Historia Polski i prawa polskiego, III PRAWO KARNE


II. Prawo karne

          1. Mir („ręka pańska”) - konstrukcja miru ułatwiała ściganie z urzędu i karanie za przestępstwa stanowiące groźbę dla porządku i bezpieczeństwa publicznego.

Rzecznikiem miru był panujący. W wypadku złamania miru za czyn przestępny oprócz pieniężnej kary prawnej pobierano również karę państwową oraz sądową.

  1. Mir miejscowy - obejmował pewne miejsca np. drogi, targi, granice dóbr, domy, pola.

  2. Mir osobowy - obejmował pewne kategorie osób np. kobiety, Żydzi.

  3. Mir mieszany - obejmował zarówno osobę jak i miejsce jej pobytu np. mir arcybiskupa, mir sądowy.

2) Związek przyczynowy i wina

Karano, gdy zdarzył się fakt, który można było powiązać z osobą sprawcy, nie wnikając czy było to przestępstwo umyślne, nieumyślne czy też przypadkowe.

Statuty Kazimierza Wielkiego odróżniały winę umyślną od nieumyślnej (kazuistycznie).

3) Przypadki wyłączające przestępczość

      1. Początek - podczas zaczepki słownej albo czynnej przeciw danej osobie, komuś z jej bliskich lub poddanych. Powodowała bezkarność czynu skierowanego przeciw zaczepiającemu. Nie istniało pojęcie przekroczenia granicy obrony koniecznej.

      2. Wykonanie odwetu (zemsty).

      3. Wykonywanie przez wierzyciela uprawnień wynikających z odpowiedzialności umownej.

      4. Zabicie polnego złodzieja, kobiety nierządnej, wywołańca lub złodzieja złapanego na gorącym uczynku.

4) Rodzaje przestępstw - kryterium rozróżniające - sposób ścigania.

Wszystkie przestępstwa dzielono na:

1. Publiczne


2. Prywatne


PRZESTĘPSTWA PUBLICZNE - ścigane były z urzędów, ścigał aparat państwowy: kasztelan, starostowie ewentualnie justycariusze.

1.

Przeciwko panującemu

  • Gwałtowne odebranie władzy.

  • Zamach na jego życie.

  • Zbrodnia obrazy majestatu.

2.

Zdrada

  • Poddanie zamku nieprzyjacielowi.

  • Sprowadzenie nieprzyjaciela do kraju.

  • Bunt przeciwko władcy.

3.

Przeciwko panującej religii

  • Herezja.

4.

Przeciwko interesom skarbowym państwa

  • Nienależne domaganie się świadczeń od żup królewskich.

  • Zabór przez urzędników części dochodów należnych skarbowi.

  • Używanie w obiegu monety obcej.

  • Fałszerstwo monety i puszczenie jej w obieg.

5.

Przeciwko władzom i sądom

  • Wyciagnięcie miecza w obecności monarchy.

  • Zranienie kogoś w jego obecności króla lub starosty.

  • Czyny popełnione w obliczu sądu, niewykonanie wyroku.

  • Opór wobec władzy przeprowadzającej egzekucję.

6.

Przestępstwa urzędnicze

  • Najcięższe to wymuszenie łapówek przez urzędników sadowych.

7.

Łotrostwa

  • Uprawiany rabunek i kradzieże.

Rosnąć będzie ilość przestępstw ściganych z urzędu.

PRZESTĘPSTWA PRYWATNE - ścigane na wniosek poszkodowanego lub jego rodziny.

1.

Mężobójstwo

Zabójstwo szlachcica karane było oprócz główszczyzny także karą państwową.

Kwalifikowane wypadki:

  • krewnobójstwo

  • zabicie szlachcica w jego domu

2.

Uszkodzenie

ciała

  • Zranienia

  • Rany krwawe

  • Rany sine

  • Okaleczenia

  • Obcięcie części ciała

  • Ochromienie

3.

Obraza czci

Rozróżniano obrazę:

Czynną - spoliczkowanie, obraźliwe gesty.

Słowna - pogarda, potwarz, znieważenie - użycie obelżywych słów.

Obrazą było także zarzucenie komuś przestępstwa.

    • Chroniono zarówno cześć mieszczanina jak i szlachcica.

    • Wymiar kary był zależny od przynależności do danego stanu.

    • Sama ochrona prawa należała się każdemu.

4.

Gwałty

  1. Każde przestępstwo z użyciem siły.

Gwałt na osobie - porwanie (bez zgody), bezprawne uwięzienie, zgwałcenie kobiety.

Gwałt na majątku - podpalenie, rabunek, naruszenie spokojnego posiadania.

  • Kradzież - rozróżniona zwykła od zawodowej.

  • Szkody majątkowe (w polu, w lesie).

  • Uprowadzenie cudzego niewolnika.

5.

Podpalenia

Bardzo surowo karane.

6.

Kradzieże

Kwalifikowane - na dworze króla lub rycerza, kradzież koni ze stada, nocna kradzież zboża.

Stosowano kary okaleczające, złodziei zawodowych karano śmiercią.

7.

Inne

    • Konkretne rodzaje podżegania do przestępstwa lub pełnomocnictwo w dokonaniu, naruszenie bezpieczeństwa życia lub mienia traktowano jako odrębne przestępstwo.

5) Odpowiedzialność indywidualna i zbiorowa

Kary na życiu/zdrowiu ponosił sprawca.

Kary pieniężne w tym konfiskata majątku spadały na rodzinę skazanego pozostającą z nim w niedziale.

Odpowiedzialność zbiorowa ograniczała się do:

              1. Kręgu najcięższych przestępstw - stanowiły formę zaostrzenia represji karnej. Karano wywołaniem i nawet śmiercią członków rodziny w razie zbrodni przeciwko panującemu.

              2. Karę za zabójstwo ponoszą wszyscy mieszkańcy opola, jeśli nie będą szukać przestępcy.

6) Rosnąca indywidualizacja kary

7)Wróżda

8) Zasady wymiaru kary