Ekonomia

Zagadnienia

p07_grp1

styczeń 2008

1. Czym zajmuje się ekonomia? Prawa ekonomiczne. Ekonomia a inne nauki.

Narodziny ekonomii jako nauki.

Termin ekonomia pojawił się w starożytnej Grecji na przełomie V i IV w.p.n.e Jako

pierwszy użył go wielki historyk, myśliciel i strateg Ksenofont. W jego interpretacji oikonomia jest
nauką o gospodarstwie, o zarządzaniu majątkiem, domem. Interpretuje ekonomię zarówno jako
dyscyplinę naukową jak i wiedzę praktyczną.

Dopiero Arystoteles przewyższył Ksenofonta stopniem uogólnienia zjawisk

ekonomicznych. Z jego też nazwiskiem łączy się najczęściej powstanie nazwy „ekonomia”. U
Arystotelesa oznacza ona naukę o prawach gospodarstwa domowego. Oikos po grecku znaczy dom,
nomos – prawo.

W XVIIw. Antoine Montchretin używa terminu ekonomia polityczna. Przymiotnik

polityczny miał oznaczać w tym przypadku, że chodzi o prawa gospodarstwa państwowego,
problematyka finansów publicznych

Ukształtowanie się ekonomi w pełny sposób wiąże się historycznie z narodzinami

nowoczesnego liberalizmu systemu gospodarczego tzw. kapitalizmu wolnokonkurencyjnego. Wiążą
się z tym dwa nazwiska A. Smitha oraz D. Ricardo. Oni to są uznawani za twórców nowoczesnej
szkoły myślenia ekonomicznego zwanego ekonomią klasyczną.

Ekonomia jest dyscypliną zajmującą się opisem kategorii i zjawisk gospodarczych oraz ich

analizą teoretyczną, służącą wykryciu prawidłowości procesu gospodarowania. E. jest nauka o
metodach oszczędnego gospodarowania ograniczonymi zasobami, o alokacji tych zasobów w celu
zaspokojenia konkurujących ze sobą potrzeb w sposób możliwie najpełniejszy.

Prawidłowości ekonomiczne są obiektywną cechą procesów gospodarczych we wszystkich

społecznościach o rozwiniętym społecznym podziale pracy, są to związki i relacje istniejące w
realnej rzeczywistości gospodarczej lub między poziomem organizacji pracy a jej wydajnością.
Prawa ekonomiczne to więc słowne sformułowania określające związki między poszczególnymi
składnikami procesu gospodarczego. Trzy rodzaje praw ekonomicznych:

prawa przyczynowe związki między elementami procesu gospodarczego polegające na tym
iż po pewnym określonym zdarzeniu następuje inne określone wydarzenie, przy czym
następstwo to odbywa się w czasie. Przyczyna – skutek

prawa współistnienia. związki polegające na łącznym występowaniu 2 lub więcej zdarzeń,
które tworzą pewną strukturę zdarzeń, występują stale razem

prawa funkcyjne. Istnieje związek, relacja między ilościowo wymiernymi zdarzeniami,
którą można przedstawić za pomocą funkcji matematycznych.

Specyfika praw ekonomicznych:

−

Obiektywny charakter. Prawa ekonomiczne działają niezależnie od tego czy człowiek zdaje
sobie sprawę z ich istnienia

−

Prawa ekonomiczne mają charakter praw stochastycznych czyli statystycznych.

−

Dyskusyjną cechą jest historyczny charakter praw ekonomicznych. Oznacza to, że prawa
ekonomiczne działają tak długo jak długo istnieją określone warunki historyczne

−

ż

ywiołowość działania praw ekonomicznych. śywiołowość oznacza działanie niezgodne z

zamierzeniami poszczególnych podmiotów gospodarczych, ale zgodnie z logiką rozwoju
danego typu stosunków ekonomicznych.

Ekonomia korzysta z dorobku innych nauk społecznych (prawo, historia, psychologia,

socjologia) oraz stwarza im teoretyczne podstawy oceny życia społecznego.

2. Główne nurty współczesnej ekonomii.

a. Ekonomia klasyczna - szkoła myśli ekonomicznej, zapoczątkowana w drugiej połowie XVIII w.
przez Adama Smitha, uważana za pierwszy współczesny, naukowy kierunek ekonomiczny. Do
najważniejszych przedstawicieli kierunku poza Adamem Smithem zalicza się Williama Petty,
Davida Ricardo, Thomasa Malthusa oraz Johna Stuarta Milla.
- dominuje liberalizm ekonomiczny (leseferyzm), teoria głosząca, że wolnokonkurencyjna
gospodarka samoczynnie, bez zewnętrznej ingerencji, dąży do równowagi. Rząd nie powinien
ingerować w procesy gospodarcze, ponieważ „niewidzialna ręka rynku” dokonuje optymalnego
rozdziału zasobów do poszczególnych dziedzin wytwarzania, uruchamia samoregulujące
mechanizmy gospodarki. Liberalizm ekonomiczny postuluje prywatyzację, deregulację, obniżenie
podatków i barier celnych.
- egoizm, może być siłą napędową społeczeństwa komercyjnego, to właśnie według Smitha dbaniu
o własny interes zawdzięczamy rozwój gospodarczy. Interesy społeczne są bowiem wypadkową
interesów indywidualnych. Klasycy traktują społeczeństwo jako sumę jednostek. Wolna działalność
jednostek kierujących się zasadą korzyści materialnych przyczynia się do powiększenia korzyści
społecznych. Panuje harmonia interesu społecznego i osobistego, co zapewnia optymalny rozwój
ekonomiczny.
- bezrobocie występujące w gospodarce wolnokonkurencyjnej ma charakter wyłącznie przejściowy.
Pełne zatrudnienie jest normalnym stanem gospodarki. Przy płacy realnej w stanie równowagi
ż

adna osoba, która chce pracować za tę płacę, nie pozostaje bez pracy.

- prawa rynków Saya - teza „produkcja stwarza możliwość zbytu produktów”, tzn. tworzy
efektywny popyt wystarczający na zakup całej podaży towarów. Prawo Saya mówi, że podaż
tworzy swój własny popyt. Prawo to nie zaprzecza możliwości pojawienia się niewłaściwej alokacji
zasobów i przesycenia rynku nadmiarem pewnych towarów, ale jest to stan przejściowy i nie
dotyczy ogółu dóbr. Pieniądz w procesie wymiany spełnia jedynie rolę technicznego pośrednika.
- zmiany zmiennych nominalnych tłumaczono na postawie ilościowej teorii pieniądza. Głosi ona, że
pieniądza powinno być tyle, ile wartościowo wyrobów jest na rynku. Większa ilość pieniądza jest
niedobra dla rynku. Nie ilość posiadanego pieniądza świadczy już o zamożności, teraz o
zamożności świadczy ilość posiadanych dóbr. Teraz najważniejsza staje się produkcja, a nie tak, jak
dotąd handel. U podstaw produkcji leży praca ludzka. Trzeba było rozwijać rynek wewnętrzny, a
nie tylko eksport. Skoro ludzie pracują, to dzięki ich pracy powstają nowe dobra, a więc i nowe
zarobki.
- Thomas Malthus stworzył teorię niedostatecznego popytu, w której kwestionuje tezy o
automatycznym dopasowywaniu się popytu do podaży i wskazuje możliwość występowania
powszechnej nadprodukcji. Proponuje pobudzanie popytu, np. przez zwiększenie konsumpcji klas
nieprodukcyjnych oraz zwiększenie konsumpcji dóbr luksusowych.

b. Ekonomia neoklasyczna – kierunek ekonomiczny zapoczątkowany w drugiej połowie XІX
wieku, trwający do 1936 roku. Przedstawicielami byli A. Marshall, W.S. Jevons, J.B. Clark oraz A.
Pigou.
Opowiadała się za wolnorynkowym systemem gospodarowania. Neoklasycy nawiązując do
klasycznej ekonomii, twierdzą, że między poszczególnymi czynnikami działalności gospodarczej
istnieje ścisła współzależność. W procesie gospodarczym następuje harmonijne dopasowanie się
poszczególnych wielkości zapewniające równowagę. Wszelkie twierdzenia o zbiorowych
zjawiskach społecznych należy redukować do twierdzeń o zachowaniu jednostek. Zależności
sformułowane na szczeblu mikroekonomicznym przenosi się na szczebel makroekonomiczny.
Takie podejście badawcze nazywane jest indywidualizmem metodologicznym. Charakterystyczne
założenia ekonomii neoklasycznej: o pełnym wykorzystaniu mocy twórczych, o przejściowym
charakterze bezrobocia, o sprawiedliwym podziale dochodu. Na podstawie tych założeń
sformułowano wiele praw ekonomicznych:
- twierdzenie o współistnieniu wszystkich czynników produkcji (ziemi, pracy, kapitału);

- prawo korzyści skali;
- określenie poziomu ceny równowagi (cena równowagi to cena, przy której podaż towarów na
rynku równa się popytowi na nie i przy której wg neoklasyków utarg krańcowy ze sprzedaży jest
równy kosztowi krańcowemu);
- określenie i analiza kosztów i korzyści zewnętrznych – korzyści i koszty zewnętrzne to korzyści
osiągane przez tych, którzy nie uczestniczą w ponoszeniu kosztów danej inwestycji.

c. Keynesizm i jego rewolucja - opozycją w stosunku do kanonów neoklasycznych jest teoria J.M.
Keynesa. Keynes sprowadza neoklasyczny system teoretyczny do marginalnego przypadku
równowagi przy pełnym wykorzystaniu czynników produkcji. Negując ten system tworzy teorię
ogólną obejmującą stany równowagi makroekonomicznej różnym stopniu wykorzystania potencjału
produkcyjnego. O stopniu wykorzystania potencjału produkcyjnego decyduje popyt efektywny.
Jego wielkość, składniki oraz czynniki określające zachowanie tych komponentów czyni Keynes
centralnym problemem swoich rozważań. Zrywa z prawem Saya. Zastępuje związek między
poszczególnymi zjawiskami gospodarczymi (charakterystyczny dla neoklasycznych koncepcji
równowagi) związkiem przyczynowym. Pewne elementy procesu gospodarowania traktuje jako
dane, inne jako zmienne niezależne, określające zmienne zależne. Te wielkości gospodarcze oraz
związek między nimi są rozważane w skali makroekonomicznej. Zrywa, więc z indywidualizmem
metodologicznym. Obszarem badań stają się nie poszczególne podmioty gospodarcze, ale
makroekonomiczne warunki produkcji i realizacji. Keynes postuluje o konieczność włączenia
zjawisk pieniężnych do analizy rzeczywistego przebiegu procesów gospodarczych. Podkreśla, że
sytuacja na rynku pieniężnym ma wpływ na rozmiary działalności gospodarczej na wielkość
dochodu narodowego.
Keynes wykazuje, że siły tkwiące wewnątrz systemu nie mogą zapewnić stanu równowagi przy
pełnym wykorzystaniu siły roboczej i zasobów kapitałowych, stanu, w którym poziom dochodu
narodowego osiąga maksimum. Przyczyną takiego stanu rzeczy jest niedostateczny popyt.
Potrzebny jest, więc czynnik zewnętrzny, który mógłby przeciwdziałać temu brakowi popytu
rodzącemu przewagę oszczędności nad inwestycjami. Tę funkcję stymulatora popytu może i
powinno spełniać państwo. Instrumenty, jakie Keynes proponuje państwu w celu przeprowadzenia
tego przedsięwzięcia, są różnorodne: począwszy od działań na rzecz obniżenia stopy procentowej,
przez zwiększenie opodatkowania wysokich dochodów przy jednoczesnym zwiększeniu świadczeń
społecznych na rzecz grup najniżej uposażonych, a skończywszy na inwestycjach finansowych z
długu publicznego. Zawarte w pracach Keynesa tezy wywarły i nadal wywierają ogromny wpływ
na teorię ekonomii. Keynesizm nie jest jednak nurtem jednorodnym. Możemy w nim wyróżnić
neokeynesizm i postkeynesizm. Neokeynesizm jest kontynuacja tzw. syntezy neoklasycznej.
Synteza neoklasyczna polegała na wmontowaniu makroekonomicznych tez Keynesa w system
równowagi ogólnej. Głównymi przedstawicielami tego nurtu są tacy wybitni twórcy, jak J.R. Hicks,
P.A. Samuelsin, F. Modigliani, J. Tobin.

d. Subiektywizm w ekonomii – kluczowymi przedstawicielami subiektywizmu w ekonomii byli
Alfred Marshall i Hermann Gossen. Subiektywistyczny kierunek poglądów ekonomicznych, w
przeciwieństwie do szkoły klasycznej, położył nacisk na badania nad popytem, wykazując jego
zależność od użyteczności krańcowej, i sformułował nową, subiektywistyczną (zdeterminowaną
przez warunki natury psychologicznej) teorię wartości. Dostarczył w ten sposób brakujące ogniwo
umożliwiające zbudowanie teorii mechanizmu rynkowego. Istotną zasługą tego kierunku było
wprowadzenie do ekonomii instrumentów analizy matematycznej, co pozwoliło sformułować istotę
i warunki równowagi gospodarczej. Marshall starał się nawiązać do poglądów Ricarda. Chciał je
połączyć z nowym, subiektywnym punktem widzenia. W teorii ceny rozwinął tradycyjną teorię gry
podaży i popytu (o poziomie cen decyduje gra podaży i popytu) uznawał jedynie istnienie powiązań
funkcjonalnych pomiędzy zjawiskami ekonomicznymi. Posługiwał się metodą równowag
cząstkowych. Tzn. badał kształtowanie się ceny na poszczególnych rynkach towarowych. Marshall
osobno analizował czynniki określające popyt i czynniki określające podaż. Posługiwał się

pojęciem ceny popytu, czyli ceny, którą konsument chce zapłacić za jednostkę dobra i pojęciem
krańcowej ceny popytu tj. ceny, którą chce zapłacić za ostatnią jednostkę (cząstkę) danego dobra i
uważał, że ona (krańcowa) decyduje o cenie rynkowej. Przy tym traktował użyteczność jako pojęcie
mierzalne, co nie jest słuszne. Jako pierwszy wprowadził pojęcie cenowej elastyczności popytu jako
stopnia reakcji popytu na zmianę ceny.
Marshall wprowadził pojęcie ceny podaży tj. ceny, której towary zostały wytworzone i zaoferowane
na rynek w danym okresie czasu. O cenie decydują koszty produkcji. Marshall ujmuje koszty
produkcji jako sumę wynagrodzeń czynników produkcji po potrąceniu kosztów materiałowych i
wyróżnia 4 czynniki produkcji – 3 tradycyjne:
- Praca,
- Kapitał,
- Ziemia,
I wprowadza nowy czynnik:
Organizacja, którego uosobieniem jest kapitalistyczny przedsiębiorca nie właściciel, ale kierownik
zakładu produkcyjnego bądź handlowego.
Od czasów Marshalla dzieli się zysk na 2 rodzaje dochodów: procent i dochód właściciela kapitału
oraz dochód przedsiębiorcy, wynagrodzenie kierownika przedsiębiorstwa.

e. Neoinstytucjonalizm J.K.Galbraitha - Instytucjonalizm jest propozycją nowego podejścia
metodologicznego w badaniach ekonomicznych. Według nich, ekonomia nie może ograniczać
swojego pola badawczego do zjawisk rynkowych, nie powinna pomijać pozaekonomicznych ram,
w jakich podejmuje się decyzje gospodarcze. Powinna zintegrować się z innymi naukami
społecznymi, by odpowiedzieć nie tylko na pytanie, jak zachowują się ludzie, lecz także na pytanie,
dlaczego tak się zachowują. Powinna, więc badać instytucje społeczne, które mają istotne znaczenie
dla zachowań ekonomicznych. Instytucjonalizm przyjmuje koncepcję ewolucyjnej drogi rozwoju
społecznego. Konflikty i sprzeczności, jakie się na tej drodze pojawiają, powinny być
rozwiązywane w drodze kompromisów między grupami społecznymi przy wykorzystaniu
interwencyjnej roli państwa(teoria sił równoważących J. K. Galbraitha). Drugi postulat
metodologiczny dotyczy ekonomii równowagi. Instytucjonaliści odrzucają neoklasyczną koncepcję,
zgodnie, z którą jakiekolwiek odchylenie od równowagi powoduje uruchomienie mechanizmu
autoregulacji przywracającego gospodarkę do stanu równowagi. W to miejsce wprowadzają
koncepcję kumulacyjnego procesu rozwoju(G. Myrdal 1898-1987). Wpływa ona na zwiększenie
nieefektywności rynku jako mechanizmu regulacyjnego i alokacyjnego. Państwo powinno, więc
pomóc rynkowi w spełnieniu tych funkcji i stać się trwałym elementem funkcjonowania
gospodarki. Następny postulat dotyczy wzbogacenia wnioskowania przez uwzględnienie nie tylko
wnioskowania dedukcyjnego, charakterystycznego dla twórców neoklasycznych, lecz również
indukcyjnego, opartego na badaniach empirycznych. Pozwoli to na głębsze osadzenie teorii i
wyprowadzonych z niej wniosków w rzeczywistym przebiegu życia społeczno- gospodarczego.
Zgodnie z proponowanymi postulatami metodologicznymi instytucjonaliści poświęcili dużo uwagi
opisowi struktur ekonomicznych i społecznych oraz ich ewolucji od kapitalizmu
wolnokonkurencyjnego do społeczeństwa postindustrialnego. Nie dostarczyli jednak dobrej
alternatywy dla ekonomii neoklasycznej. Wniosek z tego taki, że aby obalić starą teorię nie
wystarczy krytyka jej założeń i nagromadzenie nowych faktów, potrzeba nowej teorii.

f. Monetaryzm - jako współczesna szkoła ekonomiczna powstał około roku 1956. Za jego
narodziny uważa się opublikowanie przez Miltona Friedmana tzw. ilościowej teorii pieniądza.
Friedman dowodził, że popyt na pieniądz jest ściśle zależny od kilkunastu zmiennych
ekonomicznych i może być na ich podstawie stosunkowo łatwo obliczony. Stąd, jeśli państwo
zwiększy emisję pieniądza ponad tę obliczoną wartość, spowoduje to szybki nadmiar pieniędzy w
bilansach poszczególnych ludzi, który spożytkują oni w większości na dodatkową konsumpcję.
Dodatkowa konsumpcja spowoduje tymczasowy wzrost standardu życia. Na dłuższą metę, ten
chwilowy wzrost standardu nie będzie miał jednak pokrycia w podaży dóbr, która jest zależna tylko

od potencjału wytwórczego, który przez sam fakt emisji pieniądza się nie zmienia. Tymczasowy
wzrost spożycia powoduje jednak na dłuższą metę stały wzrost potrzeb, co pociąga za sobą stały
nacisk na wzmożoną podaż pieniądza. W tej sytuacji państwo albo nadal zwiększa podaż pieniądza
wywołując inflację, albo wywołuje niezadowolenie społeczeństwa obcinaniem jego dochodów.
Pogląd ten stał w ostrej sprzeczności z obowiązującym wtedy keynesizmem, który głosił, że „ilość
pieniądza w gospodarce jest sprawą drugorzędną” i że wzrost jego emisji nie powoduje
automatycznie wzrostu spożycia. Monetaryzm charakteryzuje się:

silną wiarą w samoregulujące się mechanizmy rynkowe

odrzucaniem tych form interwencjonizmu państwowego, które wiążą się z dużym
wypływem pieniądza z kasy państwa

postulowaniem prowadzenia stałej i przewidywalnej polityki "mocnego" pieniądza i co za
tym idzie odrzucanie koncepcji "naprawiania" gospodarki przez zmiany podstawowych stóp
procentowych

3. Potrzeby ludzkie, produkcja i praca, czynniki produkcji.

Potrzeby ludzkie. Wszystko co jest potrzebne, nieodzowne, konieczne, czyli to bez czego nie
możemy się obyć. Możemy je również określić jako okoliczności zmuszające to określonego
postępowania. Wymiar i strukturę potrzeb kształtuje poziom rozwoju gospodarczego. Właściwości
potrzeb:

nieograniczone co do ilości. Stale nowe potrzeby

ograniczone co do objętości np. do zaspokojenia głodu wystarczy określona ilość dóbr
spożywczych

komplementarne. Nawzajem się uzupełniają

odradzające się np. potrzebę głodu trzeba zaspokajać wtedy kiedy się pojawi

Czynniki produkcji - materialne lub niematerialne zasoby niezbędne do wytwarzania dóbr w postaci
towarów i usług.
W klasycznym ujęciu wyróżnia się następujące czynniki produkcji:

•

ziemia oraz naturalne surowce posiadane przez ludzi. Ceną ziemi jest czynsz.

•

praca to wysiłek ludzki włożony w wytworzenie danego dobra, ceną pracy jest płaca,

•

kapitał to dobra wytworzone uprzednio przez ludzi używane do produkcji innych dóbr. Są to
budynki, narzędzia i maszyny.

Pojęcie czynników produkcji wywodzi się od dzieła Bogactwo Narodów wydanego w roku 1776
przez Adama Smitha. Dalej było ono rozwijane przez Davida Ricardo oraz Johna Stuarta Milla i
stało się podstawą ekonomii politycznej.

W klasycznej ekonomii kapitałem były narzędzia i maszyny. Współcześnie określa się to jako
kapitał fizyczny. Nie mniej ważny jest kapitał ludzki oznaczający zwykle wiedzę i umiejętności siły
roboczej.

Produkcja jest procesem, w którym poprzez kombinację pracy ludzkiej, środków i przedmiotów
pracy oraz przy użyciu właściwej technologii powstają nowe produkty i usługi. W procesie
produkcji zużywane są czynniki produkcji nabywane na rynku bądź zdobyte inną drogą,
pozarynkową.

Praca jest jednym z trzech czynników produkcji. W niektórych teoriach ekonomicznych praca
nazywana jest kapitałem ludzkim, co czasami oznacza również zdolności posiadane przez siłę
roboczą. Jeżeli ludzie wykonujący pracę są do niej dobrze przygotowani i posługują się

zaawansowaną technologią, wtedy uzyskują dużą wydajność pracy. Mogą te same dobra wykonać
szybciej i lepiej.

4. Proces gospodarowania, podmioty i decyzje gospodarcze.

Gospodarowanie, czyli działalność ludzi nie jest czynnością jednorazową lecz ciągłą.

Dlatego mówimy o powtarzających się procesach gospodarczych. Procesy te (produkcja, podział,
wymiana i konsumpcja) to proces gospodarowania.

Między poszczególnymi sferami gospodarowania istnieją różne powiązania, np. sposób

uczestnictwa ludzi w procesie produkcji (czy właściciel zakładu czy zatrudniony pracownik).
Przedmiotem podziału, wymiany i konsumpcji może być tylko to, co zostało wcześniej
wytworzone. Aby pewne dobra mogły stać się przedmiotem wymiany, musi powstać ich nadwyżka
ponad własne potrzeby wytwórców.

Rozliczne są powiązania między produkcją i konsumpcją. Z jednej strony produkcja określa

konsumpcję, gdyż stwarza dla niej przedmiot konsumpcji oraz wyzwala impuls konsumpcji. Z
drugiej strony konsumpcja określa produkcję, gdyż uzasadnia celowość dotychczasowej produkcji i
stwarza potrzebę nowej produkcji..

W procesie gospodarowania podmiotem działalności są ludzie. Są oni zwykle odpowiednio

zorganizowani i tworzą podmioty gospodarcze – każdy aktywny uczestnik procesu
gospodarowania. Podstawowy podmiot gospodarczy to przedsiębiorstwo, czyli ludzie dysponujący
określonymi środkami niezbędnymi do regularnego prowadzenia działalności gospodarczej w
sferze produkcji, obrotu czy usług. Podmioty gospodarcze to także gospodarstwa domowe. Pełnią
funkcję zarówno konsumpcyjną jak i produkcyjną. Ważny podmiot gospodarczy to także państwo,
może pełnić rolę dominującą bądź nieznaczną.

Proces gospodarowania polega na podejmowaniu decyzji gospodarczych. Mogą być różnie

klasyfikowane: mikroekonomiczne – odnoszą się do gospodarstw domowych przedsiębiorstw, a
makroekonomiczne dotyczą gospodarki jako całości. Są też decyzje krótko- i długookresowe oraz
konsumpcyjne i produkcyjne.

5. Rola własności w procesach społeczno-gospodarczych. Własność w sensie

formalnoprawnym i w sensie ekonomicznym.

Istotną rolę w procesach społeczno – gospodarczych odgrywają stosunki własnościowe,

czyli stosunki powstając między ludźmi w związku z korzystaniem z dóbr oraz decydowaniem o
nich. Rzutują one na całokształt stosunków społecznych, w tym zwłaszcza na stosunki
ekonomiczne. Stosunki społeczne to zależności między ludźmi w związku z różnego typu
działalnością. Ważną ich część stanowią stosunki ekonomiczne – powstające między ludźmi w
procesie produkcji, podziału i konsumpcji dóbr.

Własność – zbiór efektywnie wykorzystywanych uprawnień (praw własności), jakimi dany

podmiot własności dysponuje w odniesieniu do określonego obiektu własności. Na ten zbiór
składają się dwa podzbiory uprawnień:
faktyczne korzystanie w różny sposób z obiektu własności, np. czerpane dochodów
bezpośredni lub pośredni udział w podejmowaniu istotnych decyzji dotyczących wykorzystania
danego obiektu.
Własność jest zjawiskiem stopniowanym – można korzystać z obiektów własności i decydować o
nich w różnym stopniu.

Własność ma wiele aspektów. Ekonomia zajmuje się głownie ekonomicznym aspektem

własności (powyższa definicja własności). Ekonomiczny aspekt własności pokrywa się w
znacznym stopniu z jej socjologicznym aspektem, jako że stosunki ekonomiczne stanowią istotną
część stosunków społecznych.

Podmiot własności – właściciel

Przedmiot własności – obiekt własności.

Podmiotem mogą być ludzie i instytucje. W przypadku własności w sensie ekonomicznym
faktycznymi właścicielami obiektu są konkretni ludzie.
Pojęcie własności można odnieść do dóbr materialnych i niematerialnych, np. prawo do informacji.
W rozważaniach o własności najczęściej chodzi o dobra rzadkie – występujące w ograniczonej
ilości.

Własność może być prywatna, publiczna, własność spółdzielcza.

6. Gospodarka i systemy gospodarcze.

Gospodarowanie zawsze odbywa się w określonych warunkach materialnych

instytucjonalnych, społecznych, politycznych – gospodarka i system gospodarczy.

Produkty przeznaczone na sprzedaż – towary, gospodarka tego typu towarowo – pieniężna.

Gospodarka naturalna – bezpośrednie zaspokajanie potrzeb wytwórców. Z punktu widzenia skali
działalności gospodarczej – gospodarka światowa, narodowa, terenowa, przedsiębiorstw. Ze wzg na
sferę gospodarowania – gospodarka mieszkaniowa, finansowa, rolna. Kryterium własności
czynników produkcji - kapitalistyczna i socjalistyczna.

Gospodarka rynkowa – regulatorem procesów gospodarczych jest samoczynnie działający

rynek, gospodarka nakazowa – procesy gospodarcze regulowane przez nakazy, zakazy, biurokrację
państwową (gospodarka centralnie planowana)

Mechanizm regulacji gospodarki powiązany jest z własnością czynników produkcji.

Kryterium uprawnień do podejmowania decyzji: gospodarka całkowicie zdecentralizowana –
uprawnienie decyzyjne wyłącznie do poszczególnych konsumentów i producentów; całkowicie
scentralizowana – wyłącznie do centrali biurokratycznej.

7. Ograniczoność zasobów (krzywa możliwości produkcyjnych systemu

gospodarczego)m granice możliwości produkcyjnych. Racjonalność

gospodarowania i rachunek ekonomiczny.

Potrzeby ludzkie są nieograniczone. Głównym kreatorem potrzeb jest produkcja i związany z nią
postęp naukowo-techniczny. Dzięki niej potrzeby mogą być zaspokajane w coraz większym
stopniu. Jednak wraz z zaspokojeniem jednych potrzeb pojawiają się następne. Celem produkcji jest
zaspokajanie rosnących i zmieniających się potrzeb społeczeństwa. Zasoby czynników produkcji są
jednak ograniczone (np. czas, materiały, kapitał).

W związku z tym, że potrzeby są nieograniczone a z drugiej strony zasoby służące do ich
zaspokojenia są ograniczone występuje zjawisko rzadkości. Rzadkość jest konsekwencją
ograniczoności zasobów.

Do zasobów czynników produkcji zaliczamy: praca, ziemia, kapitał.

Zasób czynnika produkcji to ilość tego czynnika jaką gospodarka dysponuje w danym momencie
(ujęcie statyczne).

Strumień czynnika produkcji oznacza wykorzystanie czynnika produkcji w określonym czasie
(ujęcie dynamiczne).

Zasobem pracy nazywamy liczbę ludzi w wieku produkcyjnym, która może być zatrudniona w celu
wykorzystania ich umiejętności w procesie produkcji. Jest to liczba pracowników skłonnych
podjąć pracę w danym momencie.

Strumień pracy oznacza wykorzystanie zasobu pracy w określonym czasie
(strumień pracy = zasób pracy x czas pracy).

W ramach zasobu pracy można wyodrębnić przedsiębiorczość. Jest to gotowość podejmowania
działalności gospodarczej i ponoszenia związanego z nią ryzyka.

Wynagrodzeniem za pracę jest płaca.

Zasobem kapitału są dobra inwestycyjne (maszyny, budynki) wytworzone przez człowieka i
przeznaczone do dalszego wykorzystania w procesie produkcji oraz środki finansowe przeznaczone
na prowadzenie działalności gospodarczej.

Dobra inwestycyjne to kapitał produkcyjny. Zgromadzone środki finansowe to kapitał pieniężny.

Dochodem z kapitału jest procent.

Ziemia. Jest to wszystko to co znajduje się na, pod i nad ziemią (tereny pod uprawę, pod zabudowę
przemysłową, woda, powietrze itp.).

Dochodem z ziemi jest renta.

Krzywa możliwości produkcyjnych. Jest to maksymalna możliwa wielkość produkcji którą kraj
mógłby wyprodukować, gdyby w gospodarce zasoby ekonomiczne były najefektywniej
wykorzystane.

Zakładamy że gospodarka dysponująca określonymi zasobami i technologią, wykorzystując te
zasoby w pełni może wytwarzać tylko 2 dobra np.: karabiny i masło.

Możliwości produkcyjne tych 2 dóbr nie są nieograniczone, dostępne są jednak różne kombinacje
ilościowe produkcji tych dóbr. W skrajnych sytuacjach gospodarka może wytwarzać wyłącznie albo
karabiny albo tylko masło. Oznaczałoby to że wszystkie czynniki produkcji byłyby wykorzystane
wyłącznie do produkcji jednego dobra, czyli drugie nie byłoby wytwarzane.

W praktyce jednak przyjmuje się rozwiązania pośrednie, gdyż wynika to z tego że produkowane
dobra łączy stosunek komplementarności czyli wzajemnego uzupełniania. Oznacza to że część
czynników zostaje użyta do wytworzenia pewnej ilości karabinów, a pozostała do produkcji masła.

Możliwa jest zmiana ilościowej kombinacji produkowanych dóbr: przy czym zwiększenie produkcji
ilości jednego dobra powoduje zmniejszenie ilości produkcji drugiego dobra.

Jeśli wszystkie posiadane zasoby przeznaczymy na produkcję dóbr produkcyjnych, wówczas przy
danej technologii ich wytwarzania możemy wyprodukować pewną maksymalną ilość tych dóbr,

równą 6 (punkt G). Przeznaczając wszystkie zasoby na produkcję dóbr konsumpcyjnych możemy
wytworzyć, przy danej technologii ich produkcji, maksymalnie 80 (punkt A). Możliwe jest
oczywiście przeznaczenie części zasobów na wytwarzanie dóbr produkcyjnych, a pozostałej części
na produkowanie dóbr konsumpcyjnych, np. w punkcie C możliwe jest wyprodukowanie 2 dóbr
produkcyjnych i 65 dóbr konsumpcyjnych. Takich możliwości kombinacji przeznaczenia (alokacji)
zasobów na produkowanie dóbr produkcyjnych i konsumpcyjnych jest bardzo wiele (np.
kombinacja B,D,E,F,G). Przedstawia to krzywa możliwości produkcyjnych na wykresie.

Ograniczoność zasobów jest podstawową przyczyną konieczności racjonalnego gospodarowania.

Jego istotą jest dokonywaniem najbardziej korzystnych (optymalnych) wyborów przy
podejmowaniu decyzji w zakresie celów społeczno-gospodarczych oraz środków i metod
(sposobów) realizacji tych celów.

Zasada racjonalnego gospodarowania (zasada gospodarności) - może być ujmowana dwojako:

1. jako zasada największego efektu przy danym nakładzie środków;

2. jako zasada najmniejszego nakładu środków na osiągnięcie danego efektu.

Odnosząc uzyskiwane z działalności gospodarczej efekty do ponoszonych w związku z tą
działalnością nakładów (nakłady do efektów) określamy ekonomiczną efektywność
gospodarowania.

Rachunek ekonomiczny - porównywanie uzyskanych z danej działalności gospodarczej efektów
(np. dochodów) z ponoszonymi w związku z tą działalnością nakładami (np. wydatkami) w celu
wyboru możliwie najlepszych, czyli najbardziej efektywnych ekonomicznie, wariantów
podejmowanych decyzji.

8. Mikroekonomia. Główne pojęcia i kategorie mikroekonomiczne.

Mikroekonomia i makroekonomia to dwa poziomy analizy, na których ekonomiści mogą
formułować swoje teorie.

Mikroekonomia zajmuje się opisem zachowania poszczególnych jednostek biorących udział w
ż

yciu gospodarczym – konsumenta, producenta (firmy) – lub też małej części gospodarki – dobrym

przykładem jest w tym przypadku pojedyncza gałąź przemysłu. Przedmiotem zainteresowania
mikroekonomii są takie wielkości jak: zysk przedsiębiorstwa, dochód rodziny, cena danego
produktu itp. Mikroekonomia to badanie wycinka gospodarki pod ekonomicznym mikroskopem.

Makroekonomia zajmuje się z kolei gospodarką jako całością i operuje agregatami ekonomicznymi:
sektor gospodarstw domowych, sektor publiczny itp. Agregat to zbiór poszczególnych jednostek
ekonomicznych, które w obrębie tego agregatu traktowane są jak jedność. Makroekonomiści
operują najczęściej pojęciami takimi jak całkowity produkt, całkowite zatrudnienie, zagregowane
wydatki, ogólny poziom cen itp.

Do podstawowych zagadnień mikroekonomii należą:

* teoria wyboru konsumenta

* teoria postępowania producenta

* konkurencja doskonała

* konkurencja niedoskonała (patrz pytanie nr 17)

o konkurencja monopolistyczna

o monopol

o oligopol

* ryzyko i niepewność w działaniach gospodarczych

* rynki czynników produkcji

* równowaga ogólna i dobrobyt

* rola rządu

9. Charakterystyka gospodarki rynkowej. Rynkowa alokacja zasobów

gospodarczych. Ewolucja systemu rynkowego. Zalety i słabości.

Gospodarka rynkowa to taki układ stosunków ekonomiczno-społecznych w kraju, w którym
dominuje własność prywatna czynników produkcji i rynkowa alokacja zasobów. Regulatorem i
koordynatorem procesów gospodarczych jest rynek.

CECHY DOJRZAŁEJ GOSPODARKI RYNKOWEJ, warunki istnienia dojrzałego rynku

1. Dominacja własności prywatnej i swoboda transferu praw własności,

2. Swoboda prowadzenia działalności gospodarczej,

3. Istnienie sprawnie działających instytucji obsługujących rynek,

4. Integralność rynku, czyli wzajemne uzależnianie się od siebie rynków,

5. Istnienie konkurencji między podmiotami.

ZALETY GOSPODARKI RYNKOWEJ

1. Umożliwia efektywną alokację zasobów,

2. Sprzyja lepszemu zaspokojeniu potrzeb nabywców,

3. Efektywny system motywacyjny,

4. Duża innowacyjność gospodarki,

WADY GOSPODARKI RYNKOWEJ

1. Sprzyja rozwarstwieniu społecznemu,

2. Występowanie tzw. efektów zewnętrznych,

3. Konkurencja między podmiotami może sprzyjać rozwojowi społecznie niepożądanych dóbr,

4. Skłonność do proliferacji produkcji,

5. Społeczny koszt dochodzenia gospodarki do równowagi rynkowej.

Rynkowa alokacja zasobów. Gospodarkę rynkową nazywa się tak dlatego, że podstawowym
regulatorem jest tam rynek rozumiany jako samoczynnie działający mechanizm wpływający na
zachowanie podmiotów gospodarczych.

Najważniejszymi funkcjami rynku są:

* wycena produktów, usług i czynników produkcji;

* rynek jest podstawowym źródłem informacji dla podmiotów gospodarczych;

* rynek jest niezbędnym warunkiem racjonalnego wykorzystania zasobów;

* umożliwia ustalanie równowagi w gospodarce.

Rynek jest weryfikatorem społecznej przydatności produkcji.

W większości wysoko rozwiniętych krajów o gospodarce rynkowej obserwuje się najwyższy
przeciętny poziom dobrobytu i najszerszy zakres swobód obywatelskich.

10. Towar i jego właściwości. Cena a wartość towaru

1. Towar- poprzez towar rozumiemy:

artykuły przeznaczone na sprzedaż

zapas artykułów w sklepie, czy też w magazynie

jest wszystko co może być przedmiotem obrotu na giełdach (wszelkiego rodzaju towary
masowe, obligacje, waluty, indeksy giełdowe)

substancja masowa, która znajduje się w obrocie na giełdzie towarowej. Możemy do nich
zaliczyć surowca (metale), dobra nieprzetworzone, pochodzenia np.: rolniczego (ziarno,
kawa). W tym przypadku jakość towaru giełdowego jest ściśle określona i standardowa, a
cena nie zależy od miejsca jego pochodzenia, lecz wyłącznie od popytu i podaży.

2. Do właściwości towarów zaliczyć możemy:

właściwości fizyczne (decydują o użyteczności wyboru, są to np.: właściwości
technologiczne, mechaniczne, termiczne, optyczne, energetyczne, elektryczne i
magnetyczne)

właściwości mechaniczne (dotyczące wytrzymałości materiałów)

technologiczne (decydujące o przydatności artykułów do kolejnych procesów
przetwórczych w celu uzyskania nowych towarów)

właściwości chemiczne (skład chemiczny, palność, odporność na działanie czynników
chemicznych, możliwość wydzielania szkodliwych substancji chemicznych). Skład
chemiczny produktów wiąże się z ich użytecznością (ma to znaczenia zwłaszcza przy
produktach spożywczych)

Do cech decydujących o jakości wyrobu należą: cechy techniczno-przyrodnicze (właściwości
fizyczne, chemiczne itp.), cechy estetyczne (wygląd zewnętrzny, proporcje, kształty), cechy
ekonomiczne (koszty związane z jakością wyrażone w postaci ceny), cechy użytkowe
(funkcjonalność, trwałość, bezpieczeństwo)

3. Cena a wartość towaru: Wartość towaru wyrażona jest za pomocą ceny. Przyczyny
zróżnicowaniu cen i podstawy ustalenia relacji wymiennych poszczególnych towarów próbuje
wyjaśnić teoria wartości.

W myśli ekonomicznej istnieją różne teorie wartości:

obiektywna- oparta na wartościotwórczej roli pracy

subiektywna- (szkoła psychologiczna)- wychodzi z założenia, ze celem gospodarowania jest
zaspokojenie potrzeb

teoria neoklasyczna- wychodzi z subiektywnej interpretacji zasad ustalania cen na rynku, to
jest określania ich przez krańcową użyteczność dóbr.

11. Rynek- pojęcie i jego elementy, mechanizm rynkowy, konkurencja.

1. Rynek- rynkiem nazywamy całokształt transakcji kupna sprzedaży, które dokonują się w
określonych warunkach, wynikających z relacji między popytem a podażą. W języku codziennym
rynkiem nazywamy miejsce, liczbę dóbr, którą zainteresowani są nabywcy. Cechą
charakterystyczną rynku jest to, że doprowadza on do kontaktu kupujących i sprzedających w
wyniku czego kształtują się ceny.

2. Transakcje zachodzące na rynku możemy rozpatrywać z różnych punktów widzenia:

według przedmiotu obrotu- rynek dóbr i usług konsumpcyjnych, inwestycyjnych, rynek
pracy, pieniężno-kredytowy, rynek papierów wartościowych

ze względu na towary, które są przedmiotem obrotu- rynek pszenicy, maszyn, ropy naftowej
itp.

ze względu na zasięg geograficzny- rynek lokalny, krajowy, regionalny, światowy; (można
połączyć kryterium miejsca i przedmiotu np.: polski rynek węgla, światowy rynek
kredytowy)

stopień swobody zawiązywania transakcji- rynek wolny (daje swobodę), rynek regulowany
(warunki wymiany określają władze gospodarcze)

w zależności od długotrwałej relacji między popytem a podażą- rynek producenta i rynek
nabywcy.

3. Elementy rynku- do elementów rynku zaliczamy popyt (rynkowy, globalny, potencjalny,
efektywny), podaż i cenę. (patrz pytanie 12, 13, 14), a zachodzące między nimi zależności
przyczynowo-skutkowe nazywamy mechanizmem rynkowym, lub podażowo-popytowo-cenowym.

4. Mechanizm rynkowy- mechanizmem rynkowym nazywamy zależności zachodzące między
popytem, podażą, a ceną.

Mechanizm rynkowy rozwiązuje trzy podstawowe problemy:

co należy produkować- jakie rodzaje dóbr należy wytwarzać; decydują o tym konsumenci i
producenci

jak należy wytwarzać dobra- decyduje o tym konkurencja między producentami

dla kogo mają być produkowane dobra i jak powinny być one rozdzielane- o tym decyduje
popyt i poda na rynkach czynników produkcji. Rynki te określają płacę, rentę gruntowną,
stopy procentowe, które łącznie stanowią dochody ludzkości.

5. Konkurencja- konkurencją nazywamy proces, w którym uczestnicy rynku dążąc co realizacji
swoich interesów chcą przedstawić oferty korzystniejsze od innych, ze względu na cenę, warunki
dostawy, jakość itp., które mogą wpłynąć na decyzję zawarcia transakcji. Konkurować mogą

kupujący z kupującymi, bądź producenci z producentami. Pierwsi rywalizują o ograniczoną ilość
dóbr i usług, drudzy o pozyskanie kupujących.

Znaczenie cenowych i pozacenowych (jakość typu, warunki sprzedaży, warunki promocji produktu)
narzędzi konkurencji zależy od modelu rynku. Wyróżniamy cztery rodzaje konkurencji-
konkurencję doskonałą, monopolistyczną, oligopol, oraz monopol pełny (patrz pytanie 19)

12. Ceny i jej funkcje w gospodarce rynkowej.

−

Cena

obok popytu i podaży jest podstawowym elementem rynku

od poziomu cen i relacji między nimi zależą wszelkie relacje na rynku

podstawą wyznaczania poziomu cen są koszty wytwarzania

pokrywa koszty wytwarzania i zapewnia zysk

cena nie jest wielkością stałą i zmienia się na skutek wzrostu lub obniżenia kosztów
wytwarzania, zmiany w popycie i podaży,

podaż i popyt określają bieżący poziom cen, ceny zaś wpływają na rozmiar wyżej
wymienionych

−

funkcje ceny:

funkcja AGREGACYJNA ceny- umożliwia sprowadzanie różnych towarów do wspólnego
mianownika, a dzięki temu pozwala na ustalenie relacji wymiennych między nimi.
Umożliwia mierzenie nakładów i efektów, co pozwala tworzyć rachunek ekonomiczny.

- gdyby czynniki produkcji (ziemia, praca) nie miały ceny, nie można by ustalić
kosztów wytworzenia towarów
- wyrażenie wartości towarów w cenach umożliwia budowę wartościowych
wskaźników działalności gospodarczej np.: wskaźnika wydajności pracy

funkcja INFORMACYJNA ceny- w oparciu o tę funkcję podejmują decyzje konsumenci i
producenci.

- informuje konsumenta o ile zmniejszą się jego zasoby pieniężne gdy dokona
zakupu
- informuje producenta o stopniu opłacalności danego zakupu (informując o
możliwościach wyboru struktury czynników produkcji wpływają na rodzaj
technologii i charakter technik wytwarzania)
- informuje sprzedawcę/producenta o ile zwiększy się jego dochód w wyniku
sprzedaży określonego towaru
- wynika stąd rola ceny jako narzędzia za pomocą którego przywraca się naruszoną
równowagę rynkowa między podażą konkretnych towarów, a ich popytem

funkcja REDYSTRYBUCYJNA ceny- może powodować przesunięcia dochodów
przedsiębiorstw i gospodarstw domowych oraz różnych grup społecznych przez zmianę
poziomu ceny i relacji między nimi.

- przechwytując cześć zysków innych przedsiębiorstw
- państwo dokonuje redystrybucji dochodów za pomocą cen przez zróżnicowanie
obniżenia cen podatkami i cłami lub przez ich dotowanie
- w gospodarce rynkowej przedsiębiorstwa ustalają cenę na poziomie zapewniającym
osiągnięcie zysków
- przesunięcie dochodów od jednych do innych grup społecznych w zależności od

struktury nabywania dóbr i usług oraz struktury i poziomu cen

funkcja SYTMULACYJNA (BODŹCOWA) ceny- na podstawie relacji popytu i podaży
skłania ona wytwórców do działań zgodnych z wymogami rynku. Dochody są głównym
motywem działania producentów i stanowią podstawę podejmowania decyzji
produkcyjnych

13. Popyt i czynniki wyznaczające jego rozmiary

Prawo popytu rynkowego brzmi następująco: wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza

się popyt na produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt wzrasta. Wraz ze wzrostem popytu
zmieniają się również inne czynniki wyznaczające jego rozmiary. Należą do nich:

Dochody konsumentów: wzrost dochodów oznacza, że przy danej cenie popyt zgłaszany na
dane dobro jest większy. Spadek dochodów powodują natomiast sytuację, w której rozmiary
popytu na dane dobro są mniejsze.

Gust i preferencje: (przykładowo) moda na dany kolor powoduje popyt na ubrania w tym
właśnie kolorze. Jest to zjawisko przejściowe.

Substytuty i dobra komplementarne: zmiany ceny jednego dobra wywierają wpływ na
popyt na inne dobro. Kierunek tego wpływu zależy od tego, czy dobra są substytutami, czy
też są dobrami komplementarnymi. Dwa dobra są substytutami jeżeli zmiana ceny (wzrost,
spadek) na jeden z produktów, przy niezmienionej cenie drugiego, przesuwa popyt
konsumenta w kierunku dobra tańszego. Dwa dobra są komplementarne jeżeli wzrost
(spadek) ceny na dane dobro wywołuje spadek (wzrost) popytu na drugie dobro.

Przewidywanie cen relatywnych

Liczba ludności : zmiany liczby ludności przesuwają krzywą popytu wielu produktów.
Wzrost tej liczby powoduje wzrost popytu na dane dobro, np. wzrost urodzeń spowoduje
zapotrzebowanie na odżywki dla dzieci, zabawki itd. . Spadek liczby urodzeń spowoduje,
ze za 6-7 lat zapotrzebowanie wzrośnie na podręczniki szkolne, tornistry, zeszyty.

1. Efekty naśladownictwa i 2. demonstracji :

1. mamy z tym do czynienia wówczas, gdy popyt indywidualnego konsumenta na dane

dobro zmienia się w zależności od popytu rynkowego, czyli popytu większości
konsumentów.

2. Wyróżniamy tu efekt snobizmu i efekt Veblena. W pierwszym przypadku

konsumenci „snobi” nie będą kupować produktów, które masowo kupują pozostali
konsumenci, ponieważ nie będą wówczas mogli odróżniać się od reszty. Efekt Veblena – im
większa cena tym większy popyt. Innymi słowy kupno danego produktu nie jest
uzasadnione wartością użytkową tylko chęcią wywarcia wrażenia na innych.

14. Podaż i czynniki determinujące podaż

Ilość dóbr oferowana na rynku przez producentów nazywamy podażą. Pomiędzy ilością

dostarczanych na rynek produktów i usług a ich cenami istnieje następująca zależność, określana
jako prawo podaży :
- wzrost ceny rynkowej produktów prowadzi do wzrostu oferowanych ilości tego produktu. Przy
wyższej cenie produkcja staje się bardziej korzystna co skłania producentów do zwiększenia ilości
swoich produktów oferowanych na rynku;
- spadek ceny produktu wywołuje zmniejszenie oferowanych ilości produktu ( produkcja staje się
mniej opłacalna).

Do najważniejszych czynników, poza ceną danego produktu mają wpływ na kształtowanie się

wielkości podaży należą :
ceny czynników produkcji : wzrost cen wykorzystywanych do produkcji powoduje sytuację, w
której ta produkcja staje się mniej zyskowna i producenci ograniczają ilość oferowanych
produktów. Przy spadku cen produkcja staje się bardziej zyskowna co skłania producentów do
zwiększania oferty swoich produktów na rynek.
technologia : technologia produkcji jest bardziej efektywna wtedy, kiedy umożliwia wytwarzanie
produktu przy użyciu mniejszych nakładów czynników produkcji. Producent racjonalny, dążący do
osiągnięcia maksymalnych korzyści z prowadzonej działalności, będzie wprowadzał jedynie
technologie bardziej efektywne. Nowa technologa obniża koszty wytwarzania jednostki produktu,
co przy danej cenie rynkowej zwiększa zyskowność produkcji. Oznacza to większe ilości
oferowanych produktów przy jakiejkolwiek danej cenie rynkowej.
podatki i subsydia : niektóre podatki jak np. podatek od wartości sprzedaży są traktowane przez
producenta jako dodatkowy „koszt” wytworzenia produktu. Tego rodzaju podatki wpływają
niekorzystnie na krzywą podaży. W przeciwnych kierunku wpływają na podaż subsydia ( dopłaty),
traktowane jako element zmniejszający koszty.
przewidywania cen w przyszłości
ilość przedsiębiorstw w gałęzi : wzrost liczy przedsiębiorstw w gałęzi zwiększa ilość oferowanych
produktów

15. Równowaga i nierównowagi rynkowe

Równowaga rynkowa: sytuacja w której wszystkie siły rynkowe równoważą się, a wartości
ekonomiczne pozostają na stałym poziomie. Ogólnie mówiąc, popyt i podaż są sobie równe, ceny
utrzymują się na stałym poziomie(ceny równowagi rynkowej).
Nierównowaga rynkowa ma miejsce w przypadku, kiedy popyt i podaż są od siebie różne: popyt
przekracza podaż -> występuje niedobór dóbr na rynku; podaż przekracza popyt -> producenci
wytwarzają ilość towaru przekraczająca zapotrzebowanie i w efekcie występuje nadmiar towaru na
rynku.

16. Teoria zachowań konsumentów na rynku

KONSUMPCJA - jednorazowe(lub długotrwałe) zużycie określonych dóbr w celu
zaspokojenia potrzeb

1.Konsument:

● jest podmiotem racjonalnym

- dokonując wyborów dąży do max. korzyści jakie w danych warunkach może uzyskać
konsumpcji dóbr
- wybiera w sposób świadomy
- wybiera zgodnie z własnym sumieniem

● ma swoje preferencje

- ekonomia przyjmuje je jako preferencje indywidualne
- ekonomia traktuje je tylko jako dane

● jest suwerennym podmiotem gospodarczym

- sam podejmuje decyzje o wyborze
- posiada ograniczenia: dochód i ceny rynkowe

● wybiera dobra i ocenia ich korzyści na podstawie dostępnych informacji

2.Elastyczność popytu

● niezbędny jest dokładny pomiar stopnia reakcji konsumenta. czyli:

wyznaczenie elastyczności popytu na podstawie zmian ceny towary (bo preferencje nie do
zmierzenia)

● reakcja popytu na dany towar na zmianę jego cenny:

ZWYKŁA ELASTYCZNOŚĆ POYTU (przeważnie ujemna)

−

jednostkowa elastyczność popytu

−

współmierna zmiana ceny i popytu

−

dt. niektórych usług

−

popyt nieelastyczny

−

określonej procentowo zmianie cen towarzyszy
niższa procentowo zmiana popytu

−

artykuły spożywcze

−

−

-wysoka elastyczność popytu

−

zmiana ceny, wyższy (procentowo) wzrost popytu

−

wycieczki zagraniczne, super auta

−

popyt sztywny

−

nie reaguje na zmiany

−

np. sól (nie ma substytutów)

-

●

poziom zwykłej cenowe elastyczności zależny:
- znaczenia dla zaspokojenia potrzeb konsumentów
- dostępności substytutów
- natężenia zmian ceny
- długości okresu w jakim poziom jest rozpatrywany

●

MIESZANA CENOWA ELASTYCZNOŚĆ POPYTU – reakcja popytu na dany towar na
zmianę ceny towarów pokrewnych

●

DOCHODOWA ELASTYCZNOŚĆ POPYTU – reakcja popytu na dany towar, na zmianę
dochodów konsumenta

● MALEJĄCA UZYTECZNOŚĆ KRAŃCOWA – malejący przyrost satysfakcji, wynikający

z nabycia dodatkowej jednostki dobra lub usługi zaspokajającej potrzeby konsumenta

● RÓWNOWAGA KONSUMENTA – wskazuje na stan, w którym przy danych dochodach

maksymalizuje on użyteczność całkowitą dóbr (jest w stanie kupić to co potrzebuje)

17. Podstawy teorii przedsiębiorstwa. P

ojęcie i cele działalności w gosp. rynkowej.

F

ormy działalności gosp.

1. PRZEDSIEBIORSTWO - koło zamachowe gospodarki

- podmiot gosp. prowadzący na własny rachunek działalność
produkcyjną lub usługową w celu osiągnięcia określonych
korzyści
- zespół pracy i środków materialnych zorganizowanych w
przedsiębiorstwo dla zaspokojenia cudzych potrzeb z
uwzględnienieniem dowolnego ryzyka
- może być jeno- lub wielozakładowe

Opiera się na zasadach:

−

gospodarności

−

przedsiębiorczości

−

rentowności

−

rachunku ekonomicznym

2. Cele działalności przedsiębiorstwa:

- maksymalizacja zysku w długim czasie
- jakość życia zawodowego

- wytwarzanie dóbr i usług i kierowanie ich na rynek
- unowocześnianie gospodarki (nowe tech. + nowe potrzeby)

3. Formy działalności gospodarstwa:

●

kryterium własności:
- prywatne
- spółdzielcze
- komunalne
- państwowe
- między- i multinarodowe
-spółki

SPÓŁKA - zrzeszenie osób lub kapitału w celu prowadzenia działalności gosp. decyzje są
podejmowane w zależności od posiadanego pakietu kontrolnego akcji

Spółki:

−

skarbu państwa

−

aksjomat pracowniczy

−

aksjomat kapitalistyczny (pakiet kontrolny w rękach jednego przedsiębiorstwa)

−

aksjomat obywatelski (żadna grupa nie ma pakietu kontrolnego)

●

kryterium pozycji rynkowej
KONKURENCJA DOSKONAŁA - duża liczba kupujących i sprzedających

- cena niezależna od producenta
- doskonała mobilność czynników produkcji
- taka sama świadomość wszystkich konsumentów

MONOPOL – jeden producenta

−

wielu kupujących

−

zaprzeczenie gosp. wolnorynkowej

−

producent decyduje o wielkości produkcji

−

istnieje prawne zabezpieczenie przed monopolami

KONKURECJA MONOPOLISTYCZNA

−

duża liczba kupujących i sprzedających

−

cena niezależna od producenta

−

nieograniczona swoboda wejścia na ryn3ek

−

towary nie są jednorodne

Monopol:
pełen: - państwowy (ze względów strategicznych)

−

naturalny – świadome ograniczony:

- sfera użyteczności publicznej
- energetyka
- rzadkie surowce naturalne

OLIGOPOL – forma odmiany modelu konkurencji monopolistycznej

−

cała branża opanowana przez niewielką liczbę przedsiębiorstw

−

mało producentów, dużo kupujących

−

np. rynek samochodowy, sprzęt elektroniczny, produkcja stali, papierosów

LEASING – dzierżawienie lub najem środków trwałych i dóbr konsumpcyjnych trwałego

użytku

−

przedsiębiorstwa nabywają je od producentów i wynajmują użytkownikom

−

np. maszyny, obiekty

18. Analiza finansowa przedsiębiorstwa.

Wybrane metody praktycznej oceny działalności przedsiębiorstwa

(bilans, rachunek wyników i analiza wskaźnikowa bilansu).

Analiza finansowa działalności przedsiębiorstwa pozwala na całościową ocenę wymiernych
korzyści i strat, jakie poniosło przedsiębiorstwo w toku swojej działalności. Najbardziej ogólnym
ź

ródłem oceny finansowej jest bilans przedsiębiorstwa, rachunek wyników oraz rachunek

przepływów pieniężnych.

−

Ideowy schemat bilansu przedsiębiorstwa

AKTYWA PASYWA
- majątek trwały - kapitał własny
- majątek obrotowy - kapitał obcy

w tym:

- krótkoterminowy
- długoterminowy

Strata Zysk

3. BILANS PRZEDSIĘBIORSTWA

pokazuje statyczny (na dany moment) stan majątku przedsiębiorstwa i źródła finansowania z
reguły na koniec roku obrachunkowego

składa się z aktywów , wyrażając sposób zaangażowania kapitałów, oraz pasywów,
informując o źródłach pochodzenia tych kapitałów

po stronie aktywów zawiera on: aktywa trwałe oraz aktywa bieżące, po stronie pasywów:
zobowiązania bieżące, zobowiązania długoterminowe oraz kapitał własny właściciela

aktywa to wszystkie zasoby ekonomiczne (środki produkcji, zasoby naturalne, budynki,
ziemia, zasoby surowców, materiałów i wyrobów gotowych oraz wartości niematerialne, np.
nabyte prawa.

w pasywach zawarte są informacje o zobowiązaniach firmy (długach lub roszczeniach jej
wierzycieli)

różnicę między aktywami a pasywami stanowi tzw. wartość netto (net value). analiza
bilansu daje wstępną odpowiedź na pytanie, jaka jest kondycja ekonomiczna
przedsiębiorstwa

dane zawarte w bilansie są podstawą do obliczenia różnych wskaźników charakteryzujących
stopień płynności, wspomagania, aktywności i zyskowności (rentowności).

•

RACHUNEK WYNIKÓW (zwany także sprawozdaniem finansowym firmy)

a. pokazuje proces tworzenia się wyniku finansowego przedsiębiorstwa
b. zawiera przychody uzyskiwane ze sprzedaży dóbr (bądź usług), a także przychody z

działalności handlowej (jeżeli taką prowadzi przedsiębiorstwo produkcyjne) oraz przychody z
operacji finansowych.

c. koszty uzyskania przychodów mogą być grupowane w postaci kosztów wytworzenia produkcji

sprzedanej, kosztów ogólnozakładowych, kosztów sprzedaży oraz kosztów finansowych firmy.

d. to co firmy nazywają dochodem, jest różnicą między przychodami ze sprzedaży (utargiem) a

kosztami uzyskania przychodów po odjęciu tej różnicy (zwanej zyskiem brutto) podatków
wpłaconych do budżetu państwa lub budżetu lokalnego.

e. analiza rachunku wyników pozwala na ustalenie czynników, które złożyły się na powstanie

zysku netto, oraz otrzymanie informacji o poziomie zyskowności firmy i zdolności generowania
gotówki

a. ANALIZA WSKAŹNIKOWA BILANSU

- szeroko stosowana metoda funkcjonowania przedsiębiorstwa
- do pomiaru efektywności i oceny kondycji finansowej firmy stosuje się wiele wskaźników, z
których najważniejsze można podzielić na 4 następujące kategorie:

1. wskaźnik płynności
2. wskaźniki wspomagania, zwane wskaźnikami zadłużenia
3.wskaźniki aktywności ( sprawności działania0
4.wskaźniki zyskowności

a. wskaźniki płynności – charakteryzują zdolność przedsiębiorstwa do regulowania

krótkookresowych zobowiązań. Są one równocześnie miarą bieżącego ryzyka finansowego,
czyli zdolności firmy do pokrycia bieżących zobowiązań. Mierzy się ją relacją:

1992 1993
środki obrotowe 8 450

bieżące zobowiązania = 6 500 = 1,30 1,40

bądź relacją

środki obrotowe – zapasy 8 450 – 2 650
bieżące zobowiązania 6 500 = 0,89 0,99

a. pierwszy wskaźnik powinien mieścić się w przedziale od 1, 2 do 2,0. Oznacza to, że na 1zł

zobowiązań bieżących powinno przypadać minimum 1,2zł środków obrotowych.

b. w drugim wskaźniku od wartości środków obrotowych odejmujemy wartość zapasów, które są

najmniej płynnym składnikiem aktywów obrotowych przedsiębiorstwa

c. im mniejszy jest udział zapasów w ośrodkach obrotowych, a większy udział środków

pieniężnych, tym wyższy stopień płynności, a więc lepsza zdolność przedsiębiorstwa do
wywiązywania się z zobowiązań wobec innych podmiotów gospodarczych.

a. wskaźniki stopnia wspomagania finansowego- pokazują relację kapitału obcego do kapitału

własnego oraz zdolność firmy do obsługi stałych obciążeń. W pierwszym przypadku jest to
relacja:

1992 1993
całkowity dług (bieżący i długoterminowy) 3 000 + 6 500
całkowity kapitał własny = 15 150 = 0,63 0,51

w drugim zaś przypadku to relacja:

zysk brutto + odsetki 8 000 +4 200

płacone odsetki = 4 200 = 2,90 2,08

 wskaźniki aktywności- informują, jak przedsiębiorstwo efektywnie i sprawnie używa

swoich zasobów, tzn. środków trwałych i obrotowych. Możemy je mierzyć w następujący
sposób:

1992 1993
wartość sprzedanych towarów netto
(po potrąceniu podatki VAT ) 60 000 – 9 000
wartość środków trwałych = 21 000 = 2,43 2,52

wartość sprzedanych towarów netto 60 000 – 9 000
średni stan aktywów obrotowych = 8 450 = 6,04 6,48

a. wskaźniki zyskowności (lub rentowności)- są najważniejszymi miernikami oceny działalności

kierownictwa przedsiębiorstwa. Na ich poziom wpływa bowiem całokształt różnych zjawisk
zachodzących w przedsiębiorstwie. Nie informują one jednak o konkretnych przyczynach
nieprawidłowości w przedsiębiorstwie. Osiągnięty zysk można odnosić bądź do sprzedaży (po
odliczeniu podatku VAT), bądź do całości aktywów przedsiębiorstwa, bądź też do kapitału
akcyjnego.

1992 1993

zysk netto 4 800
wartość sprzedaży = 60 000 – 9 000 = 9,4% 8,4%

zysk netto 4 800
aktywa ogółem = 29 450 = 16,3% 15,2%

zysk netto 4 800
kapitał akcyjny = 7 500 = 64,0% 38,5%

a. pierwszy wskaźnik zwany stopą rentowności netto, ilustruje efektywność sprzedaży
b. drugi wskaźnik, zwany zwrotem z inwestycji, wskazuje, jak kierownictwo firmy efektywnie

zarządza wszystkimi aktywami

c. trzeci zaś, zwany zwrotem z kapitału, wskazuje na sprawność funkcjonowania i potencjalne

możliwości wzrostu spółki akcyjnej

19. Różne formy konkurencji i modele struktur rynkowych.

Sytuacja rynkowa, w której działa przedsiębiorstwo determinuje jego zachowanie, które znajduje
odzwierciedlenie w ich decyzjach dot. wielkości i struktury produkcji, wysokości cen itd. W
literaturze ekonomicznej wyróżniamy 4 typy struktur rynkowych:
I Konkurencja doskonała:
Na rynku występuje duża liczba kupujących i sprzedających. Każdy z producentów wytwarza

znikomą cześć produkcji i zmiana jej wielkości ni wpływa na podaż. Producenci nie mają wpływu
na ceny. Istnieje docelowa mobilność czynników produkcji oraz możliwość zakładania nowych
przedsiębiorstw. Nie ma barier wejścia na rynek. Oferowane do sprzedaży towary mają jednakowe
ceny użytkowe. Reklama i marka firmowa nie odgrywają żadnej roli. Kupujący i sprzedający mają
doskonałą znajomość rynku. Jest to model teoretyczny, bardzo odległy od rzeczywistości.
II Monopol:
Na rynku działa tylko 1 producent i wielu kupujących. Nie ma możliwości wejścia na rynek
opanowany przez monopolistę. Może to wynikać z przyczyn: technicznych (np. wymagany patent),
ekonomicznych (wysokie nakłady finansowe), administracyjno-prawnych (monopol ustanowiony
przez państwo: spirytusowy, tytoniowy). Produkty są zróżnicowane i nie mają bliskich substytutów.
Uczestnicy rynku dysponują doskonałą informacją. W warunkach monopolu pełnego sam
producent wyznacza wielkość produkcji maksymalizującej zysk, musi on jednak brać pod uwagę
czynniki wpływające na kształtowanie się krzywej popytu. Wielkość ceny monopolowej (zysku
monopolisty) zależy przede wszystkim od cenowej elastyczności popytu. Jest to model teoretyczny,
bardzo odległy od rzeczywistości. W poszczególnych dziedzinach wyróżniamy:
-monopol pełen: 1 podmiot opanowuje produkcję, zbyt i/lub świadczenie usług. Państwowy:
występuje najczęściej ze względów strategicznych. Naturalny podaż jakiegoś produktu lub usługi
jest świadomie ograniczona tylko do 1 przedsiębiorstwa. Najczęściej występuje w sferze
użyteczności publicznej: energetyka, gaz, wodociągi lub eksploatacja rzadkiego dobra naturalnego.
Dlatego w tych sferach stosowany jest państwowy nadzór
- duopol: system monopolu stanowią 2 firmy
III Konkurencja monopolistyczna
Na rynku istnieje duża liczba kupujących i sprzedających. Każdy z producentów wytwarza znikomą
cześć produkcji i zmiana jej wielkości nie wpływa na podaż. Producenci nie mają wpływu na cenę.
Istnieje nieograniczona swoboda wejścia nowych firm na rynek danej gałęzi. Oferowane do
sprzedaży towary nie są jednorodne, lecz zróżnicowane pod względem cen użytkowych oraz mają
bliskie substytuty. Producenci i konsumenci mają doskonałą wiedzę o rynku. Występują różne
stopnie monopolizacji.
IV Oligopol
Cała gałąź opanowana jest przez kilka przedsiębiorstw, których ilość jest ograniczona ( np. rynek
samochodów, sprzętu elektronicznego, produkcji stali, papierosów). Na rynku występuje niewielka
liczba producentów oraz duża liczba konsumentów. Swoboda wejścia na rynek jest ograniczona
względami technologicznymi lub ekonomicznymi. Produkty oligopolu mogą być zarówno
jednorodne jak i zróżnicowane, te ostatnie mogą być bliskimi substytutami np. rynek
samochodowy, komputerów. Producenci i konsumenci mają doskonałą wiedzę o rynku. Na rynku
istnieje niewielu producentów i każdy z nich ma znaczący udział w rynku, z czego wynika silna
współzależność między nimi. Każdy z nich musi brać pod uwagę działania pozostałych. Jeśli jedna
firma zmienia ceny, jakość produktów albo kwoty przeznaczone na reklamę, wpłynie to nie tylko
na wielkość jej sprzedaży, ale także na poziom sprzedaży w pozostałych firmach. W różnych
sferach działalności gospodarczej monopole stosują często zróżnicowane ceny na te same usługi
lub produkty nie mające bezpośredniego związku z kosztami wytwarzania. W warunkach
konkurencji przedsiębiorstwa stosują różne strategie: współdziałania, porozumiewanie się i
realizacji wspólnej jednolitej strategii lub też prowadzenia walki konkurencyjnej o zagarnięcie jak
największej części rynku dla siebie. Porozumienia monopolistyczne (jawne lub tajne) mają na celu
uniknięcie walki konkurencyjnej i maksymalizację zysku. Uzgadniając politykę cenową, rozmiary
produkcji lub dzieląc rynki zbytu przedsiębiorstwa oligopolistyczne zachowują się jak pełny
monopolista- mogą maksymalizować zyski przez ograniczanie produkcji i podnoszenie cen.
Działając w pojedynkę nie osiągnęłyby takiego zysku, równocześnie jednak przedsiębiorstwa mają
pokusę przechytrzenia rywali i działania na własną rękę.
Kartel – jest to najwcześniejsza (koniec XIX w.), najczęściej tajna forma stowarzyszenia
przedsiębiorstw oligopolistycznych, która polegała na zawarciu umowy (zmowie) co do wartości
sprzedaży, a przede wszystkim, co do poziomu ceny sprzedawanych towarów. Umowa (zmowa)

dotyczyła także ilości produktów oferowanych do sprzedaży (czyli tzw. Kwota produkcyjna).
Przedsiębiorstwa zachowują niezależność handlową, osobową i produkcyjną- nie tracą swojej
podmiotowości.
Syndykat – jest to forma stowarzyszenia, w której przedsiębiorcy o porównywalnej wielkości,
działający w tej samej branży i mający podobny stopień rozwoju oddają swoja niezależność
handlową na rzecz wspólnego biura sprzedaży zwanego syndykatem. Rozszerzył on zakres
ś

wiadczonych usług o zaopatrzenie się w surowce poprzez inne biura.

Trust – przedsiębiorstwa wchodzące w jego skład tracą swoja podmiotowość . Wspólna
działalność gospodarcza prowadzona jest za pomocą zarządu. Trusty tworzą się najczęściej z firm
tej samej branży. Pierwowzory spółek akcyjnych.
Koncern – jest to zrzeszenie przedsiębiorstw różnych branż (koncentracja pionowa). Koncern jest
samowystarczalny gospodarczo. Ma zdecydowanie większy udział na rynku poprzez zwiększanie
zasięgu oddziaływania. Ze względu na skalę prowadzonej działalności gospodarczej koncern może
przeznaczyć znacznie większe środki na postęp techniczny. Koncerny bardzo często przeznaczają
znaczne kwoty pieniężne na prowadzoną przez siebie działalność naukowo-badawczą.
Wielkie korporacje – to współcześnie działające przedsiębiorstwa o formie własności spółki
akcyjnej. Dają one ok. 75 % wartości całej produkcji rozwiniętych gospodarek rynkowych, przy
mniejszym niż 25% udziale w ogólnej liczbie firm. W wyniku koncentracji kapitału, który nastąpił
szczególnie po II wojnie światowej, wyraźnie wyróżnia się wąskie grono wielkich korporacji
dysponujących aktywami tysiące razy większymi od zasobów drobnych przedsiębiorstw
zatrudniających setki tysięcy pracowników. Realizują one przeważającą część obrotów
towarowych. W poszczególnych krajach i prowadzą swą działalność na terenie całego globu.

20. Makroekonomia. Pojęcie i podstawowe problemy makroekonomii

(problemy agregacji).

Makroekonomia zajmuje się analizą gospodarki jako całości. Bada m.in.: czynniki wpływające na
poziom i zmiany takich wielkości ekonomicznych jak: globalna produkcja i konsumpcja, globalna
podaż produktów i usług i globalny popyt na nie, ogólny (średni) poziom cen, w tym również
kształtowania się cen na rynkach światowych, globalne zatrudnienie i inwestycje, dochody i
wydatki budżetu państwa itd. Zajmuje się: tworzeniem, podziałem i wzrostem produktu
narodowego, równowagą i nierównowagą gospodarczą, polityką pieniężno- kredytową i fiskalną,
skutkami regionalnej integracji gospodarczej i internacjonalizacji kapitału itd.
Makroekonomia zajmuje się funkcjonowaniem całej gospodarki, formułowaniem polityki rządu.
Skala makro nie jest prostą sumą prawidłowości właściwych skali mikro, tworzy system
uwarunkowań, w których funkcjonują podmioty gospodarcze. Fundamenty makroekonomii
stworzył w latach 30. XX w. John M. Keynes angielski ekonomista, który dal początek realistycznej
szkole myślenia makroekonomicznego, a oparł ją na twierdzeniu: podaż produkcji (poziom
wytwarzanego dochodu narodowego, a zatem i stan zatrudnienia) zależy od poziomu popytu
globalnego. Podobną myśl sformułował w Połowie lat 30. XX w. najwybitniejszy polski
ekonomista Michał Kalecki.
W analizach makroekonomicznych możemy posługiwać się wielkościami gospodarczymi, które są
miarami zjawisk i problemów w skali całej gospodarki. Możemy określić je mianem
makrowielkości gospodarczych tj.: produkcja, zatrudnienie, inwestycje, konsumpcja, popyt, ogólny
poziom cen, eksport i import. Szczególnie ważne jest określenie czynników decydujących o
poziomie i zmianach tych makrowielkości oraz wyjaśnienie mechanizmów dotyczących
wzajemnych powiązań miedzy nimi.
W centrum zainteresowań współczesnej makroekonomii są problemy dot.:
- czynników określających poziom i wzrost ogólnej produkcji w gospodarce w długim i krótkim
okresie;

- cyklicznym rozwoju gospodarki, a zwłaszcza przyczyn cyklu koniunkturalnego i polityki państwa
przeciwdziałającej cykliczności rozwoju;
- bezrobocia i zatrudnienia, a zwłaszcza przyczyn bezrobocia i sposobów ich zmniejszania;
-ogólnego poziomu cen i tendencji inflacyjnych, ich przyczyn i polityki antyinflacyjnej państwa;
- powiązań gospodarki z zagranicą, bilansu płatniczego kraju oraz kursów walutowych;
- roli polityki gospodarczej państwa w procesach gospodarczych, a zwłaszcza znaczenia polityki
fiskalnej i pieniężnej
Wielkości gospodarcze możemy przedstawić w postaci:
- zasobów: określają nagromadzony stan danej wielkości w określonym momencie (np.
zatrudnienie, bezrobocie, majątek produkcyjny)
- strumieni: określają tempo, w jakim zmieniają się określone zasoby, dlatego zawsze muszą
odnosić się do określonego okresu, aby zawarta w nich informacja miała sens (np. produkcja,
dochód, wydatki, sprzedaż, inwestycje).
Między zasobami i strumieniami zachodzą ścisłe związki. Wielkości ekonomiczne w postaci
zasobów są ściśle zależne od rozmiarów ich strumieni ekonomicznych, np. wielkość bezrobocia
(zasób) ściśle zależy od strumieni napływu i odpływy bezrobotnych.
Makrowielkości są agregatami powstałymi dzięki połączeniu odpowiednich wielkości
mikroekonomicznych. Aby nie popełnić błędów, unikać komplikacji, trudności i uchybień
procedurach agregacji konieczne jest przestrzeganie odpowiednich zasad. Agregacja wielkości
ekonomicznych wymaga przyjęcia:
- odpowiednich jednostek pomiaru, w jednostkach naturalnych możemy mierzyć tylko wielkości
gospodarcze: zatrudnienie i bezrobocie mierzymy w osobach. Zdecydowana większość agregatów
wymaga miar wartościowo- pieniężnych; stosowanie jednostek pieniężnych nie eliminuje jednak
wszystkich problemów, potrzeba (konieczność) wyodrębnienia nominalnej i realnej wartości
agregatów. Nominalna wartość np. produkcji może wzrosnąć nie w wyniku wzrostu fizycznych jej
rozmiarów, ale w wyniku wzrostu cen w danym roku. W tym celu musimy wyodrębnić ze zmian
nominalnej wartości produkcji zmian produkcji w wyrażeniu realnym. Deformujący wpływ cen na
wartość produkcji dóbr i usług w danym roku eliminujemy poprzez stosowanie indeksu cen, który
pełni rolę tzw. delatora i musi on odzwierciedlać zmiany cen wszystkich dóbr i usług stanowiących
produkt narodowy brutto w danym kraju w danym roku.
Przy przenoszeniu na całą gospodarkę (agregacji) mikroekonomicznych zależności należy zachować
szczególną ostrożność , ponieważ nie zawsze zależności między wielkościami mikroekonomicznymi
mogą być przenoszone na szczebel makro. Jeśli w badanym okresie nastąpią istotne rozbieżności między
przedsiębiorstwami w zakresie sposobów podziału zysków, np. w części dot. Inwestycji, to agregat
zysków wzrośnie , ale istotnie może zmienić się struktura podziału tego agregatu.

21. Mierniki poziomu sprawności gospodarki.

Produkcja globalna przedsiębiorstwa składa się z - wartości przeniesionej (nabyte z zewnątrz i zużyte w
produkcji surowce, materiały, półprodukty, paliwo, energia)

- wartości dodanej (suma nowo wytworzonej wartości w przedsiębiorstwie, do której z reguły włącza się
amortyzację). Inaczej to wartość wytworzonej produkcji dóbr i usług w ciągu roku w przedsiębiorstwie.

Produkt krajowy brutto, PKB, miernik produkcji wytworzonej na obszarze danego kraju. Jest sumą
wydatków gospodarstw domowych na zakup dóbr i usług konsumpcyjnych, wydatków sektora
prywatnego na zakup dóbr i usług inwestycyjnych, wydatków państwa na zakup dóbr i usług oraz salda
bilansu handlu zagranicznego.

PKB może być wyrażony w cenach rynkowych, zawierających podatki pośrednie lub - po ich potrąceniu
- w cenach czynników wytwórczych (cenach netto). PKB różni się od produktu narodowego brutto

(PNB) tym, że nie uwzględnia dochodu z lokat zagranicznych.

Produkt narodowy netto, dochód narodowy, miernik efektów rocznej działalności gospodarki, obliczany
poprzez odjęcie od produktu narodowego brutto wartości amortyzacji.

PNN jest to ilość pieniędzy, jaką dysponuje gospodarka na wydatki na dobra i usługi, po odłożeniu
kwoty niezbędnej do odtworzenia zużytego w ciągu roku kapitału trwałego i utrzymania na
dotychczasowym poziomie zasobu kapitału i rozmiarów produkcji.

Z uwagi na trudności w ustaleniu rzeczywistej wielkości amortyzacji (odpisy amortyzacyjne ustalane dla
celów rachunku kosztów nie odzwierciedlają rzeczywistego zużycia kapitału, jest to tylko szacunek) w
praktyce częściej wykorzystywany jest produkt narodowy brutto.

Metody liczenia dochodu narodowego.

Dochód narodowy wyrażony jest albo a cenach bieżących, ukształtowanych w danym roku działalności
gospodarczej, albo w cenach stałych. Ceny bieżące służą do charakterystyki różnych zjawisk
związanych z wytwarzaniem i podziałem dochodu narodowego w danym roku kalendarzowym.

Ceny stałe to przyjęte dla dłuższego niż rok okresu ceny niezmienne, umowne, wybrane z jakiegoś
okresu obliczeniowego, najczęściej roku. Służą one dla wyrażenia dynamiki dochodu narodowego w
dłuższych niż rok przedziałach czasu. Ceny bieżące są dla tego celu nie przydatne, gdyż dochód
narodowy z różnych lat byłby po prostu nieporównywalny z powodu zmian cen.

Stosowanie cen stałych dla wyrażenia dynamiki dochodu narodowego w dłuższych okresach nie jest
także pozbawione pewnych wad. W dłuższych okresach dokonują się bowiem zmiany wytwarzanego
dochodu narodowego. Pojawiają się produkty i całe gałęzie wytwórczości, których wcześniej nie było,
inne produkty - stając się nienowoczesnymi, przestarzałymi - z produkcji wypadają. Określenie stałych
cen nowych produktów staje się praktycznie nie możliwe z powodu braku punktu odniesienia z
przeszłości.

Na przestrzeni ostatnich dziesiątków lat w strukturze gałęziowej gospodarki, rozpatrywanej z punktu
widzenia roli poszczególnych gałęzi w tworzeniu dochodu narodowego, dokonały się istotne zmiany.
Procesowi wzrostu udziału w tworzeniu dochodu narodowego przemysłu i usług materialnych,
towarzyszył spadek udziału rolnictwa - przy jednoczesnym wzroście absolutnych rozmiarów produkcji
rolnej. W wysoko rozwiniętych krajach rolnictwo uczestniczy obecnie w kilku procentach w
wytwarzanym w tych krajach dochodzie narodowym.

Dochód narodowy wytworzony ulega podziałowi. Obydwa te procesy - tworzenie i podział dochodu
narodowego - odbywają się równolegle, nie istnieje jakaś czasowa granica między procesem tworzenia i
podziału dochodu narodowego. Jedynie dla celów statystycznych i dydaktycznych prezentujemy
odpowiednie wielkości w przedziałach rocznych. W rzeczywistości w każdym momencie dokonuje się
w gospodarce narodowej tworzenie, podział i konsumpcja dochodu narodowego. Wynika to z
obiektywnej konieczności zachowania ciągłości i procesów gospodarowania.

Na czym polega pierwotny, wtórny i ostateczny podział dochodu narodowego

Pierwotny podział dochodu narodowego dokonuje się w miejscu jego powstawania, a więc w
przedsiębiorstwach przemysłowych, usługowych, transportowych. Sprowadza się on do podziału nowo
wytworzonej w przedsiębiorstwie wartości na wynagrodzenia pracowników i akumulację finansową
przedsiębiorstwa. Z samej istoty procesu pierwotnego podziału dochodu narodowego wynika, że jest to
proces społeczny, w którym ścierają się na bieżąco przeciwstawne interesy pracowników najemnych i

właścicieli przedsiębiorstw. Pracownicy najemni dążą do zwiększania swego udziału w nowo tworzonej
wartości, do wzrostu płac, co z punktu widzenia przedsiębiorstwa jako całości oznacza wzrost kosztów
produkcji. Dążeniem właścicieli przedsiębiorstwa jest osiąganie możliwie wysokich zysków, co wymaga
kontroli wzrostu płac i hamowania ich wzrostu. Należy podkreślić, ze w dłuższym okresie wzrost płac
realnych możliwy jest tylko na gruncie wzrostu wartości dodatniej, wzrost dochodu narodowego, co
wymaga nie zbędnego poziomu akumulacji - zarówno na szczeblu przedsiębiorstwa jak i gospodarki
narodowej jako całości.

W procesie pierwotnego podziału dochodu narodowego uczestniczą także drobno producenci towarowi -
chłopi, rzemieślnicy, których praca nosi charakter produkcyjny i tworzy dochód. Zatrzymują oni część
wytworzonego przez siebie dochodu narodowego, druga natomiast część przejmowana jest przez
państwo, dostawców środków produkcji, banki. Dochody, które tworzą się w rezultacie pierwotnego
podziału dochodu narodowego, określamy pojęciem podstawowych.

Wtórny podział dochodu narodowego jest to podział dokonujący się między grupami społecznymi
tworzącymi dochód narodowy oraz nie uczestniczącymi w jego tworzeniu. Dochody powstające w
wyniku wtórnego podziału dochodu narodowego określamy pojęciem dochodów pochodnych.

Podstawową rolę w procesie wtórnego podziału narodowego, spełnia budżet państwa. Za pośrednictwem
systemu dochodów budżetowych, w którym główną rolę spełniają podatki, państwo przejmuje części
dochodu narodowego. System wydatków budżetowych oznacza redystrybucję ściągniętego dochodu
narodowego. Charakterystyczne jest proces znacznego wzrostu udziału państwa dochodzie narodowym.
Z kilkunastu procent na początku obecnego stulecia udział ten wzrósł obecnie do poziomu prawie
połowy dochodu narodowego. Związane to jest ze wzrostem funkcji ekonomicznych państwa i
koniecznością finansowania rozległej sfery zdań administracyjnych, społecznych, a także obronnych.
Wydatki państwa, finansowane z przejmowanej części dochodu narodowego, przeznaczone są z jednej
strony na zakup dóbr i usług, i o tyle oznaczają ponowny przepływ dochodu narodowego do sfery
produkcyjnej, z drugiej - przeznaczone są na płace zatrudnionych w sferze publicznej.

Wtórny podział dochodu narodowego dokonuje się także poprzez opłaty usług niematerialnych. Część
płacy roboczej i zysków przekazywana jest w tej formie do usługowych działów zatrudnienia. Dochody
takich działów jak np. sfera rozrywki, reklamy, itp., pochodzą z dochodów pierwotnych, przekazanych
w postaci opłat za usługi.

Redystrybucja dochodu narodowego dokonuje się w gospodarce rynkowej także poprzez system cen.
Wysoki poziom cen towarów ustalonych poprzez monopole, znacznie przekraczający poziom
przeciętny, pozwala na przechowywanie części dochodu narodowego z gałęzi i przedsiębiorstw
niemonopolistycznych, które są nabywcami tych towarów. Proces redystrybucji dokonuje się nie tylko
wewnątrz gospodarek narodowych, ale także między krajami. Przyjmuje to przede wszystkim postać
przepływu zysków z zagranicznych lokat kapitałowych do krajów - eksporterów kapitału.

22.Dochody i wydatki podmiotów gospodarczych.

dochody

wydatki

Przedsiębiorst
wo

-równowartość amortyzacji: maszyny ,
urządzenia i budowle (ponieważ się
zużywają część ich wartości początkowej
stopniowo jest odprowadzana na specjalny
fundusz amortyzacyjny przedsiębiorstwa)
-nierozdzielone zyski czyli część zysków
służącą finansowaniu rozwoju
przedsiębiorstwa
-część indywidualnych oszczędności
społeczeństwa (ze sprzedanych akcji,
obligacji i lokat)
-część rządowych transferów nieodpłatnych
( subwencje )

-inwestycje-będą to finansowane z
funduszu amortyzacyjnego inwestycje
odtworzeniowe oraz finansowane z
nierodzielonych zysków inwestycje
nowe.
-spłaty wcześniej zaciągniętych
kredytów,
-płatności transferowe przedsiębiorstw

Rząd

- podatki pośrednie ze sfery obrotu
towarowego (czyli podatki od sprzedaży np.
VAT, podatki akcyzowe)
-podatki dochodowe przedsiębiorstw (ze
sfery produkcji)
-podatki osobiste od osób fizycznych
(majątkowe, dochodowe itp.)
-opłaty na ubezpieczenia społeczne (te które
potem finansuje budżet)
-część indywidualnych oszczędności
społeczeństwa (obligacje skarbowe, bony
skarbowe ,pośrednio lokaty bankowe)

-rządowe zakupy dóbr i usług (dot.
rządowych dóbr inwestycyjnych na cele
związane z państwowymi inwestycjami
infrastrukturalnymi oraz ewentualnymi
państwowymi inwestycjami w sferze
produkcyjnej a także zakupów dóbr
konsumpcyjnych niezbędnych do
prawidłowego funkcjonowania instytucji
państwowych)
-rządowe płatności transferowe
spłatę długów publicznych
-spłatę długów publicznych

Gospodarstwo
domowe

-płace stanowiące wynagrodzenia za pracę
najemną (netto)
-dochody z indywidualnej działalności
gospodarczej
-renty (opłaty dzierżawne) są to
wynagrodzenia za przekazane innej osobie
fizycznej lub prawnej w użytkowanie ziemi
i kapitału produkcyjnego (maszyn i
urządzeń)
-dywidendy będące dochodem z wcześniej
zakupionych akcji
-odsetki od obligacji i depozytów
bankowych
-rządowe płatności transferowe (emerytury,
stypendia, zasiłki dla bezrobotnych, z
pomocy społ.) oraz transferowe płatności
przedsiębiorstw (przekazywane
społeczeństwu w ramach działalności
charytatywnej)

-indywidualną konsumpcję
społeczeństwa (zakup dóbr nietrwałych,
trwałego użytku oraz usług)
-indywidualne oszczędności
społeczeństwa (zakup akcji, obligacji,
bonów skarboych., lokat)

23.Ruch okrężny strumieni dochodów i wydatków.

Trzy podstawowe podmioty gospodarcze tj. gospodarstwa domowe, rząd i przedsiębiorstwa,
kierując się różnymi celami i motywami, podejmują decyzje o sposobie wykorzystania zarobionych
lub otrzymanych dochodów. Ich indywidualne decyzje kształtują łączną sumę globalnego popytu
P

g

=K+I+G

P

g

- popyt globalny K- wydatki na konsumpcje I- inwestycje G- wydatki rządowe

To z kolei decyduje o rozmiarach wytwarzanego PNB (produktu narodowego brutto)
Zjawisko przepływów pieniężnych w gospodarce pomiędzy przedsiębiorstwami, gospodarstwami
domowymi i rządem jest nazywane ruchem okrężnym strumieni dochodów i wydatków.
Według schematu tego ruchu na ogólną sumę podatków płaconych do budżetu państwa (T)składają
się: podatki pośrednie (T

p

), podatki dochodowe (T

bz

) i podatki bezpośrednie od ludności (T

b

)

T=T

p

+T

bz

+T

b

Część wpłaconych podatków jest transferowana na rzecz ludności zawodowo biernej (emeryci,
renciści, bezrobotni etc.) Transfery budżetowe (B

t

) powiększają osobisty dochód ludności.

Natomiast dyspozycyjny dochód ludności (DDL) dzieli się na konsumpcje (K) i oszczędności
ludności (O

L

). Oszczędności gromadzą także przedsiębiorstwa w formie amortyzacji (A

m

) i nie

rozdzielonych zysków (N

z

). Dlatego ogólna suma oszczędności brutto (O

s

) w gospodarce narodowej

wynosi: O

s

= O

L

+ A

m

+ N

z

W analizie należałoby także wziąć pod uwagę efekty kontaktów z zagranicą, czyli importu (I

m

) i

eksportu (E

x

). Różnica między wartością eksportu i wartością importu stanowi saldo do bilansu

handlu zagranicznego. Gdy E

x

>I

m

więcej towarów i usług sprzedaje się niż kupuje za granicą

(zwiększenie globalnego popytu, korzystny wpływ na gospodarkę)
Gdy E

x

<I

m

mniej towarów i usług sprzedaje się niż kupuje za granicą (zmniejszenie globalnego

popytu, co wpływa ujemnie na wzrost PKB)
Biorąc pod uwagę składniki ruchu okrężnego wydatków i dochodów można wyrazić za pomocą
równania równowagę w gospodarce kraju (po skomasowaniu wszystkich podatków i potrąceniu
transferów budżetowych oraz zsumowaniu wszystkich oszczędności):
K+I+G+(E

x

-I

m

) = K+O

s

+T

n

24. Wyjaśnij pojęcia i określ w jaki sposób rozporządzalny dochód ludności

zmienia się w konsumpcje i oszczędności, a oszczędności w inwestycje.

Rozporządzalny dochód ludności (dyspozycyjny dochód ludności)- jest to dochód osobisty (czyli
wielkość dochodów uzyskiwanych przez gospodarstwa domowe po odjęciu opłaty za ubezpieczenia
społeczne, podatków dochodowych przedsiębiorstw, nierozdzielonych zysków przedsiębiorstw oraz
po dodaniu transferów z budżetu państwa) potrącony o podatki bezpośredni.
Te nagromadzone dochody w gospodarstwach domowych są kierowane na bieżące wydatki
konsumpcyjne, a pewna ich część jest oszczędzona.
Oszczędności w olbrzymiej większości są kierowane do banków komercyjnych i kas kredytowo-
oszczędnościowych, które z kolei kierują te środki w formie kredytów na inwestycje.

25. Na czym polega działanie mnożnika inwestycyjnego? Wyjaśnij, w czym tkwi

istota stwierdzenia Keynesa – co jeden wyda, to drugi zarobi.

Obniżanie płac i wzrost stóp procentowych powoduje w ujęciu Keynesa spadek popytu i
jednocześnie wzrost środków na kolejne inwestycje. Inwestowanie przy spadku popytu staje się
jednak zbyt ryzykowne i dlatego środki na inwestycje ściągnięte z rynku zamiast generować nowe
miejsca pracy i co za tym idzie powiększać całkowity popyt, pozostają niewykorzystane w bankach.
Popyt więc cały czas spada, nie powstają nowe inwestycje, kolejne przedsiębiorstwa bankrutują na
skutek spadku popytu i kryzys się coraz bardziej pogłębia.

Zdaniem Keynesa, aby wyjść z tego błędnego koła, należy w czasie kryzysu pobudzać popyt
poprzez działania odwrotne do tych wynikających z teorii klasycznej. Należy zatem obniżać stopy
procentowe, obniżając tym samym koszty inwestycji, stosować ulgi inwestycyjne w systemie
podatkowym, ratować upadające przedsiębiorstwa, a nawet bezpośrednio "pompować" pieniądze w
rynek za pomocą bezpośrednich inwestycji państwa, czyli stosować na możliwie jak najszerszą
skalę rozmaite działania interwencjonistyczne

Jakkolwiek Keynes zgadzał się, że teoretycznie pieniądze inwestowane w gospodarkę przez
państwo nie zwiększają ogólnej ilości dostępnego kapitału na inwestycje, gdyż przecież pochodzą
tylko z podatków lub długów uszczuplających wolny kapitał inwestycyjny w rękach prywatnych, to
jednak zachodzi tu efekt "mnożnika inwestycyjnego Keynesa". Polega on na tym, że pieniądz
zainwestowany generuje w przyszłości wielokrotnie więcej pieniędzy na spożycie, które z kolei
pobudzają następne inwestycje i cała gospodarka nabiera rozpędu.

Czyli chodzi o to, że trzeba pompować pieniądz w gospodarkę, a ta będzie się kręcić, co spowoduje
powstanie nowych miejsc pracy itp.

Istnienie "mnożnika Keynesa" było później najczęściej krytykowanym i najbardziej "podejrzanym"
elementem tej teorii, szczególnie w oczach monetarystów.

26. Równowaga dochodu społecznego.

1. Kiedy oszczędności równe są inwestycjom.
2. Sytuacja w której inwestycje są wyższe od oszczędności nazywamy luką inflacyjną (stan ten
jest związany najczęściej z ekspansją gospodarczą )
3. Kiedy oszczędności są wyższe od inwestycji nazywamy deflacyjną (stan ten jest wiązany z
recesją gospodarczą i nazywamy go PARADOKSEM OSZCZĘDNOŚCI =ZAPOBIEGLIWOŚCI)

Paradoks zapobiegliwości jest to zjawisko polegające na spadku dochodu narodowego pod
wpływem wzrostu oszczędności.

27. i 28. Inflacja

Zjawisko monetarne wywołane szybszym przyrostem ilości pieniądza niż produkcji (obniżanie się
siły nabywczej pieniądza. Na rynku obserwowana jest jako długotrwały wzrost średniego poziomu
cen określonego koszyka dóbr. W praktyce inflacja na rynku konsumpcyjnym jest inna niż inflacja
na rynku zaopatrzeniowym i nieco inaczej wpływa na kondycję gospodarki. Przeciwieństwem
inflacji jest deflacja

Ta tabelka może się przydać. Trzeba wiedzieć jak kształtowała się inflacja od 89' roku.
Inflacja w Polsce

Rok Inflacja Rok Inflacja Rok Inflacja Rok Inflacja Rok Inflacja Rok Inflacja

1950 6,5%

1960 1,8%

1970 1,1%

1980 9,4%

1990 585,8% 2000 10,1%

1951 9,6%

1961 0,7%

1971 -0,1%

1981 21,2%

1991 70,3%

2001 5,5%

1952 14,4%

1962 2,5%

1972 0,0%

1982 100,8% 1992 43,0%

2002 1,9%

1953 41,9%

1963 0,8%

1973 2,8%

1983 22,1%

1993 35,3%

2003 0,8%

1954 -6,3%

1964 1,2%

1974 7,1%

1984 15,0%

1994 32,2%

2004 3,5%

1955 -2,4%

1965 0,9%

1975 3,0%

1985 15,1%

1995 27,8%

2005 2,1%

1956 -1,0%

1966 1,2%

1976 4,4%

1986 17,7%

1996 19,9%

2006 1,0%

1957 5,4%

1967 1,5%

1977 4,9%

1987 25,2%

1997 14,9%

2007 ok. 3,7%

1958 2,7%

1968 1,6%

1978 8,1%

1988 60,2%

1998 11,8%

1959 1,1%

1969 1,4%

1979 7,0%

1989 251,1% 1999 7,3%

Przyczyny inflacji

nadmierna emisja pieniędzy; nieproporcjonalna do wzrostu gospodarczego, prowadzona
poprzez 1. dodruk banknotów, 2. oprocentowanie pieniędzy 3. działalność kredytową
banków komercyjnych (tzw. "bankowa kreacja pieniądza").

niespodziewany i gwałtowny wzrost kosztów produkcyjnych (np. surowców
energetycznych), który prowadzi do ograniczenia zagregowanej podaży

wzrost zagregowanego popytu w gospodarce

niezrównoważony budżet państwa (wydatki z budżetu przewyższają wpływy)

przeinwestowanie gospodarki (nadmierne rozwinięcie procesu inwestycyjnego
finansowanego przez państwo)

ingerencja państwa w politykę emisyjną banku centralnego, co prowadzi w rezultacie do
nadmiernej ilości pieniądza.

wadliwa struktura gospodarki

import inflacji (wraz ze wzrostem cen artykułów importowanych przez dany kraj następuje
wzrost kosztów produkcji, a co za tym idzie wzrost cen)

nadwyżka eksportu nad importem

recesja gospodarcza (obniżenie wydajności pracy, a tym samym wzrost kosztów produkcji)

monopolizacja gospodarki (monopoliści wzrost kosztów produkcji mogą przenosić na cenę)

Skutki inflacji

Negatywne skutki inflacji to:

−

Realny spadek wartości zobowiązań i wierzytelności, które nie podlegają waloryzacji; w
szczególności skutkiem inflacji jest względne zmniejszenie się dochodów osób, których
nominalne dochody są stałe – te niekorzystne konsekwencje inflacji można w pewnym stopniu
zmniejszyć dokonując odpowiednio często waloryzacji zobowiązań.

−

Tzw. koszty zdartych zelówek – są związane z tym, że w warunkach wysokiej inflacji ludzie
dążą do utrzymywania mniejszych zasobów gotówki, co związane jest z pewnymi kosztami, jak
np. koszty dojazdu do bankomatu – wraz z rozpowszechnianiem się obrotu bezgotówkowego
znaczenie tych kosztów będzie maleć.

−

Tzw. koszty zmienianych jadłospisów – są to koszty związane z tym, że w warunkach wysokiej
inflacji firmy częściej muszą zmieniać ceny, co wiąże się z dodatkowymi kosztami –
przykładowo restauracje muszą częściej zmieniać jadłospisy.

−

Konsumentom łatwiej jest porównywać ceny oferowane przez różnych sprzedawców, gdy
inflacja jest niska.

Inne skutki inflacji

4. Ponieważ siła nabywcza pieniądza maleje, konsumenci chcą się go pozbyć, zakupując

dobra, których wartość nie maleje. Tym samym napędzają te sektory gospodarki, które
produkują dobra trwałe (szeroko pojęte maszyny, biżuterię, złoto itp.).

5. Ponieważ rosną ceny dóbr, konsumenci chętniej kupują ich tańsze zamienniki. Na przykład,

gdy drożeje szynka z 10 zł/kg do 12 zł/kg, a kiełbasa z 5zł/kg do 6 zł/kg (oba produkty po
20%), to osoby, których już nie stać na zakup szynki, kupią kiełbasę. Tym samym
producenci kiełbas zwiększą dochody, a producenci szynki - zmniejszą.

Osobnym problemem jest niepewność co do przyszłej wartości inflacji. Podnosi to ryzyko
prowadzenia działalności gospodarczej. Uważa się, że niepewność co do wartości inflacji jest tym
większa, im wyższy jest poziom inflacji.

Najpopularniejszą miarą inflacji jest indeks wzrostu cen towarów i usług konsumpcyjnych (CPI).

Drugą miarą inflacji jest indeks cen producentów PPI . Jest to wskaźnik zmiany cen produkcji
przemysłowej.

Wskaźniki ogłaszane przez prezesa GUS

Ś

rednia cena sprzedaży drewna,

Ś

rednia krajowa cena skupu pszenicy,

Ś

rednia krajowa cena skupu żyta,

Wskaźnik cen dóbr inwestycyjnych,

Wskaźnik cen nakładów inwestycyjnych,

Wskaźnik cen produkcji budowlano-montażowej,

Wskaźnik cen towarów i usług konsumpcyjnych,

Wskaźnik cen towarów nieżywnościowych trwałego użytku,

Wskaźnik wzrostu cen towarowej produkcji rolniczej,

Wskaźnik zmian cen skupu podstawowych produktów rolnych

Rodzaje inflacji

Według kryterium tempa:

•

pełzająca – nie przekracza 5% rocznie,

•

krocząca – oscyluje w granicach 5-10% rocznie,

•

galopująca – wzrost cen od kilkudziesięciu do ok. 150 % w skali rocznej,

•

hiperinflacja – roczny wzrost cen o ok. 150% lub więcej.

29. Bezrobocie – pojęcie, typy, przyczyny i skutki bezrobocia.

Bezrobocie oznacza taką sytuację na rynku pracy, kiedy to nie wszyscy zdolni do pracy, a chcący
pracować, znajdują zatrudnienie.
Można to wyrazić tak : bezrobocie= zasoby siły roboczej- zatrudnieni.

Typy bezrobocia

I Bezrobocie naturalne- Obejmuje tę grupę osób, które poszukując pracy, nie są zatrudnione

nie, dlatego, że w ogóle nie ma pracy, lecz dlatego, że nie odpowiada im proponowana
stawka płacy lub/i nie odpowiada im rodzaj czy miejsce pracy.

a) Podstawowa forma bezrobocia naturalnego jest tzn. bezrobocie klasyczne. Występuje ono

wówczas, gdy place utrzymywane są na poziomie wyższym od poziomu równowagi na
rynku pracy. Taka sytuacja jest możliwa wtedy, kiedy mechanizm wolno konkurencyjny na
tym rynku, zostaje skutecznie ograniczony siłą związków zawodowych, w wielu
przypadkach potrafiących wywalczyć i utrzymać płace na nienaturalnie wysokim poziomie.
Taka sytuacja przynosi korzyść zatrudnionym, ale jednocześnie szkodę tym, którzy pracy
nie mają, bo przedsiębiorców nie stać na większe zatrudnienie.

b) Drugą formą bezrobocia naturalnego jest bezrobocie strukturalne. Wynika ono ze zmian w

strukturze gospodarki narodowej, sprawiających, że pewne przedsiębiorstwa lub nawet całe
gałęzie gospodarki przestają istnieć, a pojawiają się nowe. Wynikiem tych zmian jest utrata
pracy przez pracujących przy zanikającej produkcji.

c) Trzecią formą bezrobocia naturalnego jest bezrobocie frykcyjne. Jest ono wynikiem

niedopasowań na rynku pracy, w rozumieniu braku na nim równowag cząstkowych. Brak
równowagi cząstkowej w ujęciu struktury zawodów sprawia, że istnieje nadmiar siły
roboczej o określonych kwalifikacjach, przy niedoborze w innych.

II Inaczej niż neoklasycy neoklasycy twórcy teorii naturalnego poziomu bezrobocia

postrzegają to zjawisko zwolennicy szkoły keynesowskiej. Według nich występujące w
gospodarce bezrobocie ma w dużej mierze charakter przymusowy. Przymusowe bezrobocie
przyjmujemy jako taką sytuację, kiedy to część siły roboczej gotowa jest podjąć prace za
obowiązującą płacę oraz akceptuje pozostałe warunki pracy, a mimo to nie może znaleźć
pracy.

a) Bezrobocie koniunkturalne. Wynika z niedostatecznego popytu globalnego na rynku
towarowym, który jest właściwy okresowi załamania koniunktury gospodarczej

(recesji).

Przyczyny bezrobocia

- dopływ i odpływ ludności (absolwenci szkół, matki powracające po urlopach
wychowawczych; imigranci będąc konkurencją, bo są gotowi podjąć pracę za niższą place;
odejścia na emerytury; odpływ wykwalifikowanych kadr za granicę itp.)

- mechanizacja produkcji i wykorzystanie nowych technologii
- ograniczenie rozmiarów produkcji w okresie recesji gospodarczej
- zanik produkcji pewnych towarów ze względu na brak popytu na nie

- zmiany w strukturze gospodarki kraju

- zahamowanie procesów inwestycyjnych

- długotrwały wzrost importu substytucyjnego

Skutki bezrobocia

Utrzymujące się przez dłuższy czas i wysokie w pewnych okresach bezrobocie budzi niepokój.
Wynika on ze skutków, jakie niesie ze sobą to zjawisko. Bezrobocie jest kosztem. Powoduje koszty
zarówno ekonomiczne, jak i społeczne. W końcu może także stać się kosztem politycznym, – jeśli
niepokoje społeczne z nim związane zagrożą dalszemu rozwojowi i procesu demokratyzacji w
danym kraju.

Ekonomiczne skutki bezrobocia – przejawiają się w kosztach wynikających z:

1) Różnicy między tym, co bezrobotny mógłby wyprodukować gdyby pracował, a

sytuacją, kiedy pozostaje bez pracy. Przy dotychczasowej zerowej produktywności
bezrobotnego każdy – nawet najmniejszy – jej wzrost oznaczałby przyrost produkcji i
produktu narodowego.

2) Pozostania w stanie bezczynności maszyn i urządzeń nieobsadzonych stanowiskach

pracy. Na utworzenie tych stanowisk, nieczynnych wskutek zwolnień z pracy, wcześniej
zostały poniesione określone nakłady finansowe. Należy także uwzględnić koszty na
utrzymanie ich w stałej gotowości do pracy (np. koszty konserwacji)

3) Obniżonego popytu bezrobotnych na środki konsumpcji. Zasiłek nie jest wysoki.

Bezrobotni nie mają, zatem pieniędzy na kupno wielu produktów. Obniżony popyt nie,
skłania do inwestowania, nie powstają więc nowe stanowiska pracy, co w sytuacji
wchodzenia w wiek produkcyjny nowej siły roboczej przyczynia się do dalszego
wzrostu bezrobocia.

4) Konieczność wydatkowania środków finansowych na zasiłki dla bezrobotnych.

Zatem należy zauważyć, że wynikiem bezrobocia jest zmniejszanie się tym samym
budżetu państwa.

Społeczne skutki bezrobocia- wiążą się z powstaniem tzw., nowego ubóstwa, brakiem
szans na awans społeczny oraz wzrostem zagrożenia ryzykiem utraty miejsca pracy.

1) Brak środków na prawidłowe odżywianie się. Co pociąga za sobą skrócenie długości

ż

ycia, wzrost śmiertelności niemowląt, spadek kondycji fizycznej i psychicznej

młodzieży.

2) Brak środków na kupno mieszkania. Zakłócenie toku rodziny i uniemożliwienie jej

funkcjonowania.

3) Brak środków na uczestnictwo w życiu kulturalnym. Duchowe zubożenie

społeczeństwa.

4) Wzrost rozmiarów tych patologii, które wynikają między innymi z ubóstwa.

(Prostytucja, kradzież)

5) Spadek aktywnego uczestnictwa w życiu społecznym. Może to być zagrożeniem dla

procesów rozwoju demokratyzacji.

6) Brak motywacji do zdobywania wykształcenia i kwalifikacji.
7) Wzrost patologii wynikających z braku perspektyw, co do możliwości wspinania się

na kolejne szczeble drabiny społecznej ( Alkoholizm, narkomania).

8) Pogorszenie pozycji zatrudnionych wobec pracodawców w zakresie plac.
9) Dobrowolne rezygnowanie pracowników z niektórych uprawnień (np. zwolnień

lekarskich w czasie choroby) w obawie przed utratą pracy.

10) Osłabienie solidarności bezrobotnych z zatrudnionymi.

30. Bezrobocie a działalność państwa (aktywna i pasywna polityka państwa).

I. Aktywna polityka państwa – mająca na celu zredukowanie bezrobocia.

a) polityka makroekonomiczna

- stymulowanie popytu na towary,

- obniżanie podatków i stóp procentowych,
- obniżanie obciążeń składkowych (ZUS),

b) polityka mikroekonomiczna

- publiczne programy zatrudnienia („programy robót publicznych”)
- bezzwrotna pomoc finansowa przedsiębiorstwom, które rezygnują z planowej redukcji
zatrudnienia lub tworzą nowe miejsca pracy,

- pożyczki dla bezrobotnych chcących założyć własną działalność gospodarczą

- szkolenia zawodowe umożliwiające bezrobotnym zdobywanie i zmianę kwalifikacji,

- usługi pośrednictwa pracy świadczone przez biura pracy, dotyczące zwłaszcza
gromadzenia i udzielania informacji o wolnych miejscach pracy i bezrobotnych
poszukujących pracy.

II. Pasywna polityka państwa

- zasiłki dla bezrobotnych,
- jednorazowe odszkodowania dla osób zwalnianych z pracy,
- dodatki związane z wcześniejszym przechodzeniem na emeryturę,

31. Budżet państwa – pojęcie i funkcje. zasady i procedury budżetowe.

•

AKT PRAWNY
budżet jest określony na dany rok w ustawie budżetowej. Ustawa budżetowa określa
dochody i wydatki państwa na okres roku kalendarzowego. Dochody i wydatki ustalone są
na podstawie obowiązujących norm prawnych.
PLAN FINANSOWY
plan przyszłych dochodów i wydatków państwa. Budżet jest planem dyrektywnym, tj
nakłada na organy finansowe i innych wykonawców obowiązek zrealizowania dochodów w
zaplanowanej wysokości, a także dokonania wydatków określonych w planie czyniąc
jednocześnie te organy odpowiedzialnymi za wykonanie zadania.

FUNDUSZ Zasób środków pieniężnych – to strumienie dochodów i wydatków, które w danym
czasie równoważą się / redukują.

−

Funkcje ekonomiczne

−

redystrybucyjna – budżet jest narzędziem redystrybucji dochodu narodowego; działalność
redystrybucyjna budżetu polega zatem na regulowaniu dochodów podstawowych kategorii
podmiotów występujących w gospodarce narodowej. W ramach redystrybucyjnej działalności

państwo dokonuje też korekty bardzo wysokich dochodów pewnej części społeczeństwa. Budżet
państwa jest podstawowym narzędziem redystrybucji wewnątrz systemu finansów publicznych.
Wyrazem tego są transfery budżetu państwa na rzecz budżetów samorządowych, funduszów
ubezpieczeń społecznych itp.

−

stabilizacyjna ( wyrównawcza) – polega na stworzeniu warunków skłaniających poszczególne
podmioty gospodarcze do podejmowania lub zaniechania określonych działań, czyli na bieżącym
sterowaniu za pomocą instrumentów budżetowych procesami gospodarczymi.

−

alokacyjna – z punktu widzenia treści ekonomicznej, funkcja ta, w pełni pokrywa się z funkcją
redystrybucyjną, związana jest z wytwarzaniem przez sektor publiczny dóbr publicznych i dóbr
społecznych.

−

fiskalna – jej istota polega na przejmowaniu na rzecz państwa dochodów, jest zewnętrznym
wyrazem działalności państwa, polegającej na gromadzeniu i dzieleniu środków pieniężnych.

−

bodźcowa - polega na wykorzystaniu stosunków ekonomicznych budżetu z różnymi podmiotami
gospodarczymi zwłaszcza - przedsiębiorstw do wywołania u nich określonych zachowań.
Znaczenie tej funkcji rośnie w przypadku stosowania parametrycznego systemu zarządzania.

−

kontrolna – w przybliżeniu polega na wykorzystywaniu gromadzenia i wydatkowania środków
budżetowych do kontroli celowości, efektywności i legalności gospodarki budżetowej.

−

kredytowa – jej istota sprowadza się do ustalenia czy państwo ma zdolność kredytową.

Funkcje polityczne

−

ustrojowa – budżet państwa jest przede wszystkim narzędziem zachowania danego ustroju
społeczno – gospodarczego, jest atrybutem władzy.

−

demokratyczna – istota tej funkcji polega na zainteresowaniu społeczeństwa opracowywaniem i
wykonywaniem budżetu i wpływie na to.

Funkcje ekonomiczno-polityczne

−

Kontrolno-koordynacyjna - polega na porównywaniu zaplanowanych dochodów i wydatków ze
stanem faktycznym i podejmowaniu ewentualnych środków zaradczych

−

Kredytowa

−

Planowania - zestawienia dochodów i wydatków budżetowych, bez cechy planowości nie ma
budżetu.

−

Administracyjna - zmiana zakresu działania organów państwowych, związaną z tym redukcję sił
pracujących przez przegrupowanie i reorganizację urzędów przez zmianę zasad ich postępowania
itd.

d. Klasyczne zasady budżetowe
e. Zasada jedności formalnej - w jednym czasie w jednym państwie może istnieć tylko jeden

budżet (tylko w takiej sytuacji możliwe jest sprawowanie realnego nadzoru władz
ustawodawczych nad władzami wykonawczymi.

f.

Zasada jedności materialnej - postuluje, aby wszystkie dochody wpływały do jednego budżetu i
z niego finansowane były wszystkie wydatki. Wyklucza to możliwość związania określonego
wydatku z konkretnym źródłem dochodu, jak to było np. w przypadku podatku drogowego.

b. Zasada powszechności - wszystkie podmioty gospodarki publicznej powinny być powiązane z

budżetem albo metodą finansowania brutto (bezpośrednio) albo netto (pośrednio).

c. Zasada zupełności (ustrojowo-konstytucyjna) - określa udział państwa w gospodarce

(teoretycznie rozwiązanie tego problemu nie istnieje). Istnieją tutaj dwa podejścia:

1. podejście klasyczne - zakłada, że zasada zupełności zachowana jest wówczas, gdy

wszelka działalność gospodarcza państwa znajduje swoje odzwierciedlenie w budżecie.
Takie ujęcie problemu dopuszcza jedynie finansowanie bezpośrednie, a więc
budżetowanie brutto. Wszystkie dochody i wydatki jednostek budżetowych ujmowane
są wówczas w planie budżetowym jako dochody i wydatki budżetu;

2. podejście modernistyczne - uznaje zasadę zupełności budżetowej za spełnioną, jeśli

jednostki sektora publicznego mają jakiekolwiek powiązanie z budżetem państwa. Jest
to tzw. finansowanie budżetowe pośrednie lub budżetowanie netto. Jednostki budżetowe
rozliczają się wówczas z budżetem według salda debetowego lub kredytowego,
dotyczącego zakładów budżetowych, gospodarstw pomocniczych i środków
zgromadzonych na wydzielonym rachunku dochodów własnych.

Zasady techniczno-budżetowe

Zasada równowagi - bilansowanie budżetu w taki sposób, aby nie generował on deficytu
budżetowego.

Zasada dualizmu budżetowego - postuluje opracowywanie, poza budżetem operacyjnym
(obowiązującym w cyklach rocznych), budżetu majątkowego w cyklach dwu- lub
trzyletnich. Zasada w Polsce nie jest realizowana.

Zasada szczegółowości - wydatki i dochody budżetu powinny być ujęte ze stosowną
szczegółowością, związaną z określeniem zakresu swobody władzy wykonawczej. Celem
realizacji tej zasady jest ograniczenie możliwości nadinterpretacji i nadużyć w trakcie
wykonywania budżetu.

Zasada operatywności - budżet wymaga opracowania w układzie podmiotowym, co oznacza
wskazanie zadań zarówno w zakresie gromadzenia dochodów, jak i realizacji wydatków dla
konkretnych podmiotów.

Zasada przejrzystości - budżet powinien być przedstawiony Parlamentowi i społeczeństwu
w możliwie przejrzystym układzie, spopularyzowany w środkach masowego przekazu,
ułatwiając przez to ocenę jego wykonania.

Zasada jawności - postuluje jawność procesu przygotowywania, uchwalania, realizacji i
kontroli budżetu. Zarówno ustawa budżetowa, jak i sprawozdanie z jej realizacji mają być
ogłaszane w sposób ogólnodostępny (Dziennik Ustaw).

Zasada gospodarności (bywa nazywana zasadą racjonalności) - racjonalne czyli oszczędne
wydatkowanie środków budżetowych

Zasada realności - postuluje maksymalną precyzję w planowaniu dochodów i wydatków
(część doktryny tej zasady nie uznaje).

Zasada jednoroczności (zasada rygoru budżetowego) - zasada, przyjmująca coroczność,
periodyczność budżetu.

Zasada uprzedniości - zasada uchwalenia budżetu przed terminem jego obowiązywania, a
więc przed rozpoczęciem nowego roku budżetowego. Od zasady tej istnieją pewne
odstępstwa:



prerogacja budżetowa - przedłużenie ważności budżetu ubiegłorocznego na pewien
okres roku następnego,



prowizorium budżetowe - skrócona wersja ustawy budżetowej,



funkcjonowanie gospodarki budżetowej w oparciu o projekt budżetu. (Polskie prawo
dopuszcza jedynie prowizorium jako odstępstwo od zasady uprzedniości.)

6. Procedura budżetowa - proces prawnie określonych zasad postępowania z budżetem.

Pierwszym elementem procedury jest przygotowanie projektu budżetu na następny rok. W

przypadku niedotrzymania terminu rząd zmuszony jest do uchwalenia prowizorium
budżetowego. Gdy ustawa budżetowa nie zostanie uchwalona w okresie trzech miesięcy od
przedłożenia sejmowi projektu, prezydent może rozwiązać parlament. Następnymi etapami
procedury budżetowej są: uchwalenie, a później wykonanie budżetu, a na końcu ocena
stopnia wykonania i kontroli.

32. Podatki i wydatki państwa jako instrumenty stabilizacji koniunktury

gospodarczej. Aktywna i pasywna polityka fiskalna.

W ramach stabilizacyjnych posunięć polityki budżetowej władza państwowa ma do dyspozycji
wiele środków oddziaływania na gospodarkę. Można wyróżnić trzy podstawowe grupy:
¨ Oddziaływanie za pomocą deficytu budżetowego ( albo nadwyżki), co wiąże się z deficytowym
finansowaniem odpowiednio ukształtowanych wydatków państwowych,
¨ Oddziaływanie przez podatki, uważane za najbardziej efektywne narzędzie w polityce
budżetowej. Instrumenty podatkowe mogą pobudzać wzrost gospodarczy w okresach depresji. Do
ś

rodków tych należy zaliczyć pomniejszenie podatku od wartości dodanej o kwotę przypadającą na

inwestycje, odliczanie kosztów inwestycji od dochodu osób fizycznych i spółek podlegającego
opodatkowaniu. Także ulgi podatkowe związane z eksportem mogą przyczyniać się do ożywienia
gospodarczego, stymulując rozwój gałęzi eksportowych,
¨ Oddziaływanie przez politykę długu publicznego
Wymienione grupy środków oddziaływania na gospodarkę mogą przybierać dwojaką postać:
oddziaływania na struktury ekonomiczne oraz na koniunkturę gospodarczą (tabela 1)
Dochody publiczne Wydatki publiczne
- instrumenty oddziaływania na koniunkturę gospodarczą- operacje podatkowe- wpływ z
eksploatacji zasobów państwowych umożliwiające regulowanie cen niektórych dóbr- operacje
pożyczkowe- instrumenty oddziaływania na struktury ekonomiczne- polityka podatkowa - wpływy
z majątku publicznego- wypuszczenie pożyczek - instrumenty oddziaływania na koniunkturę
gospodarczą- wydatki na wynagrodzenia w sektorze publicznym- świadczenia społeczne- wydatki
na roboty publiczne- wydatki zbrojeniowe- instrumenty oddziaływania na struktury ekonomiczne-
wydatki na inwestycje cywilne Pasywna polityka budżetowa

Pasywna polityka budżetowa jest oparta na założeniu, że określone elementy dochodów i wydatków
budżetowych cechuje tendencja do automatycznego reagowania na zmiany sytuacji gospodarczej w
celu wyzwalania kompensujących, przeciwważnych impulsów wobec wahań koniunktury. Ta forma
oddziaływania na polityki budżetowej wykorzystuje mechanizm działania automatycznych
stabilizatorów koniunktury. Automatyczne stabilizatory są środkiem oddziaływania na popyt
globalny, których uruchomienie nie wymaga żadnej decyzji i których siła działania i termin wejścia
do akcji wynika nieomal wyłącznie z rozwoju sytuacji gospodarczej. W okresie ekspansji
automatyczne stabilizatory rodzą tendencję do automatycznego powstawania nadwyżki budżetowej
(czy też zmniejszania się deficytu) w okresie recesji – tendencję do powstawania (czy też
powiększania się ) deficytu budżetowego.

Aktywna (dyskrecjonalna) polityka budżetowa

Aktywna polityka budżetowa ma miejsce wówczas, gdy rząd stosuje wybrane środki w celu
przeciwdziałania cyklicznym fluktuacjom oraz w celu stabilizacji cen czy ograniczenia bezrobocia.
Polityka ta wymaga zamian legislacyjnych w programach budżetowych.

Podstawowymi rodzajami aktywnych posunięć fiskalnych są:
1) zmiany stawek i struktury podatków,

2) zmiany wypłat przelewów (np. zwiększenie subwencji rządu dla władz lokalnych z tytułu udziału
w podnoszeniu ciężarów lokalnej pomocy społecznej),
3) zmiany wydatków na roboty publiczne.
Aktywna polityka budżetowa może mieć charakter:
- ekspansywny – państwo poprzez zwiększenie własnych wydatków, obniżenie kwot płaconych
podatków, lub jedno i drugie równocześnie pobudza niedostateczny popyt globalny, co wpływa na
uaktywnienie procesów gospodarczych i wzrost dochodu narodowego,
- restrykcyjny – nadmierny popyt globalny jest ograniczany przez zmniejszenie wydatków
budżetowych, podwyższenie podatków lub obydwa te instrumenty.

W wykorzystaniu aktywnej polityki budżetowej pojawiają się pewne trudności, związane m.in. z
opóźnieniem czasowym i niepewnością jej skutków, a w odniesieniu do ekspansywnej polityki
budżetowej dodatkowym ograniczeniem może być także deficyt budżetowy.

33. Deficyt budżetowy i dług publiczny. Gospodarcze i społeczne skutki

podatków.

Deficyt budżetowy - występuje gdy wydatki w budżecie danej instytucji (zazwyczaj państwa) są
wyższe niż jej dochody. Przeciwieństwem deficytu jest nadwyżka budżetowa.
Budżety większości państw świata zakładają deficyt rzędu paru procent (jednak rzadko powyżej
5%). Zgodnie z kryteriami konwergencji, deficyt budżetowy państw ubiegających się o wejście do
strefy Euro powinien być niższy niż 3% PKB. W Polsce w 2003 r. deficyt budżetowy wyniósł 4,1%
PKB, według planów rządu ma być stopniowo obniżany, do 1,5% PKB w 2007 r.

Dług publiczny, dług państwowy, suma nie spłaconych przez rząd lub in. związki
publicznoprawne zobowiązań zarówno wobec wierzycieli krajowych, jak i zagranicznych.
Zobowiązania te mogą mieć charakter krótko- (do 1 roku), średnio- (do 10-15 lat) lub
długoterminowy (powyżej 15 lat).
Główną przyczyną powstawania długu publicznego jest kumulowanie się występujących w
kolejnych latach deficytów budżetowych, na sfinansowanie których wymienione instytucje emitują
papiery wartościowe (np. obligacje, bony, weksle) lub zaciągają kredyty i pożyczki.
Elementami długu publicznego mogą być również kredyty zaciągane przez skarb państwa lub
instytucje władzy terytorialnej na inwestycje infrastrukturalne lub produkcyjne, salda
międzypaństwowych rozliczeń majątkowych, dotacje, odszkodowania za wywłaszczone mienie (np.
w związku z nacjonalizacją niektórych dziedzin gospodarowania), odszkodowania wojenne i in.
Wierzycielami krajowego długu publicznego mogą być krajowe instytucje finansowe, in.
podmioty gospodarcze oraz osoby fizyczne. Pożyczkodawcami zagranicznymi są z reguły
państwowe i komercyjne instytucje finansowe. Zapewnienie równowagi finansów publicznych
wymaga, aby długu publiczny nie przekroczył kwoty 60% produktu krajowego brutto, koszty
rocznej obsługi (spłaty rat kapitałowych i odsetek) długu krajowego stanowiły nie więcej niż 10%
rocznych wydatków budżetu państwa, długu zagranicznego zaś nie więcej niż 25% wpływów z
eksportu. Nadmierny długu publicznego osłabia bowiem aktywność gospodarki.
W celu zmniejszenia uciążliwości długu publicznego dla budżetu i gospodarki rząd może podjąć
działania zmierzające do konwersji długu (negocjacje z wierzycielami, zwł. zagranicznymi, w
sprawie częściowego umorzenia, wydłużenia okresu spłat, obniżenia oprocentowania), ogłosić
moratorium, tzn. zawiesić okresowo obsługę długu lub repudiację, tzn. całkowicie zaniechać spłaty
długu, uznać go za niebyły.

34. Czynniki determinujące popyt na pieniądz.

Popyt na pieniądz to zapotrzebowanie na pieniądz ze strony różnych podmiotów gospodarczych
(spoza sektora bankowego) lub indywidualnych konsumentów.

Czynniki wpływające na popyt na pieniądz:

1. dochód (bogactwo)
2. stopy procentowe od różnych aktywów
3. oczekiwania co do zmiany stóp procentowych w przyszłości
4. poziom cen towarów
5. szybkość obiegu pieniądza
6. oczekiwania co do zmiany cen w przyszłości (inflacja)
7. motywy transakcyjne (rozmiary transakcji)
8. przezorność
9. motywy spekulacyjne

1. Ilościowa teoria pieniądza (Fisher):

Pieniądz uważa się tylko za środek wymiany, używany do doskonalenia transakcji rynkowych
(wysoka płynność), wobec czego globalne wydatki muszą się równać zagregowanej wartości
transakcji (równanie wymiany Fishera):

M*V=P*T

gdzie:
M - ilość pieniądza;
V - prędkość, z jaką pieniądz jest wydawany na wszystkie transakcje pieniężne (transakcyjna
szybkość pieniądza);
P - cena transakcji;
T - ogólna liczba transakcji (realnych i finansowych).

Jeżeli założy się, że podaż pieniądza jest stała (ustala ją bank centralny) oraz że V i T są od niej
niezależne, to równanie wymiany można przekształcić w funkcję popytu na pieniądz:

MD=T/V*P

Z powyższego wynika, że popyt na wydawanie pieniądza zależy od trzech czynników:
a) transakcyjnej szybkości pieniądza, którą określają: stopień rozwoju systemu bankowego,
częstotliwość wpłat i wypłat, długość okresu płatności, szybkość komunikacji (transakcyjna
szybkość pieniądza zmienia się wolno, więc można przyjąć, że jest stała);
b) liczby transakcji, którą określa stopień wykorzystania zasobów (to również zmienia się powoli,
więc jest w przybliżeniu stałe);
c) cen (jedyna zmienna wpływająca na popyt na pieniądz: procentowy wzrost cen powoduje taki
sam procentowy wzrost popytu na pieniądz).

2. Ilościowa teoria pieniądza (szkoła Cambridge: Marshall):

Równanie wymiany Fishera zostało zmodyfikowane przez przedstawicieli „szkoły Cambridge"
A.Marshalla i A. Pigou. Wprowadzili oni zamiast pojęcia liczby transakcji (T)
kategorię realnego dochodu narodowego (Y), czyli dochodu narodowego w stałych cenach.
Pieniądz traktuje się jako środek wymiany oraz magazyn bogactwa (służy przechowywaniu siły
nabywczej w czasie). Związek pomiędzy pieniądzem a cenami i produkcją finalną (dochodem)
określa równanie, mówiące o tym, że globalne wydatki na produkcję są równe nominalnymi
dochodowi:

M*VY=P*y=Y

gdzie:
M - ilość pieniądza;

VY - prędkość, z jaką pieniądz jest wydawany na bieżącą produkcję (dochodowa prędkość
pieniądza);
P - cena za jednostkę produkcji;
y - realny dochód (produkcja);
Y - nominalny dochód.

W tym przypadku popyt na pieniądz jest kształtowany przez stosunek zasobu pieniądza do dochodu
(proporcja dochodu, którą jednostki chcą trzymać w postaci pieniądza, ponieważ jest ono aktywem
służącym do magazynowania bogactwa):

MD = k*P*Y = k*Y

gdzie:
MD - ilość pieniądza, na jaką zgłaszany jest popyt;
k = 1/VY (odwrotność prędkości z jaką pieniądz jest wydawany na bieżącą produkcję).

Ponieważ zarówno k, jak i y można uznać za stałe, popyt na pieniądz zależy od poziomu cen i jest
kształtowany indywidualnie.

3. Teoria preferencji płynności (Keynes)

Wyróżnia się trzy motywy trzymania pieniądza: transakcyjny, ostrożnościowy i spekulacyjny.

Transakcyjny zasób pieniądza jest trzymany jako środek przechowywania siły nabywczej w celu
usprawnienia dokonywania wydatków. Transakcyjny popyt jest więc wyznaczany przez poziom cen
i ilość produkcji, czyli dochód (jeśli rośnie dochód, to rośnie liczba dokonywanych transakcji).
Transakcyjna dochodowa szybkość pieniądza jest w tym przypadku stała (zależy od czynników
technologicznych i instytucjonalnych). Powód transakcyjny rodzi popyt transakcyjny, który wynika
z konieczności posiadania pieniądza w celu dokonywania operacji handlowych.

Ostrożnościowy zasób pieniądza jest przeznaczany na nie przewidziane wydatki oraz dokonywanie
korzystnych zakupów. Jego wielkość również zależy od poziomu dochodu, którego wzrost
zwiększa możliwości i potrzebę trzymania pieniądza w celach ostrożnościowych. Tu również
dochodowa prędkość pieniądza jest stała. Powód przezornościowy (ostrożnościowy) rodzi popyt
przezornościowy (ostrożnościowy), który wynika z niepewności co do przyszłych dochodów i
wydatków oraz dążenia do bezpieczeństwa.

Popyt na pieniądz wydawany na planowane i nie planowane transakcje przedstawia zatem formuła:

MT=k*Y

gdzie:
MT - suma transakcyjnego i ostrożnościowego popytu na pieniądz;
Y - dochód nominalny;
k - czynnik proporcjonalności.

Spekulacyjny popyt na pieniądz wynika z faktu, że pieniądz jest także magazynem bogactwa. Popyt
ten jest uzależniony od indywidualnych preferencji płynności (preferencji trzymania pieniądza,
mimo że istnieją inne magazyny bogactwa). Powód spekulacyjny rodzi popyt spekulacyjny, który
polega na dążeniu do posiadania pieniądza przynoszącego zysk w przyszłości. Podstawowym
czynnikiem wpływającym na spekulacyjny popyt na pieniądz jest stopa procentowa, która decyduje
o aktualnej wartości np. obligacji.

stopa procentowa rośnie -> wartość obligacji maleje -> strata kapitału
stopa procentowa maleje -> wartość obligacji rośnie -> zysk kapitału.

Gdyby stopa procentowa nie ulegała zmianie, całe bogactwo mogłoby być trzymane w obligacjach
(nie ma ryzyka straty). Posiadacze aktywów formułują oczekiwania co do zmian przyszłej stopy
procentowej na podstawie porównania bieżącej stopy procentowej z "normalną" stopą procentową:

* jeżeli bieżąca stopa procentowa jest wyższa od "normalnej" to spodziewają się jej spadku,
wobec czego kupują obligacje, czyli spada spekulacyjny popyt na pieniądz;
* jeżeli bieżąca stopa procentowa jest niższa od "normalnej" to spodziewają się jej wzrostu,
wobec czego sprzedają obligacje, czyli rośnie spekulacyjny popyt na pieniądz.

Ponieważ oczekiwania kształtowane są indywidualnie, w skali gospodarki trzyma się jednocześnie i
pieniądze, i obligacje.

Istnieje jednak tak niska, krytyczna stopa procentowa, przy której nie oczekuje się, że może się ona
jeszcze obniżyć. Wytworzyłby się wtedy nieskończony popyt na pieniądz (pułapka płynności).
Spekulacyjny popyt na pieniądz przedstawia zatem formuła:

MA=f(i)

Całkowity popyt na pieniądz jest więc sumą popytu transakcyjnego, ostrożnościowego i
spekulacyjnego:

MD = MT +MA = kY +f(i)

35. Banki i ich funkcje w gospodarce rynkowej. Rozwój systemu bankowego.

Bank – przedsiębiorstwo zajmujące się zawodowo różnego rodzaju operacjami pieniężnymi.
Utrzymuje się z różnic procentów płaconych za wkłady i pobieranych od udzielanych kredytów
oraz z opłat i odsetek pobieranych z tytułu obrotu czekowego, obrotu papierami wartościowymi
oraz innych usług na rzecz swoich klientów.

Główne role banków:

gromadzenie wolnych czasowo środków pieniężnych przedsiębiorstw i instytucji oraz
oszczędności ludności

udzielanie kredytów na cele produkcyjne i konsumpcyjne

udzielanie poręczeń i gwarancji bankowych

Banki komercyjne:

−

prowadzenie rachunków bieżących

−

przyjmowanie wkładów terminowych

Funkcje banków:

a) funkcje pasywne – gromadzenie:

- wkładów żądanie (na rachunkach; najczęściej nieoprocentowane)
- terminowych wkładów oszczędnościowych (przynoszą dochody z tytułu odsetek)
b) funkcje aktywne:
- prowadzenie rozliczeń klientów (właścicieli wkładów)
- udzielanie kredytów

Formy udzielania kredytów - pożyczki udzielane na podstawie:

a) umowy kredytowej (najwyżej oprocentowane pożyczki):

- pożyczki udzielane na odrębnym rachunku pożyczkowym wykorzystane kwoty przelewa się na
rachunek bieżący klienta, ściśle określając termin, na który kredyt udzielono

- na tzw. rachunku otwartym – kredytobiorca wykorzystuje kredyt w zależności od potrzeb, do
wysokości określonego limitu; długoterminowy charakter kredytu
Formy zabezpieczenia spłaty: weksel finansowy poręczony przez inną osobę (firmę lub bank),
hipoteka, zastaw papierów wartościowych, zastaw towarowy.

b) dyskonta weksli towarowych (wystawionych w związku z zawartą ma kredyt transakcją

towarową między dostawcą towaru a nabywcą):
Wierzyciel może zdyskontować (sprzedać) weksel do banku, czyniąc go kredytodawcą (sam
otrzymuje kwotę na nim wymienioną pomniejszoną o odsetki, zwane stopą dyskontową oraz koszty
manipulacyjne)

c) zakupu obligacji publicznych (rządu lub władz lokalnych)

Emisja obligacji – formą zaciągania przez emitenta od nabywcy długoterminowego kredytu,
charakteryzującego się stałym oprocentowaniem, płatnym w stałych terminach do czasu wykupu
przez emitenta

36. Bank centralny i jego funkcje. Instrumenty kontroli podaży pieniądza.

Bank centralny – instytucja finansowa (najczęściej państwowa) realizująca politykę gospodarczą
państwa jako całości.

Funkcje:

a) bank emisyjny - emisja pieniądza gotówkowego – a więc wyznaczanie i kontrolowanie rozmiaru
całego obiegu pieniężnego
b) bank banków - oddziaływanie na działalność i nadzorowanie działalności wszystkich banków w
kraju:

1) refinansowanie w określonych granicach kredytów udzielanych przez inne banki
2) prowadzenie dla banków rachunków, na których gromadzą swoje rezerwy gotówkowe
3) kreowanie pieniądza bezgotówkowego przy rozliczeniach między bankami

c) bank państwa:

1) prowadzenie rachunków rządowych
2) przeprowadzanie zleconych przez rząd operacji finansowych w kraju i za granicą
3) gromadzenie dochodów budżetowych
4) realizowanie wydatków
5) administrowanie długiem publicznym (przez sprzedaż i wykup państwowych papierów

wartościowych – weksli skarbowych i obligacji państwowych)

6) udzielanie państwu kredytów

d) regulowanie kursu własnej waluty (przez wykup lub sprzedaż walut obcych na rynku własnym
oraz waluty własnej na rynkach obcych) oraz utrzymywanie rezerw monetarnych państwa
(uruchamianych w razie potrzeby sfinansowania deficytu bilansu płatniczego)

Główną funkcją banku centralnego jest regulowanie podaży pieniądza w obiegu i
oddziaływanie na politykę kredytową banków komercyjnych w celu hamowania wzrostu cen i
wpływania na przebieg koniunktury gospodarczej kraju !!!

Polityka banku centralnego wobec banków handlowych - realizowana przy pomocy instrumentów
oddziaływania:

a) pośredniego (o charakterze ekonomicznym)

regulowanie stopy redyskontowej – wpływanie na popyt na kredyt poprzez jego cenę
(oprocentowanie)

Banki handlowe zaciągają pożyczki w banku centralny przez sprzedaż mu weksli wykupionych od

klientów – odbywa się ona po cenie, którą jest stopa redyskontowa. Wysokość stopy redyskontowej
ma wpływ na wysokość stopy dyskontowej, pobieranej od kredytów udzielanych klientom przez
banki handlowe.
wzrost stopy redyskontowej -> wzrost stopy dyskontowej -> wzrost ceny kredytu
Bank centralny podnosi stopę redyskontową w okresie korzystnej koniunktury, aby ograniczyć
ekspansję inwestycyjną i nie dopuścić do „przegrzania się” koniunktury, a obniża – w okresie
recesji, aby koniunkturę pobudzić.

zmiany wysokości obowiązkowych rezerw bankowych

Banki handlowe mają obowiązek odprowadzania do banku centralnego części swoich rezerw
gotówkowych; kredytów mogą więc udzielać tylko w oparciu o tzw. rezerwy nadobowiązkowe.
podniesienie wysokości rezerw obowiązkowych -> zmniejszenie rezerw nadobowiązkowych w
bankach handlowych -> mniejsze możliwości udzielania kredytów -> wzrost oprocentowania
kredytów

polityka otwartego rynku – sprzedaż lub skup przez bank centralny pewnych ilości weksli
skarbowych i obligacji państwowych

„przegrzewanie się” koniunktury, nasilenie tendencji inflacyjnych -> sprzedaż części
papierów wartościowych przez bank centralny -> nabywanie ich przez banki handlowe ->
spadek bankowych rezerw nadobowiązkowych -> ograniczenie możliwości udzielania
kredytów -> wyższe oprocentowanie kredytów

b) bezpośredniego (administracyjnego) – stosowane dopiero w przypadku, kiedy nie skutkują

instrumenty pośrednie

•

kontyngenty kredytowe dla banków

•

wyznaczanie dolnej granicy wyłożenia środków własnych przy kredytach konsumpcyjnych
(zakupach ratalnych) i kredytach na zakup akcji

•

wprowadzenie maksymalnego oprocentowania wkładów bankowych

Reasumując:

1. W okresach dekoniunktury lub recesji gospodarczej bank centralny może:
f.

obniżać wskaźnik rezerw obowiązkowych

g. zwiększać kwotę udzielanych kredytów refinansowych przy odpowiednio obniżonej stopie

dyskontowej

h. zakupywać papiery wartościowe na otwartym rynku kapitałowym
(za pomocą rozluźnionej polityki monetarnej zwiększa dopływ pieniądza do obiegu)
2. W okresach wzrostu napięć inflacyjnych i groźby załamania gospodarczego – może:
b. podwyższać wskaźnik rezerw obowiązkowych
c. ograniczać pulę środków na kredyty refinansowe i podnosić stopę dyskontową
d. sprzedawać obligacje rządowe znajdujące się w posiadaniu banku centralnego
(za pomocą bardziej restrykcyjnej polityki monetarnej zmniejsza nadmiar pieniądza w obiegu)

37. Czynniki determinujące podaż pieniądza. Równowaga na rynku pieniężnym.

Czynniki determinujące podaż pieniądza:

1) podaż pieniądza zależy wprost proporcjonalnie do bazy monetarnej pieniądza
2) na podaż pieniądza ma wpływ stopa ubytku gotówki
3) istotny wpływ ma wielkość utrzymywania rezerw obowiązkowych, który jest ustalony prze

bank centralny

4) wielkość pieniądza uzależniona jest od wielkości stopy procentowej

Równowaga na rynku pieniężnym istnieje wówczas, gdy zapotrzebowanie na pieniądz jest równe
wielkości podaży pieniądza. Zapotrzebowanie na pieniądz w ujęciu realnym rośnie ze wzrostem

realnego dochodu narodowego oraz kosztu zamiany różnych aktywów na pieniądz. Natomiast
odwrotna zależność występuje między wysokością stopy procentowej a popytem na pieniądz.
Wzrost stopy procentowej skłania gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa do ograniczenia
popytu na pieniądz gotówkowy oraz zamiany części pieniędzy na wysoko oprocentowane aktywa.

38. Niebankowe instytucje pośrednictwa finansowego. Rynek pieniężny

i kapitałowy. Giełda Papierów Wartościowych, indeksy giełdowe.

Do niebankowych instytucji pośrednictwa finansowego (poza bankiem centralnym i bankami
handlowymi) zalicza się również:

banki specjalne - udzielające kredytu krótko - i długo terminowego na cele eksploatacyjne
przedmiotom z określonych działów gospodarki lub rodzajów działalności (na przykład
banki hipoteczne, rolne, melioracyjne, komunalne i rozwoju eksportu)

kasy oszczędnościowe - podstawowym ich zadaniem jest przyjmowanie wkładów
oszczędnościowych i naliczanie od nich odsetek w skali rocznej (w Polsce funkcję ta pełni
Powszechna Kasa Oszczędności)

instytucje drobnego kredytu - udzielają one kredytu pod zastaw ruchomości, nieruchomości
(np. banki spółdzielcze, komunalne kasy kredytowe)

instytucje kredytu konsumpcyjnego (tzw. domy kredytowe) - udzielające pożyczek na
finansowanie zakupów ratalnych i umów lizingowych.

W krajach o gospodarce rynkowej działają również niebankowe instytucje finansowe, które zajmują
się kupnem i sprzedażą aktywów finansowych. Aktywa finansowe poza pieniądzem gotówkowym
obejmują depozyty bankowe, obligacje państwowe i prywatne, akcje, polisy ubezpieczeniowe,
fundusze emerytalne, fundusze powiernicze, itp.. Do tych instytucji możemy zaliczyć:

firmy ubezpieczeniowe - określając prawdopodobieństwo zaistnienia szkody, tak kalkulując
wysokość szkody, aby wysokość odszkodowania, które należałoby wypłacić, umożliwiała
firmie osiągnięcie dochodu.

fundusze emerytalne - gromadzą wkłady długo terminowe ludności traktującej je jako
zabezpieczenie na starość, fundusze emerytalne lokują je w aktywach rynkowych.

fundusze powiernicze - osoby fizyczne i organizacje gospodarcze powierzają im swoje
oszczędności w celu profesjonalnego ich inwestowania w papiery wartościowe.

Rynek pieniężny – segment rynku finansowego, na którym dokonywane są transakcje, gdzie
kupujący i sprzedający realizują interesy rozliczane w formie gotówkowej lub bezgotówkowej o
okresie zapadalności do jednego roku.
Do instrumentów rynku pieniężnego w Polsce zalicza się przede wszystkim 13 i 52 tygodniowe
bony skarbowe, krótkoterminowe papiery dłużne przedsiębiorstw oraz pożyczki i depozyty na
międzybankowym rynku pieniężnym o różnym terminie zapadalności od natychmiastowych O/N
(na noc) do 1Y (jednoroczne).

Rynek kapitałowy – segment rynku finansowego, na którym dokonywane są emisje średnio- i
długoterminowych instrumentów finansowych takich jak akcje i obligacje, przeznaczone na
finansowanie inwestycji. Zwyczajowo (ale też w przepisach prawnych wielu krajów), cezurą
czasową oddzielającą rynek pieniężny od kapitałowego jest termin zapadalności instrumentu
finansowego wynoszący jeden rok

Giełda Papierów Wartościowych – instytucja publiczna mająca na celu zapewnienie możliwości
obrotu papierami wartościowymi (takimi jak akcje, obligacje, prawa poboru, itp.) dopuszczonymi
do obrotu giełdowego. Wymiana taka regulowana jest przez regulamin giełdy, Komisję Nadzoru
Finansowego

Giełda papierów wartościowych spełnia następujące funkcje:
ułatwia przemieszczanie oszczędności pieniężnych od ich pierwotnych dysponentów do
ostatecznych użytkowników
ułatwia transformacje papierów wartościowych w pieniądz lub odwrotnie
umożliwia ocenę kapitału (notowania giełdowe są punktem dla transakcji pozagiełdowych)
umożliwia i ułatwia finansowanie nowych przedsięwzięć inwestycyjnych.

Indeks giełdowy służy do syntetycznego przedstawienia stanu rynku giełdowego lub jego
wybranych elementów.

•

WIG (Warszawski Indeks Giełdowy) - jest oficjalnym indeksem dla akcji notowanych na
giełdzie; odzwierciedla on dochodowość inwestycji we wszystkie akcje znajdujące się w
obrocie giełdowym

•

WIG 20 - jest obliczany na podstawie cen akcji 20 spółek rynku podstawowego
charakteryzujących się największą wartością rynkową i największym obrotem

•

MIDWIG - indeks tzw. “średniaków”, listę uczestników indeksu podaje giełda; do indeksu
nie mogą wejść spółki WIG 20, NFI i spółki mające siedzibę zagraniczną

•

TECHWIG - indeks giełdowy obejmujący spółki giełdowe zakwalifikowane do Segmentu
Innowacyjnych Technologii Sitach

•

WIR (Warszawski Indeks Rynku Równoległego) - jest obliczany dla akcji wszystkich
spółek rynku równoległego

•

Indeks NFI - obliczany jest na podstawie kursów akcji Narodowych Funduszy
Inwestycyjnych

39. Wzrost gospodarczy. Mierniki wzrostu gospodarczego.

Tempo i czynniki wzrostu gospodarczego.

Wzrost gospodarczy to zwiększenie się rocznej produkcji dóbr i usług w kraju. Jeśli w kolejnym
roku w całej gospodarce uda się sprzedać więcej towarów i usług niż w roku poprzednim – mamy
do czynienia ze wzrostem gospodarczym. Kiedy jesteśmy w stanie więcej zarobić, źródłem wzrostu
jest nasza praca. Ale jeśli w tym samym czasie, gdy wzrosły nasze zarobki, o tyle samo podniosły
się ceny towarów, które kupujemy, mieliśmy do czynienia tylko ze wzrostem nominalnym. Nie
możemy bowiem kupić więcej niż poprzednio. Dlatego cieszyć się można tylko z wzrostu realnego,
czyli po uwzględnieniu inflacji.

Mierniki wzrostu gospodarczego:
e. produkt krajowy brutto- całkowita wartość dóbr i usług wytworzonych przez społeczeństwo w

ciągu danego roku na terenie danego kraju(kiedy rośnie PKB społeczeństwo staje się bogatsze),

f.

produkt narodowy brutto- całkowita wartość wyrobów i usług wytworzonych przez obywateli
danego kraju w ciągu jednego roku, PNB uwzględnia również dochody krajowych firm
uzyskane za granicą, nie uwzględnia dochodów obcych firm działających w kraju,

g. stopa wzrostu dochodu narodowego (lub realnego produktu krajowego brutto). Oznacza ona

stosunek przyrostu dochodu narodowego w badanym okresie do wielkości dochodu
narodowego w okresie bazowym.

h. wielkość produktu PKB przypadająca na jednego mieszkańca.

Od niedawna część badaczy kwestionuje PKB jako uniwersalną miarę wzrostu gospodarczego.
Nowe sugerowane miary w większym stopniu mają koncentrować się na wzroście wartości
posiadanych przez osoby fizyczne i firmy dóbr i oparte są o powiązane ze sobą miary PKB oraz
indeksy cen: PPI i CPI.

Ekonomiści wymieniają cztery podstawowe czynniki wzrostu gospodarczego (cztery „siły
napędowe” wzrostu). Są to:
g. Praca (w ujęciu ilościowym- podaż pracy, jak i jakościowym- dyscyplina pracy, wykształcenie,

kwalifikacje motywacja)

h. Zasoby naturalne (ziemia, zasoby mineralne, paliwa, jakość środowiska)
i.

Kapitał- środki wykorzystywane w procesie produkcji:

- kapitał rzeczowy (maszyny, fabryki, drogi)
- kapitał finansowy
- kapitał ludzki

- technologia (nauka, technika, zarządzanie, przedsiębiorczość)

40. Rozwój gospodarczy. czynniki determinujące rozwój w dobie współczesnej.

Rozwój gospodarczy to długofalowy proces przemian dokonujących się w gospodarce.

Obejmuje zarówno zmiany ilościowe, dotyczące wzrostu produkcji, zatrudnienia, inwestycji,
rozmiarów funkcjonującego kapitału, dochodów, spożycia i in. wielkości ekonomicznych
charakteryzujących gospodarkę od strony ilościowej (wzrost gospodarczy), jak również
towarzyszące im zmiany o charakterze jakościowym.
Do tych drugich zaliczyć należy przede wszystkim postęp techniczny i technologiczny,
doskonalenie systemu powiązań wewnątrzgospodarczych i powiązań z gospodarką światową,
wzrost poziomu kwalifikacji siły roboczej, zmiany struktury gospodarki zmierzające do jej
unowocześnienia, wzrost poziomu efektywności w skali mikro- i makroekonomicznej, pojawianie
się nowych produktów i doskonalenie jakości już produkowanych. Możliwy jest wzrost
gospodarczy bez rozwoju, rozwój bez wzrostu nie jest możliwe
Główne bariery rozwoju gospodarczego:

Brak konkurencyjności wobec produktów międzynarodowych i nowych rynków. Może on wynikać
z niewystarczających nakładów na badania naukowe, wdrożenia nowych technologii i kształcenie
społeczeństwa. W takiej sytuacji produkty krajowe nie są konkurencyjne - przegrywają z lepszymi
produktami zagranicznymi.
Zbyt niskie inwestycje w gospodarkę. Wiąże się to ściśle ze zbyt małym kapitałem własnym oraz z
brakiem pomysłu na zachęcenie obcego kapitału do inwestowania w gospodarkę krajową.
Spirala inflacyjna. Występuje najczęściej w sytuacji, gdy w gospodarce rosnącemu popytowi
towarzyszy zarówno wzrost produkcji, jak i wzrost cen. Wzrost popytu globalnego prowadzi do
inflacyjnego wzrostu cen bez wzrostu realnego dochodu narodowego. Wówczas rozkręca się spirala
inflacyjna, w której płace gonią ceny, a ceny rosną wskutek wzrostu płac i wzrostu

CZYNNIKAMI ROZWOJU GOSPODARCZEGO SĄ:
- praca, wydajność pracy
Rozmiary zatrudnienia zależą od liczby zatrudnionych w ogólnej liczbie ludności. Rzeczywisty
nakład czynnika pracy zależy od czasu pracy oraz liczby zatrudnionych. Każde więc wydłużenie
czasu pracy spowoduje wzrost nakładów pracy i rozmiarów produkcji.
Współcześnie coraz większego znaczenia nabiera pojęcie "kapitału ludzkiego", które oznacza
ucieleśnioną w ludziach wiedzę i umiejętności. Przy danym zasobie kapitału rzeczowego wzrost
poziomu wykształcenia, podnoszenie kwalifikacji zawodowych przez pracowników oraz coraz ich
większe doświadczenie pozwalają w istotny sposób zwiększyć produkcję. Wymienione czynniki
warunkują wydajność pracy jako kolejny, obok zasobów kapitału i inwestycji, podstawowe
- kapitał i jego efektywność (przeciętna, krańcowa)
Elementami kapitału rzeczowego są maszyny i urządzenia, budynki oraz zapasy materiałów i
wyrobów, które wraz z innymi czynnikami wytwórczymi uczestniczą w procesie produkcji. W
miarę upływu czasu kapitał zużywa się, stąd też dla utrzymania danego zasobu kapitału

konieczne są inwestycje. Muszą one być stosunkowo duże, jeśli w warunkach wzrostu
zatrudnienia chcemy utrzymać techniczne uzbrojenie pracy na niezmienionym poziomie.
Odpowiednio większe nakłady inwestycyjne potrzebne są w celu wzrostu technicznego
uzbrojenia pracy, co pozwoliłoby zwiększyć wydajność pracy czyli wielkość produktu
wytwarzanego przez jednego zatrudnionego.
- technologia, postęp techniczny, informacyjny; efektywność tego postępu
- ziemia i surowce

Wzrost nakładów surowców może prowadzić do wzrostu rozmiarów produkcji. Rozróżnić trzeba 2
rodzaje surowców:
- nieodnawialne - przy ich wykorzystywaniu konieczne jest ostrożne i oszczędne eksploatowanie
- odnawialne - (drewno, ryby) należy tu przestrzegać zasad gospodarki nierabunkowej
Udział wymienionych czynników we wzroście charakteryzuje kategoria produkcyjności
krańcowej. Informuje ona o tym, ile wzrośnie produkcja, jeśli zwiększymy nakład tego
czynnika o jednostkę.
ZIEMIA-Tworzy go areał uprawny oraz wszystkie zasoby naturalne. Rola ziemi jest szczególnie
ważna w gospodarce o charakterze rolniczym. Wzrost powierzchni ziemi uprawnej przypadającej
na jednego zatrudnionego pozwala powiększyć rozmiary produkcji rolnej. W przypadku czynnika
ziemi należy zwrócić uwagę na dwie okoliczności:
- obszar ziemi nadającej się do rolniczego wykorzystania nieustannie się kurczy
- proste zwiększanie areału upraw (np. karczowanie terenów leśnych) może prowadzić do mniej niż
proporcjonalnych przyrostów plonów

41. Cykliczny rozwój gospodarki. Zmiana cyklu koniunkturalnego

a współczesne kryzysy. Recepty na kryzysy.

Historia gospodarcza dowodzi, że w gospodarce rynkowej takie wielkości jak np. dochód

narodowy, produkcja, konsumpcja, zatrudnienie i inwestycje nie rosną równomiernie. Ich tempo
wzrostu charakteryzuje się okresowymi wahaniami. Koniunktura gospodarcza to wszelkie zmiany
aktywności ekonomicznej występujące w gospodarce. Zmiany aktywności ekonomicznej wywołują
określone czasowo wahania gospodarcze, które dzieli się na:
trendy - długookresowe tendencje zmian aktywności ekonomicznej w gospodarce,
wahania sezonowe - dokonujące się na przestrzeni roku kalendarzowego i wynikające głównie ze
zjawisk związanych z działaniem czynników przyrodniczych,
wahania przypadkowe (losowe) - których czynnikiem sprawczym nie są zmiany w działalności
gospodarczej, a przyczyny przypadkowe,
wahania koniunkturalne - które są względnie regularnie powtarzającymi się zmianami aktywności
ekonomicznej w całej gospodarce, oscylujące wokół określonego trendu. Ich sekwencje następujące
kolejno po sobie układają się w określoną serię nazywaną cyklem koniunkturalnym.

Okresowe zmiany poziomu aktywności gospodarczej nazywane są cyklem

koniunkturalnym. Wyróżnia się zwykle cztery fazy cyklu: kryzys, depresję, ożywienie i rozkwit.
Między poszczególnymi fazami zachodzi związek przyczynowo-skutkowy, co oznacza, że
mechanizmy i procesy zachodzące w jednej fazie cyklu warunkują mechanizmy i procesy w
następnej fazie.

Faza kryzysu charakteryzuje się nadprodukcją, czyli przewagą podaży w porównaniu z

popytem. Powoduje to spadek wielkości gospodarczych, przy czym tempo spadku poszczególnych
wielkości jest różne.
Faza depresji (zastoju) odznacza się względną stabilizacją gospodarki na obniżonym poziomie. W
pewnym momencie trwania tej fazy gospodarka osiąga najniższy poziom zwany dolnym punktem
zwrotnym.
Fazę ożywienia cechuje wzrost poszczególnych wskaźników aktywności gospodarczej. Gdy

wielkości te osiągną, w porównaniu z poprzednim cyklem, stosunkowo wysoki poziom, zaczyna się
faza rozkwitu, charakteryzująca się dalszym wzrostem poszczególnych wskaźników, ale już w
zwolnionym tempie.

Dynamika poszczególnych wielkości jest zróżnicowana. Główny punkt zwrotny

zapoczątkuje fazę kryzysu i nowy cykl.
Rozpiętość między górnym punktem zwrotnym a dolnym określana jest mianem amplitudy wahań
koniunktury. Zwiększanie się amplitudy oznacza, że cykl ma bardziej wybuchowy, a jej
zmniejszanie się ma charakter łagodzący przebieg cyklu.

Współcześnie, zamiast wyżej wymienionych czterech faz cyklu, coraz częściej wyodrębnia

się jedynie dwie: fazę spadkową (określaną jako fazę recesji), która łączy fazy kryzysu i depresji,
oraz fazę wzrostową, łączącą ożywienie i rozkwit. Wiąże się to przede wszystkim z tym, że w
pewnym stopniu zmienił się sam przebieg cyklu. Faza spadkowa nie musi charakteryzować się
absolutnym spadkiem poszczególnych wskaźników działalności gospodarczej. Jej objawami może
być brak wzrostu czy nawet zwolnienie tempa wzrostu. To zmniejszenie amplitudy wahań,
złagodzeń

Polityka antycykliczna państwa-recepty na kryzys w państwie.

Metody oddziaływania państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego są określone przez cele tego
oddziaływania. Ingerencję państwa w sprawy gospodarcze określa się mianem interwencjonizmu
państwowego. Celem interwencjonizmu jest przede wszystkim przeciwdziałanie załamaniom
koniunktury gospodarczej, czyli kryzysom gospodarczym. Można zaobserwować ewolucję celów
interwencjonizmu państwowego. Początkowo występuje interwencjonizm antykryzysowy,
oznaczający podejmowanie działań w celu łagodzenia skutków zaistniałego już kryzysu.
Interwencjonizm antycykliczny przynosi rozszerzenie interwencji na wszystkie fazy cyklu. Oznacza
to przeciwdziałanie bieżącym wahaniom koniunktury, zwłaszcza poziomu zatrudnienia. Polityka
gospodarcza ma na celu łagodzenie fluktuacji i zmniejszanie amplitudy wahań koniunkturalnych.
Ma ona działać kompensująco w stosunku do wahań cyklicznych.
Państwo może oddziaływać stabilizująco na gospodarkę przede wszystkim za pomocą polityki
fiskalnej i pieniężnej.
W przypadku prowadzenia stymulacji polityki fiskalnej następuje zmniejszenie przychodów
budżetu (np. jako skutek obniżenia stopy procentowej) oraz wzrost wydatków, w wyniku czego
wzrasta zazwyczaj deficyt budżetowy. Tego rodzaju polityka prowadzi do wzrostu wydatków
konsumpcyjnych i inwestycyjnych. Jej rezultatem jest zwiększenie poziomu produkcji i
zatrudnienia, przy czym procesom tym towarzyszy zwykle wzrost cen. Natomiast w przypadku
prowadzenia polityki fiskalnej nastawionej na hamowanie koniunktury (restrykcyjnej) rząd dąży do
zwiększenia przychodów budżetu oraz ograniczenia wydatków, co przyczynia się do zmniejszenia
konsumpcji i inwestycji. W rezultacie obniża się poziom zatrudnienia i produkcji oraz zmniejsza się
tempo wzrostu cen. W praktyce znacznie łatwiej jest za pomocą narzędzi fiskalnych prowadzić
politykę pobudzającą niż politykę restrykcyjną.

Oddziaływanie państwa we wszystkich fazach cyklu tzn. pobudzanie wzrostu w fazach spadkowych i
hamowanie w sytuacji "przegrzania" koniunktury, doprowadza niejako w naturalny sposób do
interwencjonizmu ex ante, czyli podejmowania działań zamierzających do zapewnienia odpowiednich
warunków rozwoju gospodarczego w długim okresie, a więc interwencjonizmu rozwojowego. Chodzi tu
m.in. o oddziaływanie przez państwo na kierunki inwestowania zapewniające rozwój nowoczesnych
gałęzi produkcji (przekształcenia strukturalne), a także na strukturę przestrzenną gospodarki oraz
organizację i kierunki badań naukowych. nie przebiegu cyklu, jest wynikiem przemian gospodarki
rynkowej, głównie jej monopolizacji oraz rozwoju interwencjonizmu państwowego.

42. Rola państwa w gospodarce rynkowej. Geneza i pojęcie interwencjonizmu

państwowego. Ekonomiczne, społeczne i polityczne funkcje państwa.

Ograniczoność zasobów przy nieograniczoności potrzeb skutkuje potrzebą nieustannego
dokonywania wyborów i takiej alokacji zasobów, która zapewni najbardziej efektywne ich użycie.
W warunkach doskonałej konkurencji państwo właściwie może oddać się odpoczynkowi, alokację
zapewnia samoczynnie działający mechanizm rynkowy, niewidzialna ręka rynku. Takie warunki
jednak nie występują. Mamy do czynienia najczęściej z systemem konkurencji niedoskonałej.
Niedoskonała dlatego że państwo ingeruje w życie gospodarcze. Ingerencję tę należy rozumieć
tylko jako działalność korygującą niedoskonałości mechanizmu rynkowego, a nie jako jego
zastępowanie. Państwa w gospodarce rynkowej winno być jak najmniej. Ale nie oznacza to wcale.

Krótka historia stosowania pojęcia, dlatego że genezę omówiono w pytaniu nr 2:

XVI i XVII wiek – w ramach doktryny merkantylistycznej głoszono pogląd o zasadniczej
roli państwa w przyspieszaniu rozwoju gospodarczego;

XVIII, XIX i początek XX wieku – przeważały poglądy liberalne, wskazujące na zasadność
ograniczenia roli państwa w przebiegu procesów gospodarowania;

po kryzysie ekonomicznym z lat 1929-1933 znów powrócono do poglądów, głoszących
konieczność interwencji państwa – w oparciu o teorię J. M. Keynesa;

pomysły te nie stały się jednak fenomenalne i powróciły koncepcję liberalne.

Dziś wydaje się zasadna teza o konieczności dawki interwencjonizmu państwowego w krajach
gospodarczo zacofanych oraz krajach przechodzących proces przekształcania gospodarek
planowanych centralnie na rynkowe.

Jeśli będą zaś sukcesy (rozwój gospodarczy oraz ugruntowanie zasad gospodarki rynkowej), to
wtedy proponuje się ograniczenie roli państwa.

GENEZA W PYTANIU NR 2.

Sfery (płaszczyzny), w których wskazana jest gospodarcza działalność państwa:

−

ochrona własności – dotyczy własności prywatnej i społecznej; państwo musi stworzyć warunki
do tego, by istniała możliwość indywidualnego korzystania z zasobów prywatnych; ad
społeczna: musi zapewnić możliwość kolektywnego korzystania z zasobów społecznych przez
wszystkich obywateli danego kraju;

−

wytwarzanie tzw. dóbr i usług publicznych – chodzi o takie dobra i usługi, które przynoszą
korzyści całemu społeczeństwu danego kraju, nie mogąc być indywidualnie przydzielone
poszczególnym obywatelom, np. zorganizowanie opieki społecznej, organizowanie systemu
ochrony środowiska naturalnego, budowa dróg publicznych, tworzenie powszechnej oświaty,
bezpieczeństwa wewnętrznego i zewnętrznego itp.; ta sfera działalności nie jest powszechnie
aprobowana, wielu twierdzi, że te działania mogą być prowadzone przez podmioty prywatne; z
drugiej strony nie da się zmusić obywatela do zapłacenia za nie (tj. zdanie z Gulcza wzięte, jak
wiele innych, ale wyjaśniając... np. nie zmuszą nas do zapłaty za budowę dróg między miastami
itd.);

−

produkcja indywidualnie nabywanych dóbr i usług – większość jest zdania, że przedsiębiorstwa
państwowe mogą działać w marginesowych przypadkach, stanowiących niezbędne ogniwo
funkcjonowania gospodarki; w dwu przypadkach: kiedy to dotyczy produkcji, której ze względu
na bezpieczeństwo kraju nie można przekazać w ręce prywatnych właścicieli oraz kiedy sektor
prywatny nie podejmuje się pewnej produkcji dóbr i usług, których wytwarzanie jest dla
społeczeństwa niezbędne, ale prywatnemu właścicielowi nie zapewniono odpowiedniej
rentowności; inaczej: przedsiębiorstwa państwowe winny znaleźć się w takich dziedzinach, w
których kapitał prywatny nie chce się lokować.

Dlatego też powstaje konieczność prywatyzacji przedsiębiorstw państwowych w okresie
transformacji rynkowej.

RODZAJE PRYWATYZACJI W PYT. 43.

Wzrost efektywności gospodarowania wskutek prywatyzacji produkcji indywidualnie nabywanych
dóbr i usług wynika z jej wpływu na:

7. lepsze dostosowanie produkcji do potrzeb rynku (przedsiębiorstwa prywatne są bardziej

podatne na informacje płynące z rynku);

8. rozszerzenie konkurencji i wynikające z niej obniżenie kosztów wytwarzania oraz poprawę

jakości

9. wyzwalanie inicjatyw innowacyjnych i przyspieszanie postępu technicznego;
10. optymalne wykorzystanie zasobów ziemi, pracy, kapitału i przedsiębiorczości.

Poprawa finansów publicznych jako skutek prywatyzacji wynika stąd, że:

zaprzestaje się finansowania dotychczas często nierentownych przedsiębiorstw
państwowych;

sprzedaż przedsiębiorstw państwowych oznacza wzrost dochodów budżetu państwa o sumę
transakcji;

przedsiębiorstwo prywatne funkcjonuje wtedy, kiedy przynosi zysk, a to jest dla budżetu
państwa źródłem dochodów podatkowych.

Cele interwencjonizmu:

•

dążenie do osiągnięcia wysokiej stopy wzrostu gospodarczego przy możliwie pełnym
zatrudnieniu i wykorzystaniu nowoczesnych czynników wzrostu;

•

ograniczanie wahań cen, dbanie o dobry pieniądz i jego siłę nabywczą;

•

utrzymywanie zrównoważonego bilansu płatniczego i ustabilizowanego kursu walutowego;

•

rozwiązywanie problemów ekologicznych;

•

reagowanie na globalne procesy gospodarcze, w tym zwłaszcza tendencje do integracji
gospodarek narodowych.

Pojęcie państwa nie zawsze jest używane w sposób jednoznaczny. Najczęściej jednak pojmowane
jest dosyć szeroko i oznacza złożoną, zróżnicowaną wewnętrznie, wieloszczeblową strukturę
administracyjną społeczeństwa zamieszkującego określone terytorium, dysponującą władzą
ustawodawczą, wykonawczą i sądowniczą.

Formy ingerencji państwa w sprawy gospodarcze:
i.

zakazy przywozu czy wywozu określonych towarów (środek nadzwyczajny);

j.

dotacje do nierentownych gałęzi gospodarki narodowej (np. do górnictwa, rolnictwa,
budownictwa mieszkaniowego);

k. ustalanie minimalnych cen na artykuły rolne, aby zapewnić opłacalności własnej produkcji

rolnej również gospodarstwom mniej efektywnym;

l.

polityka dotycząca pieniądza i stopy procentowej – zgodnie z koncepcjami monetarystów
(neoliberałów), przyrost ilości pieniądza w obiegu nie może być większy od stopy przyrostu
dochodu narodowego; polityka stopy procentowej opiera się na założeniu, że podwyższenie
stopy procentowej hamuje ekspansję gospodarczą, a jej obniżenie w momentach stagnacji
ożywia koniunkturę;

m. polityka podatkowa – podstawową funkcją podatków jest funkcja fiskalna, czyli zapewnienie

budżetowi państwa odpowiednich dochodów; podatki umożliwiają jednak również realizację
interwencjonizmu państwowego; przez nie państwo wpływa na strukturę gospodarki, na
kierunki i tempo rozwoju poszczególnych gałęzi i branż, na lokalizację inwestycji, na
ograniczenie konsumpcji lub akumulacji;

n. finansowanie z budżetu centralnego badań naukowych oraz stymulowanie wdrażania

wynalazków do praktyki produkcyjnej, np. przez system ulg podatkowych, dotacji lub szkolenia
kadr;

o. polityka robót publicznych – w celu poprawy koniunktury państwo podejmuje działalność

inwestycyjną; inwestycje państwowe nie powinny jednak konkurować z podażą prywatnych
firm, co groziłoby dalszym zakłóceniem równowagi na rynku, powinny to być przede
wszystkim inwestycje o charakterze nieprodukcyjnym (roboty wodno-kanalizacyjne, regulacja
rzek, budownictwo mieszkaniowe itp.).

Funkcje państwa ekonomiczne:
i.

alokacyjna – rozdział rzadkich zasobów między alternatywne sposoby ich wykorzystania
dokonuje sie wyłącznie za pomocą mechanizmu rynkowego, w gospodarce współczesnej
warunki takiej idealnej konkurencji nie są spełnione i bez interwencji państwa ukształtowałaby
się struktura produkcji nie odpowiadająca optimum społecznemu; w praktyce odnosi się to do
najczęściej do następujących przypadków:

•

problem dóbr publicznych – dobra te nie wymagają rywalizacji między jednostkami,
ponieważ są dostępne w szerokim zakresie, w publicznym, właśnie zakresie, nie ma
możliwości wykluczenia kogokolwiek z dostępu do konsumpcji tych dóbr, niektórzy są
zdania, że jeżeli ludzie tych dóbr łakną, to państwo powinno im je dostarczyć;

•

efekty zewnętrzne – konsekwencje (negatywne lub pozytywne) decyzji ekonomicznych
jednych jednostek lub przedsiębiorstw, wpływające na sytuację innych, lecz
niekompensowane przez poziom cen – np. zanieczyszczenie środowiska przez jednego
producenta może mieć wpływ na na warunki gospodarowania innych przedsiębiorstw;

•

brak konkurencji – jednym z założeniem teorii konkurencji doskonałej jest rozproszenie
produkcji, zjawiska związane z problemem: niepełne wykorzystanie zdolności
wytwórczych, hamowanie produkcji, zwalnianie tempa rozwoju gospodarczego,
przyspieszanie procesów inflacyjnych za pomocą specyficznych form kształtowania cen
monopolowych, hamowanie postępu technicznego, deformowanie danych do rachunku
ekonomicznego, narzucanie innym podmiotom gospodarczym warunków transakcji
przeczących zasadom uczciwej konkurencji.

•

wady strukturalne – interwencyjne oddziaływanie państwa na proces przekształceń
strukturalnych w poszczególnych sektorach gospodarki upowszechniło się po wojnie, bo
system gospodarki rynkowej często bowiem prowadzi do błędnego wyboru, działa z
niedostateczną siłą lub zbyt wolno wymusza dostosowania strukturalne;

j.

redystrybucyjna – państwo stara sie zmienić proporcje podziału dochodów, jakie wynikałyby z
zasada mechanizmu rynkowego, w celu złagodzenia nierówności w poziomie życia
poszczególnych grup społecznych, może to przyjąć postać interwencji w fazie pierwotnego
dochodu narodowego (np. przez ustalenie płacy minimalnej) lub transferów dochodowych w
formie opodatkowania i składek na ubezpieczanie społeczne; głównymi narzędziami, za
pomocą dokonywana jest redystrybucja są: system podatkowy, wydatki z budżetu oraz
oddziaływanie na system cen; ta funkcja nie budzi zastrzeżeń, tyle że prowadzi ona do
sprzeczności między efektywnością ekonomiczną a zasadą sprawiedliwości społecznej; okazuje
się ponadto, że beneficjentami dopływu pieniędzy od państwa nie są najbiedniejsi, czyli
niezgodnie z zasadą sprawiedliwości społecznej;

k. stabilizacyjna – państwo musi umieć radzić sobie w momentach kryzysowych, które

chronicznie nawiedzają gospodarkę; musi umieć ingerować w przebieg cyklu koniunkturalnego;
realizowana jest poprzez:

•

politykę fiskalną nazywaną również polityką budżetową rządu – polega głównie na
manipulowaniu poziomem podatków płaconych przez społeczeństwo i wydatków państwa.

•

politykę monetarną nazywana również pieniężną – polega na manipulowaniu przez bank
centralny stopą wzrostu podaży pieniądza.

Funkcje społeczne:
j.

sprawiedliwy podział dochodu;

k. gwarancje zatrudnienia;
l.

wyrównane szanse awansu;

m. dostęp do dóbr kulturalnych i oświaty;
n. zapewnienie ochrony zdrowia;
o. zabezpieczenie społeczne.

Argumenty za i przeciw ekonomicznej roli państwa:

W literaturze ekonomicznej sformułowano dotychczas wiele argumentów na rzecz ekonomicznej
roli państwa. Argumenty te związane są po części z czynnikami , które można odnieść do każdego
typu gospodarki.

Ważniejsze argumenty za ekonomiczną rolą państwa wiążą się zwykle z takimi
czynnikami jak:

d. konieczność zabezpieczenia systemu gospodarczego od strony instytucjonalno-prawnej – w

gospodarce rynkowej chodzi przede wszystkim o tworzenie przez państwo pewnych norm
prawnych i instytucji chroniących prawa własności , regulujących funkcjonowanie systemu
prywatnej przedsiębiorczości oraz obsługujących rynek;

e. niedoskonałości rynku i konkurencji w praktyce związane z monopolizacją gospodarki i innymi

czynnikami (niedoskonała informacja, ograniczona mobilność czynników produkcji),
prowadzące do nieprawidłowej alokacji zasobów gospodarczych oraz obniżania poziomu
dobrobytu społeczeństwa. Państwo może te straty ograniczyć podtrzymując konkurencję ,
wzmacniając system obiegu informacji, usuwając bariery wejścia na rynek, przeciwdziałając
praktykom monopolistycznym itp.;

f.

występowanie negatywnych efektów zewnętrznych w zakresie produkcji i konsumpcji. Państwo
może nakłonić podmioty gospodarcze do pokrywania całości lub części kosztów związanych z
ograniczeniem negatywnych skutków ubocznych ich działalności w sferze produkcji lub
konsumpcji np. kosztów instalowania urządzeń zmniejszających zatrucie środowiska
naturalnego lub natężenie hałasu. W ostateczności można nakazać ograniczenie tej działalności
lub wprowadzić jej całkowity zakaz;

g. istnienie dóbr publicznych takich jak np. latarnie morskie , chodniki i oświetlenie ulic oraz

usługi dostarczane przez armię , policję czy straż pożarną. Ze względu na trudności z
egzekwowaniem opłat za korzystanie z tego typu dóbr oraz związane z tym wysokie koszty są
one mało opłacalne dla sektora prywatnego i bez odpowiedniego zaangażowania się państwa
mogłoby całkowicie zaniknąć;

h. istnienie dóbr szczególnie niekorzystnych lub korzystnych społecznie, których konsumpcja ze

względów społecznych jest szczególnie niepożądana np. narkotyki, alkohol, tytoń lub
szczególnie pożądana np. niektóre szczepionki czy książki. Ocena przydatności takich dóbr
dokonywane przez poszczególne jednostki mogą być zdecydowanie rozbieżne z ocenami
dokonywanymi przez gremia i instytucje reprezentujące szersze społeczności lub społeczeństwa
jako całość , co może być min. wynikiem niewiedzy jednostek lub świadomego hołdowania
przez nie odmiennym powszechnie przyjętych wartościom i postępowania.;

i.

występowanie takich zjawisk, jak duże wahania aktywności gospodarczej, bezrobocie, niepełne
wykorzystanie mocy wytwórczych oraz inflacja, które prowadzą do destabilizacji gospodarki,
niepewności i marnotrawstwa zasobów gospodarczych;

j.

istnienie pozbawionych opieki ludzi starych , niedołężnych, upośledzonych i chorych, którzy
nie są w stanie sami sobie poradzić;

k. powstawanie zbyt dużych , nie akceptowanych społecznie różnic dochodowych i majątkowych,

które osłabiają motywację ludzi o niskich dochodach oraz sprzyjają różnego typu konfliktom i
protestom.

43. Rola państwa w procesie transformacji gospodarki polskiej.

Próby reformowania gospodarki polskiej miały miejsce w latach:
l.

1956-1958:



postulat szerszego wykorzystania mechanizmu rynkowego w gospodarce,

 zakładano m.in.:

×

ograniczenie szczegółowości planowania centralnego,

×

wzrost znaczenia kategorii towarowo-pieniężnych,

×

zwiększenie uprawnień przedsiębiorstw w podejmowaniu decyzji gospodarczych,

×

ocenę działalności przedsiębiorstw na podstawie zysku,

×

rozwój samorządu robotniczego w przedsiębiorstwach.

m. 1973-1975:



budowa wielkich organizacji społecznych (WOG);

 postulowano:

×

umocnienie pozycji przedsiębiorstw dużych,

×

decentralizację uprawnień w podejmowaniu decyzji gospodarczych,

×

ograniczenie stosowania dyrektyw na rzecz tzw. normatywów ekonomicznych (np. cen,
stóp oprocentowania kredytów i zasobów przedsiębiorstwa, wskaźników wzrostu płac),

×

oparcie systemu motywowania załóg i kierownictw na podstawie miernika tzw.
produkcji dodanej (wartość produkcji sprzedanej pomniejszona o tzw. koszty materialne
– surowców, materiałów, energii i inne) i zysku,

×

częściową decentralizację ustalania cen,

×

rozszerzenie zakresu stosowania tzw. cen transakcyjnych w eksporcie i imporcie.

 w 1976r. system WOG został zawieszony, potem powrócono do rozwiązań

tradycyjnych.

n. 1981 – 1982 (o tym niżej, bo wychodzimy od kryzysu z przełomu dekad).

Okazało się podczas prób wcielania w życie tych postulatów, że centralne planowanie należy
ograniczyć, bo im bardziej jest szczegółowe, tym bardziej niezdolne do rozwiązywania problemów
podstawowych.

Kryzys jako zarzewie zmian.

Kryzys miał miejsce u schyłku dekady lat 70.

Przejawy kryzysu:

b. spadek rozmiarów produkcji i dochodu narodowego:



w latach 1979-1981 dochód narodowy wytworzony obniżył się o ok. 20%;

c. obniżenie się wydajności i dyscypliny pracy,



spadek o ok. 14%;

d. spadek wykorzystania majątku produkcyjnego,
e. całkowity rozkład rynku,
f.

dezintegracja więzi kooperacyjnych.

Gospodarka polska pogrążyła się w otchłani głębokiej nierównowagi ekonomicznej, na którą
składały się dysproporcje:

a. między siłą nabywczą społeczeństwa a podażą towarów i usług,



czynnikiem: decyzje o podwyżce płac i świadczeń socjalnych na skutek strajków i
Porozumień Sierpniowych;

b. w bilansie handlowym i płatniczym kraju,



zadłużenie zagraniczne kraju;

c.

procesach inwestycyjnych,

 po prostu – rozpoczynali inwestycje bez zabezpieczenia finansowego;

d. w budżecie państwa.

 deficyt budżetowy – 26 mld zł w roku 1980 do 131 mld zł w…1981 roku. [sic!]

Przyczyny kryzysu lat 70/80:

a. nakazowo-rozdzielczy charakter systemu zarządzania gospodarką i autokratyczny (oparty na

zasadzie monocentryzmu politycznego),

b. filozofia podnoszenia płac – oczekiwano, że jeżeli podniesie się społeczeństwu zarobki, to

spowoduje ten zabieg wzrost aktywności i dyscypliny pracy,

c. ekspansja inwestycyjna – gigantyczne programy inwestycyjne, liczyli, że w efekcie nastąpi:

 wydatne zwiększenie konsumpcji społeczeństwa do poziomu porównywalnego do krajów

wysoko rozwiniętych,



zdobycie przez Polskę pozycji dziesiątej potęgi przemysłowej świata.

d. zaciąganie kredytów zagranicznych.

Reformy lat 80.

Program zmian zaczął być wprowadzany w życie w roku 1982 mimo trudnych warunków – stan
wojenny, olbrzymie zadłużenie, groźby sankcji ze strony państw zachodnich.

Program reform miał być oparty na trzech filarach (jak Adidas®):
l.

samodzielnym przedsiębiorstwie,



zasada 3S – przyznanie przedsiębiorstwu atrybutów: samodzielności, samofinansowania się
i samorządności,



w rzeczywistości dostały dość dużo samodzielności, ale władza zabezpieczyła się i
stworzyła zasadę ingerencji w ustawowo przewidzianych przypadkach (jakkolwiek, dobrze,
ż

e ustawowo),

 centralną kategorią systemu ekonomicznego miał być zysk,



przedsiębiorstwo prowadzić miało na własną rachunek i ryzyko działalność, a także brak
dotacji podmiotowych (zasada samofinansowania się);

 przedsiębiorstwa będą prowadzić działalność na podstawie wygospodarowanych przez

siebie środków, uzupełnianych ewentualnie o kredyty udzielane wg zasad komercyjnych,

 a teraz realia – samofinansowanie się nie wypaliło, przedsiębiorstwa nie upadały, nawet jeśli

były wysoce nieefektywne, kredyty nie były prowadzone wg wspomnianych zasad,



samorządność miała być egzekwowana tak: rady pracownicze powoływać miały
dyrektorów zakładowych, co nie miało zawsze miejsca…

m. centralnym planowaniem gospodarki z wykorzystaniem mechanizmu rynkowego:

 w rzeczywistości – nadrzędność systemu planowania względem mechanizmów rynku,
 wiara w 5-latki;

n. pośrednich (ekonomicznych) narzędziach polityki gospodarczej:

 wzrost znaczenia narzędzi pośrednich – ceny, zysku i stóp procentowych,
 sądzono, że stosowanie tych narzędzi stworzy możliwość racjonalnego sterowania

procesami ekonomicznymi oraz…

 wyzwalać będzie silne motywacje do efektywnego działania samodzielnych

przedsiębiorstw.

Ocena, bilans:

−

zamysł dobry (decentralizacja, urynkowienie), ale realia były inne,

−

stworzony został system funkcjonowania daleki od docelowego, zwany systemem pośredniej
centralizacji,

−

nie były to reformy typu rynkowego, ale stosowano parametryczny system zarządzania
zarządzaniem za pomocą instrumentów takich, jak: ceny i cenopodobne (kursy walut, stopa
procentowa),

−

kształtowanie cen nie może być, a tak było, sterowane administracyjnie, ponieważ jest wtedy
efektem sztucznych procesów – negocjacji, kompromisów itd.

Idziemy na rynek.

Stan gospodarki pod koniec lat 80:

a. w 1989r. nierównowaga ekonomiczna pogłębiła się niemal we wszystkich sferach polskiej

gospodarki,

b. inflacja w połowie 1989 roku przerodziła się w hiperinflację,
c. rosnący deficyt budżetowy prowadził do załamania się systemu finansowego państwa,
d. zerwanie ciągłości sprzedaży wielu towarów podstawowych dla zaopatrzenia rynku,
e. rosnąca inflacja powodowała niechęć do oszczędzania i ucieczkę konsumentów od gotówki.

Pierwszy rząd niekomunistyczny przystąpił do radykalnych reform. Celem było:

stworzenie systemu rynkowego zbliżonego do modelu,

jaki istnieje w krajach wysoko rozwiniętych.

Twórcy programu (plan Balcerowicza) podjęli decyzję o przeprowadzeniu reform szybko, za
pomocą zdecydowanych działań, aby ukrócić uciążliwy okres przejściowy.

Program zawierał dwa rodzaje działań (ogólnie):

a. stabilizacja gospodarki:

 zapanowanie nad szalejącą inflacją;

b. przebudowa systemu funkcjonowania gospodarki:

 głębokie urynkowienie,
 prywatyzacja przedsiębiorstw państwowych.

W celu a. stabilizacji gospodarki zastosowano rozwiązania:

a. rygorystyczna polityka budżetowa:

 wzmocnienie dyscypliny egzekwowania dochodów budżetu.
 ograniczanie dotacji i ulg podatkowych,
 ograniczanie dopłat do eksportu;

b. zliberalizowanie systemu kształtowania cen;
c. deflacyjna polityka dochodowa:

wysoki i progresywne opodatkowanie wzrostu wynagrodzeń powyżej pewnej centralnie
ustalonej normy;

d. polityka urealnionych stóp procentowych:

kształtowanej stosownie do tempa inflacji,

znaczna redukcja zakresu preferencji kredytowych;

e. wewnętrzna wymienialność złotego i stabilizacja kursu dolara.

W celu b. przebudowy systemu funkcjonowania gospodarki podjęto działania:

a. zniesiono wszelkie formy administracyjnego rozdziału produktów,
b. dokonano istotnej zmiany w stosunkach kredytowych NBP – rząd:

eliminacja nieoprocentowanych kredytów w NBP;

c. zliberalizowano handel zagraniczny;
d. zapoczątkowano proces demonopolizacji i dekoncentracji gospodarki;
e. zapoczątkowano operację prywatyzacji sektora państwowego, zwłaszcza w handlu i

budownictwie;

f.

wprowadzenie elementów rynku kapitałowego;

g. zapoczątkowano przebudowę systemu podatkowego.

Bilans przebiegu realizacji programu gospodarczego:

+

stłumienie hiperinflacji w drodze terapii szokowej,

+

zrównoważenie rynku dóbr konsumpcyjnych, zaopatrzeniowych i inwestycyjnych =>
rynek lepiej zaopatrzony i bardziej ucywilizowany,

+

wprowadzenie wewnętrznej wymienialności złotego, który dzięki temu jest pieniądzem
prawdziwym na polskim rynku,

+

dynamiczny rozwój sektora prywatnego i jego aktywności gospodarczej,

p. bezrobocie,
q. zjawisko korupcji,
r.

sprzedaż majątku państwa ze szkodą dla skarbu państwa.

Uszczegółowienie programu w dwu kategoriach:

A. stosunki własnościowe:

Celami przemian w tym zakresie są:

podniesienie efektywności działania przedsiębiorstw i całej gospodarki;

uruchomienie procesu budowy rynku kapitałowego, bez którego trudno sobie wyobrazić
gospodarkę rynkową;

zdecydowanie „odpaństwowienie” gospodarki i życia społecznego;

upowszechnienie własności wśród szerokich warstw społeczeństwa.

Nurty w procesie przekształceń własnościowych:

a. prywatyzacja:

 rozszerzenie sektora prywatnego, aby do roli marginesowej doszedł do pozycji dominującej

w gospodarce;

 cztery ścieżki, metody prywatyzacji:



prywatyzacja kapitałowa – eksponowana w planie Balcerowicza, polega na bezpośrednim
(bez likwidacji) przekształceniu istniejącego przedsiębiorstwa państwowego w
jednoosobową spółkę Skarbu Państwa, a następnie na emisji i sprzedaży akcji (lub
udziałów) tej spółki różnym nabywcom: pracownikom, drobnym akcjonariuszom,
nabywcom większych pakietów akcji i nabywcom zagranicznym; kosztowna, bo trzeba
dobrze wycenić wartość majątku przedsiębiorstw,



prywatyzacja likwidacyjna – likwidacja przedsiębiorstwa państwowego w celu sprzedaży
całości lub wyodrębnionych części jego mienia, wniesienia tego mienia do spółki lub
przekazania przedsiębiorstwa do odpłatnego korzystania osobom fizycznym lub prawnym;
dokonywana nieraz w formie leasingu, dzierżawy z ulgowym oprocentowaniem kredytu
przeznaczonego na pokrycie niespłaconej części majątku;



prywatyzacja założycielska (promocyjna) – tworzenie i rozwój nowych przedsiębiorstw
prywatnych; od niej zależy najczęściej stopień demonopolizacji gospodarki i uruchamianie
mechanizmów wzrostu gospodarczego;

 prywatyzacja powszechna (masowa) – przyspieszona prywatyzacja, np. rozdanie udziałów

obywatelom, następował czas swego rodzaju zamrożenia papierów wartościowych i po
dwóch latach mogły te papiery mogły być swobodnie na rynku obracane; potem koncepcja

zastąpiona została przez pomysł taniego wykupu (np. do 20% przeciętnego miesięcznego
wynagrodzenia);

b.

reprywatyzacja – zwrot majątku dawnym właścicielom; gdy wywłaszczenie nastąpiło z
naruszeniem obowiązującego prawa (domy poniemieckie to też swego rodzaju mienie
państwowe);

c. komercjalizacja przedsiębiorstw państwowych – uwolnienie przedsiębiorstwa od nadzoru

administracji państwowej i postawienie w sytuacji zbliżonej do sytuacji przedsiębiorstwa
prywatnego; bardzo trudna do realizacji.

B. system pieniężno-kredytowym:

W latach 1989 i 1990 wprowadzano program stabilizacyjny. Miał na celu:

•

wygaszenie hiperinflacji;

•

zrównoważenie gospodarki;

•

przywrócenie pieniądzu właściwe funkcje w gospodarce.

W polityce monetarnej głównym zabezpieczeniem tego programu była kontrola podaży pieniądza,
jaką realizowano przez:

d. utrzymanie realnej dodatniej stopy procentowej;
e. zakaz pokrywania deficytu budżetu emisją pieniądza;
f.

ograniczenie kredytu refinansowego (kredytu udzielanego bankom handlowym przez bank
centralny);

g. politykę rezerw obowiązkowych;

a jeśli te środki zawiodą, to:

h. racjonowanie kredytów.

Ważne elementy przywracania roli pieniądza w gospodarce:

a.

wprowadzenie wewnętrznej wymienialności złotego;

b.

zastosowanie polityki stałego kursu walutowego.

Wprowadzenie radykalnej polityki gospodarczej spowodowało recesję w gospodarce
(zmniejszenie zatrudnienia, spadek produkcji itp.).

Działania dostosowujące systemu pieniężno-kredytowego do gospodarki rynkowej:

b. tworzenie rynku pieniężnego i kapitałowego;

c.

wprowadzono na początku l. 90 bony skarbowe i pieniężne NBP – stały się instrumentem
oddziaływania banku centralnego na podaż pieniądza, a przez to na płynność finansową
banków handlowych; operacje na bonach można uznać za początek operacji na otwartym
rynku;

d. rozpoczęcie działalności rynku papierów wartościowych – w Polsce od 1990, w niewielkim

zakresie;

e. reforma zasad funkcjonowania i struktury sektora bankowego – odejście od

charakterystycznego dla gospodarki centralnie planowanej modelu monobanku; stworzenie
modelu dwupoziomowego: bank centralny – banki komercyjne; zapewnienie konkurencji
między bankami, zachowanie przez państwo minimum kontroli nad systemem pieniężno-
kredytowym;

f.

przekształcenie roli NBP w typowy bank centralny – bank emisyjny, decydujący o podaży
pieniądza w obiegu;

g.

stworzenie instytucji samorządności bankowej (np. Związek Banków Polskich), z których
inspiracji powołano Krajową Izbę Rozliczeniową, która ma wpływ na zwiększenie szybkości i
skuteczności rozliczeń międzybankowych.