązujących w 2004 roku i wynik porównujemy z pieniężną wartością produkcji z roku 2004

ROK Produkcja sprzedana (w jedn.) Indeks cen

2004 2000 100

2005 3200 108

Wartości nominalne z 2005 roku (3200 jednostek) X 100 i podzielone przez 108

1200 jednostek : 108 x 100 = 2963 = REALNY PKB

2000 - 100 %

2963 - X %

X = 148,15 % : 100 = 48,15%

Rok 2004 jest rokiem bazowym.

Rozporządzalne dochody osobiste

Kategoria PNB w cenach czynników produkcji odzwierciedla wielkość łącznych dochodów powstających w procesie produkcji. Gdy odejmiemy od niej wartość amortyzacji, podatki bezpośrednie płacone przez przedsiębiorstwa oraz zyski niepodzielne tj. część zysków przeznaczonych na rozwój przedsiębiorstw a nie do podziału między akcjonariuszy.

Po odjęciu amortyzacji, podatków bezpośrednich i zysków niepodzielonych otrzymamy łączną wartość dochodów osobistych uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe.

Dochody osobiste pomniejszone o podatki bezpośrednie płacone przez gospodarstwa domowe i powiększone o otrzymywane płatności transferowane np. emerytury, zasiłki; określamy mianem rozporządzalnych dochodów osobistych (RDO) ich wielkość informuje o tym, ile gospodarstwa domowe mogą przeznaczyć na wydatki i oszczędności.

Dyspozycjonalne dochody osobiste (DDO) to część dochodów osobistych pomniejszonych o podatki (np. od osób fizycznych, majątkowych) przeznaczona na bieżące zakupy dóbr i usług.

DN (dochód narodowy ) - opłaty za ubezpieczenia społeczne (u.s) -podatki dochodowe od przedsiębiorstw (p.d.) - nierozdzielne zyski przedsiębiorstw (n.d.) + płatności transferowe (rządowe i przedsiębiorstw (p.t.) = DO ( dochody osobiste)

DO (dochody osobiste) - podatki osobiste (p.o.) = DDO ( dyspozycyjne dochody osobiste)

Przejmowanie poszczególnych części produktu narodowego oraz cele na jakie są wykorzystywane.

Przedsiębiorstwa przejmują :

• równowartość amortyzacji: maszyny , urządzenia i budowle (ponieważ się zużywają część ich wartości początkowej stopniowo jest odprowadzana na specjalny fundusz amortyzacyjny przedsiębiorstwa)

• nierozdzielone zyski czyli część zysków służącą finansowaniu rozwoju przedsiębiorstwa

• część indywidualnych oszczędności społeczeństwa (ze sprzedanych akcji, obligacji i lokat)

• część rządowych transferów nieodpłatnych ( subwencje )

A przeznaczają na :

• inwestycje - będą to finansowane z funduszu amortyzacyjnego inwestycje odtworzeniowe oraz finansowane z nierodzielonych zysków inwestycje nowe.

• spłaty wcześniej zaciągniętych kredytów

• płatności transferowe przedsiębiorstw

Budżet przejmuje:

• podatki pośrednie ze sfery obrotu towarowego (czyli podatki od sprzedaży np. VAT, podatki akcyzowe)

• podatki dochodowe przedsiębiorstw (ze sfery produkcji)

• podatki osobiste od osób fizycznych (majątkowe, dochodowe itp.)

• opłaty na ubezpieczenia społeczne (te które potem finansuje budżet)

• część indywidualnych oszczędności społeczeństwa (obligacje skarbowe, bony skarbowe ,pośrednio lokaty bankowe)

A przeznaczają na :

• rządowe zakupy dóbr i usług (rządowe zakupy dóbr inwestycyjnych związane z państwowymi inwestycjami infrastrukturalnymi oraz ewentualnymi państwowymi inwestycjami w sferze produkcyjnej a także zakupów dóbr konsumpcyjnych niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania instytucji państwowych)

• rządowe płatności transferowe

• spłatę długów publicznych

Gospodarstwa domowe przejmują:

• płace stanowiące wynagrodzenia za pracę najemną (netto)

• dochody z indywidualnej działalności gospodarczej

• renty (opłaty dzierżawne) są to wynagrodzenia za przekazane innej osobie fizycznej lub prawnej w użytkowanie ziemi i kapitału produkcyjnego (maszyn i urządzeń)

• dywidendy będące dochodem z wcześniej zakupionych akcji

• odsetki od obligacji i depozytów bankowych

• rządowe płatności transferowe (emerytury, stypendia, zasiłki dla bezrobotnych, z pomocy społ.) oraz transferowe płatności przedsiębiorstw (przekazywane społeczeństwu w ramach działalności charytatywnej)

A przeznaczają na :

• indywidualną konsumpcję społeczeństwa (zakup dóbr nietrwałych, trwałego użytku oraz usług)

• indywidualne oszczędności społeczeństwa (zakup akcji, obligacji, bonów skarbow., lokat)

Oszczędności i inwestycje :

Oszczędności (S) to część dochodów, która nie została przeznaczona na zakup dóbr i usług.

Inwestycje (I) to część dochodów która została przeznaczona na zakupy dóbr i usług.

PNN = C + S

Produkt narodowy netto = konsumpcja + oszczędności

Na konsumpcję (C) składają się osobiste wydatki konsumpcyjne społeczeństwa oraz część rządowych zakupów dotycząca dóbr i usług konsumpcyjnych

Na oszczędności (S) składają się oszczędności osobiste społeczeństwa, oszczędności przedsiębiorstw oraz oszczędności budżetu państwa.

Krańcowa skłonność do konsumpcji (MPC) wyraża udział konsumpcji w każdej dodatkowej jednostce produktu narodowego netto (PNN)

MPS - krańcowa skłonność do oszczędzania wyraża udział oszczędności w każdej dodatkowej jednostce produktu narodowego netto.

MPC + MPS = 1

Mnożnik inwestycyjny to pewna proporcja która jest związana ze współczynnikiem krańcowej skłonności do oszczędzania

Mi = =

• Mi wskazuje jak wielki wzrost dochodu pociąga za sobą każdy wzrost inwestycji.

Np. MPS = ¼

Δ I = 1000zł

Δ PNN = Δ I x Mi

Δ PNN = 1000 x 4 = 4000zł

Równowaga dochodu społecznego

1. Kiedy oszczędności równe są inwestycjom [ S = I ]

2. Sytuacja w której inwestycje są wyższe od oszczędności nazywamy luką inflacyjną (stan ten jest związany najczęściej z ekspansją gospodarczą )

3. Kiedy oszczędności są wyższe od inwestycji nazywamy deflacyjną (stan ten jest wiązany z recesją gospodarczą i nazywamy go PARADOKSEM OSZCZĘDNOŚCI =ZAPOBIEGLIWOŚCI)

Paradoks zapobiegliwości jest to zjawisko polegające na spadku dochodu narodowego pod wpływem wzrostu oszczędności

Produkt narodowy, popyt globalny

Globalny popyt to suma indywidualnego popytu konsumpcyjnego, popytu inwestycyjnego prywatnych przedsiębiorstw oraz konsumpcyjnego i inwestycyjnego popytu rządu.

Równowaga w tym miejscu zostaje osiągnięta.

Sytuacja w której globalny popyt jest wyższy od produktu narodowego (czyli na lewo od punktu E) nazywamy luką inflacyjną. Rozmiary luki inflacyjnej określone są przez nadwyżkę popytu globalnego ponad produkt narodowy W odpowiedzi narodowy właściwy stanowi pełnego zatrudnienia (F).

Graficznie mierzy się ją długością MN.

Sytuacja w której popyt globalny jest niższy od produktu narodowego (czyli w prawo od punktu E) nazywamy luką deflacyjną . Jej rozmiary określone są przez niedobór popytu globalnego w stosunku do PN właściwego stanowi pełnego zatrudnienia.

Cykliczny rozwój gospodarki

Historia rozwoju gospodarki dowodzi, że w gospodarce rynkowej takie agregatowe wielkości jak np. dochód narodowy, produkcja, konsumpcja, zatrudnienie i inwestycje nie rosną równomiernie. Ich tempo wzrostu charakteryzuje określonymi wahaniami. Te okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej nazywamy cyklem koniunkturalnym.

Wyróżnia się zwykle 4 fazy cyklu : kryzys, depresja (zastój), ożywienie i rozkwit.

Między poszczególnymi fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy co oznacza że mechanizmy i procesy zachodzące w 1 fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w następnej fazie.

Prawidłowości cyklicznego rozwoju nie oznaczają, że nie występują czynniki różnicujące przebieg wahań koniunkturalnych w czasie i w przestrzeni.

Przebieg cykli jest nieregularny. Cykle różnią się między sobą długością poszczególnych faz oraz amplitudę wahań. Nie ma 2 identycznych cykli .

Faza kryzysu charakteryzuje się :

Przewagą podaży nad efektywnym popytem. Powoduje to spadek wielkości gospodarczych przy czym tempo spadku poszczególnych wielkości jest zróżnicowane.

AB - kryzys

BC - depresja

CE - ożywienie

EF - strefa wzrostu gospodarczego

Faza depresji (zastoju) odznacza się względną stabilizacją gospodarki na każdym poziomie . W pewnym momencie tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom. Jest to tzw. dolny punkt zwrotny.

Fazę ożywienia cechuje wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej. Gdy wielkości te osiągną z poprzednim cyklem stosunkowo wysoki poziom, zaczyna się faza rozkwitu charakteryzująca się dalszym wzrostem poszczególnych składników ale już w zwolnionym tempie. Dynamika poszczególnych wielkości jest zróżnicowana. Górny punkt zwrotny zapoczątkuje fazę kryzysu i nowy cykl. Rozpiętość pomiędzy dolnym a górnym punktem zwrotnym określa się mianem AMPLITUDY.

We współczesnej literaturze ekonomicznej zamiast wymienionych czterech faz cyklu, odnoszonych głównie do kapitalizmu wolnokonkurencyjnego coraz częściej wyodrębnia się jedynie 2 fazy :

fazę spadkową (faza recesji ) która łączy fazę kryzysu i depresji oraz fazę wzrostową inaczej określaną jako fazę ekspansji łączącą ożywienie i rozkwit. Jest to związane z tym że w pewnych momentach zmienił się sam przebieg cyklu. Faza spadkowa nie musi charakteryzować się absolutnym spadkiem poszczególnych wskaźników działalności gospodarczej. Jej objawami może być brak wzrostu czy nawet zwolnienie wzrostu. To zmniejszenie amplitudy wahań, złagodzenie przebiegu cyklu jest wynikiem przemian gospodarki rynkowej głównie jej monopolizacji oraz rozwoju interwencjonalizmu państwowego.

Cykl a wzrost gospodarczy

Poziom dochodu narodowego (D, D₁) faluje tzn. przemiennie rośnie i spada, lecz na ogół po każdym cyklu znajduje się na wyższym poziomie niż poprzednio. Wahania odbywają się więc nie wokół linii równoległej do osi odciętych, lecz wokół linii wznoszącej linię tę będącą graficzną ilustracją długookresowego wzrostu nazywamy trendem. Możemy więc określić cykl koniunkturalny jako okresowe badania aktywności gospodarczej wokół trendu.

Trend wzrostowy gospodarki jest związany ze zwiększeniem czynników produkcji, szczególnie kapitału i pracy oraz wzrostem ich produkcujności.

J.M. Keynes = nurt keynesistowski

Teoria wahań cyklicznych wykorzystanie podażowych możliwości gospodarki zależy od rozmiarów popytu. Teoria wahań cyklicznych musi więc wykazać który składnik popytu globalnego jest nośnikiem cykliczności, określić przyczyny jego fluktuacji.

Większość teorii wskazuje na wahania popytu inwestycyjnego, jako przyczynę generującą cykliczne wahania gospodarki. Różne są wskazania przyczyn tych fluktuacji.

Z tego punktu widzenia możemy wyróżnić 2 nurty refleksji teoretycznej:

Teorie neoklasyczne

Neoklasyczne spojrzenie na gospodarkę zakłada, że ma ona właściwość stabilności tzn. po każdym zakłóceniu powraca do stanu równowagi.

Czynniki zakłócające równowagę mają charakter zewnętrzny w stosunku do mechanizmów gospodarczego zachwiania równowagi uruchamia mechanizmy tworzące wewnątrz systemu, które prowadzą gospodarkę w kierunku równowagi.

Czynniki wewnętrzne pochodzą spoza ekonomicznego otoczenia systemu gospodarczego, są to np. wojny, rewolucje i inne wydarzenia polityczne i odkrycie nowych złóż zasobów mineralnych, zmiany demograficzne i innowacje techniczne, a nawet zjawiska przyrodnicze. W tym ujęciu cykl koniunkturalny jest zjawiskiem naturalnym, bo wszelkie procesy gospodarcze przebiegają w poza ekonomicznym otoczeniu i polityka gospodarcza rządu nie może tego zmienić. Nie można przecież odizolować gospodarki od jej otoczenia.

Teorie keynesowskie lub keynesistowskie

Są opozycją w stosunku to teorii neoklasycznych, wyjaśniają cykliczny rozwój uwarunkowaniami immamentnie związanymi z rozwojem gospodarczym. Czyli czynniki zewnętrzne wg tych koncepcji mają jedynie zakłócić endogeniczne (wewnętrzne) procesy nie naruszając długookresowej (wewn.) logiki procesów gospodarczych.

Przyczyny cyklu wahań wynikają więc z reguł funkcjonowania gospodarki rynkowej. Fazy spadkowe cyklu są efektem procesów, które zachodzą w fazach wzrostowych i odwrotnie. Procesy w fazach spadkowych warunkują przechodzenie gospodarki do faz wzrostowych.

Zmiany rodzajów inwestycji określane są przez wahania stopy zysku =AKCELERACJĘ.

Inwestycje spowodowane zmianami dochodu narodowego i konsumpcji, nazywamy inwestycjami indukowanymi. Związek między zmianami dochodu narodowego i zmianami inwestycji indukcyjnej ujmuje zasada akceleracji. Głosi ona że zmiana dochodu narodowego powoduje z pewnym opóźnieniem zwielokrotnione zmiany inwestycji indukowanych.

Połączenie zasady mnożnika i akceleratora stwarza możliwość wyjaśnienia kumulatywnych procesów powodujących wejście gospodarki w fazę ożywienia. Rośnie popyt inwestycyjny, rośnie dochód konsumpcyjny , popyt konsumpcyjny powodujący zwielokrotnienie popytu inwestycyjnego, rosną rozmiary oszczędności i inwestycji.

Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego (metody te są określane przez cele oddziaływania)

Można zaobserwować ewolucje celów interwencjonalizmu państwowego(początkowo występuje interwencjonizm antykryzysowy czyli oznaczający podejmowanie działań w celu łagodzenia skutków zaistniałego już kryzysu)

Natomiast interwencjonizm antycykliczny przynosi rozszerzenie interwencji na wszystkie fazy cyklu oznacza to przeciwdziałanie bieżącym wahanie koniunkturalnych zwłaszcza poziomu zatrudniednia.

Państwo może oddziaływać stabilizująca na gospodarkę przede wszystkim za pomocą polityki fiskalnej i pieniężnej. W przypadku polityki fiskalnej (stymulacyjnej) następuje zmniejszenie przychodów budżetu.

Rząd zmniejsza dochody budżetu np. poprzez obniżenie stopy podatkowej oraz dąży do wzrostu wydatków w wyniku czego wzrasta zazwyczaj deficyt budżetowy. Tego rodzaju polityka prowadzi do wzrostu wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych a jej rezultatem jest zwiększenie poziomu produkcji i zatrudnienia przy czym procesom tym towarzyszy zwykle wzrost cen.

Polityka restrykcyjna w przypadku prowadzenia polityki fiskalnej (restrykcyjnej) nastawionej na hamowanie koniunktury państwo dąży do zwiększenia dochodów budżetu oraz ograniczenia wydatków. To przyczynia się do zmniejszenia konsumpcji i inwestycji, w rezultacie obniża się poziom zatrudnienia i produkcji oraz zmniejsza tempo wzrostu cen.

Polityka pieniężna - przez polityką fiskalną uzyskuje się odwrotnie w przypadku stabilizacji przez politykę fiskalną występuje stabilizacja przez politykę pieniężną (monetarną) Tzw. lepsze rezultaty daje oddziaływanie restrykcyjne.

Polityka drogiego pieniądza- polega ona na wzroście stopy rezerw minimalnych, stopy redyskontowej oraz sprzedaży państwowych papierów wartościowych, działania te zmniejszają podaż pieniądza i powodują podwyższenie stopy procentowej. Efektem działania tych czynników jest zmniejszenie rozmiarów kredytów a następnie także inwestycji popytu globalnego, poziomu zatrudnienia, produkcji oraz tempa wzrostu ceny.

Polityka ekspansywnej polityki pieniężnej =polityka taniego pieniądza polega na obniżaniu rezerw minimalnych i stopy redyskontowej oraz skupowaniu skarbowych papierów wartościowych przez Bank Centralny. Rosną możliwości udzielania kredytów przez banki, rośnie podaż pieniądza i stopa procentowa obniża się. Prowadzi to do wzrostu inwestycji i popytu globalnego, a następnie do zwiększenia zatrudnienia i produkcji oraz do zwiększenia wzrostu cen.

BEZROBOCIE oznacza sytuację w której część osób w wieku produkcyjnym, zdolnych i gotowych do pracy na typowych warunkach występujących w gospodarce, pozostaje bez pracy.

Z definicji powyższej wynika, że bezrobotni są częścią ludności w wieku produkcyjnym. Ludność w wieku produkcyjnym można podzielić na :

• aktywnych zawodowo = określanych mianem siły roboczej, zaliczamy te osoby w wieku produkcyjnym, które są zdolne do pracy i gotowe do jej podjęcia na typowym warunkach zwłaszcza płacowych.

• bierni zawodowo to pozostałe osoby w wieku produkcyjnym

W Polsce bezrobotni to osoby, które:

• zarejestrowały się we właściwym dla miejsca zamieszkania rejonowym urzędzie pracy

• ukończyły 18 lat

• nie ukończyły : kobieta 60 lat, mężczyzna 65 lat

• nie nabyły prawa do emerytury

• nie są właścicielami lub posiadaczami gospodarstwa rolnego

• nie prowadzą pozarolniczej działalności gospodarczej

• nie uczą się w szkołach różnego typu

Współczynnik aktywności zawodowej wyraża stosunek liczby aktywnych zawodowo do liczby ludności w wieku produkcyjnym - im wyższy współczynnik tym większa część ludności w wieku produkcyjnym chce pracować zawodowo.

Osoby, które wynajmują siłę najemną lub pracującą na własny rachunek tworzą grupę zatrudnionych. Natomiast Ci, którym nie udało się znaleźć miejsca pracy stanowią grupę bezdomnych.

zasób siły roboczej = zatrudnieni + bezrobotni

Wskaźnik stopy bezrobocia to stosunek liczby bezrobotnych do zasobów siły roboczej, pokazuje on jaką część zasobów siły roboczej stanowią bezrobotni.

Typy bezrobocia

W literaturze spotkać można różną klasyfikacje bezrobocia. Można wyodrębnić klasyfikację :

- bezrobocie związane z niedopasowaniem strukturalnym

bezrobocie frykcyjne jest nieredukowalnym minimum bezrobocia w dynamicznej gospodarce. Powstaje ono w związku z powolnością przystosowań struktury podaży siły roboczej i struktury popytu na siłę roboczą na niedoskonale funkcjonującym rynku pracy. W dynamicznej gospodarce ustawicznie pojawiają się niedopasowania między wolnymi miejscami pracy, a wolną siłą roboczą, gdyż ciągle zachodzą procesy dotyczące tworzenia i likwidacji miejsc pracy, napływu i odpływu siły roboczej z rynku pracy oraz zmiany miejsc pracy przez pracowników. Bezrobocie frykcyjne nie jest wielkością stałą, mogłoby ulec pewnemu obniżeniu gdyby informacje o rynku pracy docierały szybciej do zainteresowanych stron. Istotną rolę mają tu do odegrania takie czynniki jak : rozwój sieci, urzędów pracy, wzrost liczby pracowników w biurach pracy zajmujących się pośrednictwem pracy oraz poprawa wyposażenia tych biur w środki techniczne.

bezrobocie strukturalne powstaje w rezultacie niedopasowań struktury podaży i popytu na siłę roboczą, przede wszystkim w aspektach : kwalifikacyjnym, zawodowym, strukturalnym. U podstaw tych niedopasowań leżą procesy upadku (względnie rozwoju) pewnych branż i gałęzi gospodarki związane z tendencjami postępu technicznego i kierunkami międzynarodowego podziały pracy. Pojawiające się w wyniku tych niedopasowań bezrobocie strukturalne może mieć charakter dosyć trwały gdyż jego likwidacja wymaga zazwyczaj dłuższego okresu w związku z koniecznością zmiany zawodu, kwalifikacji czy też miejsc zamieszkania.

-bezrobocie związane z nadwyżką całkowitej podaży siły roboczej nad całkowitym popytem na siłę roboczą ( może występować zarówno w sytuacji równowagi na rynku pracy, a więc gdy całkowita podaż siły roboczej jest równa całkowitemu popytowi na siłę roboczą ja i w sytuacji równowagi na rynku pracy) to bezrobocie może wynikać zarówno ze wzrostu podaży siły roboczej jak i redukcji popytu na siłę roboczą. W drugim wypadku z osłabieniem ogólnej aktywności gospodarczej mamy do czynienia z bezrobociem koniunkturalnym. (występuje w wyniku nierównowagi rynkowej, kiedy niedostateczny popyt globalny na rynku towarowym jest właściwy okresowi załamania struktury koniunkturalnej )

Wśród ekonomistów istnieją zasadnicze rozbieżności poglądów w kwestii przyczyn tego bezrobocia.

• Keyniści upatrują je w niedostatecznym popycie na towary i dlatego ten typ bezrobocia określa się często mianem bezrobocia związanego z niedostatecznym popytem

• Nurt ekonomii neoklasycznej w neoklasycy tłumaczą to bezrobocie przede wszystkim zbyt wysokimi płacami dlatego takie bezrobocie nazywane jest zazwyczaj bezrobociem klasycznym.(to podstawowa forma bezrobocia naturalnego występuje wówczas gdy płace są utrzymywane na poziomie wyższym od poziomu równowagi na rynku pracy )

Sytuacja na rynku pracy jest uzależniona od poziomu starań płac realnych, bezrobocie które towarzyszy stanowi równowagi na rynku pracy nazywane jest bezrobociem równowagi bądź bezrobociem naturalnym. Podstawowymi typami bezrobocia równowagi są : bezrobocie frykcyjne lub strukturalne.

Idea bezrobocia równowagi została rozwinięta na gruncie tzw. teorii naturalnej stopy bezrobocia

Według tej teorii w gospodarce występuje tendencja do ustalania się równowagi na rynku pracy przy czym równowaga ta dopuszcza istnienie tzw. bezrobocia naturalnego. Przyczyn tego bezrobocia dopatruje się w niedoskonałości funkcjonowania rynków, a zwłaszcza w istnieniu niekompletnych informacji o wolnych miejscach pracy i wolnej sile roboczej w ograniczonym zakresie konkurencji oraz niedopasowaniach strukturalnych popytu na pracę i jej podaży.

Przyczyny bezrobocia

Ujęcie neoklasyczne = w warunkach wolnorynkowej gospodarki występuje tendencja do ustalania się na rynku pracy stany równowagi, głównym mechanizmem który zapewnia taką tendencję jest mechanizm zmian płac realnych. Zjawisko bezrobocia występujące w rzeczywistości tłumaczy się w teorii ograniczeniami w swobodnym działaniu mechanizmu rynkowego na rynku pracy. Ograniczenia te związane są przede wszystkim z tendencjami do usztywniania płac, które są rezultatem w postępowaniach związków zawodowych, opierających się redukcjom płac. Gdyby płace realne ustaliłyby się na stopniu wyższym niż płace równowagi, zaś związki zawodowe opierałyby się skutecznie ich redukcji to powstanie bezrobocie związane z nadwyżką globalnej podaży nad popytem na pracę (czyli bezrobocie dobrowolne)

Ujęcie keynesowskie lub keynesistowskie = przyczyn na istnienie bezrobocia związanego z nadwyżką podaży siły roboczej nad popytem keynisiści (lub neokeynisiści) upatrują w niewystarczającym popycie na towary jaki kształtuje się w warunkach wolnorynkowej gospodarki. Sytuacja taka występuje wówczas, gdy suma zamierzonych inwestycji w gospodarce jest mniejsza od sumy oszczędności odpowiadających dochodowi przy pełnym zatrudnieniu. Gdy więc popyt na towary ustala się na poziomie niewystarczającym do zakupienia wytworzonej produkcji to producenci zmuszeni są obniżyć produkcję a w związku z tym również zatrudnienie do poziomu wyznaczonego przez efektywny popyt. W rezultacie pojawia się bezrobocie, które ma przymusowy i dość trwały charakter.

Bezrobocie a działalność państwa

Można wyróżnić dwa rodzaje działalności państwa:

• PASYWNA (zasiłki dla bezrobotnych, jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy, dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę, okres wypowiedzenia)

• AKTYWNA

• aktywna polityka makroekonomiczna polega na wykorzystaniu instrumentów fiskalnych(podatki, wydatki budżetowe) i instrumentów pieniężnych (stopy procentowe i podaż pieniądza) w celu redukcji bezrobocia poprzez np. stymulowanie popytu na towary, obniżanie podatków i stóp procentowych, obniżanie obciążeń składkowych (ZUS) czy dostęp do chłonnych rynków zbytu

• aktywna polityka mikroekonomiczna obejmuje zespół instrumentów mających na celu poprawę funkcjonowania rynku pracy oraz redukcję bezrobocia w określonych grupach siły roboczej. Wśród jej instrumentów znajdują się :

• publiczne programy zatrudnienia polegające na tworzeniu przez państwo dodatkowych miejsc pracy w dziedzinach nie cieszących się zainteresowaniem sektora prywatnego

• subsydiowanie zatrudnienia polegające na udzielaniu przez państwo bezzwrotnej pomocy finansowej przedsiębiorstwom które rezygnują z planowanej redukcji zatrudnienia lub tworzą nowe miejsca pracy (w Polsce miejsca pracy interwencyjnej)

• pożyczki dla przedsiębiorstw w celu tworzenia nowych miejsc pracy oraz pożyczki dla bezrobotnych w celu podjęcia działalności gospodarczej na własny rachunek

• szkolenia zawodowe umożliwiają bezrobotnym zdobywanie nowych kwalifikacji

• usługi pośrednictwa pracy świadczone przez biuro pracy dotyczące gromadzenia i udzielania informacji o wolnych miejscach pracy i bezrobotnych poszukujących pracy.

INFLACJA to proces wzrostu ogólnego poziomu cen. Mamy z nią do czynienia gdy rosną ceny różnorodnych dóbr np. chleba, mięsa, benzyny, samochodów, maszyn, gruntów itd.

W celu obliczania zmian ogólnego poziomu cen konstruuje się wskaźnik cen będący miarą procentowych zmian wydatków związanych z zakupem pewnego ustalonego zestawu dóbr (tzw. koszyka) w jakimś okresie ponieważ przy obliczaniu wskaźnika koszyk dóbr się nie zmienia. Zmiany wydatków związanych z zakupem tego koszyka wynikają wyłącznie ze zmian ceny. Otrzymany wskaźnik informuje więc o dynamice procesów inflacyjnych.

W praktyce oblicza się różne wskaźniki cen, a w szczególności wskaźnik cen dóbr i usług konsumpcyjnych. Wskaźnik cen hurtowych i detalicznych oraz wskaźnik wszystkich dóbr i usług wchodzących w skład PKB (deflator PKB)

Przy konstruowaniu wskaźników cen każde dobro czy usługa jest ważone zgodnie z jego ekonomicznym znaczeniem. Jako wagi stosuje się najczęściej udziały wydatków na poszczególne dobra i usługi w wydatkach ogółem w okresie wyjściowym.

Wskaźnik stopy inflacji określa procentowy wzrost ogólnego poziomu cen w ciągu roku i w polskiej praktyce statystycznej oblicza się stopę inflacji w dwojaki sposób

1. porównując ogólny poziom cen z roku np. bieżącego z analogicznym poziomem cen z roku poprzedniego ( przy czym bierze się pod uwagę wskaźniki przeciętne dla 12 mscy w roku)

2. porównując ogólny poziom cen np. z grudnia roku bieżącego z ogólnym poziomem cen z grudnia roku poprzedniego.

Rodzaje inflacji.

• pełzająca gdy wskaźnik cen nie przekracza 5% rocznie (np. obecnie w Polsce)

• umiarkowana ceny rosną w granicach 5% -10 % rocznie

• galopująca wskaźnik cen waha się w granicach od 10 do 100% rocznie

• hiperinflacja gdy ceny rosną w tempie przekraczającym 100% rocznie

Negatywne skutki inflacji (społeczno ekonomiczne)

a) zniekształcenie informacyjnej funkcji cen

Silne procesy inflacyjne przeważnie zniekształcają informacje rynkowe gdy ceny rosną stosunkowo szybko podmioty gospodarcze tracą orientacje rynkową gdyż są rezultatem ogólnych procesów inflacyjnych czy też wynikają ze zmian relacji cen. W tej sytuacji rynek często przekazuje błędne informacje w rezultacie czego następuje wypaczenie struktury konsumpcji i produkcji.

b) „ucieczka od pieniądza”

Polega na gwałtownym spadku popytu na pieniądz w ujęciu realnym. Ci którzy trzymają pieniądze w gotówce ponoszą straty określone przez iloczyn dochodu z posiadania pieniędzy i utrzymywanego zapasu pieniądza. W tej sytuacji występuje tendencja do zmniejszania realnego popytu na pieniądz w celu minimalizacji ponoszonych strat. Korzystnie jest wówczas trzymać aktywa w innych postaciach np. nieruchomościach, cennych obrazach

c) redystrybucja dochodów

Ponowny podział dochodów między podmioty ukształtowane w wyniku działania mechanizmów rynkowych za właściwe to należałoby stwierdzić, że inflacja narusza te proporcje przez zwiększanie realnych dochodów niektórych podmiotów oraz zmniejszanie realnych dochodów innych podmiotów. Jest kilka głównych kanałów redystrybucji dochodów spowodowanej procesami inflacyjnymi .

1. inflacja powoduje przesuwanie dochodów od podmiotów otrzymujących względnie stałe dochody nominalne i mających stosunkowo silną pozycje w walce o podwyżki dochodów np. emeryci, renciści, pracownicy sfery budżetowej w Polsce. Do podmiotów, które wykorzystają swoją silną pozycję przetargową do uzyskiwania dużych przyrostów dochodów.

2. następuje przesunięcie dochodów od posiadaczy kont oszczędnościowych, oprocentowanych poniżej stopy inflacji do właścicieli aktywów których realna wartość wzrasta w czasie inflacji.

3. gdy umowy pożyczkowe zawiera się w kategoriach nominalnych nieoczekiwana inflacja powoduje redystrybucje dochodów polegającą na ich przesunięciu do pożyczkodawców do pożyczkobiorców.

4. w przypadku progresywnego opodatkowania dochodów i stałych dochodowych przedziałów podatkowych inflacja powoduje przesunięcie dochodów od podatników do budżetu państwa.

Wszystkie wymienione kanały redystrybucji dochodów powodują zmiany relatywnego położenia materialnego podmiotów. Istnieją jednak sposoby obrony przed tymi zmianami, polegają one na stosowaniu systemów indeksacji dochodów oznaczających mniej lub bardziej automatyczne uwzględnianie inflacji w kształtowaniu się dochodów nominalnych

d) silne procesy inflacyjne

Zwiększają niepewność w zakresie przewidywanych zmian cen, co zazwyczaj osłabia aktywność gospodarki. Gdy tempo wzrostu cen jest dosyć wysokie, rachunek ekonomiczny poprzedzający decyzje gospodarczą komplikuje się. Podmioty gospodarcze nie wiedzą bowiem jakie ceny przyjąć w tym rachunku. Istnieją obawy, że ceny przyjęte w rachunku ekonomicznym będą znacznie odbiegać od cen rzeczywistych. W warunkach silnej inflacji rośnie więc niepewność w zakresie przewidywań zmian cen, które wpływa niekorzystnie na rezultaty rachunku ekonomicznego. Wynika to z tego, że podmioty przeprowadzające rachunek ekonomiczny w warunkach silnej inflacji mają skłonność do zaniżania cen określających efekty przedsięwzięcia oraz zaniżania cen określających podkoszty. W rezultacie rachunek ekonomiczny wykonuje obniżoną efektywność, co osłabia aktywność gospodarczą.

e) inflacja powoduje niekorzystne zmiany w bilansie płatniczym

Jeżeli inflacja w Polsce kształtuje się na wyższym poziomie niż w innych państwach to dobra eksportowane przez polskie przedsiębiorstwa stają się mniej konkurencyjne na rynkach światowych. Równocześnie dobra importowane do Polski stają się tańsze w porównaniu do dóbr krajowych. Prowadzi to do spadku eksportu i wzrostu importu.

f) w gospodarce w której ceny rosną dosyć szybko trzeba ponosić dodatkowe koszty związane z obsługą procesów gospodarczych (np. w restauracjach trzeba drukować nowe karty dań)

Zachowania podmiotów rynkowych

Gdy podmioty w pełni antycypują (przewidują) przyszłą inflację to negatywne skutki inflacji są niewielkie, związane jest to z możliwością odpowiedniego dostosowania wielkości nominalnych do poziomu inflacji. Natomiast gdy inflacja pojawia się niespodziewanie ( więc nie jest antycypowana przez podmioty) wówczas znaczenie negatywnych skutków inflacji jest większe.

Główne teorie inflacji

Monetarna (nieilościowa)

Równanie wymiany towarowej Fishera

M x V = P x Y (lub Q)

M - ilość pieniądza w obiegu (podaż pieniądza w ujęciu nominalnym)

V- szybkość obiegu pieniądza

P - poziom cen towarów

Y lub Q - realny dochód narodowy (określa rozmiar dokonywanych transakcji towarowych)

Zdaniem M. Friedmana jego zwolenników nazywanych MONETARYSTAMI popyta na pieniądz zależy od kilku czynników, a w szczególności od poziomu dochodu i stopy procentowej, oraz od istniejących zwyczajów płatniczych, które są w dłużnym okresie podstawowym czynnikiem determinującym zmiany popytu na pieniądz.

Ze względu na to , że zwyczaje płatnicze w społeczeństwie zmieniają się powoli monetaryści przyjmują że popyt na pieniądz jest stosunkowo stały i stabilny. Monetaryści przyjmują również że podaż pieniądza ma charakter egzogeniczny w stosunku do gospodarki i znajduje się pod kontrolą banku centralnego, który jest w stanie kontrolować podaż pieniądza i w ten sposób wpływać na przebieg procesów gospodarczych. Monetaryści wysnuwają tezę o zasadniczej roli zmian pieniądza w kształtowaniu nominalnego dochodu narodowego. Zmiany podaży pieniądza w krótkim okresie powodują zarówno zmiany cen jak i zmiany realnego dochodu narodowego.

Tempo wzrostu cen zdeterminowane jest tempem wzrostu podaży pieniądza, bo podaż pieniądza znajduje się pod kontrolą banku centralnego. Przyczynę inflacji upatruje się w błędnej polityce pieniężnej tego banku. W polityce tej należy upatrywać również środków ograniczenia inflacji a głównie zmniejszenia dynamiki wzrostu podaży pieniądza.

Popytowa

Przyczyn inflacji upatruje się w ustaleniu agregatowego popytu na towary na poziomie przewyższającym możliwości jego zaspokojenia. Teoretycznym rozwinięciem tego twierdzenia jest koncepcja luki inflacyjnej J.M. Keynesa.

Jeżeli podniósł się agregatowy popyt na towary ponad poziom potencjalnego dochodu narodowego, co oznacza pojawienie się nadwyżki popytu, której nie można zrównoważyć wzrostem dochodu narodowego to ta nadwyżka popytu jest luką inflacyjną. Jej rozmiar jest wyznaczony przez różnicę między wielkością łącznego popytu na towary a wielkością dochodu narodowego odpowiadającego pełnemu wykorzystaniu zdolności wytwórczych. W warunkach swobodnego kształtowania się cen rynkowych pojawienie się luki inflacyjnej powoduje inflacje, która jest rezultatem wzmożonej konkurencji między nabywcami przy stosunkowo małej podaży towarów dostępnych na rynku.

Kosztowa

Według tej teorii przyczyną inflacji jest wzrost kosztów produkcji, niezależny od agregatowego popytu na towary. Gdy rosną koszty produkcji przedsiębiorcy przerzucają ten wzrost kosztów na ceny wyrobów. Wzrost kosztów produkcji może być spowodowany różnymi przyczynami. Wyróżniamy następujące typy inflacji kosztowej:

- inflacja płacowa (płace rosną niezależnie od popytu na pracę)

- inflacja wywołana przez zyski ( przedsiębiorstwa wykorzystują swoją pozycję monopolistyczną i podnieść ceny niezależnie od popytu na ich wyroby)

- inflacja wywołana przez ceny dóbr importowanych ( gdy ceny te rosną niezależnie od agregatowego popytu)

- inflacja wywołana przez podatki (wzrost podatków przerzucony jest na ceny)

Krzywa PHILLIPSA.

Pomiędzy stopą wzrostu płac nominalnych a stopą bezrobocia istnieje odwrotna zależność którą ilustruje KRZYWA PHILLIPSA.

Wyższym poziomom stopy bezrobocia na tej krzywej odpowiada niższe tempo wzrostu płac nominalnych. Gdy koniunktura się poprawia i bezrobocie spada tempo wzrostu płac nominalnych wzrasta. Podstawą tych zależności jest wpływ sytuacji na rynku pracy na wzrost wartości nominalnych. Gdy stan rynku pracy poprawia się bezrobocie spada rośnie siła przetargowa związków zawodowych w negocjacjach płacowych i w rezultacie tempo wzrostu płac nominalnych podnosi się. Gdy zaś bezrobocie wzrasta pracodawcy zajmują sztywniejsze stanowisko w tych negocjacjach i tempo wzrostu płac nominalnych jest niższe.

Modyfikowana krzywa Phillipsa dotyczy zależności stopy bezrobocia i stopy wzrostu cen. Wynika z niej, że w polityce gospodarczej można dokonywać wyboru między większą inflacją i mniejszym bezrobociem a mniejszą inflacją i większym bezrobociem.

Niedoskonałości rynku. Rola państwa w gospodarce.

ZALETY RYNKU:

• własność prywatna wiąże się ze swobodą prowadzenia działalności gospodarczej. Poprzez podejmowanie przez poszczególne podmioty tej działalności na własną odpowiedzialność. Podmioty te angażują ponadto w tym celu własny majątek i ponoszą związane z tym ryzyko. W związku z tym własność prywatna wyzwala stosunkowo najsilniej działające bodźce ekonomiczne, skłaniające do stosunkowo dłużej działalności gospodarczej.

• własność prywatna wyzwala też silne bodźce do racjonalnego wykorzystania czynników produkcji i optymalizacji skali produkcji. Przedsiębiorstwa dążąc do maksymalizacji zysku muszą dokonywać wyborów optymalnych kombinacji czynników i produkcji oraz wprowadzać innowacje techniczne i organizacyjne obniżające koszty produkcji

• podmioty gospodarcze działają w gospodarce rynkowej samodzielnie co zmusza je do respektowania zasady samofinansowania (czyli pokrywania swoich wydatków z własnych przychodów)

• podstawowe podmioty gospodarcze występują na rynku zarówno w roli nabywców jak i sprzedawców. Zawierano między nimi dobrowolne umowy, są dostosowywane do cen kształtujących się swobodnie na rynku

• przedsiębiorcy wnoszą do działalności gospodarczej wkład głównie w postaci kapitałów i to oni przede wszystkim ponoszą ryzyko związane z tą działalnością. Rynek jest bowiem ostatecznym weryfikatorem trafności podjętych decyzji i prowadzi do elastycznego dostosowywania produkcji do zmieniających się potrzeb.

NIEDOSKONAŁOŚCI RYNKU:

• wiążą się przede wszystkim z niedomaganiami rynku, które są wykorzystywane często jako argument na rzecz aktywnej roli państwa w gospodarce :

1. niedoskonałość = mechanizm rynkowy działa efektywnie w warunkach konkurencji doskonałej. Do wyjątków należą jednak rynki dla których wszystkie cechy konkurencji doskonałej wskazywanych w teorii występują w rzeczywistości

2. przy analizie różnych struktur rynku przyjmowane jest założenie, że producenci i konsumenci dysponują doskonałymi informacjami o rynku, czyli mają pełną wiedzę o kosztach i warunkach produkcji, cenach oferowanych przez różnych producentów itp. wielkościach. Natomiast w rzeczywistości zarówno producenci jak i konsumenci żyją w warunkach ciągłych zmian, niepewności oraz podejmując swoje decyzje posiadają określone informacje

3. w praktyce wiele czynników sprawia, że konsumenci nabywają produkty wytwarzane przez przedsiębiorstwa działające na rynkach niedoskonałych (np. konkurencji monopolistycznej czy też oligopolu). Oznacza to, że im większy jest stopień monopolizacji gospodarki tym w większym stopniu zachowania przedsiębiorców odbiegają od wymogów efektywności gospodarowania.

4. na rynku może być zgłaszany popyt na dobra uznawane za szkodliwe społecznie takie jak np. papierosy, alkohol o których szkodliwości potencjalni nabywcy nie mają pełnej informacji lub je ignorują. Państwo zatem może uznać pewne działania za niezgodne z prawem i zabronić dystrybucji i produkcji niektórych dóbr.

5. w gospodarce występują tzw. dobra publiczne, które z jednej strony są powszechnie pożądane, ale z drugiej nie ma chętnych do ich finansowania. Zadaniem państwa staje się w tej sytuacji zarówno określenie pożądanej podaży tych dóbr jak i środków niezbędnych do jej uzyskania.

6. występują tzw. negatywne efekty zewnętrzne które pojawiają się wówczas, gdy pewne podmioty gospodarcze przerzucają na inne podmioty lub na całe społeczeństwo część skutków lub kosztów swojej działalności bez zapewnienia rekompensaty cenowej.

7. działanie mechanizmu rynkowego z jednej strony sprzyja bardziej efektywnemu wykorzystaniu czynników produkcji, z drugiej jednak strony rynek prowadzi do wzrostu zróżnicowania dochodu i majątku społecznego, które nie musi spotykać się z akceptacją społeczną. Duże zróżnicowanie dochodowe może prowadzić do powiększenia się obszarów ubóstwa. Powodować frustrację i protesty różnych grup społecznych oraz do nasilenia się innych negatywnych zjawisk społecznych. Obowiązkiem państwa jest wówczas łagodzenie nadmiernych nierówności społecznych np. poprzez transfery społeczne czy progresywne podatki od dochodów ludności.

8. ostatnie niedoskonałości rynkowe mogą prowadzić do występowania zjawisk destabilizacyjnych gospodarkę takich jak : duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, inflacja, wywołuje to niekorzystne skutki makroekonomiczne np. straty w produkcji i obniżenie dobrobytu społecznego a ponadto sprzyja nasilaniu się negatywnych zjawisk społecznych. Ta niestabilność i trudności dotyczące samoistnego osiągnięcia stanu równowagi w gospodarce są dla wielu ekonomistów przesłanką do prowadzenia przez państwo aktywnej polityki stabilizacyjnej.

Efektywność a sprawiedliwość. (związek z interwencjonalizmem)

Przyjmuje się że w warunkach konkurencji doskonałej siły rynku popychają gospodarkę automatycznie do stanu równowagi na rynkach poszczególnych produktów i czynników produkcji oraz równowagi na wszystkich rynkach równocześnie. Równowaga ta ( przy założeniu że wszyscy ludzie zachowują się w sposób racjonalny ekonomicznie i nie występują efekty zewnętrzne oraz dobra publiczne.) oznacza optymalne wykorzystanie zasobów gospodarczych, a także maksymalnie możliwy w danych warunkach poziom społecznego dobrobytu. Gospodarką w której każdy konsument stara się maksymalizować swoją użyteczność, a każdy producent swój zysk osiąga wówczas optimum efektywności społecznej (inaczej alokacyjnej) określany jako optimum w sensie pareto (nazwisko włoskiego ekonomisty, który osiągnął taką zależność czyli stan gdy nie ma możliwości dokonania takich zmian w sferze produkcji lub dystrybucji dóbr, które poprawiłyby dobrobyt (położenie) choćby jednej jednostki bez pogorszenia położenia kogoś innego)

Pojęcie sprawiedliwości społecznej jest trudne do zdefiniowania, bo w teorii ekonomii wyodrębnia się dwa pojęcia:

• sprawiedliwość pozioma oznacza że ludzie znajdujący się w jednakowych warunkach powinni być jednakowo traktowani

• sprawiedliwość pionowa polega na zróżnicowanym traktowaniu osób, które znalazły się w różnych warunkach, po to aby zmniejszać skutki tych różnic

Funkcja państwa w gospodarce

1. Funkcja fiskalna - państwo gromadzi dochody

2. Funkcja alokacyjna polega na ingerencji państwa w alokację zasobów w celu uzyskania struktury produkcji lub innych wielkości ekonomicznych odbiegających od tych, które zapewniłyby mechanizm rynkowy, ale równocześnie uważanych za społecznie pożądane. Realizując te funkcje państwo bierze na siebie obowiązek dostarczenia określonej podaży dóbr publicznych, przyznaje dotacje, określa reguły polityki przemysłowej czy też stymuluje rozwój postępu technicznego.

3. Funkcja stabilizacyjna polega na podejmowaniu przez państwo działań stabilizujących gospodarkę m.in. poprzez realizację takich celów jak osiągnięcie i utrzymanie w dłuższym okresie wysokiego tempa wzrostu gospodarczego, następnie wyeliminowanie lub przynajmniej ograniczenie do minimum inflacji i bezrobocia, zmniejszenie amplitudy wahań koniunkturalnych oraz możliwe najlepsze wykorzystanie rzeczowych czynników produkcji.

4. Funkcja redystrybucyjna polega głównie na działaniach zmierzających do zniwelowania zbyt dużych i nieakceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych oraz pomocy ludziom starym, upośledzonym i chorym , którzy nie są w stanie pomóc sobie sami. Gospodarka rynkowa prowadzi niejako z natury rzeczy do dużych różnic dochodowych a w efekcie także majątkowych. W ten sposób premiuje się wyższymi dochodami jednostki bardziej przedsiębiorcze i sprawne. Niwelując różnice dochodowe państwo oddziałuje równocześnie na strukturę konsumpcji oraz dostęp do preferowanych społecznie dóbr i usług takich jak np. kultura, oświata, szkolnictwo wyższe, mieszkalnictwo czy służba zdrowia. Głównymi instrumentami realizacji tej funkcji są : system podatkowy, zwłaszcza podatek progresywny od dochodów osobistych, wydatki budżetowe, składniki na ubezpieczenie społeczne oraz systemy różnego typu opłat w cen.(im większy zakres redystrybucji tym państwo bardziej opiekuńcze.)

5. Funkcja tworzenia ładu instytucjonalnego i prawnego to jedna z najważniejszych funkcji państwa, jest funkcją długookresową polegającą na bieżących interwencjach państwa, lecz przede wszystkim na ustanowieniu stosunkowo trwałych stabilnych inwestycji „reguł gry”. Chodzi tu o tworzenie norm prawnych oraz instytucji chronionych własność prywatną i prawa poszczególnych jednostek, a także prawa większych zbiorowości i społeczeństwa jako całości, organizowania sprawnego systemu obiegu informacji ekonomicznej, ustanowieniu zasad funkcjonowania instytucji obsługujących rynek tj. giełdy i inne instytucje finansowe oraz zasad prowadzenia działalności gospodarczej.

Teoretyczne koncepcje roli państwa w gospodarce.

Nurt liberalny to ograniczenie roli państwa w gospodarce do niezbędnego minimum.

Nurt interwencjonistyczny konieczność ingerencji państwa w gospodarce. Był przede wszystkim reakcją na niedoskonałości rynku. Były one dostrzegane od dawna, ale prawdziwy przełom przyniosła dopiero teoria J.M.Keynes'a . Z całokształtu rozważań Keynesa wynika, że najważniejszym problemem ekonomicznym gospodarki rynkowej jest bezrobocie. Za główną przyczynę niepełnego zatrudnienia (bezrobocia) Keynes uznaje niedostateczny popyt globalny i dlatego wg niego należy dążyć do jego zwiększenia. Aby to osiągnąć państwo może wykorzystywać różne środki np. pobudzać, stymulować inwestycje prywatne i publiczne (tzw. roboty publiczne) oraz pobudzać popyt konsumpcyjny poprzez politykę redystrybucji dochodów głównie przez podatki i transfery.

STAGFLACJA oznacza stagnację w sferze produkcji i inwestycji wraz z towarzyszącym jej bezrobociem oraz jednocześnie nasilająca się inflacja (zjawisko to wywołało w latach 70tych renesans nurtu liberalnego.)

Współczesne koncepcje liberalne charakteryzują się przede wszystkim głęboką wiarą w system prywatnej przedsiębiorczości i wolny konkurencyjny rynek oraz niechęć do roszczenia ekonomicznej funkcji państwa. Przedmiotem krytyki ze strony współczesnych liberałów są zwłaszcza wypromowane przez keynesistów metody regulowania koniunktury.

1 ) MONETARYZM = główny przedstawiciel - Milton Friedman. Głosi że państwo powinno zrezygnować z polityki krótkookresowego regulowania koniunktury typu kesistowskiego polegającego m.in. na stymulowaniu popytu w celu ograniczenia bezrobocia. Natomiast państwo powinno koncentrować się na realizacji celów długookresowych przez oddziaływanie na wielkości globalne (skrajnym ujęciem szkoły monetarnej jest nowa ekonomia klasyczna =skrajny monetaryzm)

nowa szkoła klasyczna - skrajny monetaryzm stał na stanowisku, że aktywna polityka stabilizacji jest nieskuteczna w okresie zarówno krótkim jak i długim gdyż państwo nie jest w stanie trwale oddziaływać na wielkości realne, takie jak produkcja czy zatrudnienie.

2) SZKOŁA NEOAUSTRYIACKA = Friedrich Hayek. Postuluje aby państwo koncentrowało uwagę na ochronie własności prywatnej i konkurencji oraz wspomaganiu systemu obiegu informacji ekonomicznej. Wolny rynek jest w tym ujęciu najlepszych mechanizmem alokacji zasobów i zarazem najlepszym źródłem prawdziwej informacji.

3) ekonomia podaży = Artur Loffer. Traktuje ingerencję państwa jako jeden z najważniejszych czynników zewnętrznych zakładających działanie mechanizmu rynkowego

4) teoria wyboru publicznego zgodnie z nią państwo powinno interweniować tylko wtedy gdy istnieją jednoznaczne dowody, że rozwiązania rynkowe są mniej efektywne.

Polityka budżetowa (fiskalna budżetowa) polega głównie na manipulowaniu poziomem podatków płaconych przez społeczeństwo i wydatków państwa.

Krzywa Laffera jest narzędziem analitycznym pokazującym związek między wysokością obciążeń podatkowych, a dochodami budżetowymi z tytułu podatków.

Według niego przy stopach opodatkowania zarówno zero jak i 100% dochody budżetowe z tytułu podatków wyniosą 0. Jeżeli stopa podatkowa rośnie powyżej 0% to wzrastają również dochody budżetowe gdy jednak podatki nadmiernie wzrastają ludzie zaczynają mniej pracować zatem produkcja i dochody ludności spadają , a w konsekwencji spadają także dochody budżetowe.

Punkt P na wykresie przedstawiającym teoretyczną krzywą Laffera wyznacza stopę podatkową która zapewnia maksymalne dochody budżetowe. Dalsze zwiększanie obciążeń podatkowych prowadzi do spadków wpływów z podatków. Krzywa ta może stanowić takie ostrzeżenie przed podnoszeniem podatków. Jeżeli bowiem przyjmuje się założenie, że gospodarka znajduje się w punkcie P to dalsze zwiększanie obciążeń podatkowych jest niewskazane.

Polityka budżetowa opiera się na wykorzystaniu podatku i wydatków budżetowych do stabilizacji gospodarki i realizacji innych celów społeczno-gospodarczych.

Instrumenty te mogą być wykorzystywane w różny sposób. W związku z tym wyodrębnia się aktywną i pasywną politykę budżetową.

Aktywna polityka budżetowa jej istotą jest podejmowanie decyzji dotyczących zmian dochodów i wydatków budżetowych, które próbują osiągnąć zamierzone w danej sytuacji cele gospodarczej.

Pasywna polityka budżetowa = polityka fiskalna polega na wykorzystaniu właściwej niektórym instrumentów wrażliwości na zmiany poziomu dochodu narodowego, zatrudnienia i innych wielkości ekonomicznych. Instrumenty te samoczynnie bez potrzeby podejmowania konkretnych decyzji dostosowawczych reagują na zmianę koniunktury. Dlatego też określane są jako automatyczne stabilizatory koniunktury.

Automatyzm tych środków polega na tym że

1. po ich zatwierdzeniu zaczynają działać bez konieczności wprowadzania częstych korekt na skutek zmian sytuacji gospodarczej

2. siła i zakres ich działania zależą niemal wyłącznie od skali zmian poziomu aktywności gospodarczej.

Do najważniejszych automatycznych stabilizatorów koniunktury zaliczamy :

• podatki od dochodów ludności i przedsiębiorstw

• podatki pośrednie

• zasiłki dla bezrobotnych i inne formy świadczeń społecznych

• programy pomocy dla rolnictwa

Nadwyżka budżetowa i deficyt budżetowy

Deficyty które się kumulują tworzą dług publiczny.

Nadwyżka budżetowa dodatnia różnica między wpływami budżetu państwa uzyskanymi z podatków, ceł, obligacji, eksportu itp. a wydatkami planowanymi na finansowanie tzw. sfery budżetowej oraz obsługę zadłużenia wewnętrznego i zewnętrznego .

Deficyt budżetowy niedobór dochodów budżetu państwa w stosunku do jego wydatków (inaczej - nadwyżka wydatków nad dochodami). Źródłami finansowania deficytu budżetowego mogą być kredyty bankowe udzielane przez bank centralny, emisja papierów wartościowych (obligacji, weksli, bonów skarbowych), podwyższenie stopy podatkowej, a w ostateczności dodatkowa emisja pieniądza.
Deficyt budżetowy, przy niewielkich jego rozmiarach, może mieć korzystny wpływ na gospodarkę, zwłaszcza w okresie recesji (interwencjonizm państwowy). Przekroczenie jego "bezpiecznej" granicy (5% produktu narodowego brutto) może wywołać poważne zaburzenia w gospodarce (inflacja).

SYSTEM FINANSOWY/BANKOWY

Pieniądz i polityka monetarna

Istota i funkcje pieniądza :

1) Środek wymiany (cyrkulacji)

- pieniądz może być wykorzystywany jako środek wymiany jeśli jest powszechnie akceptowany

- jest łatwo przenośny

- musi być łatwo podzielny na mniejsze jednostki

- trudny do podrobienia

2) Jednostka obrachunkowa (miernik wartości dóbr i usług)

dzięki temu, że wszystkie towary mają ceny wyrażone w pieniądzu istnieje możliwość sprowadzania ich do wspólnego mianownika i określania ilościowych relacji miedzy nimi

3) Środek płatniczy (realizacji odroczonych płatności)

w miarę rozszerzania i pogłębiania się wymiany towarowej coraz częstszą praktyką stały się transakcje kredytowe. Zamiast przekazywać pieniądze natychmiast odbiorcy zobowiązują się do uregulowania zobowiązań w terminie późniejszym. W momencie zawierania transakcji pieniądz nie występuje realnie. Pełni on jedynie funkcję jednostki rozrachunkowej. Pieniądz realny pojawia się dopiero później gdy odbiorca dokonuje płatności za dostarczone wcześniej produkty albo też reguluje inne zobowiązania. Pieniądz pełni wtedy funkcję środka płatniczego.

4) Środek przechowywania bogactwa (teutaryzacji)

- pieniądz jako środek wszędzie przyjmowany i poszukiwany pozwala przechowywać siłę nabywczą tzn. zdolność do nabywania dóbr o określonej wartości. Wszelkie zaoszczędzone dochody przedsiębiorstw i ludności z chwilą gdy zostaną odłożone w postaci nagromadzonych pieniędzy

- wychodzą z obiegu i stają się środkiem teutaryzacji. Mówimy wtedy, że pieniądz pełni funkcję środka przechowywania wartości (przechowywania bogactwa)

- aby pełnić tę funkcję w sposób optymalny pieniądz musi mieć stabilną siłę nabywczą

Zasoby pieniądza

W Polsce wyodrębnia się dwa agregaty pieniężne:

• Agregat M1 obejmuje pieniądz gotówkowy w obiegu (tj. poza kasami banków) depozyty złotowe ( na żądanie i oszczędnościowe gospodarstw domowych) oraz depozyty złotowe przedsiębiorstw na żądanie

• Agregat M2 obejmuje (poza pozycjami wchodzącymi w skład M1) depozyty terminowe gospodarstw domowych i przedsiębiorstw

Oba agregaty nie obejmują rachunków walutowych.

Popyt na pieniądz i podaż pieniądza

Zarówno popyt na pieniądz i podaż pieniądza są skutkiem funkcji pieniądza.

Popyt na pieniądz to ilość pieniądza na jaką istnieje zapotrzebowanie zgłaszane przez podmioty gospodarcze.

Wiąże się głównie z obsługą procesu cyrkulacji dóbr z realizacją pewnych płatności i operacji oraz przewidywaniami i zachowaniami ludzi. Wielkość popytu na pieniądz zależy m.in. od wielkości produkcji różnych dóbr, liczby zawieranych transakcji, przeciętnego poziomu cen produktów i usług, nominalnej i realnej stopy, oprocentowania środków pieniężnych. Następnie kosztów posiadania pieniądza oraz kosztów zmiany jednych aktywów na inne.

Podaż pieniądza to ilość pieniądza wprowadzonego do obiegu.

Podlega regulacji państwa, bo państwo zwłaszcza za pośrednictwem banku centralnego ma istotny wpływ na wielkość emisji pieniądza, formy w jakich pieniądz jest emitowany oraz cele, które dzięki kolejnym emisjom zamierza osiągnąć.

Czynniki determinujące popyt na pieniądz:

• popyt transakcyjny wiąże się z posiadaniem pieniądza w celu realizacji przewidywanych zakupów dóbr i usług.

• popyt przezornościowy -chęć posiadania pewnej ilości pieniądza w celu realizacji nieoczekiwanych zakupów dóbr i usług

• popyt spekulacyjny wiąże się z posiadaniem pieniądza w nadziei na przyszłe dochody wynikające ze spadku cen alternatywnych w stosunku do pieniądza aktywów oraz innych ewentualnych okazji do korzystnych lokat pieniędzy.

Funkcje banków:

• udzielanie kredytów dla przedsiębiorstw i osób fizycznych

• przyjmowanie zwrotnych wkładów pieniężnych(depozytów) w zamian za odsetki

• świadczenie usług finansowych związanych z obiegiem pieniądza jako środka cyrkulacji i środka płatniczego

• kreowanie pieniądza

Kredyt

W sensie ekonomicznym polega na odstąpieniu przez jedną ze stron drugiej stronie określonej wartości w pieniądzu lub towarze w zamian za obietnicę zwrotu w ustalonym terminie równowartości łącznie z wynagrodzeniem za jej udzielenie czyli odsetkami.

Wyróżniamy np. :

• kredyt towarowy (kupiecki, handlowy) występuje gdy nominalna transakcja kupna sprzedaży przekształciła się w stosunek kredytowy ze względu na odroczenie terminu zapłaty = kredyt krótkoterminowy

• kredyt pieniężny polega na udzieleniu przez wierzyciela pożyczki pieniężnej w zamian za określone odsetki

• kredyt obrotowy przeznaczony jest na finansowanie bieżących potrzeb związanych z działalnością gospodarczą np. zakup materiałów.

• kredyty inwestycyjne które są udzielane na długie terminy i przeznaczone na zakup środków trwałych firmy tj. zakup maszyn i urządzeń, restrukturyzację lub budowę nowych obiektów inwestycyjnych.

Kreacja pieniądza

Bank centralny określa stopę rezerw obowiązkowych tzw. minimalny stosunek rezerw gotówkowych do wkładów w bankach komercyjnych.

Mechanizm kreacji pieniądza :

Załóżmy, że do banku A wpłacono gotówkę w wysokości 1000zł jako wpłat na żądanie. Bank przy założeniu, że klienci nie wycofają swoich wkładów jednocześnie zdeponowane kwoty może wykorzystać na prowadzenie działalności kredytowej. Przystępując do udzielania kredytu każdy bank powinien określić jaką część zdeponowanych kwot może wykorzystać do działalności kredytowej czyli jaką część zdeponowanych kwot można przeznaczyć na kredyty, aby nie naruszyć swojej płynności finansowej i nie podważyć swojej wiarygodności.

Zakładamy że bank B i pozostałe banki utrzymują rezerwy minimalne na poziomie 20% . Oznacza to, że gotówka wpłacona do banku A w kwocie 1000zł tworzy możliwość kredytu (czyli kreacji pieniądza) w wysokości 800zł .

1000zł - 200zł = 800zł

Jeżeli nasz kredytobiorca X cały kredyt przeznacza na zakup maszyn i urządzeń u przedsiębiorcy który wszystkie przychody uzyskane z tej transakcji przeznaczy, umieści jako depozyt w banku B, nowy depozyt stwarza bankowi B możliwość udzielenia kredytu 640zł (800zł - 160zł = 640zł)

Współczynnik kreacji depozytów

Jest odwrotnością stopy obowiązkowych rezerw bankowych i informuje o tym ile razy zwiększa się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego.

Bank centralny i instrumenty kontroli podaży pieniądza

Funkcje banku centralnego:

• bank emisyjny posiada monopol na emisję pieniądza gotówkowego, żaden inny bank komercyjny nie może bić monet ani emitować nominałów

• funkcja banku banków zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa.

• funkcja banku państwa prowadzi rozliczenia z rządem, obsługuje budżet państwa, pokrywa zobowiązania zagraniczne państwa

• stabilizacja rynków finansowych tzn. występuje jako kredytoznawca ostatniej instancji bo wspomaga banki komercyjne i inne instytucje finansowe pożyczkami gdyby panika finansowa mogła zagrozić stabilizacji całego systemu finansowego państwa.

• współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytów w gospodarce

Instrumenty oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza

• zmiany stopy rezerw minimalnych (obowiązkowych)

Określenie przez bank centralny stopy rezerw obowiązkowych polega na ustaleniu minimalnego stosunku rezerw w gotówce w banku i rezerw w gotówce w kasie banku centralnego do ogólnej sumy wkładów zgromadzonych w banku. Rezerwa obowiązkowa ze względu na to że z reguły jest oprocentowana, stanowi faktycznie formę podatku, który bankowi centralnemu muszą wpłacić banki komercyjne. W przypadku nieodprowadzenia rezerwy nieobowiązkowej banku komercyjne muszą płacić odsetki.

Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych wywołuje następujące efekty w sektorze bankowym:

• ograniczona możliwość ekspansji kredytowej banków

• obniża potencjalne zyski banków komercyjnych ze względu na obniżenie rozmiarów kredytu

• mobilizuje banki komercyjne do ściągania wierzytelności od dłużników

• zachęca banki komercyjne do sprzedaży papierów wartościowych w celu uzupełnienia rezerw obowiązkowych

Zahamowanie procesu kreacji pieniądza kredytowego ma takie skutki ekonomiczne. Podwyższenie stopy rezerw obowiązkowych oznacza obniżenie mnożnika pieniężnego i zmniejszenie podaży pieniądza w gospodarce, zmniejszenie dopływu pieniądza do przedsiębiorstw i gospodarstw domowych, powoduje ograniczenie wydatków konsumpcyjnych i inwestycyjnych oraz prowadzi do spadku aktywności gospodarczej. Do odwrotnych skutków prowadzi zmniejszenie stopy rezerw obowiązkowych przez bank centralny, stwarza to możliwość przeznaczenia większych kwot na kredyt przez banki komercyjne. Mnożnik kreacji pieniądza rośnie, podaż pieniądza w obiegu również wzrasta. Dzięki uzyskanym kredytom rosną dochody oraz popyt przedsiębiorstw , gospodarstw domowych co prowadzi do zmiany wzrostu aktywności gospodarki.

• zmiany stopy redyskontowej

Jest to stopa procentowa pobierana przez bank centralny od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw poprzednio przez nie zdyskontowanych weksli lub innych papierów wartościowych.

Stopa dyskontowa to stopa procentowa wg której banki komercyjne skupują weksle handlowe od swoich klientów przed terminem ich płatności.

• operacje otwartego rynku

Polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych przeważnie państwowych. Skarb państwa emituje papiery wartościowe o różnym terminie wykupu zaciągając w ten sposób kredyt u społeczeństwa. Transakcjami kupna i sprzedaży papierów wartościowych zajmuje się bank centralny wpływając na podaż pieniądza w państwie.

Operacje otwartego rynku różnią się wyraźnie od wcześniej omówionych instrumentów. Ich istota sprowadzała się do pośredniego oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza przez zwiększenie lub zmniejszenie możliwości kreacji pieniądza kredytowego. Natomiast sprzedając lub skupując papiery wartościowe na otwartym rynku bank centralny bezpośrednio wpływa na rozmiary podaży pieniądza w gospodarce. Sprzedaż papierów wartościowych przez bank centralny prowadzi do zmniejszenia pieniądza papiery wartościowe bank centralny zwiększa podaż pieniądza na rynku. Operacje otwartego rynku są najczęściej stosowanym dość klasycznym instrumentem polityki pieniężnej.

Bank centralny wykorzystuje instrumenty oddziaływania na podaż pieniądza w celu prowadzenia polityki ekspansywnej lub restrykcyjnej.

Polityka ekspansyjna polega na obniżeniu stopy rezerw obowiązkowych obniżeniu stopy redyskontowej, skupie papierów wartościowych przez Bank Centralny.

Działania te nastawione są na zwiększenie płynności banków komercyjnych i zwiększenie podaży pieniądza w celu pobudzenia aktywności podmiotów gospodarczych.

Polityka restrykcyjna wymaga działań odwrotnych (podniesienie stopy rezerw obowiązkowych, stopy redyskontowej, sprzedaży papierów wartościowych przez Bank Centralny). Prowadzi to do zmniejszenia płynności banków, ograniczenia podaży pieniądza i zwiększenia aktywności gospodarczej.

HANDEL MIĘDZYNARODOWY (ELEMENTY POLITYKI HANDLOWEJ)

Międzynarodowy podział pracy

Ogólną podstawą powiązań ekonomicznych gospodarek krajowych jest specjalizacja produkcji. Podobnie jak granice podziału pracy pomiędzy ludźmi i przedsiębiorstwami tak i granice międzynarodowego podziału pracy są nieostre. Zwykle mamy do czynienia z wieloma krajami produkującymi i sprzedającymi za granicę podobne produkty.

O wiele rzadziej można spotkać produkty w wytwarzaniu których wyspecjalizował się wyłącznie jeden kraj. Jednak w wypadku niektórych państwa dominujące znaczenie w sprzedaży za granicę ma jeden lub najwyżej kilka towarów (są to zazwyczaj najsłabiej rozwinięte kraje o przewadze produkcji rolno-surowcowej).

Kraje wysokorozwinięte produkują i wymieniają za granicę serki tysięcy towarów przede wszystkim pochodzenia przemysłowego. Można zatem powiedzieć, że istnieje związek między poziomem rozwoju gospodarczego kraju, a jego miejscem w międzynarodowym podziale pracy. Im wyższy poziom rozwoju tym w większym stopniu kraj specjalizuje się w produkcji zagranicznej sprzedaży towarów przemysłowych, a zwłaszcza wysoko przetworzonych towarów o dużym wkładzie nowoczesnej myśli technicznej a także usług.

Ta ogólna prawidłowość nie ma charaktery ściśle rygorystycznego.

Obroty i struktura handlu zagranicznego.

Handel zagraniczny eksport i import towarów

Handel światowy suma eksportu wszystkich państw, jest z definicji równy importowi światowemu.

Koszty komparatywne i inne wyjaśnienia przyczyn handlu.

- teoria różnic w absolutnych kosztach produkcji towarów

- zasada kosztów komparatywnych (względnych, porównywalnych) wynika z niej że dany kraj powinien specjalizować się w produkcji i eksporcie tych towarów których koszty produkcji są względnie niskie w porównaniu do innych krajów. Dzięki temu przy nieskrępowanej wymianie handlowej jej uczestnicy mogą odnieść korzyści w postaci przyrostu dochodowego.

- teoria obfitości zasobów - kluczowym punktem wyjścia jest porównanie relacji zasobów podstawowych czynników produkcji zwłaszcza pracy w różnych krajach.

(warunki wymiany ? ) - podręcznik

Specjalizacja międzygałęziowa i wewnątrzgałęziowa.

Cechą współczesnej gospodarki międzynarodowej jest dążenie do globalizacji.

Głównym czynnikiem sprawczym handlu międzynarodowego w obrębie wyrobów jednej gałęzi przemysłu jest wybór konsumenta. Zagraniczny popyt jest istotnym bodźcem do specjalizacji danego kraju, w niektórych tylko towarach produkowanych przez daną gałąź na świecie. Jest zatem bodźcem do specjalizacji wewnątrzgałęziowej.

Drugim ważnym czynnikiem prowadzącym do specjalizacji wewnątrzgałęziowej są korzyści skali produkcji, ponieważ w pewnym przedziale wielkość produkcji wzrost jej poziomu przynosi dodatkowe korzyści. Sprawia to, że producentom samochodów bardziej opłaca się specjalizacją w produkcji na dużą skalę tylko kilku najwyżej kilkunastu modeli, niż produkcja wszystkich modeli w małej skali. Specjalizacja wewnątrzgałęziowa dokonuje się przede wszystkim w obrębie grupy towarów przemysłowych. Pogłębianie się specjalizacji wewnątrzgałęziowej nie wyeliminowało zjawiska specjalizacji międzygałęziowej przez którą należy rozumieć zjawisko polegające na tym, że dla niektórych grup towarów grono krajów eksporterów ograniczone jest do stosunkowo niewielkiej liczby. Jest ono zarazem zbiorem importerów odmiennych grup towarów i jest to na ogół związane z zasobami naturalnymi.

CŁO jako elementarny instrument polityki handlowej

Cło jest opłatą którą importer lub eksporter musi uiścić na rzecz budżetu państwa, przy dokonywaniu transakcji zagranicznej. Zazwyczaj cła są nakładane na import towarów choć niekiedy występują również cła eksportowe.

Cła zwykle przyjmują postać procentowej opłaty od ceny jednostki importowanego towaru, natomiast rzadziej wyrażane są w postaci kwoty pieniężnej należnej budżetowi od jednostki towaru.

Cło jest więc dla importera dodatkowym kosztem ponad cenę płaconą zagranicznemu eksporterowi aby ten koszt pokryć importer musi ponieść cenę sprzedaży importowanego towaru na rynku krajowym o wysokości cła. Tym samym cło podwyższa cenę importowanego towaru na rynku krajowym.

Wskutek nałożenia cła popyt krajowy i import maleją a podaż krajowa rośnie

Motywy nakładania przez władzę ceł:

1. dążenie władz do zwiększenia dochodów budżetowych, niezbędnych do pokrycia dodatkowych wydatków rządowych

2. popieranie działalności produkcyjnej w wybranych dziedzinach poprzez sztuczną ochronę przed doświadczoną konkurencją zagraniczną. Zgodnie z tym argumentem młode przedsiębiorstwa należy chronić za pomocą cła, by miały czas nauczyć się efektywnie gospodarować i konkurować z zagranicą. Jest to argument możliwy do przyjęcia. Jednakże istnieje mniej marnotrawna z punktu widzenia społeczeństwa metoda osiągnięcia tego samego celu : kredytowanie lub subsydiowanie działalności przez rząd. W praktyce okazywało się, że ochrona gałęzi rozwijających się za pośrednictwem ceł ma tendencję to utrwalania się w perspektywie dłuższej niż czas zbędny do okrzepnięcia danej gałęzi.

3. osłanianie zatrudnienia w niekonkurencyjnych wobec zagranicy gałęziach, które bez ochrony władz upadłyby co doprowadziłoby się do wzrostu bezrobocia. Jest to jednak motyw nieuzasadniony ekonomicznie a także prowadzący do odłożenia na przyszłość rosnących kosztów przystosowania się gospodarki.

4. Ochrona pewnych grup społecznych np. w wypadku ochrony produkcji rolnej, jest to nie tylko ochrona samego wolumenu (wielkości) produkcji ale również ludności zatrudnionej w rolnictwie i związanej z wsią, ale także kultury i tradycji wiejskiej. W tym wypadku subsydiowanie produkcji jest wyjściem względnie lepszym niż ochrona za pośrednictwem ceł.

Inne instrumenty (narzędzia) polityki handlowej

Ograniczenia ilościowe (tzn. kwoty w imporcie rzadziej stosowane w eksporcie) działają podobnie do ceł. Władze państwowe wydając zezwolenia (licencje) na określoną wielkość importu danego towaru poszczególnym importerom mogą ograniczyć wielkość jego całkowitego importu. Wówczas przy podaży zagranicznej danego towaru, mniejszej od popytu, jego cena rośnie a krąg zaspokojonych konsumentów maleje. Dla krajowych producentów jest to przesłanka podjęcia produkcji zbliżonych towarów, które znajdą nabywców ze względu ma cenę niższą lub równą cenie towaru zagranicznego.

Kolejne instrumenty:

Różne formy barier poza taryfowych są to regulacje lub praktyki administracyjne utrudniające dostęp zagranicznych towarów do rynku wewnętrznego, ich szeroki wachlarz obejmuje m.in. bardzo szczegółowo określane normy techniczne lub standardy i procedury ich potwierdzenia, którym muszą sprostać zagraniczne towary. Celem stosowania barier poza taryfowych jest podwyższenie kosztów zagranicznych producentów, związanych z produkcją albo obrotem towarowym lub pośrednie przez wydłużenie czasu związanego z czynnościami administracyjnymi w obrocie handlowym.

Przepisy sanitarne

Zasady dotyczące opakowania towarów itp.

Subsydia eksportowe które służą promowaniu eksportu ich działanie polega na tym, że budżet państwa wyrównuje różnicę miedzy kosztami produkcji nieefektywnych w porównaniu z zagraniczną konkurencją producentów krajowych a ceną uzyskaną przez nich za swój towar za granicą.

Subsydia w eksporcie mają zazwyczaj za zadanie powiększenie dochodów z eksportu w walutach wymienialnych, występują również subsydia skierowane przeciwko importowi. W tym przypadku budżet państwa wyrównuje nieefektywnemu producentowi straty wynikające stad, że jego koszty produkcji są wyższe od ceny na rynku krajowym, równej cenie towaru importowanego.

Etapy integracji ekonomicznej

1. Obszar preferencyjnego handlu polega na tym że jego członkowie obniżają wobec siebie TARYFY CELNE czyli udzielają preferencji handlowych we wzajemnym handlu.

2. Strefa wolnego handlu następuje całkowite zniesienie ceł w handlu między jej członkami

3. Unia celna charakteryzuje się nie tylko zniesieniem ceł wewnątrz ugrupowania lecz także ujednoliceniem ceł stosowanych przez państwa członkowskie wobec handlu z innymi krajami

4. Wspólny rynek to unia celna której towarzyszy zniesienie przeszkód przepływów czynników produkcji między krajami członkowskimi

5. Unia ekonomiczna najwyższe stadium integracji, bo oprócz cech wspólnego rynku charakteryzuje się daleko posuniętym ujednoliceniem zasad, celów i narzędzi polityki ekonomicznej państw członkowskich np. polityki fiskalnej

Finanse międzynarodowe

Kurs walutowy to cena waluty obcej wyrażona w pieniądzu krajowym. Miejscem transakcji których przedmiotem są waluty krajowe jest RYNEK WALUTOWY, miejsce jest tu rozumiane umownie ponieważ chodzi o całokształt i warunki takich transakcji dokonywanych zwykle przez banki komercyjne i wyspecjalizowane agencje finansowe.

System kursów płynnych

Wyznaczany przez relację popytu i podaży, Rynek decyduje o wielkości waluty(obecnie Polska jest w tym systemie)

System kursów walutowych sztywnych

Deprecjacja (waluty) to obniżka kursu walut na rynku walutowym

Aprecjacja kurs danej waluty wzmacnia się w relacji do innych walut. (przypada na jednostkę pieniądza krajowego więcej niż na jednostkę waluty obcej)

Bilans płatniczy jest zestawieniem wartości wszystkich transakcji ekonomicznych dokonanych w danym okresie między daną gospodarką krajową, przedsiębiorstwami, ludnością i rządem a zagranicą. Jest więc zestawieniem wszelkich dochodów z jednej strony ze wszystkimi wydatkami na rzecz reszty świata z drugiej strony.

Bilans płatniczy składa się z 3 rachunków: (odpowiadające im salda stanowią części składowe całego bilansu płatniczego)

• rachunek obrotów bieżących zazwyczaj najważniejszą pozycją jest handel towarami, stąd bilans handlowy jest istotnym elementem zarówno dla bilansu obrotów bieżących jak i całego bilansu płatniczego. W ramach rachunku obrotów bieżących ujmuje się również wymianę usług i jednostronnych przekazów pieniężnych ludności i władz.

• rachunek obrotów kapitałowych do których zalicza się przepływy inwestycji bezpośrednich osób i firm prywatnych, a także długo i krótko okresowe przepływy pieniężne (zarówno prywatne jak i rządowe)

• rachunek zmian rezerw rządowych, obcych środków płatniczych i innych zasobów o charakterze rezerw

Rodzaje bilansów:

Bilans handlowy to różnica między wpływami z eksportu a wydatkami na import towarów całej gospodarki krajowej. Jeżeli wpływy przewyższają podatki = dodatni bilans handlowy lub nadwyżka eksportowa. Jeśli dochody z eksportu są niższe od płatności za import mówimy o ujemnym bilansie handlowym lub deficycie handlowym.

Bilans obrotów bieżących eksport, import usług obejmuje też saldo wielkości transakcji usługowych transferów pieniężnych ludności i władz oraz ruchu dochodów z inwestycji.

Bilans obrotów kapitałowych wynik netto przepływów kapitałowych takich jak inwestycje bezpośrednie, portfelowe, kredyty bankowe krótko i długoterminowe i kredyty eksportowe

Uproszczony bilans płatniczy

Rachunek obrotów bieżących rok w mld dolarów

Bilans handlowy 1991 r.

1) Eksport towarów 12,8

2) Import towarów 12,7

3) Saldo bilansu handlowego (1-2) 0,1

[saldo było dodatnie, obecnie mamy ujemne]

Bilans wymiany usług

4)Eksport usług

5) Import usług

6) Saldo wymiany usług

7) Transfery netto (saldo)

8) Podsumowanie (saldo bilansu obrotów bieżących 3+6+7)

Rachunek obrotów kapitałowych

9) Napływ kapitału długoterminowego

10) Zobowiązania z tytułu amortyzacji zadłużenia

11) Zagraniczne inwestycje bezpośrednie

12) Inne przepływy kapitałowe

13) Saldo bilansu kapitałowego

14) Saldo bilansu płatniczego (8+13) (deficyt)

Źródła finansowania deficytu

15) Zmiana poziomu rezerw obowiązkowych

16) Częściowe umorzenie oraz restrukturyzacja zadłużenia w tym rent kapitałowych i odsetek

17) Zmiana zaległości płatniczych

Równowaga bilansu płatniczego

Istota bilansu płatniczego dotyczy pojęcia nadwyżki, deficytu. Nie ma jednak jednoznacznych interpretacji ekonomicznej tych pojęć. Najczęściej wyjaśnienie tych pojęć odwołuje się do wyróżnienia dwóch rodzajów transakcji ekonomicznych, autonomicznych transakcji przez które rozumie się transakcje podejmowane z ekonomicznych powodów bez uwzględnienia ich wpływu na stan bilansu płatniczego (do takich transakcji można zaliczyć np. import czy eksport samochodów przez pośrednika amerykańskiego)

Drugi rodzaj transakcji wyrównawcze to transakcje objęte w odpowiedzi na transakcje ekonomiczne a ich przesłanką jest odpowiednie uzupełnienie (skorygowanie) stanu bilansu płatniczego.

Za nadwyżkę w bilansie płatniczym uważa się sytuację gdy strona kredytowa transakcji ekonomicznych czyli przychodzi z nich przewyższają ich stronę debetową czyli płatności ekonomicznych. Wówczas nadwyżka kredytowa transakcji autonomicznych jest niwelowana przez ujemne saldo transakcji wyrównawczych.

Deficyt bilansu płatniczego zachodzi wtedy gdy płatności z tytułu transakcji autonomicznych przewyższają dochody z nich. Niedobór musi być wyeliminowany przez nadwyżkę transakcji wyrównawczych.

Zależność między bilansem płatniczym a kursem walutowym.

Zmiana kursu walutowego powoduje zmiany popytu z zagranicy na dobra wytwarzane w danej gospodarce, a także zmiany jej popytu na dobra produkowane za granicą. Dzieje się tak wskutek względnych zmian cen, po przeliczeniu z jednej waluty na drugą. Takie względne zmiany cen wynikłe ze zmiany kursu walutowego prowadzą więc do zmian popytu na towary i usługi tym samym zmiana kursu walutowego zwłaszcza jeśli jest dość znaczna może powodować istotne zmiany w poziomie obrotów handlowych, ich kierunkach geograficznych i strukturze rzeczowej. Jeśli wymiana z zagranicą jest ważnym obszarem życia gospodarczego to zmiana kursu walutowego może wywołać poważne zmiany poziomu i kierunku aktywności gospodarczej poziomu zatrudnienia w poszczególnych gałęziach gospodarki. Dlatego władze danego państwa, które uznają, że automatyczna zmiana kursu walutowego może prowadzić do negatywnych skutków dla gospodarki często podejmują interwencję na rynku walutowym. Polega ona na interwencyjnych zakupach lub interwencyjnej sprzedaży obcych walut na rynku walutowym w celu zbliżenia kursu walutowego do poziomu zgodnego z preferencjami polityki gospodarczej państwa. Zatem operacje wyrównawcze są instrumentem przeciwdziałającym niepożądanym zmianom kursu walutowego, które prowadziłyby do ujemnych zdaniem rządu skutków dla gospodarki mimo, że zmiany te samoistnie równoważyłyby bilans płatniczy. Do zapewnienia ich sprawnego funkcjonowania niezbędne są pewne zasoby rezerw finansowych państwa we własnej walucie i w walutach obcych.

Międzynarodowe przepływy kapitałów

Do kapitału długoterminowego zalicza się

- zagraniczne inwestycje bezpośrednie - to zakupy papierów wartościowych lub innego rodzaju tytułów własności firm za granicą, które prowadzą do przejęcia w całkowitym lub decydującym stopniu kontroli nad firmą zagraniczną

- zagraniczne inwestycje portfelowe

- długoterminowe kredyty eksportowe - zazwyczaj udzielane przez duże firmy nabywcom ich produktów za pośrednictwem banków

- długoterminowe kredyty oficjalne oraz pomoc bezzwrotna, ich kredytodawcami są rządy państw i organizacje międzynarodowe

Kapitał krótkoterminowy

- kredyty bankowe

- kredyty eksportowe

- kredyty oficjalne o krótkim horyzoncie czasu

GLOBALIZACJA

Globalizacja jest to postępująca integracja państw oraz ludzi na świecie spowodowana znoszeniem barier w przepływach dóbr, usług, kapitału oraz wiedzy, a także znaczącą obniżką kosztów telekomunikacji i transportu.

Na przyspieszony rozwój zjawiska globalizacji w ostatnich latach wpłynęły następujące czynniki:

1. Rozwój globalnej gospodarki - stały wzrost eksportu towarów i usług oraz przepływu kapitału, liberalizacja światowych rynków finansowych (wzrost liczby i przejęć firm, pojawienie się globalnych rynków konsumenckich oraz globalnych marek firmowych), deregulacja prawa antytrastowego(antymonopolowego)

2. Pojawienie się nowych podmiotów na scenie globalnej - korporacji, wielonarodowych integrujących swoją produkcję i marketing które zdominowały rynek światowy, pojawienie się światowej organizacji handlu, szybki rozwój organizacji pozarządowych, wzrost znaczenia regionalnych bloków integracyjnych oraz działanie wielu ugrupowań koordynujących politykę ekonomiczną oraz zagraniczną poszczególnych państw

3. Nowe reguły i normy postępowania - stosowanie pro rynkowej polityki gospodarczej, demokratycznych systemów rządzenia w rosnącej liczbie państw, coraz bardziej powszechne respektowanie praw człowieka, konsensus w sprawie celów działań na rzecz rozwoju, rosnąca świadomość w sprawi zagrożeń ekologicznych świata, coraz większe poszanowanie własności intelektualnej.

4. Nowe środki komunikacji międzynarodowej - Internet, komunikacja elektroniczna, powszechne posługiwanie się komputerami itp.

Główne cechy globalizacji:

• wielowymiarowość

• złożoność i wielowątkowość

• integrowanie się międzynarodowej współzależności

• związek z postępem nauki, techniki i organizacji

• kompresja czasu i przestrzeni

• wielopoziomowość i rozszerzający się międzynarodowy zakres

Główne szkoły myślenia o globalizacji

Globaliści twierdzą, że globalizacja oznacza nową epokę w dziejach ludzkości, uznają globalizację za główne zjawisko kształtujące współczesne stosunki międzynarodowe. Wśród zwolenników tej szkoły znajdują się zarówno entuzjaści jak i krytycy globalizacji. Rozprzestrzenianie się koncepcji liberalnych na całym świecie spowodowało powstanie globalnych rynków i zasad oraz globalnej cywilizacji. W związku z tym mamy do czynienia z gospodarką globalną, wynikami globalnymi, globalną konkurencją, globalną dysfuzją kultur przy jednoczesnym zaniku państwa narodowego.

Globalsceptycy uważają, że globalizacja jest mitem i nie można mówić o powstawaniu nowej ery, to co obecnie mówi się o globalizacji jest wyraźnie przesadzone. Twierdzą, że zamiast globalizacji można mówić o dalszej internacjonalizacji gospodarki światowe, w której nadal dominują gospodarstwa narodowe.

Zwolennicy koncepcji globalnych transformacji reprezentują pogląd, że współczesna globalizacja zasadniczo różni się od poprzednich. W konsekwencji dokonują się daleko idące zmiany o charakterze ekonomicznym , społecznym, politycznym i kulturowym. W centrum tej koncepcji leży przekonanie, że globalizacja jest główną siłą napędzającą przemiany na świecie. Przedstawiciele tego kierunku uważają jednak, że państwo nadal zachowuje legalną i ostateczną władzę na swoim terytorium, chociaż jego pole manewru zostało ograniczone stąd też mówi się o nowej roli i nowych funkcjach państwa w erze globalizacji.

Skutki globalizacji

Globalizacja zmusza przedsiębiorstwa do konkurowania w skali światowe, z kolei konkurencja międzynarodowa wzmacnia globalizację. W rezultacie tych procesów następuje obniżka kosztów, rośnie wydajność i rosną dochody, ale kosztem coraz większej niepewności wzrostu bezrobocia i pogłębiających się nierówności społecznych.

Globalizacja na rynkach finansowych

Ma tu miejsce najbardziej zaawansowany proces globalizacji.

Deregulacja rynków finansowych i liberalizacja przepływu kapitału stworzyły podstawę nowego ich funkcjonowania. Ogromne przepływy kapitałowe i różnorodność transakcji finansowych oraz duża liczba pośredników przyczyniły się do powstania globalnych rynków finansowych. Rynki te działają w znacznym stopniu w oderwaniu od strefy realnej. Dzięki nowoczesnym technikom elektronicznym możliwe jest dokonywanie bardzo dużych transakcji finansowych w krótkim czasie. Funkcjonowanie światowych rynków finansowych charakteryzuje duża niestabilność w kierunkach przepływu kapitałów.

• rynki towarów i usług

- procesy globalne tych rynków nabrały znacznego przyspieszenia w warunkach liberalizacji handlu światowego, otwarcia gospodarki i instytucjalizacji globalnych zasad handlu międzynarodowym w ramach GATT = jest to układ ogólny w sprawie ceł i handlu i WTO = Światowa Organizacja Handlu

• rynki pracy i migracje ludności

- postęp w swobodnym przepływie siły roboczej jest stosunkowo niewielki. Rynki pracy są mniej zglobalizowane i dzięki technikom informatycznym niektóre prace mogą być wykonywane na duże odległości bez konieczności przemieszczania się ludzi. Następuje też gwałtowny rozwój masowej turystyki międzynarodowej.

Globalizacja działalności gospodarczej

Do znacznego przyspieszenia globalizacji rynków towarowych, usług i rynków finansowych przyczyniła się wysoka dynamika bezpośrednich inwestycji zagranicznych, które są największym komponentem przepływów zasobów finansowych. Pojawiły się również nowe podmioty gospodarcze korporacje międzynarodowe (trans narodowe), które są najbardziej zaangażowane w proces globalizowania działalności gospodarczej (przede wszystkim w przemyśle przetwórczym i w sektorze usługowym). Większość ekonomistów prezentuje pogląd, że korporacje te są jedną z głównych sił sprawczych globalizacji. Produkcji często towarzyszy zjawisko globalizacji konsumpcji w zakresie niektórych dóbr i usług (homogenizacja popytu). Konsekwencją globalizacji popytu jest globalizacja konkurencji wskutek szerokiego i szybkiego przepływu informacji następuje ujednolicanie potrzeb i preferencji konsumentów. Ponadto w drodze globalizacji zasadniczym instrumentem okazały się szeroko rozumiane innowacje techniczne. Dzisiaj oligopolizacja nie ogranicza się już tylko do produktów ale wkracza szybko w sferę rachunkowości, bankowości, doradztwa i reklamy. Firmy wielonarodowe konkurują globalnie za pomocą cen jakości dóbr i usług. Globalizacja pociągnęła za sobą także zasadnicze przeobrażenia struktur społecznych czy etycznych poszczególnych państw. Wzrost ekonomiczny i ekspansja przedsiębiorstw wielonarodowych sprawiły że państwo narodowe utraciło część suwerenności narodowej.

MIKROEKONOMIA

1. PRZEDSIĘBIORSTWO

PRZEDSIĘBIORSTWO - podmiot gospodarczy prowadzący na własny rachunek działalność produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych korzyści. Korzyści te mogą być różnie rozumiane, ale w gospodarce rynkowej jest to maksymalizacja zysku.

1.a. Tradycyjna mikroekonomia zakłada, że występują następujące paradygmaty:

1. specyficzna koncepcja człowieka określana jako homo economicus

2. podstawowymi podmiotami gospodarczymi są przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe

3. celem firmy jest zawsze i tylko maksymalizacja zysku

4. Na rynku w wyniku gry podaży i popytu zawsze na końcu ustala się cena równowagi

Wszystkie z powyższych paradygmatów można jednak obalić. Jeśli podsumować rozważanie dotyczące paradygmatów tradycyjnej ekonomii należy stwierdzić, że okazują one jej słabości. Obalanie ich powoduje konieczność rewizji dalszych założeń przedsiębiorstwa. Są nimi:

1. Wielkość przedsiębiorstwa nie ma znaczenia dla określenia jego celów i zachowań

2. Separacja własności i zarządzania w spółkach handlowych nie ma wpływu na cel i sposób zachowania się przedsiębiorstwa. Gdyby założeni to miało być prawdziwe zarówno przedsiębiorstwa, którymi zarządza właściciel jaki i te, których własność i kontrola są rozdzielone powinny funkcjonować tak samo.

3. Interesy ludzi zatrudnionych w firmie a także stosunki międzyludzkie nie mają wpływu na zachowanie, sposób określenia oraz realizację celów firmy. W związku z czym teoria przedsiębiorstwa może je pominąć.

W literaturze polskiej są następujące alternatywne teorie firmy:

1. behawioralna teoria przedsiębiorstwa

2. teoria praw własności

3. teoria kosztów transakcyjnych

4. menadżerska teoria przedsiębiorstwa

5. teoria agencji

1.c. (e.) TEORIA AGENCJI jest obecnie najbardziej znaną współczesną teorią przedsiębiorstwa. Teoria agencji postrzega przedsiębiorstwa jako sieć kontraktów zwanych związkami agencji, które zawiera organizator aby uzyskać kontrolę nad różnymi czynnikami produkcji, w tym również nad czynnikiem pracy, przy czym strony kontraktu zachowują się wobec siebie oportunistycznie.

Różnica między pryncypałem a agentem może mieć następujące strony:

• biorąc pod uwagę coraz powszechniejsze uzależnienie wysokości wynagrodzenia menadżerów zatrudnionych na podstawie umowy o pracę lub umowy menadżerskiej, od osiągnięcia przez przedsiębiorstwa zysków i otrzymywanych przez nich opcji zakupu akcji.

• rozdziału własności i zarządzania

• rozproszenie własności za pośrednictwem rynków kapitałowych

• możliwy konflikt interesów między pryncypałem a menadżerem

1.b. (d.) MENADŻERSKA TEORIA PRZEDSIĘBIORSTWA - pojawiły się dwa sprzeczne tłumaczenia tego zjawiska:

1. właściciele w ogóle pozbawieni s kontroli, która przejmują menadżerowie

2. kontrolę przejmują inwestorzy instytucjonalni i rynek kapitałowy

W literaturze wyodrębnia się pięć stopni rozproszenia własności:

1. będące pod kontrolą jednego właściciela

2. z własnością rozproszoną, gdzie właściciel ma mniejszościowy, ale dominujący pakiet akcji głosujących

3. z własnością rozproszoną, ale stosujących środki prawne udzielenia pełnomocnictw jednym akcjonariuszom przez innych

4. z własnością rozproszoną, z jednym właścicielem dominującym np. 80% akcji głosujących

5. z własnością rozproszoną bez właściciela dominującego faktycznie, kontrolowany przez menadżerów

2. MAJĄTEK PRZEDSIĘBIORSTWA

MAJĄTEK PRZEDSIĘBIORSTWA (aktywa) - są to kontrolowane przez jednostkę zasoby majątkowe o wiarygodnie określonej wartości, które są wykorzystywane w celu osiągnięcia dalszej korzyści majątkowej.

2.a.

1. majątek trwały - obejmuje składniki majątkowe, które służą do długotrwałej działalności przedsiębiorstwa. Musi spełniać następujące kryteria:

1. dłuższy niż jeden rok wykorzystania

2. pozostawianie pod kontrolą jednostki

3. przyczynianie się do osiągnięcia korzyści ekonomicznych

Majątek trwały możemy podzielić na:

1. wartości niematerialne i prawne są to niematerialne składniki aktywów trwałych przeznaczonej na potrzeby własne, jednostki o przewidywanym okresie wykorzystania dłuższym niż jeden rok. Zalicza się do nich:

1. licencje - istotą umowy licencyjnej jest udzielenie przedmiotom przez podmiot, któremu wyłącznie przysługuje jakies prawo do dobra o charakterze niematerialnym. Upoważnienie do korzystania z tego prawa na uzgodnionych warunkach.

2. koncesje - uprawnienia do prowadzenia w zgodzie z odrębnymi przepisami określonego rodzaju działalności, głównie ekonomicznych i czerpanie płynących stąd korzyści.

3. prawa autorskie - ogół uprawnień twórcy do sporządzonego przez siebie działa. Prawa te dzielą się na majątkowe i osobiste. Przedmiotem zainteresowania ekonomii są prawa majątkowe. Są to prawa zbywalne Orawa majątkowe wyrażające się w wyłącznym prawie do korzystania i rozporządzania utworem.

4. prawo do znaków, towarów, patentów, wzorów - są elementem prawa autorskiego. Do praw pokrewnych zalicza się np.: prawa do artystycznych wykonań, fonogramów, wideogramów itp.

5. know how - przez pojęcie rozumie się określoną wiedze techniczną i technologiczną o poufnym charakterze w dziedzinie przemysłu handlowego, naukowej i organizacyjnej.

6. wartość firmy - dobro niematerialne, które stanowi różnicę między wartością ewidencyjną jednostki i wartością godziwą firmy. Na tę różnicę mogą mieć wpływ:

• renoma firmy

• pozycja firmy na rynku

• możliwości osiągnięcia korzystnych wyników w przyszłości

1. rzeczowe aktywa trwałe - są to środki o stosunkowo mało płynnych obrotach. Podzielić je można na:

1. środki trwałe - rzeczowe aktywa trwałe i zrównane z nimi o przewidywanym okresie ekonomicznej skuteczności dłużej niż rok kompletny, zdatny do użytku i przeznaczony na użytek własny jednostki a w szczególności:

• nieruchomości (grunty, budynki, budowle)

• maszyny i urządzenia, środki transportu i inne rzeczy

1. środki trwałe w budowie - stanowią środki trwałe w okresie budowy, montażu lun ulepszania już istniejącego środka trwałego.

2. zaliczki na środki trwałe w budowie - stanowią przedpłaty dokonane na ich nabycie.

1. należności długoterminowe - stanowią spodziewane wpływy korzyści ekonomicznych, które nastąpią powyżej roku licząc od dnia bilansowego

2. inwestycje długoterminowe - Zalicza się do nich:

1. nieruchomości

2. wartości niematerialne i prawne

3. długoterminowe aktywa finansowe (akcje, udziały, i inne papiery wartościowe, pożyczki udzielone powyżej jednego roku)

2.b.

2. majątek obrotowy - takie środki, których dana jednostka użytkuje której niż jeden rok obrotowy, a więc są to aktywa o wyższym stopniu płynności niż majątek trwały. Są to składniki, które zmieniają swoją postać jednorazowo w cyklu produkcyjnym. W skład wchodzą:

1. zapasy - materiały nabyte w celu użycia na własne potrzeby wytworzonych lub przetworzonych przez jednostkę produktów gotowych zdatnych odsprzedaży lun w toku produkcji oraz towary handlowe nabyte w celu ich odsprzedaży w stanie nieprzetworzonym.

Obejmują:

1. materiały - składniki majątku obrotowego zużywane całkowicie w czasie produkcji:

• materiały podstawowe

• materiały pomocnicze

• paliwo

• opakowania

• materiały biurowe

• odpadki

1. produkcja nie zakończona - produkty, które nie przeszły jeszcze całego cyklu produkcji i jeżeli nadają się do magazynowania to stanowią półprodukty natomiast kiesy nie spełniają tych warunków to spełniają produkcję w toku.

2. produkt gotowy - końcowy efekt, najczęściej działalności produkcyjnej, który jest przeznaczony na sprzedaż

3. towary - rzeczowe składziki aktywów obrotowych zakupione na zewnątrz, przeznaczone na dalsze odsprzedaż
   

1. należności krótkoterminowe - zaliczone do aktywów obrotowych - kwoty pieniężne, należne danej jednostce, których okres zapłaty nie przekracza jednego roku. Należności krótkoterminowe powstają nie tylko z tytułu sprzedaży, ale także mogą być z tytułu:

• podatków

• dotacji i ceł

• ubezpieczeń społecznych i innych świadczeń

1. inwestycje krótkoterminowe - oznaczają aktywa nabyte w celu osiągnięcia korzyści ekonomicznych, krótkoterminowe inwestycje finansowe obejmują:

• udziały i akacje, udzielone pożyczki, środki pieniężne i inne aktywa pieniężne.

Aktywa pieniężne - aktywa w formie krajowych środków płatniczych, waluty obcej, odsetki.

Środki pieniężne:

1. gotówka

2. środki pieniężne banku

3. inne środki pieniężne

Depozyty wybierane na żądanie - jednostka może je wypłacić w gotówce bez wcześniejszego zawiadamiania, nie narażając się na żadne kary.

AKTYWA	PASYWA
1. majątek trwały 2. majątek obrotowy	1. kapitał (fundusz) własny 2. kapitał (fundusze) obce

Aktywa są takie same jak pasywa.

2.c.

KAPITAŁ WŁASNY - to równowartość aktywów - środków własnych sfinansowanych przez właściciel firmy w momencie jej założenia.

Makroekonomiczne pojęcie kapitału łączy się z zasobami pieniężnymi i rzeczowymi, które przynoszą dochód. Kapitał dzieli się na kapitał pieniężny i rzeczowy.

Teoria ekonomii wyodrębniła stanowisko w dwóch kwestiach:

1. Przedsiębiorstwo powinno być oddzielone od prywatnego majątku właściciela niezaangażowanego w działalność gospodarczą.

2. nadanie „życia” przedsiębiorstwu przez prawo spowodowało, że kapitał stał się filarem łączącym przedsiębiorstwo z właścicielem

Istotę kapitałów własnych rozpatruje się o różne teorie kapitału:

1. teoria własnościowa - zgodnie z teorią własnościową przychody to zwiększenie wartości własności, natomiast koszty to jej zmniejszenie.

2. teoria podmiotu gospodarczego - w teorii podmiotu gospodarczego udziałowiec lub akcjonariusz ma prawa własności w spółce ale nie jest uznawany za właściciela firmy. W teorii tej uznaje się, że przedsiębiorstwo prowadzące działalność gospodarczą istnieje oddzielnie albo wiem ma swoją osobowość prawną.

3. teoria rezydualnych praw własności - w teorii kapitału opartej na rezydualnych prawach własności zmiany wyceny aktywów, zmiany zysków i zmiany wartości udziałów pozostałych wierzycieli znajdują odbicie w kapitale rezydualnym zwykłych akcjonariuszy.

4. teoria przedsiębiorstwa - w teorii przedsiębiorstwa jednostka gospodarcza jest instytucją społeczną działającą z myślą o przynoszeniu zysku wielu zainteresowanym grupom, którymi mogą być akcjonariusze, pracownicy i otocznie formy, np.: agendy rządowe, urzędy skarbowe, zakład ubezpieczeń społecznych itd...

5. teoria funduszowa - jest stosowana w jednostkach nie nastawionych na zysk. Np. Uczelnie wykorzystują fundusze specjalne przyznawane na realizację programów badawczych, fundusze na pożyczki studenckie, działalność dydaktyczną itd. Każdy fundusz przekazuje środki na ściśle określone cele.

Kapitały własne składają się z:

1. kapitał podstawowy - jest to pierwotny wkład właścicieli wniesiony przy założeniu jednostki gospodarczej.

2. należne wpłaty na kapitał podstawowy - [wartość ujemna], kwoty które nie zostały wniesione przez akcjonariuszy lub udziałowców w momencie założenia spółki.

3. udziały (akcje własne) - [wartość ujemna] umorzenia.

4. kapitał zapasowy - odzwierciedla źródło finansowania aktywów osiągniętych w trakcie działalności. Kapitał zapasowy tworzony jest:

1. z podziału zysku

2. z nadwyżki ceny emisyjnej nad ceną sprzedaży akcji (agio)

3. z dopłat akcjonariuszy, udziałowców


Z prawnego punktu widzenia tworzenie kapitału zapasowego może być:

• ustawowe - gdy przepisy prawa zobowiązuję do dokonania opisów zysku

• dowolne - zależne od decyzji organów firmy

5. kapitał z aktualizacji wyceny - kształtują go takie procesy jak:

1. zwiększenie wskutek zwiększenia wartości środków trwałych

2. zmniejszają go różnice z aktualizacji wyceny sprzedanych lub zlikwidowanych środków trwałych

3. zwiększają skutki przeszacowanie inwestycji zaliczonych do aktywów trwałych

4. zmniejszają skutki obniżenia ceny inwestycji do wysokości ceny nabycia

6. kapitał rezerwowy - tworzy się zgodnie ze statutem lub umową. Kapitał ten kształtują:

1. zyski z lat ubiegłych

2. wartość nabycia akcji własnych przeznaczonych do sprzedaży

3. wartość nominalna akcji własnych uzyskanych

4. nadwyżki wartości księgowej nad wartością nominalną papierów wartościowych

7. zysk lub strata netto

2.d.

KAPITAŁ OBCY / ZOBOWIĄZANIA - są to spodziewane w przyszłości obowiązki jednostki, które spowodują wykorzystanie posiadanych lub przyszłych jej aktywów. Zakres zobowiązań obejmuje:

1. zobowiązania krótkoterminowe - z tytułu:

• zaciągniętych kredytów, pożyczek, których płatności będą wymagane w ciągu roku,

• dostaw, które niezależnie od terminy ich zapłaty w całości kwalifikuje się do zobowiązań krótkoterminowych,

• wynagrodzeń

• podatków

• ceł

• ubezpieczeń społecznych

• wystawionych weksli itd.

• zobowiązania długoterminowe - głównie z tytułu zaciągniętych kredytów, pożyczek, emisji własnych dłuższych papierów wartościowych, których termin wymagalny płatności jest powyżej 12 miesięcy.
  
  Specyficzną grupę zobowiązań stanowią zobowiązania finansowe, które obejmują:

1. zobowiązania przedsiębiorstwa do wydania aktywów finansowych

2. wymiany instrumentu finansowego innym jednostkom na korzystnych warunkach

• rezerwy - pod pojęciem rezerw należy rozumieć zobowiązania, których termin wymagalności lub kwota nie są pewne. Wśród rezerw wyróżnia się:

1. rezerwę na podatek dochodowy - z tytułu odroczonego podatku dochodowego, które tworzy się w wysokości kwoty podatku, wymagającej w przyszłości zapłaty w związku z występowaniem dodatnich różnic przejściowych. To jest różnic, które spowoduję zwiększenie podstawy obliczenia podatku dochodowego w przyszłości. Dotyczy to naliczenia odsetek od należności czy naliczenia odsetek od udzielonych pożyczek

2. pozostałe rezerwy - tworzy się ja na:

1. pewne lub o dużym stopniu prawdopodobieństwa przyszłe zobowiązania, których kwotę można w sposób wiarygodny oszacować, np. straty transakcji gospodarczych w toku z tytułu udzielonych gwarancji, poręczeń kredytowych czy skutków toczącego się postępowania sądowego

2. przyszłe zobowiązania spowodowane restrukturyzacją. Jeżeli na podstawie odrębnych przepisów jednostka jest zobowiązana do jej przeprowadzenia a plany restrukturyzacji pozwalają oszacować wartość przyszłych zobowiązań.

Przy wycenie aktywów występują:

1. cena nabycia - cena zakupu składników aktywu

2. cena sprzedaży netto - cena możliwa do uzyskania w momencie jego sprzedaży

3. kategoria kosztów wytworzenia i wartości godziwej

Koszt wytworzenia produktu obejmuje koszty pozostające w bezpośrednim związku z danym produktem związanym z jego wytworzeniem. Za wartość godziwą przyjmuje się kwotę za jaką dany środek gospodarczy mógłby zostać wymieniony a zobowiązanie uregulowane na warunkach transakcji rynkowej pomiędzy zainteresowanymi i dobrze poinformowanymi niepowiązanymi ze sobą stronami.

12

A

G

F

B

C

A

A₁

A₂

C₁

C₂

B₁

B₂

B

Q₁

Q₂

D₁

D

D₂

popyt

cena

podaż

C₂

C₁

Q₁

Q₂

A

A₁

S

S₂

O

B

O₁

S₁

P

nadwyżka

niedobór

cena

P₂

P₁

P₀

E

S

D

E = P₁ cena równowagi

Q₁

rozmiary popytu i podaży

Ujęcie wydatkowe

ceny

rynkowe

Ujęcie przychodowe

ceny

czynników

produkcji

produkt krajowy
produkt narodowy

dochód narodowy

Nominalny PNB

Indeks wzrostu cen PNB

Ceny wzrosły o 8%

MPC =

Δ C

Δ PNN

przyrost konkurencji

przyrost produktu narodowego netto

1

MPS

1

1 - MPC

D

E

P₂

10%

4 %

5%

10%

P₁

Stopa inflacji w %

Stopa bezrobocia w %

A

A - stopa bezrobocia naturalnego

wpływy z podatków[%]

200 j

100 j

0 j

25% 50% 75% 100%

A

B

P

Stopa opodatkowania [%] wysokość podatku

Wykres : Krzywa Laffera

---