Onkogeneza, apoptoza, Onkogeneza i apoptoza, 17 maja 2004-05-17


Na czerwono - moje wątpliwości - do sprawdzenia, porównania z innymi itp.

Literatura:

B. Alberts, Molecular Biology of the Cell, Chapter: Cancer

BioEssays 26 (March 2004): 262?

Tutaj mam śliczny schemat (ten, do którego wracała wielokrotnie) a pod nim napisane:

A senescent phenotype can be induced in normal cells by many distinct signals. Replicative senescence results from prolonged proliferation in culture. Premature senescence can be induced by various damage or cellular stress signals and is independent of replicative age. In all cases the cell-cycle arrest is associated with the induction of CDKIs. In telomerase-negative cells, telomere is shortening and as a mitotic clock to define replicative capacity, Evidence for a telomere-independent-end cell-intristic mechanism of limiting replicative life span is currently under debate.

Transformacja nowotworowa to nieuprawniona, wadliwa proliferacja wielokrotna komórki, która prowadzi do utworzenia klonu. Komórki dzielą się w sposób niekontrolowany.

Kontrola komórkowa naszego organizmu podlega tzw. starzeniu replikacyjnemu. Przy każdym podziale komórkowym następuje skrócenie telomerów. Całkowite odcięcie odcinka telomerowego to sygnał dla komórki do wejścia w apoptozę. Przybliżona liczba podziałów, po których to następuje wynosi według Heiflicka ok. 50-60 i nazywana jest stalą lub limitem Heiflicka. Komórki nowotworowe przekraczają ten limit i stają się nieśmiertelne (immortalizacja komórek) a odcinki telomerowe zostają odtwarzane dzięki aktywacji telomerazy.

Kontrola cyklu komórkowego następuje w punktach kontrolnych (checkpoints). Jednym z nich jest punkt kontrolny G1/S. Tu prawidłowe komórka są najbardziej wrażliwe na wszystkie czynniki, kierujące ją na ścieżkę apoptozy. Komórki nowotworowe natomiast nie reagują na te sygnały.

Czynniki sprzyjające proliferacji:

Każda zmiana w ścieżce sygnalizacyjnej to potencjalny nowotwór.

W ścieżce sygnalizacyjnej czynników wzrostu

występują strażnicy genomu (antyonkogeny):

  • p53 - produkuje inhibitor wejścia komórki

w fazę S. Polega to na stymulacji cylkliny D do wiązania się z Cdk

  • Rb - czynnik transkrypcyjny genów, które są potrzebne do replikacji. Uaktywniany jest przez fostorylację. Nadekspresja cykliny D powoduje defekt Rb i komórka wchodzi w fazę S.

p53

p21

p16 → Cdk→ cyklinaD

Rb→faza S

apoptoza

Naświetlania - dobre czy złe?

Lecznicze naświetlania powodują duże ubytki w DNA, przez co alarmują i pobudzają ścieżkę ATM do działania. Po chemioterapii zwiększa się szansa na skierowanie komórki w apoptozę.

Guzy niezłośliwe powstają gdy mamy do czynienia ze zbalansowanym obniżeniem zdolności do wchodzenia w apoptozę z jednoczesnym zachowaniem możliwości wchodzenia w replikację. Naświetlanie powoduje wejście komórki w apoptozę.

Zjawisko progresji - z niezłośliwego guza tworzy się złośliwy, czyli taki, gdzie klon komórek transformowanych nie wchodzi w apoptozę nawet pod wpływem naświetlania.

proliferation

Onkogen →pMyc──→Apoptosis

──Bcl-2

białko Myc - decyduje o rozpoczęciu proliferacji

Bcl-2 - onkogen, którego produkt przeciwdziała apoptozie

Przeciwciało cPNA (c Proliferation Nuclear Antygen) działa dzięki ufosforylowanemu białku Myc.

HIF1 - czynnik niedotlenienia. W momencie rozrostu guza dochodzi do niedotlenienia jego komórek oraz do ich obumarcia. Zapobiega temu HIF1, który wydziela na zewnątrz komórek fostatazy kwaśne, co powoduje aktywację czynnika angiogenezy oraz odżywienie niedotlenionych komórek. Innym skutkiem jego działalności jest dostanie się komórek nowotworowych do krwi oraz przerzut. Nowotwór niezłośliwy przekształca się w złośliwy.

Sukcesja nowotworu:

Łagodny → złośliwy→ przerzut

Cechy komórek nowotworowych:

  1. Wchodzenie w cykl komórkowy bez czynników proliferacji

  2. Niewrażliwość na inhibitory (antyonkogeny regulujące checkpoints)

  3. Niestabilność genetyczna

  4. Inwazyjność tkankowa i zdolność do przerzutów

  5. Immortalizacja

  6. Zdolność do podtrzymywania angiogenezy i czynnika HIV

  7. Oporność na apoptozę

  8. mutacyjne defekty w ścieżce sygnalizacyjnej międzykomórkowej regulowane antyonkogenem APC

  9. mutacyjne defekty w ścieżce sygnalizacyjnej fosfatydyloinozyoli.

APOPTOZA

Historia badań nad apoptozą:

1966 - J.W. Saunders Jr. “śmierć jest niezbędna do eliminowania organów i tkanek podczas wczesnego rozwoju embrionalnego”

1972- J.F. Kerr et al. - apoptoza - „śmierć występująca naturalnie podczas rozwoju”

1991 - Ellis i Ch. Desei - białka indukujące apoptozę (proapoptyczne) i antyapoptyczne (ced-9 u drożdży???)

1992- M. Hengertner - odkrył Bcl-2 (homolog ced-9 u człowieka)

2002 - S. Breuner (UK), H.R.Holwitz (USA), J.E. Sulston (UK) - nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii i medycyny za genetyczną regulację rozwoju i PCD

PCD (Programmed Cell Death) = apoptoza u zwierząt

PCD - kontrolowana i regulowana genetycznie forma śmierci komórki organizmu wielokomórkowego. Komórki biorą aktywny udział w procesie własnej śmierci - jest to „śmierć samobójcza”.

Nekroza - niekontrolowana śmierć, następuje wskutek uszkodzenia komórki, prowadzi do jej lizy oraz stanu zapalnego komórek sąsiednich.

Zdjęcie: Komórka trofoblastu podczas apoptozy

MAŁE PRZYPOMNIENIE (ja nie miałam zoologii):

Trofoblast, komórki grupujące się w części zewnętrznej kosmówki (błony płodowe), tworzące początkowo litą warstwę, następnie różnicującą się na zewnętrzny syncytiotrofoblast i wewnętrzny cytotrofoblast, w którym tworzą się zawiązki naczyń.

Trofoblast zaczyna się kształtować jeszcze przed zagnieżdżeniem się jaja płodowego, w wyniku różnicowania się jego komórek. Komórki trofoblastu wrastają w zmienioną ciążowo błonę śluzową macicy (doczesną) i dzięki enzymom litycznym nadżerają jej naczynia krwionośne, skąd czerpią substancje odżywcze dla zarodka, a później płodu.

Układają się w tzw. sznury, ze sznurów zaś trofoblastu powstają kosmki pierwotne, które z kolei przekształcają się w ostateczne kosmki, spełniające rolę odżywczą. Kosmki pierwotne są zasadniczym elementem strukturalnym i funkcjonalnym zarówno kosmków, jak i łożyska.

Przejawy apoptozy przeciwstawione procesom nekrozy

Apoptoza

Nekroza

...

Pojedyncze komórki

Grupy sąsiadujących komórek

Skurczenie

fragmentacja

Puchnięcie, pęcznienie

Błona komórkowa

Zachowana ciągłość

Tworzenie pęcherzyków, dających początek ciałkom apoptotycznym (Membrane is being blebbed.)

Fosfatydyloseryna na powierzchni

Przerywanie ciągłości, rozrywanie, brak

Mitochondria

Zwiększona przepuszczalność błon

Uwolnienie cytochromu c do cytoplazmy przez Apaf-1 (białko o typie proteazy)

Zachowana struktura

Pecznienie

Zaburzona, nieuporządkowana??? struktura (disordered structure)

Jądro

Rozproszenie otoczki jądrowej

Chromatyna

Kondensacja chromatyny

Internukleosomalna fragmentaja DNA przez odpowiednie endo?nukleazy

Fragmentacja DNA przypadkowa (w przypadkowych miejscach)

Degradacja komórki

Fagocytoza

Brak stanu zapalnego

Liza

Stan zapalny komórek sąsiednich

Przyczyny apoptozy:

Tutaj wypunktowałam, bo to stanowiło całość:

Codziennie u dorosłego człowieka ginie ok. 90 mld komórek na drodze apoptozy.

Jakie czynniki decydują o rozpoczęciu apoptozy?

Główne czynniki regulujące apoptozę - p53, rodzina białek Bcl-2, cytochrom c, TNF (Tumor Necrosis Factor), ligand Fas & receptor, kaspazy (proteazy cyseinowe, odpowiadające za proteolizę białek podlegających apoptozie), endonukleazy (grupa nukleaz, odpowiedzialna za odpowiednie cięcie DNA podczas apoprozy).

Ligand Fas oraz TNF-α oddziaływują na kaspazy poczatkowe (6,8,9,12), które rozpoczynają kaskadę kaspaz, działając na kaspazy wykonawcze 2, 3 (najważniejsza), 7

Indukcja apoptozy:

  1. szlak zewnętrzny, receptorowy:

    1. Fas + FasL→ DISC→ aktywacja kaspazy 8 → kaskada kaspaz, m. in. kaspaza 3 (najważniejsza)

Następuje rozpoznanie białka błony Fas przez ligand FasL Odwrotnie!!!Fas, białko integralne błony, rozpoznaje swój ligand FasL i w wyniku ich połaczenia tworzy się DISC (Death I... Stimulating Comlex), który uruchamia kaspazę 8, będąca początkiem kaskady kaspaz.

    1. TNF + TNFR1/2→ DISC→ aktywacja kaspazy 8 → kaskada kaspaz

TNF (ligand) łączy się z białkiem receptorowym w błonie TNFR1/2 (Tumor Necrosis Factor) i tworzy się kompleks DISC, który ma na swojej powierzchni tzw. domenę śmierci (death domain), która rozpoznaje kaspazę 8.

  1. szlak wewnetrzny, mitochondrialny

Bcl 2 →Apaf1→ BAK i BAX →cytochrom c →prokaspaza 9→ apoptosom (cytochrom c+ Apaf 1+prokaspaza 9)→ kaspaza 9 →kaskada kaspaz

Do rodziny Bcl-2 należą czynniki pro- i antyapoptotyczne. Bcl-2 biorący udział w szlaku mitochondrialnym jest czynnikiem antyapoptotycznym.

Białko Bcl-2 występuje na powierzchni błony mitochondrialnej. Normalnie jest związane z Apaf-1 (A... Protease Activating Factor). Pod wpływem czynnika indukcyjnego na powierzchni błony mitochondrialnej uruchamia (uwalnia) ono Apaf-1 (typ proteazy). Apaf-1 natomiast oddziałuje z BAK i BAX (czynniki proapoptotyczne), które penetrują z cytoplazmy do mitochondriów i powodują zmianę potencjału transbłonowego mitochondriów i przez to uwolnienie transbłonowego cytochromu c z mitochondriów do cytoplazmy. Białko cytochrom c indukuje prokaspazę 9. Apaf-1 (2 cząsteczki), cytochrom c i kaspaza 9 tworzą razem tzw. apoptosom. Ma on strukturę siedmiokrotną.

Podczas apoptozy zachodzi internukleosomowa fragmentacja DNA

Dzięki elektroforezie w żelu można odróżnić apoptozę od nekrozy. Jest to tzw. metoda kometkowa, ponieważ komórka będąca w trakcie apoptozy przypomina kształtem kometę, gdzie w głowie komety znajduje się niepocięty jeszcze DNA.

    1. klasyczna elektroforeza na żelu → powstaje tzw. drabinka (jadnakowe odcinki DNA)

    2. metoda kometkowa (Comet Assay) - elektroforeza pojedynczych komórek na szkiełkach → w zależności od tego, czy komórka podlega apoptozie, czy nie, otrzymujemy różne obrazy:

  1. DNA w obrębie jądra - nie apoptoza!

  2. komety - apoptoza ← pocięte fragmenty DNA przemieszczaja się w kierunku anody (+)

  3. smuga - nekroza

Czynniki indukujące apoptozę: wewnetrzne i zewnetrzne, środowiskowe.

Białka proapoptyczne - indukują apoptozę, np. w szlaku mitochondrialnym BAK lub BAX

Białka antyapoptyczne - np. białko Bcl-2 (ale nie cała rodzina!!!)

PCD u roślin

Nie możemy nazywać programowanej śmierci komórki u roślin apoptozą, ponieważ komórka roślinna nie zawsze pozostaje pod kontrolą tych samych genów apoptotycznych, co komórka zwierzęca.

PCD komórki i tkanki warunkiem rozwoju roślin wyższych:

  1. w fazie embrionalnej np. zanik suspensora (wieszadełka), zanikanie 3 z 4 megaspor (makrospor)

  2. w organach wegetatywncyh np. różnicowanie się elementów trychalnych (członów naczyń, z pramiazgi / miazgi) (w naczyniach w wyniku PCD zanikają połączenia pomiędzy poszczególnymi komórkami naczyń, w związku z czym transport wody dokonuje się szybciej), obumieranie liści

  3. w organach generatywnych np. zanik tkanki tapetum (przylegajacej do ziarna pyłku), degradacja komórek w woreczku zalążkowym podczas mejozy

Zachodzi zatem w następujących tkankach:

Te przykłady omówiliśmy dokładniej.

Co PCD roślin ma wspólnego z apoptozą zwierząt? (z przykładów)

Jakie są rożnice?

Na końcu mam jeszcze ładny schemat :)



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
2004 05 Sybase SQL Anywhere Studio 9 0 [Bazy Danych]
2004 05 Rozproszone fraktale [Bazy Danych]
Wymagania UE - jaja 2, Wymagania handlowe UE w zakresie jaj konsumpcyjnych obowiązuje w Polsce od dn
Wymagania UE - jaja 2, Wymagania handlowe UE w zakresie jaj konsumpcyjnych obowiązuje w Polsce od dn
test 2004 05 D
test 2004 05 A
test 2004 05 C
2004 05 kolokwium 1
SZCZEGOLOWY PODZIAL ROKU 2004 05, PRZYDATNE W SZKOLE, WF, AWF
Przebieg ćwiczeń hmp, Przebieg ćwiczeń - HMP 23 maja 2006-05-23
test 2004 05 B
Jasełka 2004 - 05, jasełka - scenariusze
KOLOKWIA 2004-05, MEDYCYNA O, Patofizjologia
Przykład konstytucja szczepu 4, KONSTYTUCJA SZCZEPU 23 WARSZAWSKICH DRUŻYN HARCERSKICH I ZUCHOWYCH `
2004 05 zadania(1)
2004 05 etap1id 25189
FARMAKOLOGIA, test z psychotropow, Farmakologia 6 2004/05

więcej podobnych podstron