Temat 10: Cykl Koniunkturalny

1. Cykl koniunkturalny a trend.

2. Rodzaje wahań cyklicznych i fazy cyklu klasycznego.

3. Główne teorie wahań cyklicznych.

4. Oddziaływanie państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego.

Obserwacje gospodarki rynkowej pokazały, że produkcja i inne wielkości makroekonomiczne, np. zatrudnienie, nie rosną stale, ale podlegają wahaniom.

Cykl koniunkturalny- to okresowo powtarzające się wahania poziomu aktywności gospodarczej wokół trendu.

Trend- tendencja rozwojowa produkcji; to wygładzona ścieżka obrazująca rozwój produkcji w długim okresie po wyeliminowaniu krótkookresowych wahań. Charakter trendu zależy od zmian zasobów czynników produkcji oraz ich produkcyjności. Współczesny trend ma charakter wzrostowy, co ilustruje wzrost produkcji potencjalnej, natomiast przejściowo od tej wzrostowej ścieżki następują odchylenia.

Poszczególne cykle różnią się pomiędzy sobą długością faz i amplitudą wahań.

Wyróżniamy następujące rodzaje wahań cyklicznych:

- typowy cykl klasyczny (Juglar'a), średni- trwa od 8 - 10 lat; jest typowym cyklem dla gospodarki rynkowej. W ujęciu pierwotnym w odniesieniu do gospodarki wolnorynkowej cykl ten składał się z 4 faz.

- cykl krótki (Kitchin'a)- jest to cykl trwający ok. 3,5 roku; jest on wywołany wahaniami poziomu zapasów surowców

- cykl długi (Kondratiewa)- trwa ok. 50-60 lat; obejmuje fazę wzrostu i fazę stagnacji, a ich przebieg jest uwarunkowany pojawieniem się epokowych innowacji, które mają charakter autonomiczny i pojawiają się w sposób falowy.

(I cykl- pojawienie się maszyny parowej

II cykl- pojawienie się kolei żelaznej, elektryczności, motoryzacji

obecnie V faza cyklu - faza „Internetu”)

Teorie czynników:
Teorie czynników egzogenicznych

W teoriach czynników egzogenicznych zakłada się, że system gospodarczy ma zdolność samoczynnego powracania do stanu równowagi, a czynniki naruszające równowagę są spoza systemu. Teorie te wywodzą się z nurtu neoklasycznego, a ich początki sięgają XIX wieku.

• Teoria plam na słońcu Jeronsa- wg stanu ówczesnej wiedzy cykle koniunkturalne miały być wywoływane przez okresowe pojawianie się plam na słońcu, które powodowały nieurodzaj w rolnictwie, a to z kolei oddziaływało na wahania produkcji przemysłowej.

• Teoria innowacji Schumpetera- jego zdaniem o pojawieniu się cykli koniunkturalnych decyduje falowe występowanie innowacji technicznych. Na początku dają one zyski pionierom tych innowacji, potem nowe rozwiązanie rozprzestrzenia się, rośnie podaż danego dobra, spadają ceny i zyski, maleje popyt inwestycyjny i rozpoczyna się kryzys, który trwa do pojawienia się kolejnej innowacji.

• Teoria cyklu politycznego- według tej teorii cykle koniunkturalne są wywoływane przez zmiany priorytetów władzy. Przed zbliżającymi się wyborami rządy zwykle prowadzą ekspansywną politykę gospodarczą, aby doprowadzić do ożywienia, a przede wszystkim spadku bezrobocia. Po wyborach zwykle konieczne są bardziej restrykcyjne działania w celu ograniczenia inflacji, która jest najczęściej skutkiem wcześniejszej ekspansywnej polityki gospodarczej.

Teorie czynników endogenicznych

Teorie czynników endogenicznych wywodzą się z nurtu Keynesowskiego. A zdaniem przedstawicieli tego nurtu przyczyny cykli koniunkturalnych tkwią wewnątrz systemu, a czynniki zewnętrzne mogą je co najwyżej wzmacniać bądź osłabiać. Kluczowe znaczenie mają wahania stopy zysku. Przykładowy mechanizm pojawienia się cyklu koniunkturalnego można przedstawić w następujący sposób:

W fazie kryzysu podaż przewyższa popyt, spadają ceny oraz inwestycje. Konsumpcja także się obniża, ale nie może spaść poniżej pewnego poziomu. Przy niskich cenach producenci szukają technik wytwarzania gwarantujących niższe przeciętne koszty. Zatem zaczyna wzrastać popyt inwestycyjny. Przyrost popytu inwestycyjnego uruchamia efekty mnożnikowe. W gospodarce wzrasta dochód, a wraz z nim popyt konsumpcyjny. Wzrost dochodu i konsumpcji powoduje dalszy przyrost popytu inwestycyjnego. Są to tzw. inwestycje indukowane, czyli pobudzone- zostały one opisane w zasadzie akceleracji zgodnie z którą zmiana dochodu narodowego powoduje z pewnym opóźnieniem zwielokrotnione zmiany inwestycji zindukowanych. Ostatecznie jednak popyt zaczyna rosnąć wolniej niż podażowy efekt inwestycji. Zatem pojawia się kryzys nadprodukcji. Wynika z tego, że przyczyną wahań koniunktury jest różne tempo zmian wielkości agregatowych. Ekspansja kończy się, gdyż popyt konsumpcyjny nie rośnie tak szybko jak produkcja, a depresja kończy się gdyż popyt nie spada tak szybko jak produkcja.

Oddziaływanie państwa na przebieg cyklu koniunkturalnego

We wczesnych fazach interwencjonizmu (przed II wojną św.) państwo koncentrowało się na łagodzeniu objawów istniejącego już kryzysu. Był to tzw. interwencjonizm antykryzysowy. Później zaczęto stosować politykę antycykliczną oddziałującą na wszystkie fazy cyklu. Wykorzystano w tym celu politykę fiskalną oraz politykę pieniężną np. w okresie zagrożenia kryzysem stosowana może być ekspansywna polityka fiskalna i ekspansywna polityka pieniężna, która zahamuje spadek popytu zagregowowanego.

Współcześnie mamy do czynienia z tzw. interwencjonizmem rozwojowym, który obejmuje działania zapobiegawcze, aby zapewnić długookresowy wzrost produkcji. Wprowadzane są elementy prognozowania, planowania, selektywne oddziaływanie na niektóre rynki. Jednocześnie zwraca się uwagę na konieczność ograniczania stopnia interwencji państwa, gdyż ma ona szereg defektów. Zatem należy dążyć do optymalizacji roli państwa w gospodarce.

---